Month: November 2021

Categories
гадаад мэдээ

БНХАУ ирэх оны дунд үе гэхэд хүн амаа сүргийн дархлаатай болгох зорилт тавьжээ

БНХАУ ирэх оны эхний хагаст хүн амаа коронавирусний эсрэг сүргийн дархлаатай болгох зорилтдоо хүрнэ гэж эмч мэргэжилтнүүд нь тооцож байгаа аж. Одоогоор тус улс 1,3 тэрбум хүн амынхаа 80орчим хувийг ковид19 цар тахлын эсрэг вакцинд бүрэн хамруулсан байна.

Мөн Хятадад коронавирусний вакцины нэмэлт буюу бүүстэр тунд хамрагдсан хүний тоо эрчимтэй өсөж байгааг тус улсын вирус судлаач эрдэмтэн мэдэгджээ. Нэмэлт тун вакцин үхлийн аюултай коронавирусний эсрэг хүний дархлааг маш сайн нэмэгдүүлж байгаа тухай судалгааны дүгнэлт гарснаас хойш Хятадын олон муж хотод нэмэлт тун вакцин хийх үйл ажиллагаа эрс нэмэгдсэн байна.

Нэмэлт тун вакцин өмнөх тунгаас хойш урт хугацаанд завсарласан ч гэсэн хүний бие дэх эсрэг биетийг 5-аас 10 дахин нэмэгдүүлж байна гэж Хятадын амьсгалын замын өвчин судлалын үндэсний эмнэлзүйн судлалын төвийн захирал Жун мэдэгджээ. Мөн тэрбээр одоогоор хүн ам нь нэмэлт тунд идэвхтэй хамрагдаж байгаа учраас Хятад улс ирэх оны эхний хагас гэхэд хүн амаа сүргийн дархлаатай болгох зорилтдоо хүрнэ гэж таамаглаж байгаа юм.

Сануулахад, одоогоор Хятад улсад 1 тэрбум гаруй хүн коронавирусний хоёр тун вакцинд хамрагджээ. Энэ оны сүүл гэхэд тус улсын хүн амын 80 хувь нь хоёр тун вакцинд хамрагдах төлөвтэй байна. Мөн ирэх оны эхний улиралд хүн амын дийлэнх хувь нь нэмэлт тунд хамрагдахчина, ингэснээр хүн амын дунд “Ковид-19” цар тахлын эсрэг сүргийн дархлаа бий болно гэж тооцож байгаа гэнэ.

Хятадын хүн амын дунд 17-59 насны иргэд вакцинд хамгийн идэвхтэй хамрагдаж байгаа юм байна. Харин вакцинд хамрагдах идэвх сул байгаа өндөр настай иргэд коронавирусний дельта хувилбарт өртөх магадлал өндөр байгаад эмч мэргэжилтнүүд нь санаа зовниж байгаагаа илэрхийлжээ.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

М.Нарантуяа: Намайг Д.Болдыг захиалгаар харлуулсан гэх баримт дэлгэх юм гэсэн, маш сонирхолтой байна

Охид, эмэгтэйчүүдийн хүчирхийллийн эсрэг “Me too” хөдөлгөөнийг санаачлагч, дуучин М.Нарантуяа-Наратай ярилцлаа.

-“Камертон” хамтлагийн ахлагч, дуучин Д.Болдын талаарх таны жиргээ олны анхаарлыг ихэд татсан. Одоо ч сошиал орчинд сэдэв хэвээр байгаа. Энэ талаар ярихаас өмнө таны биеийн байдлыг асуух нь зөв байх. Эмнэлэгт хэвтсэн, бүр нас барсан гэсэн мэдээлэл гарч, хүмүүс эмгэнэсэн тухай та дурдсан байсан. Ийм явдлыг “Мөнхрөх нь” гэж монголчууд бэлгэддэг…?

-Биеэ хайхралгүй ажил амьдрал, нийгмийн асуудал гэж ухаан жолоогүй зүтгэж, даарч хөрдөг, хөдөө гадаа давхидаг учраас бөөр өвдөөд эмнэлэгт хэвтсэн юм. Гэтэл ходоод, цөсний ноцтой асуудал үүсч байгааг мэдэж авлаа. Намайг нас барсан гэнэ гэсэн мэдээлэл гарч, түүнд зарим нь итгэсэн байсан. Намайг эмнэлэгт хэвтэхтэй давхцаад эмээ маань бурхан болсон юм. Түүнийг шар сайтууд худлаа гарчиг тавьж, хүмүүсийн анхаарлыг татах зорилгоор бичсэн юм билээ. Би бол тиймэрхүү зүйлд эмзэглэдэггүй.

Эмнэлэгт хэвтээд эм тариагаар бөмбөгдүүлээд овоо гайгүй болж ирсэн. Сошиалд ч орохтойгоо болсон. Гэтэл Камертоныхон тоглолт хийсэн байсан. Түүнд маш олон хүн эгдүүцлээ илэрхийлж “Камертон өлсөж үхэх гэж байгаа биш…” гээд л сэтгэгдлүүд зөндөө байсан. Тухайн үед би ч харчихаад бодож байсан. Нээрээ л үнэн ш дээ. “Камертон” хэдэн жил Монголын урлагт оршин тогтнож байгаа билээ. Нэг тоглолт хийхэд л хэдэн мянган хүн очдог. Бараг жил бүр, улирал бүр тоглолтууд хийж байдаг хамтлаг. Зарим уран бүтээлчдийг бодвол боломжийн хувьд шал өөр хүмүүс. Би тэгж л хардаг. Дандаа л Монголын тэрбумтнуудтай найзууд, хамтрагчид болж, эсвэл дүр төрх, нүүр царай нь болоод явж ирсэн хүмүүс. Тэр хэрээр орлого тасалдаад байдаггүй л байлтай. Тэдний дэргэд бор зүрхээрээ явдаг уран бүтээлчид олон бий. Тоглолт хийхгүй байсаар орлого нь тасарчихсан удаж байгаа нь ч олон байгаа. Гэхдээ тэд нар маань хуулиа мөрдөөд, цаг үе нь хүнд байгаа учраас ашиг орлого гэхээс илүү хүн олноо бодож дүрэм журмаа хичээж л байдаг байх.

Тиймээс би твиттер дээр “90-ээд оноос хойш үе үеийн баячуудыг бөлдөгдөж амьдардаг хамтлаг. Мянгаа ахынхаа буудлын өрөөнд бүтнээр минь тэврээд оруулж өгч байсан даа, Болд ах. Өнөөх Мянгаа нь харин мангас биш байсан шүү” гээд бичээд оруулчихсан. Гэтэл тэр даруй пост маань сайтуудын мэдээ болоод тарж эхэлсэн.

-Нийгмийн бүхэл бүтэн нэг үеийнхэн шүтэж ирсэн хамтлаг. Монголын залуус хүндэтгэлтэй ханддаг. “Камертон” ч хэл ам багатай явж ирсэн учраас олон нийт сэртхийсэн нь тэр байх?

-Ганц өгүүлбэр бүхий текст маань мэдээ болоод цацагдчихсан учраас би “Ам нээвэл уушги нээе” гээд тэр үед болсон явдлыг бүтнээр л бичсэн юм.

Би 2006 онд Японоос Монголд амралтаараа ирэхдээ л хүүхдийн төлөө сайн үйлсийн анхны аянаа эхлүүлсэн хүн. Охид эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах тал дээр дуу хоолойгоо өргөөд 10 дахь жилтэйгээ золгож байна. 2012 онд “Өөрчлөлтийн төлөөх залуу эмэгтэйчүүдийг клуб”-т гишүүнээр элсэж байлаа. Би үнэхээр эмэгтэйчүүдийн төлөө зүтгэлтэй юм бол өөртөө тохиолдсон юмыг ч ярих хэрэгтэй гэж үзсэн. Яах гэж би “Me too”-г тэргүүлж яваа билээ. Дэлхийн улс орнуудад “Би ч гэсэн…” гээд нэг хүн гарч ирэхээр бусад нь зориг ордог. Араас нь түрсээр тэр давлагаа нэмэгдэж томорсоор маш олон хохирогчид гарч ирж тэр асуудлыг бүрэн цэгцэлдэг. Гэтэл манай улс тийм биш юм байна. Тэгэх ч болоогүй юм байна.

Ялангуяа Болдын кейс дээр монгол эмэгтэйчүүд хөгшин, залуу гэлтгүй ямар мунхаг, харанхуй юм бэ. Яасан ирээдүйгээ боддоггүй юм бэ. Би бол тэр явдлаас хохироогүй. Харин ирээдүйд яг ийм байдал үргэлжилсээр байх юм бол өөр хэн нэгний охин хохирогч болж болохыг хэн ч мэдэхгүй. Үүнийг ойлгохгүй байгаад маш их харамссан. Учир нь манайхан асуудалд биш асуудлыг хөндөж байгаа хүн рүү анхаардаг.

-Олон нийт янз бүрийн сэтгэгдэл илэрхийлж байсан…

-Бүр настайвтар эмэгтэй “Болд бол Нара гэж нэг юмныг бодвол урлагтаа хийх юмаа хийсэн хүн. Хийх юмаа хийсэн хүн юугаа зарна, юугаа идэх нь хэнд хамаатай юм бэ” гэсэн байсан. Өөрөөр хэлбэл, Монголын урлагт од болж чадсан хүн хүний наймаа хийж болох нь, хүн алж болох нь, түүнийг нь зөвшөөрч байгаа юм байна.

Гэтэл Америк болон бусад оронд ямар ч урлагийн од байсан хамаагүй, ямар ч Конгрессийн гишүүн хамаагүй. Тэр хүний хэрэг хуучирсан байна уу, 10 жил, 20 жил өнгөрсөн эсэх ч хамаагүй, хэрэг үйлдсэн л бол, “Тэгсэн” гэж хэлэх хүн байгаа л бол тэр хүнд зохих ял шийтгэлийг оногдуулдаг. Гэтэл манай Монголд тэгдэггүй. Бид хэрэглээний хувьд гадаадын тэр орноос дутахааргүй. Ижил хэрэглээтэй байгаа боловч монголчууд оюун санааны хувьд ардчилсан орнуудаас 100 жилийн хойно явж байгааг ойлгосон. Сая үнэнийг хэлэхэд би маш их гутарсан. Нийгэм, улс төр гэж явахаа больё. Учир нь ойгүй тэнэг хүмүүс хэтэрхий олон байна. Уг нь сүүлийн үед нийгмийн асуудлыг ихээр хөндөж, ярьсаар байгаад намайг ойлгодог, хүлээн зөвшөөрдөг, зарим нь бүр дэмждэг, зөв ш дээ гээд босч ирдэг хүмүүс олон болж байгаа. Гэхдээ хэтэрхий их цаг хугацаа зарцуулах юм байна.

-Татгалзахгүй бол тэр явдал хэзээ, хаана болсон юм бэ. Дэлгэрүүлж болох уу?

-2007 онд Японд сургуулиа дөнгөж төгсөөд байсан үе. Тэр жил Кёкүшюзан зодог тайлж, үсний найр хийсэн юм. Менежер нь надтай “Та Японд амьдардаг уран бүтээлчийн хувьд ирж ая дуугаа өргөөч” гэж урьснаар очиж байлаа. Манай урлагийнхан олноор ирчихсэн, тэр дунд Камертоныхон ч байсан. Би чинь тэр үед 20 гаруйхан настай жаахан охин, хар буруу санаагүй. Хүний газар монголчууд маань олноор цуглачихсан, тэр дунд урлагийнхан маань байгаа болохоор баярлаад л, сэтгэл хөдлөөд л сүйд. Гэтэл Болд намайг Мянганбаярын өрөө рүү чирсэн. Би “Тийм зүйл байхгүй. Битгий заваараад бай, тийм юм байхгүй шүү” гээд хойшоо суусан. Тэгэхэд хүчээр тэврээд оруулж байсан. Процесс нь бол ийм.

Хамгийн инээдтэй нь би дотроо айгаад үхчих гэж байсан хүн өрөөнд нь орчихоод айж байгаагаа мэдэгдүүлэхгүйг хичээж “…Юу болоод байна, яах гээд байна, та нар” гээд л. Учир нь тэр үед Мянганбаяр гэдэг хүн шууд хүчинддэг гэнэ лээ, яана аа гээд л айж үхчих шахсан хүн байлаа шүү дээ. Тэгсэн Мянганбаяр нь шал эсрэгээрээ, бараг над руу харж чадахгүй, харц нь доош “Өө юу байх вэ. Хичээл ном нь сайн уу. Ийшээ суугаач” гэхээр нь би “Наана чинь суухгүй ээ, ийшээ сууна аа” гээл хол очиж суух гээд тиймэрхүү яриа болж байтал хэн нэгэн хаалга тогшиж таарсан. Би ч баярласан гэж жигтэйхэн. Тэгээд тухайн үед Загварын холбооны ямар ч албан тушаалтай байлаа даа, Байгальмаа гээд эгч ороод ирсэн. Тэдний агентлагийнхан 10 загвар өмсөгчтэй ирсэн байсан.

-Д.Болд гараад явчихсан хэрэг үү?

-Оруулж өгөөд л нүд ирмэхийн зуургүй алга болчихсон. Ямар зорилгоор оруулж өгч байгаа нь ойлгомжтой. Би тэр үед хохироогүй. Гэхдээ надад бол сайхан дурсамж үлдээгүй. Сайхан дурсамж байсан бол би яах гэж энэ олон жилийн дараа ярих юм.

Харин юуг хэлэхийг хүссэн бэ гэхээр “Камертон”, ялангуяа Болд өөрийнхөө зүс царай, алдар нэр, урлагийн карьераа ашиглаад маш олон охид эмэгтэйчүүдийг ямар нэгэн байдлаар янаг амраг байдаг уу, зугаа цэнгэл байдаг уу ашигладаг байсан бол. Нүдээр харсан ганц нэг тохиолдол байгаа ч түүнээс илүү Болдын тухай охидыг зуучлан элдэв байдалд оруулдаг байсан тухай ярьж хэлж, хов жив болгож байдаг нь түүнээс ч олон. Гэтэл эсрэгээрээ Мянганбаяр гэхээр монголчууд тэр чигээрээ шалиг, шар сэмжилсэн, хүүхэмсэг өвгөн байдаг юм шиг боддог. Харин Болд болон нэг л гэмгүй, алдар нэртэй цэвэр яваад байдаг. Гэтэл тэр хүмүүсийг ивээн тэтгэж амьдралыг нь босгож байсан хүмүүс хамгийн муу нэртэй. Жишээ нь, Болдтой тэр хүн нэгдээгүй, ивээн тэтгэдэггүй, Болд тэд нарт хүүхнүүд зуучилдаггүй байсан бол магадгүй тэр хүний нэр цэвэр байх ч байсан юм бил үү.

Гэхдээ энд нэг зүйлийг анхаарах ёстой. “Залуу насанд алдаа байх” гэж хэлээд байгаа юм. Залуу насанд ямар алдаа байж болдог вэ гэхээр гэнэн томоогүй бүтэлгүй дурлал, эсвэл хүнээ буруу таньсан, эсвэл тухайн үеийн шоунаас болоод нэг удаагийн one night хийсэн байж болно. Харин эмэгтэйчүүдийг өөртөө татаж, магадгүй зугаа цэнгэл хийснийхээ дараа хүмүүст зуучлан танилцуулна гэдэг бол ерөөсөө залуу насны алдаа биш. Энэ бол хүн зуучлал, хүний наймаа. Бас зарим нь “Өөрсдөө дуртай юм шиг тэнд юугаа хийж явсан юм. Биеэ олигтой авч явах нь яасан юм” гэцгээж байна. Гэтэл яг үнэндээ хүн хэзээ ч аюултай гэж бодсон хүмүүстэйгээ уулзаж учирч, аюултай гэсэн газар руу очдоггүй. Тэр тусмаа над шиг эмэгтэй бол. Би хичнээн тухайн үедээ жаахан байсан ч тэр нийгэмд багагүй хугацаанд амьдраад юу аюултай, юу аюулгүйг мэддэг болсон насан дээрээ байсан хүн.

-Урлагийн хүмүүс хойно дахиж таарч уулзах үе бишгүй гарсан байх. Д.Болд юу гэх юм. Сая дэлгэсэн мэдээлэл дээр реакци үзүүлэв үү, танд?

-Надад Болдоос ямар ч реакци ирээгүй. Юу гэх юм, угаасаа. Надад юу ч гэсэн хамаагүй. Харин Мянганбаярын туслах хийдэг байсан ч гэнэ үү, Болдын найз бололтой нэг нөхөр надтай уйгайгүй үзэлцэж байгаа. Яг энэ асуудлыг шүүмжилж байгаа эмэгтэйчүүдийг Солонгосоос маш их доромжилдог юм билээ. Дээр нь тэр хүн намайг удахгүй “Захиалгаар Болдыг харлуулсан” гэдэг баримтыг дэлгэх юм гэсэн. Надад онц сонирхолтой санагдаж байгаа. Бүр өндөр хүлээлттэй байгаа. /инээв/.

-Шүгэл үлээгчдийг “захиалгат” гэж харлуулах явдал манайд хавтгайрсан. Таныг ч бас захиалгаар ингээд байна уу гэх хардах хэсэг байгаа бололтой?

-Ер нь тийм тэнэг байж болохгүй. Өнөөдөр Болд улстөрч биш. Би ч улстөрч болчихоогүй байна. Би Болдыг хэн нэгний захиалгаар харлуулж яах юм. Хэнд ашигтай юм. Надад тв-ийн шоу хөтлөх, шүүх ямар ч сонирхол, амбиц байхгүй. Би өмнөх ажлаа дийлэхгүй явдаг шахуу хүн. Яахав, би нэвтрүүлэгт чинь оръё гээд явбал орж чадна. Гэхдээ би тийм хүн биш.

Би нэг зүйл бардам хэлнэ. Би улс төргүйгээр үхэхгүй. Хэзээ ч миний амьдралын зорилго байгаагүй. Улс төрд орох гэж хамаг амьдралаа тавьж, хэдэн тэрбумаар зээл аваагүй. Харин улс төргүйгээр амьдарч чадахгүй болчихсон хүмүүс л өрөвдөлтэй байх. Би зөгийгөө маллаад ч хамаагүй, хаана ч би байгаа газраа сайхан амьдарч чадчих хүн. Яагаад би тийм хүмүүст атаархах ёстой юм, шоу хөтөлж байгаа эрэгтэй хүн, нарийхан бэлхүүснээс өөр гайхуулах зүйлгүй эмэгтэйчүүдэд атаархах ёстой гэж.

-Гадны оронд бол ноцтой алдаа гаргасан уран бүтээлчид хариуцлага тооцдог. Дэмжигчид нь ч өөрсдөө тухайн салбараас нь арччихдаг хатуу зарчимтай байдаг…

-Манай урлагийнхны дэмжигчдийг хар л даа. “Чамайг бодвол юмаа хийсэн хүн” гэж хэлж байна шүү дээ.

-Хэдхэн сарын өмнө “Никитон” хамлагийн ахлагч Б.Батчулуун эмэгтэй хүнийг машид доромжилсон бичлэг ил болсон. Ийм явдал ганц дуучин Д.Болдын асуудал биш бололтой?

-Эмэгтэйчүүдийн бэлгийн хүчирхийлэл доромжлолын асуудлыг инээд ханиад болгоод л явж байдаг нь үнэндээ нийтээрээ шахуу тийм л байдаг гэлтэй. Түүнчлэн охид эмэгтэйчүүдийг зуучилдаг асуудал бол ганцхан Болдын асуудал биш. Үүнд загварын агентлагууд ч хамааралтай байж болзошгүй байгаа. Надад баримт нь ч байна. Хэдэн төгрөг шилжүүлээд ямар загварын агентлагаас хэн гэдэг УИХ-ын гишүүн, ямар хүүхэн захиалав гэх зэрэг бүх баримт нь байна. Ярья гэхээр их зовлонтой. Эвлүүлэг гээд л янз бүрээр баллуурдах гээд эхэлнэ. Олны танил хүмүүсийн хүчирхийллийн талаар маш олон хүн үнэнийг хэлж байна. Гэхдээ хэн нь ч ил гаргаж чадахгүй байна. Ил гаргаад ирэхээр асуудлыг шийдэгдтэл тууштай хамгаалж явж чадахгүй байна. Эмэгтэйчүүдийн асуудал манайд маш хүнд нөхцөл байдалтай байна. Түүнд анхаарч ажиллах ёстой хүмүүс ч тэр. Жишээ нь, Монголын эмэгтэйчүүдийн холбооны дарга нь юу хийж байна вэ. Өнөөдөр охид, эмэгтэйчүүдийн эсрэг маш олон төрлийн хүчирхийллэл байна. Уг нь үүнийг хуулиар зохицуулах ёстой. Хуулийг энэ олон эрх нь зөрчсөн эмэгтэйчүүдийн амьдрал дээрээс тусгаж аваад маш хурдан өргөн барих ёстой зүйл дээр юу ч хийхгүй байна. Хэдэн гишүүдэд бүжин туулай өгсөн ч байх шиг. Эмэгтэйчүүдийн холбооны тэргүүн эмэгтэй боловсормоор байна. Үгүй юм гэхэд нийгмийн асуудлыг маш сайн мэдэрдэг болмоор байна. Эмэгтэйчүүдийнхээ зовлон жаргалыг мэдэрч тэрний төлөө чин сэтгэлээсээ явдаг болмоор байна. Тэгж чадахгүй бол энэ ажлаа дараагийн хийж чадах хүнд нь өг. Энэ уг нь Монголын эмэгтэйчүүдийн холбоо ТББ. Яагаад тэнд МАН-ын гишүүн эмэгтэй байх ёстой юм бэ. Яагаад эмэгтэйчүүдийн асуудал бэрхшээл, зовлон зүдгүүр хэн нэгний УИХ-ын гишүүн болох шат дамжлага, гишгүүр болсон сэдэв байх ёстой гэж.

-Загварын агентлагуудын охидыг УИХ-ын гишүүн зуучилдаг гэлээ. Тэнд хэдэн төгрөг яригддаг юм бэ?

-30 сая төгрөг.

-Нэг хүн дээр үү?

-Нэг л хүн юм шиг байгаа юм. Багш буюу агентлагийн захирлын данс руу тэр мөнг нь шилждэг гэж байгаа. Тэндээс нь хэдэн хувь нь тэр хүүхдэд очих вэ. Загварын агентлагийнхан охидоо ингэж л энэ ертөнцөд явдаг юм гэдгийг ойлгуулсан бол түүнийг ойлгуулсан шавь дараагийн шавьд түүнийг л заана. Монголын ирээдүй болж өсч торних гоё охидод ийм заваан замналаар сураад ирчихсэн хүмүүс түүнийгээ л заана.

-Уг нь энэ парламентад олон эмэгтэй гишүүд байгаа. Охид, эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах асуудлыг сууриар нь өөрчлөх хүмүүс бол тэд биз?

-Эмэгтэй гишүүдийн тухай яримааргүй байна. Энд тэнд хачин ганган хүүхнүүд явж л байдаг юм. Гэхдээ хүмүүс нэг юмыг мэдэх хэрэгтэй. Юм үзсэн хүн, хор нь гарсан хүн гэж байдаг шүү дээ. Идэж уух, өмсөж зүүх, бусад гайхуулах юмнаас хор гарчихсан хүнийг улс төрд сонгож байхгүй бол хэцүү юм байна. Хор нь гараагүй хүмүүс LV-гийн юм зүүж үзээгүй, найзаасаа зээлсэн гэж солиороод УИХ-ын танхимд боов идээд л явж байна. Б.Жаргалмааг хар. Тогос шиг гоёчихсон, хөхөө шиг донгодчихсон энд тэнд явж байна. П.Анужин, Б.Баярсайхан нар ч тэр. Нарийн бэлхүүсээрээ, дээлний өнгөөрөө, загвараараа уралддаг хүмүүс болчихлоо. Өнөөдөр УИХ-ын гишүүнд өгөх үнэлгээ нь тэр хүн гоё сайхан харагдах явдал юм уу, эсвэл нийгмийн сайн сайхны төлөө хийж бүтээсэн ажил, санаачилсан дорвитой хууль, хэрэгжсэн байдал юм уу. Хайран цаг хугацаа. Дөрвөн жил гэдэг нийгмийн шинэчлэлийн асар том суурийг тавиад хэрэгжүүлж эхлэх, үр дүнгий үзэх хугацаа.

-Одоо тэгвэл яах ёстой юм бэ. Нийгмийг гэгээрүүлэх, энэ олон хүчирхийлэл, охид эмэгтэйчүүдийн асуудлыг цэгцлэх ямар санал танд байна?

-Гадны улс гүрнүүд одоогийн зөв сайхан хамгаалагдсан, эрх нь баталгаажсан, аюулгүй, хохирсон тохиолдолд хохирол нь шийдэгдэж чаддаг нийгэм яаж үүссэн бэ гэхээр өнөөгийн бид шиг хэн нэгэн хохирогч, эсвэл үнэхээр ийм шударга бусыг эсэргүүцэгч, хүчирхийллийг үзэн ядагч нэгэн гарч ирээд “Энэ чинь болохгүй байна” гэхэд араас нь эмэгтэйчүүд нэмж гарч ирээд дэмжээд “Бид нар ингэх хэрэгтэй” гээд, ар, араасаа нэмэгдэж урт цаг хугацааны туршид уйгагүй тэмцэж байж сайн сайхан нийгмийг бүтээж чадсан байдаг. Тэр хугацаа 50, 100 жилийн дараа. Гэхдээ одоо байгаа дуу хоолойн дээрээсээ нурахгүй, өргөсөөр явах бол чадна. Харин эсрэгээрээ урд нь байгаа хүмүүсээ эр эмгүй, хөгшин залуугүй доромжлоод унагаад явах юм бол бүтэхгүй ээ, чадахгүй, сэхэхгүй. Би ч одоо бүр үнэндээ залхаж байна. Яах юм, тэнэг хүмүүсийн төлөө залуу насаа барж, сайхан цаг зав энергиэ зарцуулж. Тэртэй тэргүй эд нар сэхэхгүй, ухаарахгүй юм байна. Зөвхөн амин хувиа хичээдэг юм байна. Больё гэдэг болчихсон. Ингээд захаасаа шантраад эхэлбэл 50, 100 жилийн дараа ч бид сайхан нийгэм бүтээж чадахгүй. Бидний үр садын үр хойч маань дахиад л ийм нийгэмд хохиролгч болоод доромжлуулан амьдарсаар л байна.

Өөрөөр хэлбэл, энэ муухайг нийгэм улам гаарсаар илүү муу нийгмийг бид хойч үедээ өвлүүлж үлдээх болно.

Хүмүүс нэг зүйлийг ойлгохгүй байна. Хүүхдүүдийнхээ ирээдүй хойчийг бодож байна гээд хадгаламж хийдэг. Амьдралд нь, эрүүл мэндэд нь, өмсөж зүүхэд нь хөрөнгө оруулдаг мөртлөө ямар нийгэмд амьдруулах вэ гэдэгт нь хэзээ ч хөрөнгө оруулдаггүй. Хөрөнгө оруулалт гэдэг хэзээ ч мөнгөн дүнгээр хэмжигддэггүй.

Б.ЭНХЗАЯА

Categories
мэдээ нийгэм цаг-үе

“Чингис хааны музей”-н барилгыг Улсын комисс хүлээн авчээ

Чингис хааны музейн барилгын ажил дуусч, ашиглалтад ороход бэлэн болж, улсын комисс хүлээн авсан байна.

УИХ-ын гишүүн Ё.Баатарбилэг У.Хүрэлсүхийн Засгийн газарт БСШУС-ын сайдаар ажиллаж байх үедээ энэхүү түүхэн бүтээн байгуулалтыг эхлүүлсэн юм. Тус барилга нь Соёл урлагийн салбарт сүүлийн 50 гаруй жил хийгдээгүй хамгийн том бүтээн байгуулалт юм.

Categories
мэдээ улс-төр

ЭЗБХ: Жолоочийн даатгалын хуулийг дэмжлээ

УИХ-ын Эдийн засгийн байнгын хорооны өнөөдрийн хуралдаанаар Жолоочийн даатгалын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийг хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцэж, гишүүдийн 64.3 хувь нь дэмжсэнээр хуулийн төслийг УИХ-ын чуулганы пүрэв гаригийн хуралдаанд танилцуулахаар боллоо.

Хуулийн төсөлтэй холбогдуулан гишүүд санал хэлэв.

УИХ-ын гишүүн Ш.Адьшаа “Жолоочийн даатгалын тухай хуулийг зайлшгүй шинэчилж батлах нь нийгэмд тулгамдсан асуудлын нэг. Төр албан журмаар хэдэн мянган иргэдээсээ хураамж аваад хувийн компаниудыг дэмжих зорилгоор үйл ажиллагаа явуулж байна. Хураамж төлсөн 1.2 сая жолоочийн эрх ашгийн асуудлыг ярих ёстой.

Хуулийн төсөл өргөн барьснаас хойш их сонин үйл явдал хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гарч байна. Энэ нь маш том ашиг сонирхол явж байгааг харуулж байгаа юм. Сайн ажиллаж байгаа хүмүүсийн бизнесийг төр булааж авах гэсэн зорилго байхгүй. Хувийн даатгалын компаниудыг оролцуулах хувилбар ажлын хэсэг яригдахыг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ төр нийт иргэнийхээ ашиг сонирхлыг хамгаалах үүргээ хуулийн бодлогоор дамжуулж биелүүлэх ёстой.

Даатгалын компаниуд сүүлийн 10 жилийн хугацаанд 230 тэрбум төгрөгийн хураамж авч, 110 тэрбум төгрөгийн хохирол төлсөн байна. Энэ хугацаанд замын хөдөлгөөний аюулгүй байдал, жолоочийн сахилга хариуцлагыг дээшлүүлэх ажлын хүрээнд үр дүн гараагүй” гэдгийг хэлэв.

УИХ-ын гишүүн Г.Амартүвшин “Албан журмын даатгалын тогтолцоог шинэчлэх нь зөв. Гэхдээ төрийн оролцоог нэмэгдүүлнэ гэдэгт эргэлзэж байна. Одоо мөрдөж байгаа хуулиар албан журмын даатгагчдын холбоо гээд үндсэндээ 25 тэрбум төгрөгийн сан удирддаг байгууллага байгаа юм. 2013-2020 оны есдүгээр сар хүртэл нийт 456 иргэнээс нөхөн олговор олгох хүсэлт авч, 240 иргэнд 554 сая төгрөгийн нөхөн төлбөр олгосон байна. Гэтэл хөрөнгө нь 26 тэрбум төгрөг. Арилжааны банкуудад хөрөнгөө байршуулаад хүүгийн орлого олдог байгууллага.

Иргэд нь хохироод байгаа тул энэ сан илүү идэвхтэй байж, нөхөн төлбөрөө гаргаж байх ёстой. Эрүүл мэнд болон нийгмийн даатгал шиг тогтолцоо руу орох вий гэж болгоомжилж байна. Удирдлагууд нь хөрөнгийг нь арилжааны банканд байршуулаад, хүү тохироод, хүүгийн орлогоор ажиллаж байдаг, аль болох зардал гаргахыг хүсдэггүй. Тиймээс хуулийн төслийг бүх талыг сайн сонсож, тэнцвэртэй байдлаар хэлэлцэх нь зөв” гэлээ.

Categories
мэдээ нийгэм

“15.2 тэрбум төгрөг 16 вагонд засвар хийсэн нэрийдлээр алга болсон” гэв

Монголын төмөр замчдын үйлдвэрчний эвлэлийн холбооны дарга Б.Баяраа мэдээлэл хийлээ.

Тэрээр “Хоёр жилийн өмнө төмөр замын цагдаад УБТЗ-ын вагон засварын мөнгөний зарцуулалтын талаар гомдол гаргасан. Тухайлбал, 15.2 тэрбум төгрөг 16 вагоны засвар хийсэн нэрийдлээр алга болсон. Юунд зарцуулсан нь тодорхойгүй. Өнөөдөр энэ асуудлын талаар 100 гаруй хуудас баримт материалыг АТГ-т өгнө. Түүнчлэн Улаанбаатар Төмөр зам ХНН-ийн гурван удирдлагын хоёр нь томилогдоогүй байна. Замын даргагүй, ерөнхий инженергүй байгаа нь төмөр замын үйл ажиллагааг тогтвортой явуулахад хүндрэл учруулж байна” гэлээ.

Categories
мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Ц.Мөнхцэцэг: Боловсролын салбарын санхүүжилтийн 80 хувийг зөвхөн барилга байшинд зарцуулсан байна

УИХ-ын гишүүн Ц.Мөнхцэцэгтэй ярилцлаа.

-Сүүлийн үед боловсролын тэгш бус байдлын талаар та нэлээд хөндөх боллоо. Боловсролын тогтолцооны гажуудал хаанаас эхлэлтэй гэж харж байна?

-Манай Улс ардчилсан нийгэмд шилжсэн өнгөрсөн 30 жилд Монгол улсын эдийн засаг, нийгэм, улс төрийн салбарт ихээхэн өөрчлөлт гарсан. Тэр дундаа томоохон өөрчлөлт гарсан салбар бол боловсрол. Өнгөрсөн 30 жилийн хугацаанд боловсрол бизнес болон хувирч, чанартай боловсрол олж авах боломж тухайн суралцагчийн эцэг эхийн орлогоос хамаарахаас гадна тухайн суралцагч төв суурин газар амьдарч байна уу, хөдөө орон нутаг байна уу гэдгээс хамаараад ялгаатай байдаг болсон. Өөрөөр хэлбэл, боловсролыг ашиг олох байдлаар хөгжүүлсэн хандлагаас болж тэгш бус байдал газар авлаа. Энэ бол маш буруу хандлага. Өнөөдөр МУБИС, МУИС зэрэг төрийн өмчийн гол сургуулиудын төгсөгч, чадварлаг багш нар төрийн өмчийн сургуульд хэдхэн жил ажиллаад, хувийн сургуулиуд руу шилжин ажиллаж байна. Учир нь хувийн сургуулиуд багш нартаа өндөр цалин, орон сууц амлаж байгаа учраас чадварлаг багш нарыг татан авч байна.

Энэ үзэгдэл Монголын бүх нийтийн боловсролд хор хохиролтой үзэгдэл. Тухайлбал, МУБИС сүүлийн 10 гаруй жил ЭЕШ-ын оноо өндөртэй суралцагчдыг 100 хувийн тэтгэлгээр сургаж, сайн боловсон бэлтгэхийг зорьсон. Харамсалтай нь тухайн боловсон хүчин нь их сургуулиа төгсөөд төрийн өмчийн сургуулиудад цөөн жил ажиллаад хувийн сургууль руу шилжиж байна. Төрийн өмчийн сургуулийн багш нарын цалин хангамж дутагдалтай, хүн ам ихээр суурьшсан тэр дундаа нийслэл Улаанбаатар хотод нэг ангид ногдох сурагчийн тоо олон. Үүнийгээ дагаад багшид ирэх ачаалал өндөр байдаг. Боловсролын салбар дахь төрийн бодлого хангалтгүй явж байгаагийн жишээ ашгийн төлөө үйлчилгээ явуулдаг боловсролын байгууллагууд олширч, боловсрол ашиг хонжоо олох хэрэгсэл болчихоод байгаагаас тод харагдаж байна.

-Нийгмийн дундаж хэсгийн орлогоос давсан өндөр төлбөртэй хувийн өмчийн сургуулиуд олноор бий болсон энэ нөхцөлд чанартай боловсрол олж авах тэгш боломж хүүхэд болгонд олдохгүй байна. Энэ байдлыг засахгүй бол нийгэм дэх тэгш бус байдлыг улам гүнзгийрнэ шүү дээ?

-Тийм л дээ. Энэ тал дээр боловсролын салбарын мэргэжилтнүүдийн гаргасан судалгаанаас харахад 2015-2019 онд ЭЕШ-ын дүнгээр 650- иас дээш оноо авч байгаа төгсөгчдийн эцэг эхийн орлого нь улсын дундаж орлогоос өндөр байна. Өөрөөр хэлбэл, эцэг эхийн орлого нэмэгдэхийн хэрээр тухайн хүүхдийн ЭЕШ-ын онооны хоорондын шууд хамаарал ажиглагдаж байгаа. Үүнээс харахад хүүхдийн сурлагын амжилт, өрхийн орлоготой шууд холбоотой. Нийгмийн дундаж болон дунджаас доогуур түвшний орлоготой эцэг эхтэй хүүхдүүд цаашдаа улам бүр чанаргүй боловсрол авах бодит боломжийг бий болсныг энэ тоо баримтууд бол харуулж байна. Боловсролын тэгш үйлчилгээг төр хүүхэд бүртээ өгч чадахгүй байна.

-Боловсролын тэгш бус байдлыг ярихад хамгийн чухал, хөндөх ёстой асуудал бол хувьсах зардал юм шиг санагдаж байна л даа. Хувийн сургуулиудад хувьсах зардал олгох нь зөв үү?

-Хувьсал зардал гэдэг төрөөс бүх нийтийн боловсролыг дэмжиж сургалтын байгууллагад олгож байгаа санхүүжилт. Гэтэл хувьсах зардал асар ялгаатай байна. Хувьсах зардлын ялгааг бид 2022 оны төсөв хэлэлцэж байгаа энэ үед анхааран судалж байгаа. Монголын өнөөдрийн боловсролын салбарын санхүүжилт тэгш бус байдалтай байгаагийн тод жишээ нь нэг хүүхдэд зарцуулж байгаа урсгал зардлын хэмжээ ялгаатай байгаагаас тодорхой харагдаж байна. Тухайлбал, Кембрижийн хөтөлбөртэй төрийн өмчийн сургуулийн нэг хүүхдэд зарцуулж байгаа зардал нь 2.7 сая төгрөг. Гэтэл Улаанбаатар хотын Сүхбаатар дүүргийн нэгдүгээр сургуульд суралцаж байгаа нэг хүүхдэд ногдож байгаа төсөв 500 мянган төгрөг байна. Тухайлбал, Кембрижийн хөтөлбөртэй Шинэ эрин сургуулийнхаас даруй 4-5 дахин бага байна. Мөн Сонгинохайрхан дүүргийн 67 дугаар сургуульд 600 мянга буюу гурав дахин бага байна. Тухайн сургалтын байгууллагад ногдож байгаа барилга, дэд бүтэц, компьютерийн тоног төхөөрөмж нь ч мөн адилхан тэгш бус байна. Шинэ эрин сургуулийн нэг ангийн дүүргэлт дунджаар 25 хүүхэдтэй байхад, СБД-ийн нэгдүгээр сургууль 51, Сонгинохайрхан дүүргийн 67 дугаар сургуульд 35 хүүхэд, Дундговь аймгийн Дэлгэрцогт сумын сургуульд 17 хүүхэд байна. Нэг компьютерт хэдэн хүүхэд ногдож байгаа үзүүлэлтийг харахаар Шинэ эрин сургуульд 13, Нэгдүгээр сургуульд 38, Дундговь аймгийн Дэлгэрцогт сумын сургуульд 51 хүүхдийн дунд нэг компьютер байна. Өөрөөр хэлбэл, алслагдсан хөдөө орон нутгийн хүүхдүүдэд тоног төхөөрөмжийн хүрэлцээ тааруу байгаа нь харагдаж байна. Мөн нэг багшид оногдох хүүхдийн тооны тухайд Шинэ Эрин сургуульд 21 хүүхэд, Нэгдүгээр сургуульд 34 хүүхэд, Дундговь аймгийн Дэлгэрцогт суманд найман хүүхэд ногдож байна. Учир нь нийслэл хоттой ойролцоо аймгуудын шилжилт хөдөлгөөнөөс хамаараад байр ашиглалтын коэффициент маш доогуур хүүхдийн тоо цөөн байгаа. Энэ хэрээр тэнд нөөцийн үр ашигтай зарцуулалт хангалтгүй байгаа. Өндөр зардлаар цөөн хүүхдийг сургаж байна. Энэ нь нөгөө талаас Монгол Улс өргөн уудам нутагтай, хүн ам нь алслагдсантай холбоотой хэдий ч цаашид боловсролын санхүүжилтийг тэгш, шударга зарчмаар хуваарилах ёстой. Төрөөс олгодог хувьсал зардал, багшийн тоо ялгаатай, тухайн сурагчид ногдох тоног төхөөрөмж, барилга, дэд бүтцийн ялгаатай байдал нь сургалтын чанар буюу элсэлтийн ерөнхий шалгалтын оноонд сөргөөр нөлөөлж байна. Тухайлбал, Шинэ эрин сургуулийн ЭЕШ-ын дундаж оноо 613, Нэгдүгээр сургууль 572 байхад хөдөө орон нутгийн сургуулийн дундаж оноо 400 гаруй байгаа нь хөдөө орон нутгийн суралцагч чанартай боловсрол авч чадахгүй байгаагийн илрэл.

-Үдсэн хуульд, иргэд төрөөс тавих шаардлагад нийцсэн хувийн сургууль байгуулан ажиллуулж болно гэсэн заалт бий. Тиймээс хувийн сургуулийн төлбөр болон зохицуулалт дээр төрийн оролцоо байх шаардлагатай байх. Бид өнгөрсөн хугацаанд бодлогын ямар алдаа гаргасан гэж та бодож байна?

-Өнгөрсөн 30 жилийн хугацаанд манай боловсролын салбар дахь төрийн оролцооны гол алдсан зүйл бол хувийн хэвшлийн сургуулиуддаа тавих, шаардлага нөхцөл бол болзлоо дутуу тавьсан. Дор хаяж сургалтын төлбөрийг дундаж орлогоос давсан байж болохгүй гэдэг ч юмуу, төлбөрийн одоо дээд хэмжээг тогтоож өгөх ёстой байсан. Үүнийг хийж чадаагүй. Мөн хувийн сургуулийн санхүүжилт дээр эцэг эх болон бусад хөндлөнгийн байгууллагын оролцоог хангаж, хяналт тавих ёстой байсан. Мөн л чадаагүй. Үүний үр дүнд ихэнх хувийн сургуулиуд санхүүжилтээ ерөөсөө ил тод зарлаж, тайлагнадаггүй. Эцэг эхийн зөвшөөрөлгүйгээр төлбөрийг жил болгон нэмдэг. Тэр ч бүү хэл төлбөр дээр нь нэмээд хоол үйлчилгээ, дугуйлан секц, автобус унааны төлбөрийг нэмж авдаг. Угтаа энэ бүх зардал тухайн сургалтын төлбөртөө орчихсон байх ёстой. Гэтэл хувийн сургуулиуд төрөөс суралцаж байгаа хүүхийнхээ тоогоор хувьсах зардал нэмж авдаг. Энэ бүхнээс харахад зохицуулалт зайлшгүй шаардлагатай байна.

-Олон улсад боловсрол бүх нийтийнх, хүн бүхэнд хүртээмжтэй байх тал дээр ямар бодлого баримталдаг вэ?

-Дэлхийн улс орнуудад боловсролын байгууллага ашгийн бус байна гэдэг хандлага маш хүчтэй түрэн орж байна. Тухайлбал, Европын холбоо, Европын хүний эрхийн шүүх зэрэг гол институтууд төр бүх нийтийн боловсролын төлөө үүрэг хариуцлага хүлээнэ гэсэн зарчим баримталж байгаа. НҮБ-ын сурч боловсрох эрхийн тусгай илтгэгч Кишор Сингх өөрийн тайландаа улс орнуудыг ашгийн төлөө боловсролыг бодлогоор хориглох хуульчлахыг уриалсан байдаг. Боловсрол ашгийн төлөө байж болохгүй. Бүх нийтийн сайн сайхны төлөө байдаг учраас ашгийн бус сургалтын байгууллагыг л дэмжих ёстой гэдгийг уриалсан.

Мөн Европын хүний эрхийн шүүх “Төрөөс боловсролыг өөрөө хариуцан олгох, сургуулийн тогтолцоог байгуулж хөгжүүлэх үүргийг хүлээсэн байдаг бөгөөд энэ үүргээ хувийн оролцогчдод үүрүүлэн үүрэг хариуцлагаасаа чөлөөлөгдөх ёсгүй” гэж шийдсэн байдаг. Тухайлбал, ачаагаа хувийн хэвшилд үүрүүлээд орхиж болохгүй гэсэн үг. Хувийн сургуулиуд руу чиглэсэн төрийн баримтлах бодлого бол хүний эрхийн зарчмуудыг мөрдүүлэх, тэнд суралцаж буй сурагчдын эрх ашгийг хамгаалах, санхүүгийн болон бусад үйл ажиллагаанд нээлттэй, хариуцлагатай байхыг шаардах явдал юм.

Сүүлийн үед хувийн хэвшлийн боловсролын байгууллагатай олон улс орон, хувийн хэвшил дахь төрийн оролцоогоо нэлээд өөрчилж байна. Тухайлбал, Япон, Сингапур зэрэг улс орнууд хувийн боловсролын талаар баримтлах хуулиа илүү нарийвчилсан зохицуулалттай болгож өөрчилж байгаа. Ер нь олон улсын чиг хандлага боловсрол бүх нийтийн сайн сайхны төлөө зүйл буюу “pub­lic good” гэж үзэж учраас, нийтийн эрх ашигт үйлчлэх ёстой болохоос хувь хүний төлөө, корпорациудын эрх ашигт үйлчлэх ёсгүй гэсэн үзэл баримтлал бүхий улс орны тоо нэмэгдэж байна. НҮБ, Юнеско зэрэг олон улсын байгууллагуудын зүгээс боловсролын салбар дахь хувьчлал төдийлөн үр дүнтэй биш гэдэг зөвлөмжүүдийг өгч байна. Харин үүний оронд боловсрол бүх нийтийн эрх ашгийн төлөө институт учраас төрийн зүгээс боловсролд зарцуулах санхүүжилтийг нэмэгдүүлэх, санхүүжилтийг илүү оновчтой болгох чиглэлээр зөлөмжүүд өгдөг. Монгол Улсын төсөвт зөвлөмж өгч байгаа Дэлхийн банк болон бусад олон улсын экспертүүд мөн адил боловсролын салбарын санхүүжилтийг илүү оновчтой болгох, дахин хуваарилах ёстой гэдгийг зөвлөдөг. Учир нь өнгөрсөн, 30 жилийн хугацаанд Монгол Улсын боловсролын салбарын санхүүжилтийн 80 орчим хувийг зөвхөн барилга байшин, дэд бүтцэд зарцуулсан байна. Гэтэл хамгийн чухал асуудал болох боловсон хүчин болох багшийн боловсрол, сургалтын чанарыг сайжруулах, сургалтын хөтөлбөрийг сайжруулах, эсвэл тоног төхөөрөмж буюу багш, сурагчдыг компьютер, техникийн хэрэгслээр хангах ажил дээр маш бага төсөв тавигдаж ирсэн юм. Үүнийг бид өөрчлөх шаардлагатай байна.

-Цаашдаа төр хувийн хэвшлийн боловсролын байгууллагууд нийтийн боловсролыг тэгш хүртээмжтэй хүргэх тал дээр хэрхэн хамтарч ажиллах ёстой гэж бодож байна?

-Бид нэгэнт Үндсэн хуулиндаа иргэд төрөөс тавих шаардлагад нийцсэн хувийн сургууль байгуулан ажиллуулж болно хэмээн заачихсан учраас энэ заалтаа хэрэгжүүлэх ёстой. Тиймээс хувийн сургуулиудад тавих шаардлага, төрийн зохицуулалтуудыг чангатгах ёстой. Тухайлбал, хувийн сургуулиудын төлбөрийн дээд хэмжээг тогтоох хэрэгтэй. Хэрэв тухайн сургалтын байгууллага ашгийн төлөө гэдгээ ил тод зарлаж байгаа тохиолдолд ашгийн төлөө ажиллаж байгаа компанийн эрх зүйн тодорхой зохицуулалтуудыг хэрэглээд, татвараа төлөөд явах ёстой. Гэтэл өнөөдөр зарим хувийн сургуулиуд, ТББ-ын нэрээр буюу ашгийн бус хуулийн этгээд гэдэг нэрээрээ үйл ажиллагаа явуулж, татвар төлөхгүй байгаа. Тиймээс ашгийн болон ашгийн бус сургалтын байгууллагын талаарх баримтлах төрийн бодлогыг тодорхой болгох ёстой. Ашгийн бусаар үйл ажиллагаа явуулдаг сургалтын байгууллагуудыг төрөөс дэмжинэ. Хэрвээ тухайн сургууль ашгийн төлөө гэдгээ ил тод зарласан, төлбөр өндөр байгаа тохиолдолд хувьсах зардал олгох ёсгүй. Харин үүний оронд тухайн хувьсах зардлыг анги дүүргэлт ихтэй, эсвэл сургалтын тоног төхөөрөмж нэн шаардлагатай байгаа сургуулиуддаа зарцуулах нь зөв. Энэ бол тэгш хүртээмж, шударга ёсны зарчим. Хувийн сургуулийн талаар баримтлах төрийн бодлого маш тодорхой бөгөөд тэнд сурч байгаа хүүхдийнхээ эрх ашгийг хамгаалах ёстой юм. Хувийн сургуулиудад хатуу хязгаарлалт тогтооно гэхээсээ илүү хүүхдийг ялгаварлан гадуурхалт үүсгэхгүй, нийгмийн шударга ёсонд халгүй, тэгш бус байдлыг гүнзгийрүүлэхгүй байх үүргийг хувийн хэвшлийн оролцогчдодоо үүрүүлэх ёстой.

-Үнэндээ нийгэм, эдийн засгийн амаргүй нөхцөлд өндөр төлбөртэй хувийн хэвшлийн сургуульд хүүхдээ сургах боломжтой нийгмийн хэсэг цөөхөн байгаа шүү дээ?

-Өнгөрсөн 30 жилд Монголын нийгэмд баялгийн тэгш бус хуваарилалт бий болж, нөөц баялаг нийгмийн цөөнх хэсэгт төвлөрсөн. Энэ үзэгдлийг дагаад тухайн цөөнхийн гарт боловсрол, улс төрийн болоод бусад эрх төвлөрөх байдал бий боллоо. Үүнийг бид нар энгийн хэллэгээр олигархууд буюу цөөнх гэж нэрлээд байгаа. Энэ байдлыг одоо хязгаарлах ёстой. Баялгийн тэгш бус хуваарилалтыг одоо тэгш болгож өөрчлөх, үүний тулд дундаж давхаргаа дэмжих, нийгмийн баялаг түлхүү хуваарилагдсан тэр хэсэгт татварын болон бусад механизмаар дахин хуваарилалт хийх нь оновчтой юм. Өндөр орлогод өндөр, бага орлогод бага татвар ногдуулах буюу прогрессив татварын тогтолцоог нэвтрүүлэх шаардлагатай. Үүний үр дүнд баялгийн тэгш бус байдал багасдаг нь Япон болон Скандинавын орнуудын жишээнээс харагддаг. УИХ дахь МАН-ын бүлгийн гишүүд бас энэ тал дээр байр сууриа илэрхийлж, бүлгийн дотор мэтгэлцээн өрнөж байна.

-Ирэх оны төсөвт боловсролын салбарт дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 4.9 хувийг зарцуулахаар тусгасан. Энэ тал дээр ямар байр суурьтай байна вэ?

-Монгол Улс ирэх жилээс PISA хэмээх олон улсын 15 настай хүүхдүүдийн ерөнхий боловсролын түвшин тогтоох шалгалтад хамрагдана. Энэ шалгалт Монгол Улсын боловсролыг дэлхийн хаана явааг тодорхойлно. Бид ямар ямар хичээлүүд дээр алдаа гаргаад байна гэдгээ мэдэх боломжтой болно. Уг шалгалтын олон улсын дүнгээс үзэхээр шалгалтад хамгийн өндөр оноо авч байгаа Скандинавын орнууд болон Япон, БНСУ зэрэг орнуудын туршлагаас харахад боловсрол дахь, санхүүжилт харьцангуй өндөр байгаа юм. Гэтэл Монгол Улсын төсөв бага. Тэр хэмжээгээр боловсролд зарцуулах мөнгө бага байна Тийм учраас бид цаашид уул уурхайн баялгаас орж ирж байгаа хөрөнгө оруулалтын нэлээд хэсгийг боловсролын салбарт шилжүүлэх шаардлагатай байна. Боловсрол нь хүн бүрийн өдөр тутмын амьдралд, насан турш нөлөөлөх үндсэн эрх. Боловсролтой болсноор тухайн иргэн нийгмийн гарал байдал, эцэг эхийн орлогоос үл хамаараад нийгэмд нэр төртэй иргэн болох, нийгмийн харилцаанд амжилттай явах боломжтой болдог. Тийм учраас анхнаас нь боловсролыг хүн бүрд тэгш хүртээмжтэй, чанартай олгоход төр анхаарах ёстой. Ингэж байж бид ядуурлыг, хүний эрхийн зөрчлийг, нийгмийн тэгш ба бус байдлыг даван туулна. Цаашид Монголын төр Олон улсын хүний эрхийн гэрээ конвенцуудад хүлээсэн үүргүүдээ сайн биелүүлэх, нийгмийн бүлгүүдийн боловсрол эзэмших боломжийн ялгаатай байдлыг багасгах, бүх нийтэд үнэ төлбөргүй боловсрол олгох тал дээр илүү анхаарч, боловсролыг арилжаа, бизнесийн зорилгоор ашиглахгүй зорих ёстой.

П.БАТЗАЯА

Categories
мэдээ эдийн-засаг

Дэлхий даяар хүнсний бүтээгдэхүүний үнэ өмнөх оноос 32.8 хувиар өсчээ

НҮБ-ын Хүнс, Хөдөө аж ахуйн байгууллагаас сар бүр танилцуулдаг статистик мэдээллээс үзэхэд 9-р сард дэлхий даяар хүнсний гол түүхий эдүүдийн үнэ өмнөх оны мөн үеэс 32.8 хувь өсөөд байна.

Хүнсний үнэ ийнхүү өсөхөд нийлүүлэлтийн сүлжээний саатал, мөн үр тариа болон зарим төрлийн тосны эрэлт огцом өссөн нь голлон нөлөөлжээ.

Тухайлбал үр тарианы үнэ жилийн дүнгээр 41 хуь, цагаан будаа 38 хувь, ургамлын тос 60 хуввь өндөр үнээр худалдаалагдсан байна. Ялангуа дал модны тосны үнэ 10 жилийн дээд түвшинд хүрч огцом өсөхөд эрэлт нэмэгдэж байгаагаас гадна Малайзад цагаач ажилчдын хомсдол үүссэн нь нийлүүлэлтэд тасалдал үүсгэж, үнийн өсөлтийг бий болгожээ.

Мөн Бразилд цаг агаарын нөхцөл байдал муудсан нь элсэн чихрийн үнэ өмнөх оны мөн үеэс 53.5% өсөхөд нөлөөлсөн байна. Махны хувьд дэлхий даяар мөн л өсөлттэй байгаа бөгөөд өмнөх оноосоо 26.3% өссөн гэх мэдээллийг тус байгууллага танилцуулжээ.

Цар тахлын улмаас 2020 онд дэлхий даяар хөл хорионы дэглэмд байсны нөлөөгөөр эдийн засгийн идэвхжил саарч, үнийн өсөлт харьцангуй нам дор байв. Харин 2021 онд эдийн засгийн тэлэх бодлоготой зэрэгцэн вакцинжуулалт нэмэгдэж, хөл хорионы дэглэм суларсан нь хэрэглэгчдийн эрэлтийг нэмэгдүүлээд байна.

Цаашид дэлхийн эдийн засгийн идэвхжлийг дагаад эрэлт үргэлжлэн нэмэгдэх төлөвтэй тул дэлхийн зах зээл дээрх гол хүнсний бүтээгдэхүүнүүдийн үнэ өндөр түвшинд хадгалагдах хүлээлтэй байгааг шинжээчид онцолж байгаа юм.

Энэ нь улс орнуудад үнийн түвшин хурдтай өсөхөд нөлөөлж байгаа бөгөөд тухайлбал 2021 оны II улирлаас инфляц огцом нэмэгдсэн нийтлэг дүр зурагтай байна. Өөрөөр хэлбэл, улс орнуудын инфляц хямралын үеийн доод түвшнээсээ дунджаар 2-4 нэгж хувиар өсжээ.

Categories
мэдээ нийгэм

НҮБ-аас ирэх таван жил хэрэгжүүлэх ажлын хөтөлбөрийг боловсруулж байна

НҮБ-аас Монгол Улсад 2023-2027 онд хэрэгжүүлэх “НҮБ-ын Тогтвортой хөгжлийн хамтын ажиллагааны хүрээ” буюу ирэх таван жилийн үйл ажиллагааны стратегийн хөтөлбөрийг боловсруулахаар хөгжлийн түншүүдтэй зөвлөлдөх уулзалтыг зохион байгуулж байна.

“НҮБ-ын Тогтвортой хөгжлийн хамтын ажиллагааны хүрээ” стратегийн баримт бичиг нь НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын 2018 онд санаачилсан НҮБ-ын хөгжлийн тогтолцооны шинэчлэлийн гол үндэс нь юм. Энэхүү стратегийн бичиг баримт нь тогтвортой хөгжлийн зорилтуудад хүрэхийн тулд хөгжлийн тэргүүлэх чиглэл төдийгүй саад тушаа болж буй сорилтуудыг тодорхойлоход НҮБ-ын Монгол дахь суурин болон суурин бус байгууллагуудын нэгдсэн байр суурийг илэрхийлэх болно.

Уг стратегийн баримт бичиг нь Тогтвортой хөгжлийн 2030 хөтөлбөр, Монгол Улсын олон улсын өмнө хүлээсэн үүрэг амлалт болон урт хугацааны хөгжлийн Алсын Хараа 2050 бодлогын баримт бичигтэй нягт уялдсан байх ёстойг хэлэлцүүлгийг нээж хэлсэн үгэндээ НҮБ-ын Суурин зохицуулагч Тапан Мишра онцоллоо. Тэрбээр, Монгол Улсад хэрэгжүүлэх цаашдын хамтын ажиллагааны стратеги нь “хөгжлийн тусламж”-аас Засгийн газар, хөгжлийн түншүүдтэй хамтран хэрэгжүүлэх “хөгжлийн хамтын ажиллагаа”-ны шат руу шилжиж буйг онцлон тэмдэглэв.

ГХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга Н. Анхбаяр хэлсэн үгэндээ 2021 онд Монгол Улс НҮБ-д элссэний 60 жилийн ой тохиож буйг онцлоод НҮБ-ын системийн шинэчлэлийн хүрээнд анх удаа боловсруулж буй НҮБ-аас Монгол Улсад хэрэгжүүлэх хамтын ажиллагааны стратеги нь Монголын ард түмэнд хөгжлийн бодит үр дүнг авчирна гэдэгт итгэлтэй байгаагаа илэрхийллээ.

Харин Үндэсний хөгжлийн газрын Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн хэлтсийн дарга С.Сюзанна Монгол Улсын Засгийн газар хөгжлийн бодлого тогтвортой байх тал дээр анхаарч буй бөгөөд аливаа хөгжлийн бодлогын баримт бичгүүдийн хоорондын уялдаа холбоог сайжруулах шаардлагатайг онцоллоо. Түүнчлэн тэрбээр Монгол Улсад тогтвортой хөгжлийн зорилгуудыг хэрэгжүүлэхэд хөгжлийн санхүүжилтын шинэлэг арга хэрэгслийг нэвтрүүлэхэд анхаарч буйг хэлсэн юм.

Ийнхүү Монгол Улсыг тогтвортой, хүртээмжтэй хөгжлийн замаар урагшлахад дэмжлэг үзүүлэхэд чиглэсэн хөгжлийн стратегийн нэгдмэл алсын харааг тодорхойлохын тулд НҮБ Засгийн газар, хувийн хэвшил, иргэний нийгэм, эрдэм шинжилгээний байгууллага зэрэг хөгжлийн бүхий л оролцогч талуудтай хэлэлцэж байна.

Гадаад харилцааны яам, Үндэсний хөгжлийн газартай хамтран зохион байгуулж буй НҮБ-ын хөгжлийн хамтын ажиллагааны алсын хараа, тэргүүлэх чиглэлийг тодорхойлох хэлэлцүүлэг 11 сарын 2-4-ний өдрүүдэд үргэлжилнэ.

Categories
мэдээ нийгэм

С.Батбилэг: 2050 он гэхэд далай тэнгис загаснаасаа илүү хуванцартай болох төлөвтэй байна

Сүүлийн жилүүдэд хаягдал хуванцар материалыг газарт булшлах, шатаахаас илүүтэйгээр дахин боловсруулж, ашиглахад чиглэгдэж байгаатай холбогдуулан хуванцар хог хаягдлын боловсруулалтын технологиудын талаар, түүнчлэн дотооддоо хийгдсэн судалгааны үр дүнгээс ШУА-ийн Хими, химийн технологийн хүрээлэнгийн Нүүрсний хими–технологийн лабораторийн эрдэм шинжилгээний ажилтан, доктор (Ph.D) С.Батбилэгтэй ярилцлаа.

-Хуванцар материал гэж ер нь юу байдаг, хүн төрөлхтөн анх хэзээ энэ материалыг гаргаж авч байсан юм бол, энэ тухай яриагаа эхлүүлье?

-Түүх сөхвөл анхны хуванцарыг 1860 онд зохион бүтээсэн бөгөөд Грекийн plastikos гэдэг үгнээс гаралтай, органик полимер материал. Хуванцар материалын түүхий эдэд нүүрс, газрын тос, байгалийн хий орох бөгөөд хуванцар нь маш өндөр илчлэгтэй бүтээгдэхүүн юм. Хуванцар материалыг түүний уян, хатуу шинж чанар, химийн найрлага, урвалд тэсвэртэй байдал зэргээс хамааруулан хэд хэд ангилдаг.

-Хуванцарын төрөл болоод түүний хэрэглээний талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг хуваалцаач. Ашиглагддаггүй салбар гэж байна уу?

–Хуванцар материалыг ерөнхийд нь 2 ангилдаг. Эхнийх нь термопластик 80 хувь буюу үүнд бидний сайн мэдэх поливинилхлорид (PVC), HDPE полиэтилен, LDPE полиэтилен, полипропилен (РР), полиэтилен терефталат (РЕТ), полистирол (РС) ордог бол дараагийнх нь термосет 20% буюу эпокси давирхай, полиуренатууд юм. Термопластик нь бүх хуванцар бүтээгдэхүүний 85 орчим хувийг бүрдүүлдэг. Эдгээрийг бүх салбарт тухайлбал сав баглаа боодол үйлдвэрлэх, барилга байгууламж барих, нэхмэл эдлэл, өргөн хэрэглээний бүтээгдэхүүнүүд, тээвэр, цахилгаан бараа, машин механизмын үйлдвэрлэл зэрэгт ашиглаж байна. Харин LDPE полиэтилен нь нүүрсустөрөгчийн өндөр агууламжтай тул түүнийг түлш (бензин) үйлдвэрлэхээс гадна уламжлалт газрын тосны түүхий эд болгон ашиглах сонирхол ихээхэн нэмэгдэж байгаа л даа.

-Хуванцар материалын ашиглалт ихсэхийн хэрээр түүнээс гарах хог хаягдлын асуудал ихээхэн хөндөгдөж байна. Энэхүү хог хаягдлыг дахин боловсруулж ашиглах ямар боломжууд байдаг бол?

-Хүн амын эрчимтэй өсөлтөөс шалтгаалж хуванцар бүтээгдэхүүний эрэлт сүүлийн 40 жилд дэлхий даяар ихээхэн ихэссээр байна. Үүний хэрээр ахуйн хуванцар хог хаягдал ялангуяа полиэтилен болон полипропилен дээр суурилсан хог хаягдлын хэмжээ үлэмж ихэсч байгаа юм. Тухайлбал сүүлийн 50 жилийн хугацаанд дэлхий даяар 8 тэрбум тонн хуванцар хог хаягдал хуримтлагдсаны дийлэнх буюу 80 хувь орчмыг хогийн цэгт, 3 хувийг далай тэнгист хаядаг гэсэн статистик тоон мэдээ бий. Судалгаагаар 2050 он гэхэд далай тэнгис загаснаасаа илүү хуванцартай болох төлөвтэй гэсэн мэдээ ч гарсан байдаг. Тиймээс түүнийг дахин боловсруулж ашиглах зайлшгүй шаардлага тулгарч байгаа. Европын зарим улсад хаягдал хуванцарыг полимер материалын үйлдвэрлэлд дахин ашиглаж байгаа бол дүүргэгч, нөхөн сэргээх материал эсвэл эрчим хүч үйлдвэрлэх зорилгоор ч ашиглаж болно. Хог хаягдлаас гаргаж буй эрчим хүч нь Европын эрчим хүчний хэрэгцээний тодорхой хэсгийг ч хангаж байна. Дахин боловсруулалтаар гаргаж авсан хаягдал хуванцарын хэрэглээний статистик мэдээлэлээр Европ 7 хувь, Япон 12 хувь, Хятад 10 хувь, Өмнөд Африк 16 хувь гэх мэтээр жагссан байдаг.

-Хуванцар боловсруулах сүүлийн үеийн арга технологиудын талаар сонирхуулбал?

-Орчин үеийн шинжлэх ухаан, технологийн үсрэнгүй хөгжилтэй давхцаад эрчим хүчний түүхий эдийн хязгаарлагдмал нөөц, байгаль орчны бохирдол зэрэг асуудлууд нь ихэнх улс оронд энэ талын судалгааг түлхүү хөгжүүлэх зайлшгүй шаардлагад хүргэж байгаа юм. Хаягдал полимер материалыг газарт булшлах, шатаахаас илүүтэйгээр дахин боловсруулж ашиглахад чиглэгдэж байна. Хуванцар хог хаягдлыг боловсруулах пиролизын, химийн, гидротермаль, хийжүүлэлтийн гэх мэт хэд хэдэн аргууд бий. Дахин боловсруулалтаар хуванцар хаягдлыг түлш, полимер материал, химийн бодис болгон хувиргах, био түлш ба биопластик материалыг хөгжүүлэх, микропластик бохирдлыг бууруулах төрөл бүрийн химийн уусгагчуудыг үйлдвэрлэх боломжуудыг нээж байдаг. Судлаачид хуванцар материалын пиролиз нь эдийн засгийн ач холбогдолтой төдийгүй нийлэг хий, био-тос, биочаар үйлдвэрлэх ашигтай сонголт гэж дүгнэсэн байдаг юм.

–Пиролизмын арга гэдгийг энгийнээр тайлбарлахгүй юу?

–Пиролиз нь азот, гелий, эсвэл нүүрстөрөгчийн давхар исэл (CO2) гэх мэт идэвхгүй орчинд явагдсан дулааны задралын үйл явц бөгөөд хатуу-биочаар, шингэн-биотос, хий-биохий гэсэн бүтээгдэхүүн үүсгэн, эрчим хүчний үйлдвэрлэл эсвэл нефть химийн түүхий эд материалд хаягдал хуванцар материалыг хувиргах чадвартай процесс л доо. Энэхүү процесс нь энерги өндөртэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд хаягдал материалыг ашигладаг тул эдийн засгийн чадавх нь чухал ач холбогдолтой. Пиролизын халаалтын хурд бүтээгдэхүүний гарцад гол үүрэг гүйцэтгэдэг бөгөөд ихэнх дулааны эх үүсвэр нь зуух эсвэл богино долгионд явагдана. Процессын параметрүүд болон түүхий эдийн найрлага янз бүр байдаг нь үүссэн нэгдлийн хуваарилалт нэр төрөл ялгаатай байх үндэс болдог. Ихэнх хуванцарууд алкан, алкен, ароматик, бусад нэгдлүүд үүсгэдэг. Хуванцар материалын пиролиз 450°С хүрэхэд 44.7 МЖ/кг хэмжээний дулаан ялгарна. Энэ нь түлшний дулаантай ойролцоо гэсэн үг. Ер нь бол процесст нөлөөлдөг гол параметрүүд нь пиролизын температур, мөн халаалтын хурд байдаг. Пиролизын үед хлорын 90-ээс дээш хувь нь хийн фазад байдаг. Тиймээс хийн фазыг сайтар хянаж боловсруулах шаардлагатай болно.

–Дээрх пиролизын процессын дүнд бий болох бүтээгдэхүүний хэрэглээ юу байдаг вэ?

-Пиролизын процессын дүнд 3 төрлийн бүтээгдэхүүн үүсдэг гэдгийг би өмнө нь хэлсэн. Тодруулбал, хатуу биочаарыг байгаль орчны нөхөн сэргээлт, эрүүл мэнд, гоо сайхны салбаруудад ашиглаж болно. Идэвхжүүлсэн биочаар нь нүүрстөрөгчийн агууламж маш өндөр тул хөрсний агааржуулагчаар ч ашиглах тал бий. Харин хуванцарын пиролизод хэрэглэгддэг олон төрлийн хуванцар нь этен, пропен агуулсан хий үүсгэдэг тул эдгээрийг бусад хийн бүрэлдэхүүн хэсгүүдээс тусгаарласан тохиолдолд химийн үндсэн урвалж болох полиолефиныг үйлдвэрлэж болно. Пиролизын хий нь илчлэг өндөртэй тул түүнийг хийн турбин эсвэл уурын зууханд шууд ашигладаг. Пиролизын өөр нэгэн бүтээгдэхүүн болох шингэн–био-тосыг түлш болгон ашиглах сонирхол нэмэгдэж байна. Учир нь ашигт малтмал бүхий түлштэй харьцуулбал маш бага хэмжээний хүхрийн агууламжтай. Био-тос нь ногоон химид чухал үүрэг гүйцэтгэдэг бөгөөд био-тосны олон тооны полимерүүдийг гаргаж болдог.

-Манай улсын хэмжээнд хуванцар хог хаягдлын менежмент болоод үүнтэй холбоотой бодлогын арга хэмжээ хэр бол. Цаашлаад манай улсад жилд хэдий хэмжээний хуванцар хог хаягдал гардаг бол?

-Хотжилт, үйлдвэржилт, хуванцар савлагаатай бүтээгдэхүүний хэрэглээ нэмэгдэж байгаатай уялдаад хуванцар хог хаягдлын менежмент Монгол улсад тулгамдсан асуудлуудын нэг болоод байгаа. “Монгол улсын тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал 2030”-д хог хаягдлын дахин боловсруулах хэмжээг нийт хог хаягдлын 20%-д хүргэх, Ногоон хөгжлийн бодлогод байгальд булж зайлуулах хог хаягдлын хэмжээг 2020 он гэхэд 20% хүртэл бууруулахаар тусгасан байсан. Хэрэгжиж буй томоохон төслийн үндсэн чиглэлийг нэгдүгээрт, хуванцар хог хаягдлыг цуглуулах-ялгах-ангилах системийг сайжруулах, хоёрдугаарт, хуванцар хог хаягдлыг дахин боловсруулах жижиг дунд үйлдвэрүүд-дэвшилтэт технологиуд-тоног төхөөрөмжийг нэвтрүүлэх, гуравдугаарт, хаягдал хуванцараар дахин боловсруулсан бүтээгдэхүүнийг хэрэглэгчдийн тоог нэмэгдүүлэх зэргээр тодорхойлсон байдаг. Сүүлийн үед хийгдэж байгаа томоохон ажил нь “Хуванцар хог хаягдлын дахин боловсруулалт” хамтарсан төсөл 2020-2024 онд хэрэгжиж байгаа мэдээлэл бий. Манай улсад жилд 70 гаруй мянган тонн хуванцар хаягдал гардаг гэсэн тооцоо байдаг.

-Хуванцар хог хаягдлын пиролизын чиглэлээр манайд улсад хийгдсэн судалгаа байгаа юу?

-Хуванцар хог хаягдал цаашлаад бусад органик гаралтай түүхий эдүүдийн пиролизын судалгааны гадаадад хийгдсэн, хийж байгаа ажлууд маш их байдаг. Цаашид пиролизын процессыг улам боловсронгуй болгохын тулд илүү их судалгаа хийх шаардлагатайг судлаачид зөвлөдөг бөгөөд сүүлийн үед пиролизын судалгаанд богино долгионы халаалтын төхөөрөмжийг түгээмэл ашигласнаар туршилт судалгааны шинэлэг, дэвшилттэй үр дүнгүүд гарсаар байгаа.

Манай лабораторийн хувьд хуванцар сав болон авто машины дугуйны пиролизын туршилтуудыг энгийн халаалттай төхөөрөмжид явуулж, үүссэн бүтээгдэхүүний гарцыг тодорхойлсон. Тухайлбал цэвэр усны хуванцар савны дулааны задрал температур 4180С–д эхэлж, 4400С-ын температурт хатуу чаарын гарц 20%, шингэн бүтээгдэхүүний гарц 50%, хийн бүтээгдэхүүний гарц 20% орчим, задрал дуусах температур 4580С байгааг тогтоосон. Түүнчлэн автомашины дугуйны задрал 4500С–д эхэлж, 5000С-д хатуу чаар 40%, шингэн бүтээгдэхүүний 50%, хийн бүтээгдэхүүн 10% орчим, задрал дуусах температур 5370С байсан. Цаашлаад пиролизоор үүссэн хатуу болон шингэн бүтээгдэхүүний техник шинж чанар, найрлагыг багажит шинжилгээний аргуудаар таньж тодорхойлох ажлыг хийсэн бөгөөд бид гадаад, дотоодын санхүүжилт олгодог хөтөлбөрт төслийн санал илгээж цаашид туршилт судалгааныхаа ажлын түвшинг ахиулах арга замыг эрэлхийлж байна. Үүнээс гадна манай судлаачид органик түүхий эдийн боловсруулалтын судалгааны хүрээнд нүүрс, занар, ээдэмцэр, малын яс, модны үртэс зэргийг пиролизын аргаар задлах механизмыг судалж, олон арван бүтээл гарган олны хүртээл болгосон байдаг. Тухайлбал пиролизын процессын нэг бүтээгдэхүүн болох нүүрсжсэн хатуу үлдэгдлийг үйлдвэрийн бохир ус болон хатуулаг ихтэй ундны усыг шүүж цэвэрлэхэд ашиглах боломжтойг туршин тогтоосон.

-Хог хаягдлыг зөв зохистой ашиглах, боловсруулах талаар судлаач хүний хувьд та хүмүүст ямар зөвлөгөө өгөх вэ?

”Хог хаягдал бол байх ёстой газартаа очоогүй байгаа түүхий эд юм” гэж Д.И.Менделеев хэлсэн байдаг. Чухам иймээс хог хаягдлыг түүхий эд гэж үнэлэн зохих боловсруулалтын аргуудаар боловсруулж, нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэн ажлын байрыг нэмэгдүүлж, байгаль дэлхий, амьдарч буй орчин нөхцөлдөө эерэг хандлагатай байхыг хүсэж байна.

Categories
мэдээ нийгэм

Зам тээврийн ноцтой ослын улмаас зургаан хүн хүнд гэмтжээ

Өчигдөр буюу арваннэгдүгээр сарын 02-нд Тээврийн цагдаагийн албаны жижүүрийн шуурхай удирдлагын хэлтэст нийт 344 дуудлага мэдээлэл хүлээн авснаас зам тээврийн ослын шинжтэй 274 дуудлага мэдээллийг бүртгэжээ

Зургаан ноцтой зам тээврийн осол болсны улмаас зургаан хүн гэмтсэн байна. Тухайн зам тээврийн осол, хэрэг бүртгэлт мөрдөн байцаалтын шатанд шалгаж байна.

Бүртгэгдэж байгаа зам тээврийн осол хэргийн шалтгааныг авч үзвэл:

Жолооч: Монгол Улсын замын хөдөлгөөний дүрмийн холбогдох заалт зөрчсөнөөс шалтгаалан зам тээврийн осол хэрэг гарч байна тухайлбал:

Нийслэл хотод

Замын хөдөлгөөний дүрмийн 8 дугаар заалт: /Замын хөдөлгөөн зохицуулах дохио/ 11 дүгээр заалт: /Тээврийн хэрэгсэл байрлан явах/ 15 дугаар заалт: /Уулзвар нэвтрэх/ 16 дугаар заалт: /Явган хүний гарц нэвтрэх,/ 19 дүгээр заалт: /Хорооллын доторх хөдөлгөөн/

Орон нутагт

Замын хөдөлгөөний дүрмийн 10 дугаар заалт: /Хөдөлгөөн эхлэх болон чиг өөрчлөх/, 11 дүгээр заалт: /Тээврийн хэрэгсэл байрлан явах/ 12 дугаар заалт: /Тээврийн хэрэгслийн хурд/ 13 дугаар заалт: /Гүйцэж түрүүлэх ба гүйцэх/ 18 дугаар заалт:Гадна талын гэрэлтүүлэх хэрэгслийг хэрэглэх/ 24 дүгээр заалт: /Ачаа тээвэрлэх/ зэрэг болно.

Гудамж замын хяналт шалгалтаар

Цагдаагийн алба хаагчид нийт 3072 зөрчлийг илрүүлэн хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг ханган ажилласан.Үүнээс онцлох зөрчил Согтууруулах ундаа хэрэглэсэн үедээ тээврийн хэрэгсэл жолоодсон 57 жолооч, жолоодох эрхийн үнэмлэхгүй тээврийн хэрэгсэл жолоодон замын хөдөлгөөнд оролцсон 10 иргэн тус тус илрүүлэн болзошгүй эрсдлээс урьдчилан сэргийлж, таслан зогсоосон байна.

Согтууруулах ундаа хэрэглэсэн үедээ тээврийн хэрэгсэл жолоодон замын хөдөлгөөнд оролцож зам тээврийн осол гаргасан 5 тохиолдол цагдаагийн байгууллагад бүртгэгдсэн.

Ард иргэдийнхээ амар тайван аюулгүй байдлын төлөө шөнийн хяналт шалгалтыг эрчимжүүлэн ажиллаж байна.

Анхаарал болгоомж хаана ч хэрэгтэй

Нийслэл хотод явган зорчигчийн хөдөлгөөн нэмэгдэж байгаа тул жолооч та бүхэн сургууль орчмын бүсэд хөдөлгөөнд оролцохдоо анхаарал болгоомжтой зорчиж гарц гарамтай хэсгээр тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний хурдыг тохируулах шаардлагатай.

Мөн та бидний ирээдүй болсон үр хүүхдээ автомашинд авч явахдаа хамгаалах бүсийн зүүлгэх, зориулалтын суудалд суулгах, харгалзах хүнтэй тээвэрлэж ирээдүйгээ хамгаалж хөдөлгөөнд оролцох шаардлагатай байна.

Өвлийн улирал эхэлж байгаа тул улирлын нөхцөлд тохируулан тээврийн хэрэгслийн техникийн бүрэн бүтэн байдлыг хангаж, өвлийн дугуй техник үйлчилгээг хийх

Орон нутгийн замд хөдөлгөөнд оролцохдоо зам орчны нөхцөл байдалдаа хурдаа тохируулан, гүйцэж түрүүлэх үйлдлийг хориглосон нөхцөл байдалд хийхгүй байхыг Тээврийн цагдаагийн албанаас анхааруулж байна.