Коронавируст халдварын нөхцөл байдлын талаарх мэдээллийг хүргэж байна.
Сүүлийн 24 цагт 1434 хүнээс халдвар илэрлээ. Эдгээрийн 1043 нь Улаанбаатарт, хөдөө орон нутагт 390, зөөвөрлөгдсөн 1 тохиолдол бүртгэгдсэн байна.
Мөн ковидын нэн хүнд болон архаг хууч, хавсарсан оноштой 12 хүн нас барлаа. Ингэснээр нийт нас баралт 1694 болов. Нас баралтын шалтгааны дийлэх хувийг зүрх судасны өвчлөл эзэлж байна.
Өнөөдрийн байдлаар 15299 хүн хэвтэн эмчлүүлж байна.
Гэрийн хяналтад 43.439 хүн байна.
Хөнгөлөлттэй хүүтэй ипотекийн зээлийн хөтөлбөрийн хүрээнд 2021 оны эхний есөн сард Монголбанк болон банкны эх үүсвэрээр нийт 787.2 тэрбум төгрөгийн зээлийг 10.5 мянган өрхөд олгосон бөгөөд 2021 онд сард дунджаар 87.9 тэрбум төгрөгийн зээлийг олгоод байгаа талаар төв банкнаас мэдээллээ.
Монголбанкнаас 2021 оны 10 болон 11 дүгээр саруудад тус бүр 40 тэрбум төгрөгийн эх үүсвэрийг арилжааны банкуудад хуваарилж, холбогдох гэрээний дагуу банкууд өөрийн эх үүсвэрээр 26.7 тэрбум төгрөгийг нэмснээр тухайн хоёр сард нийт 133.4 тэрбум төгрөгийн ипотекийн хөтөлбөрийн зээлийг олгохоор байгаа аж.
Түүнчлэн, тус хөтөлбөрийн ач холбогдлыг харгалзахын зэрэгцээ холбогдох эрх зүйн баримт бичгийн дагуу Монголбанкнаас тус хөтөлбөрийг 2023 онд багтаан Засгийн газарт бүрэн шилжүүлэх бэлтгэл ажлыг хангаж байгаа бөгөөд энэ хугацаанд хөтөлбөрийн тасралтгүй байдлыг хангаж ажиллах юм байна.
Архангай аймгийн Хангай суманд газар хөдөлжээ.
Тодруулбал, Архангай аймгийн Хангай сумаас баруун урд зүгт 32 километрын зайд өнөөдөр буюу оны арваннэгдүгээр сарын 3-ны 09:04 цагт 4.3 магнитудын хүчтэй газар хөдлөлт болжээ.
Засгийн газрын ээлжит хуралдаан өнөөдөр 08:00 цагт эхэлсэн. Өнөөдрийн хуралдаанаар:
Олон улсын боксын холбоо(AIBA)-ны эрэгтэйчүүдийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн Серби улсын нийслэл Белград хотноо ес дахь өдрөө үргэлжилж байна.
Өнгөрсөн шөнө -67 кг жингийн шөвгийн наймд ОУХМ Баатарсүхийн Чинзориг Казахстаны Аблайхан Жуссиповтой тулалдан 5-0 харьцаагаар ялагдсанаар тавдугаар байр эзэллээ.Харин -48 кг жингийн шөвгийн наймд ОУХМ Ганхуягийн Ган-Эрдэнэ Беларусийн Яахени Кармилчуктай тулалдан нэгдүгээр үед шүүгчийн шийдвэрээр ялагдсанаар мөн тавдугаар байр эзлэв.
Боксын ДАШТ-ийг зорьсон манай улсын 8 тамирчин ийнхү тэмцээнээ дуусгалаа.
Бусад тамирчид:
ЭХЭМҮТ болон Улсын Нэгдүгээр төв эмнэлгийн дэргэдэх Элэг шилжүүлэн суулгах үндэсний багийнхан хамтарч элэгний хатуурал нь эцсийн шатандаа орсон 15 настай охин элэг шилжүүлэн суулгах мэс засал амжилттай хийжээ.
Тодруулбал, Аравдугаар сарын 15-ны өдөр хагалгааг хийсэн бөгөөд түүний үеэл нь донор болсон байна. Донор болон элэг шилжүүлэн суулгуулсан хүүхдийн бие сайн байгаа бөгөөд эмнэлэгт эмчилгээ үргэлжүүлж байгаа аж.
Одоогоор ЭХЭМҮТ-ийн хяналтад 84 хүүхэд бий. Үүнээс ойрын үед хагалгаанд орох шаардлагатай 10 хүүхэд байгаа юм.
Тал нутгийн нүүдэлчид эртнээс нутаг ус, байгаль дэлхийгээ шүтэж тахиж ирсний тод ул мөр бидний амьдралд өнөөдөр ч байна. Улаанбаатарын иргэн хэнбуйгайн ч зүрхэнд төрсөн нутаг ус нь уяатай байдаг. Монголчууд нутаг амьтай, зуны дэлгэр цагт гүйгүүл морь шиг нутгаадаа яарна. Сайхан л юм, дурсах, санах, яарах, хайрлах дээдлэх зүйлтэй байна гэдэг. Гэхдээ нутгархах энэ үзлийг хэт дэвэргэх, нугалах гэсэн үзэгдэл хаа сайгүй гарах болсон нь эмзэглэл төрүүлж байна. Нутгархах үзэл хэт дэвэрвэл гамшиг дагуулдаг. Тиймээс Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалд энэ талаар маш тодорхой зааж оруулжээ. Тодруулбал, “…Иргэдийг үндэс угсаа, шашин шүтлэг, үзэл бодлоор ялгаварлан гадуурхах, нутгархах үзлийг дэврээх, энэ шалтгаанаар хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчих, улмаар үндэсний эв нэгдлийг сарниулж, дотоодын тогтворгүй байдалд хүргэж болох илрэлтэй хатуу тэмцэл хийнэ…” гээд тов тодорхой заагаад өгчээ. 1950-иад оны үед буриад цустай хэнийг ч тултал дэмжиж тусалдаг хүчирхэг холбоо байсан гэдэг, Буриадын холбоо гээд. Одоо манай аймаг бүрт байдаг Нутгийн зөвлөл гэдэг шиг юм уу даа. Магадгүй 1937 онд эр хүйстэй бүхнээ хядуулсан буриадууд ингэж нэг нэгнээ дэмжиж байсан байх. Үүнээс үүдэлтэй юү, өдгөө аймаг бүр нутгийн зөвлөл гэдэг зүйлтэй болжээ. Аймгуудын нутгийн зөвлөл одоо бүр утгаа алдсан. Нутаг усаа хөгжүүлэх, дэмжих гэдгээсээ халтирч жалга довны үзлийг гааруулсан гэхэд болно. Ямартаа л төрийн наадамд Улаанбаатарт төрсөн Увсын харьяат бөх түрүүлэхэд төв цэнгэлдэхэд Увс нуур дууг дуулж байхав дээ. Өнөөдөр манайд нутгархах үзэл ингэтлээ явцуурч, жалга довны агуулгатай, өчүүхэн хэв шинжтэй болон тогтож байна.
2019 онд Увсын гишүүд улс байгуулах шахам төсөв аймагтаа тавьсан талаар шуугьж байлаа. Зарим аймгууд 5-7 тэрбум төгрөгийн төсөвтэй байхад Увсаас сонгогдсон сайдууд аймагтаа 50 гаруй тэрбум төгрөг тавиулж байсан удаатай. Угтаа бол улс орон гэдэг хамгийн түрүүнд аль салбараа хөгжүүлэх вэ гэдэг дээрээ хөрөнгө оруулалтаа дэмждэг болохоос хэн эрх мэдэлтэй, зальтай нь аймаг сум руугаа мөнгө зөөгөөд гүйгээд байдаггүй л дээ. Тиймдээ л өнөөдөр манай экспорт, импортын хамгийн том гарц болох хойд, урд хилийн чөлөөт бүс гэдэг зүйл үлгэр хэвээрээ байсаар л байгаа юм.
Одоо ирэх жилийн улсын төсвийг ид хэлэлцэж байна. Улс даяар хаана юу барьж байгуулах, аль газраа хэдэн төгрөг хуваарилах гээд ярьж байгаа. Гэтэл Хэнтий, Баянхонгорт хэтэрхий үрэлгэн байдлаар төсөв хуваарилж байгаа талаар гишүүд шүүмжилж эхлээд байна. Өнөө л Ерөнхий сайд, УИХ-ын дарга нар маань гэрээсээ хулгайлж гүйгээд байдаг айлын бэр аятай тоотой хэдэн мөнгөнөөс ахиухныг тасдаж аваад аймгаадаа гүйх гээд байгаа бололтой. Хууль тогтоох дээд байгууллагын дарга болон Гүйцэтгэх засаглалын тэргүүн гэдэг бол өчүүхэн жалга довын үзлээсээ салсан, хат суусан ухаалаг хүмүүс байх ёстой. Тэд улс орны хөгжил ярьж, холыг харж төлөвлөж суух ёстой хүмүүс. Хэнтий аймагт гэхэд ирэх жил нийт 90 том төсөл хэрэгжүүлэхээр 200 гаруй тэрбум төгрөгийн төсөв тавьжээ. Хүн амд нь хуваагаад үзвэл Хэнтийнхэнд бусад аймаг, хотуудаас хамгийн их мөнгө ногдож байгаа юм. Зах зухаас нь харахад Дэлгэрхаан суманд Монголын нууц товчоо цогцолборын барилга, Норовлин суманд Шихихутаг цогцолборын барилга гэх мэтээр ахиухан мөнгө суулгаж өгчээ. Мөн хоёр ч суманд онгоцны буудал барих талаар яригдаад шуугиулаад байгаа. Эд бол амин чухал яаралтай хийх бүтээн байгуулалт биш.
Монгол төрийн томилгоо, эрх баригчдын үйлдэл мөн л жалга довон дотроо эргэлдэж байгаад бид мөн шүүмжлэлтэй хандаж байна. Монголын төр аль л дөнгүүр эрдэм чадалтай, сортоотой толгой сийрэг бүхнээ аймаг сумаар ялгаварлалгүй ажиллуулж, хүчийг нь ашиглах ёстой. Гэтэл аль аймгийн хүн төрд өндөр алба хашна, тэр аймгийнхан өөдөө гардаг хөгийн муу хэвшилтэй болчихлоо. Өөрийн ангийн хүүхэд, нутаг нуга, таньдаг мэддэг, хамаатан саднаа хуйгаар нь өөрийгөө тойруулан томилж байгаа эмгэнэлт дүр зураг тод харагдаж байгаа. Тухайлбал, Эрүүл мэндийн сайд Энхболд Ерөнхий сайдтай нэг ангийн хүүхдүүд. Цагдаагийн дарга, АТГ-ын дарга, Хил хамгаалахын дарга нар мөн л Хэнтийнхэн гээд бодохоор тун явцуухан тойрог дотор эргэлдэж, тойрон хүрээлэгчдээ нутгийнхнаараа дүүргэж тавьжээ.
Дохио!! Цаг агаарын аюултай үзэгдлээс сэрэмжлүүлэх мэдээ: Өнөөдөр Баян-Өлгийн өмнөд хэсгээр цасан шуурга шуурч, Увсын өмнөд, Баян-Өлгий, Ховд, Говь-Алтайн хойд хэсгээр салхи секундэд 18-20 метр, зарим үед секундэд 24 метрийг давж ширүүснэ.
Малчид, иргэд, тээвэрчдийн анхааралд: Өнөөдөр нутгийн баруун хойд хэсгээр, 4-нд баруун болон төвийн аймгуудын ихэнх нутгаар, 5-6-нд нутгийн өмнөд хагаст цас орж, хүчтэй цасан болон шороон шуурга шуурч, эрс хүйтрэх тул үзэгдэх орчин хязгаарлагдах, зам, даваанд хальтаргаа гулгаа үүсэх, цасанд хаагдах нөхцөл бүрдэж байгааг онцгойлон анхааруулж байна.
2021 оны 11 сарын 03-ны 08 цагаас 20 цаг хүртэл: Нутгийн баруун хагаст үүлэрхэг, бусад нутгаар үүлшинэ. Өдөртөө баруун аймгуудын нутгийн баруун болон хойд, төвийн аймгуудын нутгийн баруун хойд хэсгээр цас орж, цасан шуурга шуурна. Бусад нутгаар цас орохгүй. Салхи нутгийн баруун хойд хэсгээр баруун өмнөөс хойш эргэж, бусад нутгаар баруун өмнөөс секундэд 7-12 метр, Алтайн уулархаг нутгаар секундэд 18-20 метр, зарим үед секундэд 24 метрийг давж ширүүснэ. Монгол-Алтайн уулархаг нутаг, Дархадын хотгороор 1-6 хэм хүйтэн, Хангай, Хөвсгөлийн уулархаг нутаг, Завхан голын эх, Идэр, Тэс, Туул, Тэрэлж голын хөндийгөөр 4 хэм дулаанаас 1 хэм хүйтэн, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр 10-15 хэм, бусад нутгаар 4-9 хэм дулаан байна.
УЛААНБААТАР ХОТ ОРЧМООР: Үүлшинэ. Цас орохгүй. Салхи баруун өмнөөс секундэд 6-11 метр. 6-8 хэм дулаан байна.
БАГАНУУР ОРЧМООР: Үүлшинэ. Цас орохгүй. Салхи баруун өмнөөс секундэд 6-11 метр. 4-6 хэм дулаан байна.
ТЭРЭЛЖ ОРЧМООР: Үүлшинэ. Цас орохгүй. Салхи баруун өмнөөс секундэд 6-11 метр. 2-4 хэм дулаан байна.
2021 оны 11 дүгээр сарын 04-нөөс 11 дүгээр сарын 08-ныг хүртэлх цаг агаарын урьдчилсан төлөв
4-нд баруун болон төвийн аймгуудын ихэнх нутгаар, 5-нд баруун аймгуудын нутгийн зүүн, төвийн аймгуудын нутгийн өмнөд хэсэг, говийн аймгуудын ихэнх нутаг, зүүн аймгуудын нутгийн зарим газраар, 6-нд говийн аймгуудын ихэнх нутаг, зүүн аймгуудын нутгийн өмнөд хэсгээр, 7-нд Хангай, Хөвсгөлийн уулархаг нутаг, Дорнод-Дарьгангын тал нутгаар цас орж, цасан шуурга шуурна. Салхи 4-нд ихэнх нутгаар, 5-нд говь, тал, хээрийн нутгаар, 6-нд говь, талын нутгаар секундэд 16-18 метр, зарим үед секундэд 24 метрийг давж ширүүсэж, шороон шуурга шуурна.
Ихэнх нутгаар эрс хүйтэрч Дархадын хотгор, Хангай, Хөвсгөлийн уулархаг нутаг, Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир орчим, Идэр, Тэс голын хөндийгөөр шөнөдөө 25-30 хэм, өдөртөө 11-16 хэм, Алтай, Хэнтийн уулархаг нутаг, Эг, Үүр, Орхон, Хараа, Ерөө, Туул, Тэрэлж голын хөндийгөөр шөнөдөө 21-26 хэм, өдөртөө 7-12 хэм, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр шөнөдөө 10-15 хэм, өдөртөө 0-5 хэм, бусад нутгаар шөнөдөө 16-21 хэм, өдөртөө 4-9 хэм хүйтэн байна.
Энэ сарын 02-ны өдөр нийслэлийн хэмжээнд I тунд 58, II тунд 169, нэмэлт сэргээх тунд 2589, нийт 2816 иргэнийг дархлаажууллаа.
Вакцинжуулалт эхэлснээс хойш нийслэлийн нийт хүн амын I тунгийн хамралт 74.7 хувь, II тунгийн хамралт 71 хувь, нэмэлт тунгийн хамрагдалт 20.9 хувь байна. Зорилтот бүлгийн буюу 2951 (24.8 хувь) жирэмсэн эх, 12-15 насны 67560 (76 хувь), 16-17 насны 26561 (78.4 хувь) хүүхэд тус тус дархлаажуулалтын бүрэн тунд хамрагдлаа.
ӨнөөдөрУлаанбаатар хотод явуулын 43 баг, суурин 41 цэгт 92 багийн 347 эмч, ажилтан ажиллаж, 5188 иргэнийг дархлаажуулахаар төлөвлөлөө. Та өөрт ойр вакцины аль ч цэгт очиж дархлаажуулалтад хамрагдах боломжтой. Дархлаажуулалтын цэгүүд 09:00-17:00 цаг хүртэл ажиллана.
Дархлаажуулалтын цэгийг дүүрэг тус бүрээр танилцуулж байна.
Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд асан Х.Тэмүүжинтэй ярилцлаа.
-Ковидын үед Засгийн газраас авч хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээнүүдийн талаар ярилцлагаа эхэлье. Засгийн газрын үйл ажиллагааг та хэр дүгнэж байна вэ?
-Хүний анхан шатны хэрэглээний маш олон бараа бүтээгдэхүүн хомсдож, үнэ нь нэмэгдэж байна. Хоол хүнс, эм тариагаа худалдан авах чадалтай хүмүүс улам бүр багасч байна. Бизнесүүд орлогогүй, өр зээлэндээ баригдаад бизнесээ чирж явахаас илүүтэй өөрийнхөө аяга хоолны мөнгийг яах уу гэдэгтээ тулаад “Яадгаа барна” гэгчээр хүнд байдалд орчихлоо. Дундаж анги нь нимгэрээд, улс орны эдийн засгийг нуруун дээрээ авч яваа хэдийн үүрэх ачаа улам л зузаарлаа. Энэ Засгийн байж байгаа царай. Засгийн газар авлига, төсөв хоёрыг нь бүрдүүлдэг хэдэн том уурхайн асуудлаа л анхаарч суугаагаас олон хүний амь, амьжиргааг залгуулдаг жижиг дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээний байгууллагуудыг үл ойшоосон байдалтай хоёр жил явлаа. Статистикаас харахад, хичнээн компани, аж ахуйн нэгж хаалгаа барив, хэд нь орлогогүй, үйл ажиллагаа нь доголдсон, икс тайлан гаргасан байдалтай байна. Үндсэн хуулиар хүлээсэн аж ахуй, нийгэм, соёлын байгуулалтыг удирдах нийтлэг чиг үүргээ нэг иймэрхүү л хэрэгжүүлж байна. Хууль биелүүлэх тухайд бол хэрэгжүүлсэн ганц хууль нь Ковидын хууль байх. Энэ хуулиар халхавчилж УИХ-ын хяналтгүйгээр төсвийн мөнгийг яаж үрэн таран хийдгийг нэг сайн харуулах шив дээ. Бас засгийн их мөнгөөр иргэдийн тархийг өөрсдийн хулгайн мөнгөтэйгөө угаах “пи-ар угаалгын машиныг” хэрхэн угсарч чаддагаа сүртэй үзүүлсээн, үзүүлсэн. Үзүүлж харуулах юмандаа бол энэ Засгийн газар мундаг байгаа. Хийх ёстой ажлууд нь л эзэнгүйдчихээд байгаа болохоос. Засгийн газарт өөрсдийн дураараа аашлах аашиндаа зарах мөнгө бол байна. Харин иргэний бизнес, эрх чөлөө, эрүүл мэндэд чиглэсэн мөнгө, бодлого бол алга. Ийм Засгийн газрыг зөв зохистой ажиллаж байна гэж хэлэх их л зулгуу юм болох болов уу.
Нөгөө талдаа ардчилал, хүний эрхийн нөхцөл байдлыг хар. Засгийг шүүмжилсэн, асуудалд хэрсүү хандаж, бодит байдлыг хэлсэн болгоныг хорьдог шоронжуулдаг, хэрэг тохох гэж зүтгэдэг боллоо. Өнөөх алдарт шударга бусын хонгилоо өргөтгөөд юу ч болгоод байгаа юм бүү мэд. Энэ Засгийн газрыг хүний эрхийн хэмжүүрээр харахад бодлогын маш том ухралтууд хийж байна.
-Та сая хэллээ,ухралтууд гэж. Үгээ хэлж, үзэл бодлоо илэрхийлж байгаа чинь гэмт хэрэг шүү гэж харуулах гээд байна уу?
-Магадгүй ээ. Ер нь хөөсөрсөн нэр хүндтэй, хийсэн ажилгүй, хоосон пи-ар хөөсөн хүмүүс л бусдын үгнээс айх айдас ихтэй болчихдог. Айдас ихтэй удаан явбал сүүлдээ өвчин болно. Өвчин гэснээс, ковидын хорио цээрээр далимдуулж сэтгүүлчдийг худалдан авч, мэдээллийн нэг урсгал бий болгох гэж оролдохоос эхлээд иргэдийн санаа бодлыг хянаж, чиглүүлэх, айлгаж ичээх зорилготой гэж янз бүрээр ажил хийгдэж л байна. Жагсаал цуглаан хоёр янз байдаг тухай Засгийн мөнгөөр сурталдаж, “зөв жагсдаг хүмүүс ийм байдаг, буруу жагсдаг хүмүүс ийм болчихсон юм” гээд эрх баригчдын эсрэг дуу хоолой гаргаж байгаа иргэдийг галзуу солиотой, шантаажилдаг, хийх юмгүй, ажилгүй архичин, бараг Монголын дайсан гэх шахуу юм хэлж байх. Ийм байдлаар иргэний байр суурийг хүчгүй болгоно гэдэг эрх баригчдын шунал ардчиллын хэм хэмжээнд баригдахгүй болсны л илрэл. Ийм Засгийн газар аюултай. Дээр нь авлига, ашиг сонирхлын зөрчил гаарч байна даа. Үүний илрэл хаа сайгүй гарч байгаа дабл стандартууд.Дарга нарт үйлчилдэггүй, иргэнд үйлчилдэг хуультай.Чиглүүлсэн зорилтот хүмүүстээ хуулийн нэрээр хатуу чанга хандаж, юугаар ч хамаагүй гогдож, дуулгавартай болтол нь шоглож болдог. Дуугүй болохгүй бол далд хийчихдэг. Харин өөрсдийн хүмүүсээ аюултай гэмт хэрэг хийсэн ч хуулиас гадна байлгаж, хариуцлагаас зувчуулж чадаад байдаг. Энэ их аюултай үзэгдэл. Хууль алагчлаад, хоёр янз үйлчлээд ирэхээр хуулийн нэр хүнд унаж, хуулийн байгууллагуудын үйл ажиллагаа хүлээн зөвшөөрөгдөхөө байдаг. Хууль сахиулагчид шударга иргэдтэйгээ зөрчилдөөд, эрх баригчид жирийн иргэд рүүгээ цагдааг турхираад байхаар цагдаагийн албан хаагч, энгийн хууль сахиулагчид иргэдийн нүдэнд бууны ноход төдий харагдаж эхэлнэ. Иргэд ийм нийгэм, ийм хууль сахиулагч, ийм хуулийн байгууллага, ийм тогтолцоог хүсч сонгууль өгдөггүй, ийм зүйл хүсч татвар төлдөггүй. Иргэдийн итгэж байгаа албан ёсны тогтолцоог үгүй хийгээд double standart үүсгээд авлигыг үнэт зүйлээ болгоод эхэлбэл нөгөө талд нь хууль бол худлаа юм байна, хэн эрх мэдэлтэнд ойр байсан нь, албан тушаалтны аяыг харсан нь, авлигийн сүлжээнд багтсан нь энэ улс оронд хүн шиг амьдрах юм байна гэдэг уралдаан руу орно.
-Хүний эрхийн төлөө дуугардаг хуульч, өмгөөлөгчид манайд байна уу?
-Хүний эрхийн төлөө зоригтой дуугардаг, хууль ёсыг хамгаалдаг хуульчидтай байх их чухал. Эргэн сануулахад, 2008 оны долдугаар сарын 1-нд иргэд үзэл бодлоо илэрхийлээд эрх баригчдад дуу хоолойгоо хүргэх гэж оролдсоны эцэст үймээнд хүрч, таван хүний амь нас үрэгдсэн. Үйлдвэрийн дамжлага шиг бөөн бөөнөөр нь таслаад олон залуусыг шоронд явуулсан. Энэ үйл явдлуудыг өмгөөлөх хуульч тэр үед олдоогүй. Яагаад олддоггүй гэхээр Хууль зүйн сайдтайгаа зөрчилдөх зоригтой өмгөөлөгч тэр үед бараг байсангүй. Хууль зүйн сайд нь өмгөөлөх эрхийнх нь зөвшөөрлийг олгодог. Бас буцаагаад авчихдаг эрх мэдэлтэй байсан. Ингээд Засгийн газраас, Хууль зүйн яамнаас, хувь улстөрчөөс хүний эрхийг хамгаалдаг хуульчдыг бие даалгаж, гаргах ёстой гэж үзээд Хуульчийн холбоог байгуулаад лицензийг нь мэргэжлийн холбоо нь өгдөг болгож хувиргаад, тусад нь гаргасан. Харамсалтай нь, Ц.Нямдорж сайд болоод Хуульчдын холбоог задлаад дахиад Хууль зүйн яамны хамааралтай болгосон. Одоо иргэнийхээ үндсэн эрхийг эдэлснийхээ төлөө шоронд ороод өмгөөлөл үзүүлэх гэж байгаа өмгөөлөгчийг цагдаагийн байгууллага барьж хориод хэрэг үүсгээд дарамталж байхад түүний төлөө дуугарч байгаа мэргэжлийн холбоо, хуульчид байна уу. Буцаад л 2008 оны долдугаар сарын 1-ний өдөр дээрээ оччихсон байна. Эрх мэдлүүдийг задлах гэж оролдсон оролдлого бүрийг буцаагаад эвдээд төвлөрүүлээд байна. Энэ төвлөрөл эцсийн дүндээ мангас босгож ирнэ. Энэ нь эргээд хэнд аюултай юм, иргэдэд л аюултай.
-Эрхээ эдэлсэн залуусыг хорьсон, хүний эрхийг ноцтой зөрчиж байгаа Засгийн газар хариуцлага хүлээх ёстой биш үү. Бүр цаашилбал огцрох ч шаардлага үүслээ гэж харах хэсэг байна?
-Иргэнээ зовоож буй Засгийн газар тогтвортой байна гэдэг иргэний зовлон тогтвортой үргэлжилнэ л гэсэн үг. Ардчилсан нийгэмд муу удирдагчаас, муу бодлогоос, иргэдийн амьжиргаанд хөнөөлтэй төрийн арга ажиллагаанаас цус урсгахгүй салах боломж нь Засгийн газрыг өөрчлөх, эрх баригчдыг солих. Ардчилсан нийгэмд өөрт нь олгогдсон боломж энэ. Олон ургальч нийгэмд шүүмжлэл байнга л байдаг. Сэтгэлд таагүй, бухимдам үнэлэлт дүгнэлтүүд ч гарч ирнэ. Энэ бол ардчилалд байдаг л үзэгдэл. Үүнийг эрүүл саруулаар хүлээж аваад алдаа байгаа бол бодлогоо засварлаад, буруу ойлгогдсон бол тайлбараа хийгээд, зөв гэж бодож буй бол үндэслэлээ ойлгуулаад явах нь зөв. Харин сөрөг дуугарсан дуу болгоныг нухчин дараад, жоохон хүүхэд нүдээ аньчихаар нуугдчихна гэж боддог шиг гажуу бодоод байх бол буруу байна. Ардчиллыг ингэж гажуудуулж болохгүй. Амьдрал чинь үнэхээр болж байгаа бол засаг тогтвортой байх нь зөв. Амьдрал болохгүй байгаа бол Засаг солигдож байсан нь дээр. Иргэд өргөдөл бичээд, албан тушаалтантай уулзаад ямар нэгэн байдлаар болохгүй байна, энэ бодлого чинь алдаатай байна гэх мэтчилэн үгээ хэлэх эрх чөлөө ардчилсан нийгэмд байгаа. Энэ бүхэн амжилтгүй болвол арай чанга дуугаар олуулаа хэлэхийн тулд жагсаж цуглах эрх ч бас байгаа. Ямар ч нөхцөлд энэ эрхийг үгүйсгэж болохгүй. Энэ нь өөрөө ардчилсан нийгмийн суурь нь. Иргэд нь ийм эрхгүй Оюун-Эрдэнэ шиг мундаг удирдагчтай байна гэдэг бол социализм ш дээ. Эрхээ эдэлсний төлөө иргэнээ барьж хорьж байгаа Засгийн газар ардчилсан гэж хэлэхэд эргэлзээтэй.
-Хуулийн байгууллага иргэндээ хүрч үйлчилж чадаж байгаа гэж та харж байна уу?
-Ардчилсан улс орны хуулийн философи, суурь зарчим, хуулийн байгууллагуудын үндсэн ажил нь иргэний эрхийг хамгаалах, хуулийн дагуу иргэнд үйлчлэх.Энэ философи, зарчим, ажлын арга барил Монголд угаасаа байгаагүй. Бий болгох гээд л урагш нэг арагш хоёр алхаад л явж байна. Шилжилтийн үеийн хамгийн том сорилтуудын нэг.
-Шүүхийн тухай хуулийн өөрчлөлтийг магтан сайшаасаар л байна. Үнэхээр шүүх хараат бусаар ажиллах үндэс суурь нь тавигдчихав уу?
-Өргөс авсан юм шиг ганц хуулиар бүхнийг шийдэхгүй. Зайлшгүй хийх ёстой эхний алхам бол мөн. Эхний алхам хийгдчихлээ гээд цаана нь хийгдэх ёстой олон алхам өөрөө хийгдчихнэ гэж найдаж огт болохгүй. Шүүхийн тухай хуулийг дагаж процессын хуулиуд гарах ёстой. Хууль сахиулах ажиллагааг ч бас нэг мөр болгож бүрэн хуульчлах ёстой. Зарим албадыг шинээр зохион байгуулж, Мөрдөх албаны чадавхыг нэмэгдүүлэх, хуулийг нь боловсронгуй болгох, хууль зүй, дотоод хэргийн чиг үүрэг, эрх мэдлийг задлах шаардлага ч байгаа. Прокурорын босоо удирдлагын тогтолцоог хуульч мэргэжилтнүүдийн бие даасан мэргэжлийн үйл ажиллагаатай нийцүүлж өөрчлөх ёстой. Хачирхалтай нь Монгол Улс бүр Сэжигтэн, яллагдагчийг баривчлах, цагдан хорих шийдвэрийг биелүүлэх тухай гээд хуулийн нэрнээсээ хүртэл хүнийг зөвхөн хорьж мөрдөхөд зориулсан зорилготой тийм хуультай. Хуулийн зорилго, философи нь ийм байхад хүнийг далд хийчихээд араар нь гүтгэж харлуулж, ар гэрийг нь шаналгаж шантаажилж, өөрт нь эрүү шүүлт тулгаж хэрэгт унагадаг арга барил хуулийн байгууллагуудын нэрийн хуудас болох нь арга ч үгүй юм даа.Тэр хуулиа ядаж шүүхээс авсан таслан сэргийлэх арга хэмжээг хэрэгжүүлэх тухай гэж өөрчлөх, нэрийг нь солих төдий бус зохицуулалтыг нь өргөсгөөд хорьж мөрддөггүй, үр нөлөөтэй хүний эрхийг хөсөрдүүлдэггүй шударга ёсны олон зарчим арга барилтай болох гээд их зүйл байна. Хуулийн салбарт огт байхгүй хууль ч олон. Байгаа хуулиудад нь буруу философитой хуулиуд ч олон бий. Арга механизмын хувьд алдаатай хуулиуд ч олон байгаа. Энэ бүгдийг өөрчлөхөд УИХ-ын гишүүдийн хүч, боломж хангалтгүй. Энэ бүхнийг бодож боловсруулж урт хугацаанд төлөвлөж хийдэг мэргэжлийн газар нь Хууль зүйн яам.
-Ерөнхий сайд асан М.Энхсайхан манай сонинд өгсөн ярилцлагадаа “ҮАБЗ дээр ямар ч хамаагүй асуудлыг хэлэлцдэг болсон. Тэнд хууль тогтоох, гүйцэтгэх эрх мэдлийн удирдлагаас гадна Ерөнхийлөгч бий. Яг үнэн хэрэгтээ зөв томьёоллоор явбал шүүх, хууль тогтоох, гүйцэтгэх гэсэн гурван эрх мэдлийн тэргүүн нь төрийн гурван толгой л доо. Ингээд харахаар төрийн гурван толгойны нэг нь Дээд шүүхийн дарга байх ёстой. Гэтэл тэрийгээ үргэлж “паасалдаг” гэж хэлсэн удаатай. Тэгэхээр ҮАБЗ-д дээд шүүхийн дарга байх ёстой гэсэн үг үү?
-Энэ бол маш буруу. Шүүх бие даасан, хараат бус ажилладаг. Дээд шүүх Захиргааны байгууллага шиг доод шүүхдээ үүрэг даалгавар өгдөг байгууллага огт биш. Түүнтэйгээ адил Дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч гэдэг хүн бүх шүүгчийн дарга гэсэн үг ерөөсөө биш. Харин эсрэгээрээ тэнд яахаараа УИХ-ын дарга байгаад байгаа юм гэж бодох ёстой. Бусад улс оронд ҮАБЗ гэх механизм дотор ихэнхдээ гүйцэтгэх эрх мэдлийн албан тушаалтнууд байдаг. Дотоод хэргийн сайд, Батлан хамгаалах сайд, Цагдаагийн дарга,Тагнуулын дарга гэх зэрэг албан тугаалтнууд багтдаг. ҮАБЗ-д УИХ-ын дарга огт байж болохгүй. УИХ-ын дарга нь ҮАБЗ-д байдаг улс дэлхийд байхгүй. Үндсэн хуулиараа эрх мэдлийг хууль тогтоох, гүйцэтгэх, шүүх гээд хуваасан. Энэ гурван эрх мэдэл нэг газар төвлөрөх юм бол яаж дарангуйлал болох тухай Монтескье онолоо боловсруулж гаргаж ирсэн байдаг. ҮАБЗ-д дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгчийг оруулна гэдэг бол автоматаар дарангуйллыг дэмжиж байгаа хэрэг. Харин яаж ҮАБЗ-өөсөө УИХ-ын даргыг гаргах ёстой вэ гэдгээ ярих ёстой.
-Нэг намын засаглал тогтчихлоо, энэ бол сайн зүйл биш, дарангуйлал тогтох нь ээ гэсэн байр суурийн тухайд та юу хэлэх вэ?
-Сүүлийн найман жил нэг нам хэт олонхоороо бүх эрх мэдлийг гартаа авчихлаа. Бүх эрх мэдлийг гартаа авчихсан хүмүүс бусадтай харилцан ярилцах нь багасч, нийгмээ иргэдээ сонсох нь холддог л доо. Тэд шинжлэх ухааны дүгнэлтүүд, баримт, статистик, судалгааны үр дүнгүүдээр бодлого гаргахаасаа илүү бид олонх болчихсон, эрх мэдлээр дутахгүй юм чинь гэсэн хандлагаар илүү түрэмгий, хүч түрсэн ажлын арга барилд дасгачихдаг. Энэ арга барил аюултай. 100 хүнтэй ярилцаж ойлголцъё гэхийн хооронд хоёул, гурвуулаа яриад нөгөө 100 хүнийг цагдаа шүүхээр нь чимээгүй болгоё гэдэг тийм арга хандлага руу явна ш дээ. Бид олонх, эрх мэдэлтэй тэгээд юу гэх гээд байгаа юм гэдгээр хандаад эхлэхээр их буруу, заримдаа зэрлэг бүдүүлэг арга барилууд амилж эхэлнэ. Энэ дадал болсон буруу зуршил, арга барилаасаа салмааргүй санагдаад эхлэхээр яаж эрх мэдэл дээрээ хадагдах уу, хэрхэн хүч чадлаа хадгалж үлдэх үү гэдгээ бодож эхэлнэ. Ер нь эрх мэдэл хэт төвлөрсөн хүмүүс маш их алдаа хийдэг. Араас нь хууль үйлчилдэг, ардчилсан механизмууд ажилладаг Засгийн газар шинээр гараад ирэхээр энэ хүмүүсийн хийсэн олон үйлдлүүд хуулийн хувьд гэмт хэрэг болчихсон байдаг.Дараагийн хүмүүс гарч ирээд бидний асуудлыг гэмт хэргийн түвшинд тавих юм бол шоронд орно, олсон нэр хүнд хүрээлэл, эд хөрөнгө нь алга болно гэдэг тэр хүмүүсийн хувьд маш том айдас. Энэ айдсаасаа шалтгаалаад аль болох хуульгүй, дахиад өөрсдийн дураар байдаг он цаг хугацааг үргэлжлүүлэх гэж оролдож эхлэхээр дарангуйлал гэдэг зүйл үүсдэг. Яг одоо бол Монголд дарангуйлал тогтлоо гэж хархаахан хэлж болохооргүй байна. Харин бодитойгоор эрх мэдлийн түрэмгийлэл явж байна. Эрх мэдлийн түрэмгийллээр тэд баялгаа олно,үе удмаараа амьдрах сууриудаа хийнэ,тэрнээсээ салахгүй амтанд нь ороод хүч хэрэглээд ч болтугай бүтээснээ хамгаална гэхээрээ дарангуйлал руу очно.
-УИХ-ын нөхөн сонгууль болж өнгөрлөө. АН өвдөг шороодчихлоо. Сонгуулийн тогтолцоог өөрчлөх шаардлагатай юу?
-Мэдээж хэрэг сонгуулийн тогтолцоогоо өөрчилж нийгэмд байгаа төлөөллүүдийн дуу хоолойг нь шийдвэр гаргах, эсвэл хяналт тавих түвшинд нь аваачихгүй бол ардчиллын гажиг улам бүр ихсээд бодит байдлаараа хуурмаг сонгуулийн ардчилал руу орчих гээд байна. Сонгуулийн ардчиллын гажиг үүсч байна гэж харж байгаа болохоос арай ч нэг намын дарангуйлал руу орчихгүй байх гэж горьдож байна. Сонгуулийн тогтолцоог өөрчилж пропорцианаль элементүүдийг оруулж ирэх ёстой. Тэгж байж бодит байдал дээр олон нийтийн санал хаанаа жин дарж, яаж хуваагдаж байгаа нь харагдана. Мажоритар гэж ярьдаг энэ тогтолцоо бол маш олон сонгогчдын саналыг үхүүлдэг тогтолцоо. Нөхөн сонгуулийн бодит байдлыг харахад ирц нь хүрээгүй. Нийт сонгогчдын тал хувь нь ирж саналаа өгөөгүй. Ирж саналаа өгсөн хүмүүсийн хэдэн хувийн саналыг авав. Бодитойгоор хараад нийт сонгогчидоо харьцуулаад үзэхээр 10 хүний гурвынх нь саналаар сонгогдчихоод 100 хувийн эрх мэдэл аваад, үлдсэн 60,70 хувийг нулимаад явна гэдэг бол ардчилал ерөөсөө биш. Мэдээж АН-ын сул байгаа нь бурууг хуваалцах үндэслэл мөн. Цаг үеэ мэдэрдэггүй, сонгогчдынхоо дуу хоолой санал хүслийг ойлгодоггүй, бид л байх ёстой гэдгээр 10,20 жилийн өмнөх алхаж байсан алхмаараа энэ цаг үед нийгэмтэйгээ зэрэгцэж алхах гэж оролдож байгаагийн горыг бид амсаж байна. Хоёрт, МАН-ынхан маш сайн сонгуулийн тактиктай болчихсон байна. Сонгууль эхлэхийн өмнө хүмүүс ярьж л байсан. Тэд ирцийг хамгийн бага хэмжээнд нь барина. Ирц дотроо ялах саналаа худалдаж авна, багцална. Үлдсэн хэсгийг нь бөөгнүүлэхгүйн тулд тарамдуулж задалж хуваана. Тийм учраас мөнгийг нь өгч байгаад ч болтугай захиалгатай нэр дэвшигчдээ нэр дэвшүүлнэ. Ийм л сонгуулийн тактик менежмэнтээр яваад авч байгаа санал. Сүүлийн сонгуульд алдаа гарсан. Сонгуулийн ирц хүрээгүй бол сонгууль хүчингүй байх ёстой. Энэ бол ардчиллын нэг гол шалгуур. Үндсэн хуульд сонгуулийн хэд хэдэн зарчмыг нэрлэн заасан. Тухайлбал сонгуульд нийтээрээ, чөлөөтэй оролцох ёстой. Нийтээрээ гэдэг зарчим хамгийн багадаа сонгогчдын 50+1 оролцож хүчин төгөлдөр болно гэсэн зарчим. Гэтэл энэ нөхөн сонгууль дээр бүх нийтийн гэдэг Үндсэн хуулийн зарчим үйлчлээгүй. Үндсэн хуулийн зөрчилдөөнтэй асуудлыг СЕХ өргөн барьсан. СЕХ Үндсэн хууль зөрчсөн эсэх асуудал яригдана. Тэд хууль руу бурууг чихэх гэж оролдох байх. Хуульд зохицуулалтгүй, хууль тогтоогч бүрхэгдүүлж орхисон нь хууль тогтоогчийн алдаа гэх зэргээр хуулийг Үндсэн хууль зөрчсөн гэдэг юм руу явуулах байх. УИХ дээр тангараг өргүүлснээрээ УИХ-ын дарга болон УИХ өөрөө Үндсэн хууль зөрчлөө гэдэг маргаан Цэц дээр очиж магад. Цэц нь яаж шийдэх вэ гэдэг бас асуудал л даа.
-Ерөнхийлөгч асан Х.Баттулга Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэд зөвлөж байгаа. Энэ хэр зөв юм бэ. Улс төрийн соёлын хувьд нэлээд таагүй үзэгдэл гэж харах ч хэсэг байна?
-Хуулиар бол хязгаарлалт байхгүй. Гэхдээ улс төрийн соёл, ардчиллын хариуцлага гэж юм бий. Ардчилсан нийгэмд өрсөлдөөнт улс төрийг чухалчлан хүлээн зөвшөөрдөг. Сонгогчдыг төөрөгдүүлэх алхам хийж болохгүй. Үзэл бодол, арга ажиллагаа, үнэт зүйлийн ялгаатай намууд гишүүд дэмжигчид, сонгогч олон нийтэд өөр өөр мөрийн хөтөлбөр, бодлого, үзэл баримтлалыг санал болгож сонгуульд өрсөлдөөд тэдний итгэл саналыг авчихаад, эрх мэдэлд очоод дээрээ хүзүү сээрээрээ хэлхэлдээд итгэл үнэмшлийнхээ төлөө явж байсан олон мянган хүмүүсийг хуураад нэг ашиг хонжооны бүлэглэл болж хувирвал залиланд суурилсан гэмт бүлэг маягийн юм болно.Итгэл үнэмшлийн хувьд их таагүй үзэгдэл. Улс төрийн соёлын хувьд маш бүдүүлэг үйл явдал. Тиймээс иргэд ийм явдлыг МАНАН гэж шүүмжилж, жигшиж зэвүүцээд байгаа биз дээ.