Month: September 2020

Categories
мэдээ спорт

Л.Месси “Барселона”-д үлдэнэ гэдгээ мэдэгджээ

Испанийн “Барселона” багийн довтлогч, “Алтан бөмбөг” шагналын 6 удаагийн эзэн Лионель Месси багтаа үлдэхээр болжээ.

Өдгөө 33 настай Аргентины хөлбөмбөгчин Л.Месси өмнө нь багаасаа явах хүсэлтэй байгаагаа мэдэгдсэн бөгөөд Английн хөлбөмбөгийн “Манчестер Сити”, Италийн “Интер”, “Ювентус” болон Францын “Пари Сен-Жермен” багууд түүнийг багтаа шилжүүлэх сонирхолтой байсан юм.

Түүнчлэн “Барселона” баг Мессиг багийн бүрэлдэхүүндээ авч үлдэх хүсэлтэй байгаагаа мэдэгджээ. Тус багийн ерөнхийлөгч Хосеп Бартомеу, Л.Мессигийн эцэг Хорхе Месси нарын пүрэв гарагт хийсэн яриа хэлэлцээний дүнд “Барселона” тоглогчоо зарахаас татгалзаж, нөхөн төлбөрийн хэмжээг бууруулжээ. Багтайгай байгуулсан Л.Мессигийн гэрээ 2021 оны 7 дугар сарын 30-нд дуусах аж.

Categories
мэдээ нийгэм

Тосонцэнгэл суманд зургаа хоног бүрэн хөл хорио тогтоолоо

Тосонцэнгэл сумын иргэн 38 настай эрэгтэй “Б”-ийн шинжилгээний хариу тарваган тахлын хоёрдогч уушгины хэлбэрээр хүндэрсэн болох нь молекул генетикийн шинжилгээгээр батлагдлаа гэж аймгийн Зоонозын өвчин судлалын төвөөс мэдээллээ.

Өвчтөний биеийн байдал маш хүнд байна. Байнгын амьсгал, зүрх судас дэмжих эмчилгээ хийгдэж, амьсгалын аппараттай байгаа. Ойрын нэгдүгээр хавьтлын иргэдээс тарваган тахлын эмнэл зүйн шинж тэмдэг одоогоор илрээгүй. Өвчтөний ойрын хавьтлын иргэдийг тусгаарлаж урьдчилан сэргийлэх эмчилгээ хийгдэж байна. Одоогоор эм тарианы хүрэлцээ хангамж хэвийн, дотоодоосоо хангаж байгаа. Өвчтөнтэй харьцсан нийт 561 иргэний судалгааг гаргаж мэргэжлийн байгууллагуудаас дээрх иргэдтэй холбоо барьж холбогдох арга хэмжээг авч байгаа гэж аймгийн Зоонозын өвчин судлалын төвийн дарга Г.Дашдаваа мэдээлэв.

СУРГУУЛЬ, ЦЭЦЭРЛЭГҮҮД ГУРАВ
ХОНОГ ХИЧЭЭЛЛЭХГҮЙ

Тарваган тахлын хоёрдогч уушгины халдвар батлагдсантай холбоотой Тосонцэнгэл сумын Онцгой комисс хуралдаж сумын Засаг даргын А/174 дүгээр захирамжийг 2020 оны 09-р сарын 05-ний өдөр гаргажээ.

Захирамжаар сумын нутаг дэвсгэрт хорио цээрийн дэглэмийг 2020 оны 09-р сарын 05-ний өдрийн 00.00 цагаас 09-р сарын 11-ний өдрийн 23.59 цаг хүртэл хугацаанд тогтоолоо. Мөн сумын төвийн худалдаа үйлчилгээний байгууллагууд, бөөний төвүүд, ресторан зоогийн газар, кафе, караокены ажлын цагийн хуваарийг хорио цээрийн дэглэмийн хугацаанд 10.00-18.00 цаг хүртэл ажиллуулж, архи согтууруулах ундаагаар үйлчлэх, худалдан борлуулахыг хориглолоо. Сургууль, цэцэрлэг, МСҮТ-ийн үйл ажиллагааг 2020 оны 09-р сарын 07-ний өдрөөс 2020 оны 09-р сарын 11-ний өдөр хүртэл түр хугацаагаар зогсоолоо. Сумын төвийн нутаг дэвсгэрээс иргэдийн орох, гарах хөдөлгөөнийг 09-р сарын 11-ний өдөр хүртэл зогсоолоо. Иргэдэд тарваган тахал өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх заавар, зөвлөмжийг эрүүл мэндийн байгууллагууд болон, мэргэжлийн холбогдох байгууллагууд, Соёлын төвөөс хамтран хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, сошиал орчин, цагаан хоолой ашиглан хүргэхээр тус тус шийдвэрлэсэн тухай аймгийн Онцгой байдлын газраас мэдээллээ. Ташрамд тус сум нь Улаанбаатараас Увс, Улиастай чиглэлийн гол зам дайран өнгөрдөг бөгөөд хорио цээрийн дэглэмийн үеэр дайран өнгөрч буй автомашиныг сумын төвөөр оруулахгүй, зогсоохгүйгээр шууд явуулж буй юм.


ТАРВАГАТАЙ ХОЛБООТОЙ АСУУДЛЫГ
МЭДСЭН ДАРУЙДАА МЭРГЭЖЛИЙН БАЙГУУЛЛАГАД МЭДЭГДМЭЭР БАЙНА

“Тарваган тахал нь тарвага, туулай хэлбэртэн, жижиг мэрэгч, түүний бөөс бүүргээр дамжин халдварладаг хоруу чанар өндөртэй нянгаар үүсдэг өвчин юм.

Тарваган тахал нь нийтийг хамарсан өвчлөл үүсгэдэг учир олон улсын хөл хориот, байгалийн голомтот, гоц аюулт халдварт өвчний ангилалд багтдаг. Тиймээс иргэн бүр, тарваган тахлаас сэргийлэхэд онцгой анхаармаар байна. Манай иргэд хайхрамжгүй байдлаасаа болж, тарваган тахлаар өвчилж, нас барж байна. Тухайлбал, энэ жил манай улсад тарваган тахлаар өвчилсөн, нас барсан тохиолдол гарлаа. Гэсэн хэдий ч мэргэжлийн байгууллагууд цаг алдахгүй эмнэлгийн тусламж үзүүлсэн учир зарим өвчтөнүүдийн биеийн байдал сайжирсан. Иргэд хориотой ан хийснээ мэдэгдэхээс татгалзах тохиолдол их гардаг учир эмнэлгийн тусламж авахаас өмнө нас барах, онош төөрөлдүүлэх тохиолдол гарч байна. Иргэд хөдөө орон нутагт аялж байхдаа халуурах, бөөлжих, суулгах хоолны хордлогын шинж тэмдэг илэрвэл эмнэлгийн байгууллагад яаралтай хандах хэрэгтэй. Айл хөрш, эргэн тойронд тань тарвагатай холбоотой асуудал гарвал шууд мэргэжлийн байгууллагад хандмаар байна. Тарвага агнахыг БОАЖС-ын 2017 оны 9 дүгээр сарын 22-ны А/278 тушаалаар гурван жилийн хугацаатай хориглосон байхад агнаад, худалдаад идээд байх нь хууль зөрчсөн асуудал. Мөн та өөрийн болон бусдынхаа эрүүл мэндэд онцгой аюул учруулж буйгаа мэдэхгүй байна. Жил бүр тарвага дөнгөж ичээнээс гарсан даруйд нүхийг нь малтан, туранхай, өвчтэй тарвага агнасаар байна. Тарвагыг урхи, хавх, нохойгоор агнаж болохгүй мөн шинжлэх ухаанаар батлагдаагүй ам дамжсан үгэнд итгэн тарваганы түүхий эд эрхтэн идэхгүй байхыг бид дахин дахин сануулж байна гэж аймгийн Зоонозын өвчин судлалын төвөөс мэдээлэв.

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

НОМ ЯРЬЖ ӨГЬЕ: Шаравын Сүрэнжавын “Долгионт жилүүдийн туужис”

“Ном ярьж өгье” буландаа Ардын уран зохиолч Шаравын Сүрэнжавын “Долгионт жилүүдийн туужис” хөрөг дурдатгалын бүтээлийг онцолж байна. Уг бүтээлд их эрдэмтэн Бямбын Ринчен, мөн Чойжилын Чимид, Цэгмидийн Гайтав, Ламзавын Ванган, Сономын Удвал, Донровын Намдаг, Бэгзийн Явуухулан гээд алтан үеийн зохиолчдын хөргүүд багтсан байдаг. Нэрт жүжигчин Ерөөлтийн Гомбодорж, богдын дүрээрээ нэршсэн Нямын Цэгмид гуайн дурдатгалууд, бөхчүүдээс Хадаа аваргын гэгээн цайлган дурсамж “Гангатын Гарьд магнай” тэргүүт кино зохиол нь багтсан юм. Эдгээрээс хоёрхон хүний тухай зурвасхан өгүүлье.

“Чойжилын Чимид амьдралдаа ихийг үзсэн хүн байлаа. Бага залуугаасаа алдрын оргилд гишгэсэн түүн шиг хүн олонгүй биз ээ. Арван гуравтайдаа маршал Чойбалсанд үнэлэгдэн, анх түүнд шүлгээ уншин шагнуулж, нам засгийн хэвлэлд гарч, тив дэлхийгээр тойрч ертөнцийн сайхан хүүхнүүдтэй уулзан учирч, архи дарсны охь манлайг хүртэж явсан нь үнэн юм. Чимид “Жаргалын зам” дууриа уншиж буйг харах юутай жавхаалиг билээ. “Шингэх нарны туяанд шижир шиг гялалздаг голууд минь мяралзанхан мэлтэлзэнхэн урсаад л байна уу даа” гэж гоолигхон агаад цогтойхон залуу эр яруухнаар уншиж буйг харснаа үл мартнам. Ер нь би Чойжилын Чимидийг нүдээр үзсэн нь хэзээ билээ. Жараад оны эхэн үеэр Монголын залуучуудын ордны их танхимд сансрын нисгэгч герман Титовын уулзалтыг хөтөлж буйг хараад “Энэ хүн шиг ингэж чөлөөтэй ярьж, яруухан өгүүлж сурахсан гэж бахархан баясаж явсан сан” хэмээн Сүрэнжав Чимидийгээ санагалзаад жаран долоон онд түүнийг Зохиолчдын хорооны орлогч дарга байхад “Миний дуулах ертөнц буюу жүжигчин” найраглалын шагналаа авснаа дурсдаг.

“Чимид ихэд уриалгахнаар 7500 төгрөг олгохоор Нярав Ложоо гуайгаас мөнгөө аваад гарч ирвэл мөнөөхөн цохолт хийсэн дарга маань үүдэнд тосч байна. “Гадаа Энэтхэгийн элчинд үйлчилж байгаа хар тэрэг бий. Чи түүнд ороод суу” гэлээ. Шалмагхан алхалж гараад өнөө ганган хар машины хаалгыг татвал арынх нь суудал дээр Явуу, Эрдэнэ хоёр сууж байдаг юм. Би тэднийг хараад баярлана биз дээ. Чимид жолоочийн хажуу талын суудалд суугаад “Эхнэр чинь хаана билээ” гэж асууж байна. “Их дэлгүүрийн яслийн эрхлэгч шүү дээ” гэлээ. Тэр даруйд “Их дэлгүү-рийн үүдэнд очоод зогсоорой” гэж жолоочийг захирав. Утга зохиолын аваргуудтай яваадаа би дотроо бахдан баярлаж ганган хар машины минь цонхоор “Намайг хүмүүс хардаг ч болоосой” гэж ийш тийшээ сэрвэлзэж л явлаа. Их дэлгүүрийн үүдэнд ирээд Чимид “За чи яваад эхнэрээ аваад ир” гэв. Би дорхноо таван давхарт гарч Цэндээг дагуулаад ирэв. Ингээд шагналын мөнгөнөөсөө таван мянгыг нь Цэндээд гаргаад барилаа. Зузаан гэгч зуутын ногоон дэвсгэрүүд атгуултал Цэндээгийн баярлаж байгаа гэж жигтэйхэн. Гутлынх нь ул гялалзаад Их дэлгүүрийн шатаар алга болж билээ” хэмээн дурдатгалын хуудас хөвөрнө.

“Жаран нэгэн оны гуравдугаар сарын зургааны үдэш Их сургуулийн 170 дугаар өрөөнд Ринчен гуайтай уулзалт хийснийг мартдаггүй. Дорно дахины хүн гэдгээ илтгэсэн хөх өмд, хүрэн тэрмэн дээл дээр мөнгөн аралтай бүс бүсэлчихсэн нь сонин сайхан харагдаж билээ. Мөрөө шүргэсэн буурал үс, дээд уруул дээрээ хоёр тийш сэрвийлгэсэн сахал тэргүүтэн нь овор оруулсан болохоос уг нь ануухан хүн байв. Царайд нь үрчлээ ховор, духаараа ширтэн духайж, толгойгоо үл ялиг сэжисхийн ярихад нь бид бүгдээр ам ангайн сонсож байсан даа. Ринчен багшийн лекцэнд олонтаа сууж, Зохиолчдын хороонд болон гэрээр нь хааяа учралдан ярьж явсан туульс сэтгэлд долгилдог юм. Нэгэн өдөр шар торгон дээлээ намируулсаар Зохиолчдын хороогоор ороод ирэв. Бие багавтар хийгээд билбүүрдэж гүйхдээ шаламгай нэгэн Ринчен багшийн өөдөөс гүйж очоод толгой дээрх дугуй малгайных нь оройны товч унасны ормоор буурал үс нь цухуйж буйг ширтэн “Ринчен гуай таны наад толгой дээрх чинь малгай юм уу, юу юм” гэхэд, Миний энэ ч эрдэмтний гэгээн тэргүүн дээр тавиастай юм болохоороо малгай нь чиг малгай л даа. Харин таны наад ганган бүрхний доорх чинь толгой юм уу, юу юм бэ гэж билээ. Мань хүний сэтгэх аяс нь циркийн шидэх банзны ойлт шиг бодох завгүй тэр дор нь хариу өгдгөөрөө гайхалтай” гэж дуу алдсан байдаг. “Долгионт жилүүдийн туужис” шиг зохиолч, зохиолчийнхоо тухай чухамхүү найрагчийн халуун зүрхний шүүрс алдалтаар бичсэн бүтээл ховор ч болов уу гэж бодогддог.

Categories
мэдээ цаг-үе

Т.Ганболд: Сонгуулийг үнэн зөв явуулж сурах нь ардчиллын үндсэн суурь учраас бид тэмцэж байна

Бие даагч Т.Ганболд нар СЕХ-ны шинэ удирдлагуудад дахин шаардлагаа хүргүүлэв. Энэ үеэр Т.Ганболдоос тодруулга авлаа.

-СЕХ-ны удирдлагууд солигдсонтой холбогдуулан өнгөрсөн сонгуулийн талаарх шаардлагаа дахин хүргүүлж байгаа юм байна. Энэ талаараа ярихгүй юу?

-Өнгөрсөн УИХ-ын сонгуулийн нөгөөдөр нь гарсан зөрчлүүд, нотлох баримтууд дээр ярилцаад Сонгуулийн ерөнхий хорооны өөрсдийнх нь цахим мэдээлэл технологийн ажилчид, хуулийн хэлтсийн мэргэжилтнүүдтэй нь хамт суугаад хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн өмнө ярилцсан. Сонгуулийн хорооныхон өөрсдөө хар машин дээр огт байхгүй форматаар мянганы нэгжийн таслалтай үйлдлүүд гарч ирсэн гэдгийг хүлээн зөвшөөрсөн. Үүний дараагаар дахин санал тооллогыг хийе гэдэг чиглэл Ерөнхийлөгчөөс өгөгдсөн. Харамсалтай нь дахин санал тооллого хийхэд хүн гараараа будахын аргагүй цэвэрхэн будсан саналын хуудаснууд гарч ирсэн. Мөн дахин санал тооллогын үеэр нууцлалтай байх ёстой саналын хуудаснууд ил задгай уутнаас гарч ирж байгааг харуулсан бичлэг флаш дээр бий. Мөн их хэмжээний багц, боодол цааснуудыг энэ бол хүчингүй хуудаснууд юм аа гэж ялгаж тавьж байсан. Эдгээр нь хүчингүй хуудас гэхээсээ илүү МАН-ын дугуйлаагүй, эрх мэдэлтнүүдэд ашиггүй саналууд байна гэж хардахаар нөхцөл байдлууд үүсч байгаа. Энэ бүх илт факт, баримттай, бохир ул мөртэй хийгдсэн энэ үйлдлүүдийг шалгуулахаар Улсын ерөнхий прокурор, Тагнуулын ерөнхий газар, Сонгуулийн Ерөнхий хороонд хандсан ч ямар нэг шийдэл гараагүй. Өнгөрсөн долоо хоногт Сонгуулийн ерөнхий хорооны удирдлагууд, зарим бүрэлдэхүүнүүд нь солигдлоо. Тиймээс юмыг яаж мэдэхэв гээд эрх мэдэл үгүй ч Монгол Улсын иргэний хувьд сонгуулийг цаашид шударга үнэн, бодитой явагдаасай гэдэг үүднээс шалгуулж, тогтоолгох гэж л яваад байгаа юм. Тагнуулын ерөнхий газрын удирдлагууд ч солигдчихоод байгаа. Бид нар тийшээгээ өргөдөл гомдлоо өгсөн.

-Та бүхний шаардлага юу юм бэ?

-Нотлох баримттай, ул мөртэй гарчихсан өнгөрсөн сонгуулийн үр дүнг хүчингүйд тооцоод дахин санал хураалт хийх ёстой. Ийм л шаардлага тавьж байгаа. Дахин санал хураалт гэж хуулинд байхгүй гэж тайлбарлах гээд байдаг. Энэ хуулинд байхгүй таслал, хуулинд байхгүй гараараа будахын аргагүй өөгүй машинаар будсан саналын хуудаснууд гээд ийм аймшигтай зүйлс гарч ирж байхад хууль тайлбарлах гээд байх хэрэггүй. Энэ дээр сонгуулийн үр дүнг тухайн тойргууд дээр хүчингүй болгож, дахин санал хураалт хийх ёстой. Энэ бол дандаа бие даагч нар дээр гарсан үйл ажиллагаанууд. Бидэнд бүх нотлох баримтууд нь байж байгаа.

-Гар тооллогыг та бүхэн хүлээн зөвшөөрсөн гэж СЕХ-ныхон тайлбарлаж байсан шүү дээ…

-Өөрсдөө л алдаа мадаггүй сайхан байна аа гээд шийдчихэж байгаа юм шүү дээ. Баримтуудаа харуулаад ярихаар байгууллага болгон нэг нэгэн рүүгээ хариуцлагаа чихчихэж байгаа юм. Нэг хүний хаяг дээр огт танихгүй 6-7 хүн бүртгэгдчихсэн байгаа нь Улсын бүртгэлийн ерөнхий газрын хэрэг. Монгол Улсад байхгүй, гадаадад амьдарч байж болзошгүй хүмүүс асар их хэмжээгээр сонгууль өгчихсөн байна. Зургадугаар сарын 25-ны өдөр буюу сонгуулийн маргааш нь IKON.mn сайтад ямар их хэмжээний хиймэл, царцаа, нүүлгэсэн талаар мэдээлсэн. Энэ бүх юм хил хамгаалах газрын дата базаас гараад л ирнэ. Энэ манай асуудал биш ээ, тэдний асуудал гэнэ. Сонгуулийн зөрчлийг шалгах эрх бүхий субьект нь ТЕГ гээд дандаа нэг нэгэн рүүгээ шидэж, түлхсэн ийм үйлдлүүд гарч ирж байгаа. Эцэстээ энэ байгууллагууд эрх барьж байгаа намын харьяалалд байдаг. Тийм болохоор хардахгүй байхын ч арга байхгүй. Энийг тогтоогоод өгөөч гэхээр улайм цайм илт юман дээр чадахгүй байна шүү дээ. Үнэнд гүйцэгдэж л таараа шүү дээ. Энэ бол би заавал ялах гээд байгаа асуудал биш юм аа. Ялагдаж сурах, сурахгүйн асуудал ч биш юм. Сонгуулийг бодитой, үнэн зөв явуулж сурах нь ардчиллын үндсэн суурь нь юм. Энийг л бид хийлгэх гээд байна. Тэрнээс биш хэн ялах гэдэгдээ биш. Яг бодитой сонгууль хийе. Гадаадын иргэний харьяалалтай хүмүүс хүртэл сонгууль өгчихсөн байгааг та бүхэн мэдэж л байгаа шүү дээ. Ийм зүйлсийг хараад чимээгүй өнгөрөөд байх ёстой юм уу. Тэгвэл бид сонгуулиа тохиролцоод л хийчих юм байна шүү дээ. Энэ улсаа ардчилал хүний эрхийг мандуулсан улс орны жишигт хүргэхийн төлөө л ингээд явж байна шүү дээ.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Дүрвэгч Эрдэмтсоёмбо: Өмнөд монголчууд маань удаан тэсэхгүй нь ээ

– БИ “МОНГОЛ УЛСЫН ТӨЛӨӨ АМЬ, БИЕЭ ЗОРИУЛНА” ГЭЭД ХИЛИЙН ТОРЫГ ДАВЖ ДҮРВЭН ИРСЭН –

ӨМӨЗО даяар “Эх хэлээ аваръя” хөдөлгөөн хүчтэй өрнөсөөр байна. Эцэг эхчүүд хятад хэл дээр хичээл оруулахыг эсэргүүцэж, хүүхдүүдээ сургууль, цэцэрлэгт нь явуулахгүй байгаа юм. ӨМӨЗО-д өрнөж буй энэ хөдөлгөөнийг Ар монголчууд ч дэмжиж, сошиал орчинд эсэргүүцлээ илэрхийлцгээж “Энэ асуудлыг даруй олон улсын анхааралд оруулж, НҮБ, ЮНЕСКО-д дуулгах хэрэгтэй” гэцгээж байна.

НҮБ: БОЛЖ БУЙ ҮЙЛ ЯВДЛЫГ СУДАЛСНЫ ДАРААӨМНӨД МОНГОЛЫН ТАЛААР БАЙР СУУРИАИЛЭРХИЙЛЭХҮҮ, ҮГҮЙ ЮҮ ГЭДГЭЭ ШИЙДНЭ

“Өдрийн сонин” Өмнөд Монголд өрнөж буй асуудалтай холбогдуулж НҮБ-ын Монгол дахь Суурин төлөөлөгчийн газарт албан бичиг илгээж, албан ёсны байр сууриа илэрхийлэхийг хүссэн юм.

Өмнөд Монголын номын сан, бичиг хэргийн дэлгүүрүүдийг монгол бичигтэй номоор үйлчлэх, зарахыг хориглож буй нь.

НҮБ-ын Ажлын албанаас нь дараах тайлбарыг авлаа.

-“Өдрийн сонин” НҮБ-д, танай төлөөлөгчийн газарт хүсэлт тавьсан?

-Танай сонины хүсэлтийг бид өчигдөр (наймдугаар сарын 31-ний даваа) хүлээж авсан. Өмнөд Монголд чухам юу болоод байгаа, ямар учиртай үйл явдал өрнөж буйг судалж байж энэ талаар байр сууриа илэрхийлэх үү, үгүй юү гэдэг шийдээ гаргана. Хүсэлт авангуутаа, өөрсдийнхөө судлаагүй асуудлаар байр сууриа илэрхийлэх боломжгүй. Эхлээд бид энэ асуудлыг судална. Ямар учиртай, юу болоод байгааг. Тэрний дараа үүн дээр НҮБ-ын байр суурийг илэрхийлэх шаардлагатай юу, үгүй гэдгээ шийднэ.

-Энэ сард НҮБ-ын Ерөнхий ассамблейн чуулган болох байх аа?

-НҮБ-ын ерөнхий ассемблейн чуулган жил бүр есдүгээр сард, Нью-Йорк хотноо болдог.

-Та бүхэн яаралтайгаар Өмнөд монголын асуудлыг судлаад ямар нэгэн шийдэлд хүрч, түүнийгээ Ерөнхий ассамблейн хурал дээр асуудал болгон олон улсын хэмжээнд гаргаж ирж болно биз дээ. даруй шийдэхгүй бол ассамблейгаас хоцорчихож мэдэхээр юм байна даа?

-Хэлээд байна шүү дээ. Энэ ямар учиртай асуудал яагаад болоод байгааг судлаад хэлний асуудлыг хариуцдаг холбогдох байгууллагатайгаа ярилцаад “Манайх, НҮБ байр сууриа илэрхийлэх юм уу, үгүй юү” гэдгээ судалж байж хариу өгнө. “Шаардлагагүй” гэвэл байр сууриа илэрхийлэх шаардлагагүй ч байж магадгүй шүү дээ. Эхлээд бид асуудлаа судална, дараа нь ярина.

ЮНЕСКО: ӨМНӨД МОНГОЛД БОЛЖ БАЙГАА АСУУДАЛ МАНАЙХТАЙ ХОЛБООГҮЙ УЧИР БИД ЯМАР Ч ТАЙЛБАР ӨГӨХГҮЙ

НҮБ нь дэлхийд энх тайван, аюулгүй байдлыг тогтоох зорилготой байгууллага. Нэгдсэн Үндэстний болон түүний зарим төрөлжсөн байгууллага, түүний дотор Нэгдсэн Үндэстний Боловсрол, Шинжлэх ухаан, Соёлын Байгууллага буюу ЮНЕСКО нь дайнаас урьдчилан сэргийлэх, түүнээс үүдэх хохирлыг багасгахад хүчин чармайлтаа чиглүүлдэг.

Энэ байгууллага нь боловсрол, шинжлэх ухаан, соёл, үндэстэн ястны хамтын ажиллагаанд тулгуурлан энх тайван, аюулгүй байдлыг тогтооход хувь нэмрээ оруулахыг эрхэмлэн ажилладаг. Энэ утгаар нь НҮБ-ын ЮНЕСКО-гоос Өмнөд Монголд болж буй үйл явдалд ямар нэгэн тайлбар хийхийг хүсэхэд “Өмнөд Монголд болж байгаа асуудал манайхтай холбоогүй учир бид ямар ч тайлбар өгөхгүй гэж шийдвэрлэлээ” гэлээ.

2020.09.01. Өмнөд Монгол даяар өрнөж буй “Эх хэлээ аваръя” хөдөлгөөний үеэр

ЭРДЭМТСОЁМБО: ӨМНӨД МОНГОЛЧУУД МААНЬ УДААН ТЭСЭХГҮЙ НЬ ЭЭ

Өмнөд Монголоос дүрвэгч Эрдэмтсоёмботой ярилцлаа.

-Есдүгээр сарын 1-ний байдлаар Өмнөд монголд нөхцөл байдал ямар байна вэ?

-Өнөө өглөөний байдлаар нэг ч хүн хүүхдээ сургуульд нь аваачиж өгөөгүй. Сургуулийн хаалга нь нээлттэй, дотор нь хүлээж авах багш нар нь л байсан. Нэг ч хүн хүүхдээ дагуулж сургууль очоогүй юм билээ.

-Гадуур явахад гар утсыг нь шалгаж, зураг, бичлэгийг нь устгаад байна гэсэн?

-Угаасаа Өмнөд Монголд ч биш, Хятад даяар тэгдэг. We Chat дахь зураг, бичлэгийг нь устгуулж, хариуцлага тооцдог системтэй. Тэр дундаа Өмнөд Монголд ангийн багшийг нь дагуулаад ангийн хүүхдүүдийнх нь гэрээр явж, хүүхдүүдийг нь хүчээр булааж авч байна гэсэн. Айлгаж, сүрдүүлж байна.

Шилийн голд шөнийн цагаар хүмүүс айлуудаар орж “Хүүхдээ яагаад цэцэрлэг, сургуульд явуулахгүй байна” гэж байцааж байгаа юм билээ. Ялангуяа төрийн албанд ажилладаг хүмүүсийн байдал их хүнд, дарга нар нь гэрт нь ирээд “Яагаад хүүхдээ сургуульд явуулахгүй байна. Энэ үүсээд байгаа асуудлыг юу гэж бодож байна, ярь” гэхээр нь “дэмжиж байгаа. Гэхдээ хүүхдээ сургуульд өгөхгүй” гэсэн хариу өгч байгаа юм билээ.

Хүн амынх нь 80-90 гаруй хувь нь монгол гэгддэг Өмнөд Монголын зүүнтээ хятад хэлний бодлого маш хүчтэй явагдаж байна.

-Нэг хүүхэд сургуулийн цонхоор үсэрч нас барсан хэрэг гарсан байна билээ?

-Наймдугаар сарын 27, 28-нд нэг хүүхэд сургуулийн дөрвөн давхраас унаж нас барсан гэх хэрэг гарсан. Өөр эх сурвалжийн яриагаар хоёрдугаар давхраас унасан ч гэх юм дуулдаж байна. Ерөнхийдөө унаад гэмтсэн юм уу, нас барсан юм уу ямар ч байсан тийм юм болох нь болсон. Юу болсон бэ гэхээр өөрийг нь сургуулиас авах гэж ирсэн аав ээжийг нь цагдаа нар нүдэн дээр нь зодсон. Хүүхдүүдийг ч бас гаргахгүй гэж цагдаа нар ангид нь барьж хорьж байсан. Аав ээжийг нь нүдэн дээр нь зодож байхыг харсан хүүхэд цочролд орж тэсэлгүй цонхоор үсэрсэн гэж байгаа юм. Хүнд бэртсэн юм билээ. Хоёр хөл нь хугарсан дуулдсан. Зарим эх сурвалж нас барсан гэж байгаа. Нарийн мэдээллийг нь хайж байгаа. Хятадууд үнэн байсан ч худал гэж хэлдэг. тэр хүүхдийн нэр, овгийг нь олоогүй л байна.

Энэ бол зөвхөн Өмнөд Монголын зүүн Хорчин нутагт хэрэгжүүлж байгаа бодлого биш. Өмнөд Монголыг бүхэлд нь хамарсан үйл явдал. Хөхнуурт аль эрт хятадаар хичээл зааж эхэлсэн. Одоо бол Өмнөд Монголын хэмжээнд монгол хэлийг хаах, үндэстнээр нь хоморголон устгах ажлыг хийж байна. Хятадын энэ ажиллагаа зогсохгүй. Хятадуудын характераар бол Хонконг шиг эрх чөлөөтэй, дэлхий хөгжлийн төв болж байгаа орныг хүртэл шууд хүчээр авч чадаж байгаа юм чинь Өмнөд Монголыг юман чинээ бодохгүй ээ.

-Өмнөд монголчуудын хувьд Ар монголоос маш их дэмжлэг хүсэж, хүлээж байгаа нь анзаарагдаж байна?

-Халхавч болж байгаа өмнөд монголчуудыг байхгүй болвол, тэр улсууд хятаджсаны дараа Монголын хүчтэй дайсан л болж таараа. Тиймээс бүх монгол угсаатан, үндэстний үүднээс Монгол Улс энэ асуудлыг улсын түвшинд авч үзэх хэрэгтэй байна. Өмнөд Монголд хэлмэгдэл болж байсан шиг тийм уур амьсгалтай болоод ирлээ л дээ. Тиймээс Өмнөд Монголоос дүрвэж зугтаах, үймээн самуун, дайн дажин болоход маш ойрхон байгаа. Монгол Улсын хувьд, бидний санаагаар бол иргэдээ, нийгмээ маш бэлтгэлтэй байлгах хэрэгтэй боллоо гэж үзэж байна.

-Дүрвэж ирсэн өмнөд монголчуудыг хятадын талд бариад өгчихдөг. Барьж өгөөд их хэмжээний мөнгө авчихдаг гэдэг хүн чанаргүй юм дуулддаг нь харамсалтай?

-Өмнөд Монголоос ирсэн хүмүүсийг Хятад руу битгий буцаагаарай. Би хилийн торыг давж ирсэн. Олон жил боллоо. Одоо хүртэл надад оршин суух үнэмлэх өгөхгүй байгаа. Би “Монгол Улсын төлөө амь биеэ зориулна” гээд хилийн торыг даваад олон жил болчихлоо. Оршин суух үнэмлэх өгөхгүй байгаа юм чинь би яаж иргэн болох юм бэ. Надад ажиллах эрх ч байхгүй. Ядаж би ажил хийвэл Монгол Улсад жаахан ч болтугай хувь нэмрээ үзүүлнэ шүү дээ. Гэтэл намайг энэ олон жил хатааж байгаа байхгүй юу. Цаашид ийм асуудалтай хүн нэмэгдэнэ. Тийм учраас ийм хүмүүсийг Хятад руу битгий буцаагаарай. Дүрвэгсдийг Хятадын талд буцаагаад өгчихдөг асуудал маш идэвхтэй явагддаг. 2011 онд нааш дүрвэсэн гэр бүлийг НҮБ-ын байрнаас барьж өгч байсан. 2014 оны тавдугаар сарын 13-нд хоёр оюутныг цааш нь буцааж л байсан. 2019 онд ная хүрэх гэж байсан өндөр настныг бас Хятад руу буцаасан. Эндээс очсон тийм хүмүүсийг угтаж авсан хятадууд “за та нарын монгол ахан дүүс гэдэг хүмүүс чинь яаж байна даа?” гэж ам асуудаг.

Болдог бол Монголд өмнөд монгол хүүхдүүдийг сургадаг сургуультай болмоор байна. Хэдий Монгол Улс өнөөдөр хүч сул, ядуу байгаа ч өмнөд монголчуудыг дэмжих сэтгэлтэй хүн их байгаа гэж итгэж байна.

Гэвч нөгөө талд Өмнөд Монголыг золиосонд хаяж, дундаас нь мөнгө олохыг зорьдог хүмүүс байна. “Өмнөд монголчуудыг дэмжвэл хятадууд биднээс нүүрс авахаа больчихвол яах юм бэ” гэцгээж байгаад үнэхээр сэтгэл дундуур байна.

Монголчуудын үсэрсэн цус, тасарсан мах болсон монголчууд нь хар нүүрсний үнэд хүрэхгүй байгаа гэдэг нь харагдаж байна. Ийм бодлоготой явааг нь олон арван жил харлаа. Энэ талаар дуугарч байгаа нь л би болж байна. Бид энэ асуудлыг дэлхийн хэмжээнд хүргэх ёстой. Ингэж хүргэхэд минь монгол ахан дүүс минь туслаарай. Бидэнд та нар л туслахаас өөр орныхон тусална гэж байхгүй ээ.

-Монгол нь монголдоо туслах ёстой?

-Тийм ээ. Өмнөд Монголын хэвлэл мэдээллийн тодорхой хэмжээний салбар, бүтцийг бий болгож өгч туслаарай. Хэрвээ бий болговол боловсон хүчин нь байгаа. Энэ бол түр зуурын, сэтгэл хөдлөлөөр хандаад, дараа нь мартчихдаг асуудал биш шүү. Хэлний асуудлын дараа Өмнөд Монголыг хуваах асуудал яригдаж эхэлнэ. Үүнтэй холбоотой газрын зураг нь 4-5 янзаар хэвлэгдчихээд байгаа. Бид удаан тэсэхгүй нь ээ. Биднийг нам дарна. Нам дарах нь тодорхой. Нөгөөтэйгүүр энэ үйл явдал өмнөд монголчуудын хувьд хятадуудыг улам сайн таньж, нам засаг гэж хүндэтгэн дагаж байсан зүйл нь чухамдаа юу байсныг мэдэх боломжийг өгч байна. Хятадын хувьд эвгүйтэж эхэлж байна. Дэлхийн нөхцөл байдал талаас нь харсан ч тэр. Та бүхэн харж л байгаа Өмнөд Монгол, Шинжаан Уйгар, Төвөд, Хятадын дотоодод хүртэл онц байдал тогтоох хэмжээнд хүрчихээд байгаа. Энэ талаар Монголын хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд мэдээлэхгүй байгаад гайхаад байна. Хятадын бодлогыг сурталчилсан нэвтрүүлгүүдээ зогсоож харин дээрх бодит байдал, үнэнийг харуулсан нэвтрүүлгүүдийг гаргаж, Хятадын нөлөөг багасгах ёстой л доо. Хятадад монгол хэлийг хааж байхад Монголд яагаад хятад хэлийг хааж болохгүй гэж. Хятадуудын хувьд Өмнөд Монголын тусгаар тогтнолыг дэмжих хөдөлгөөн, ямар нэг институци Монголд бүрэлдэхээс айж байгаа. Монгол Улсын хувьд үндэсний аюулгүй байдлын түвшинд заналхийлэл, аюул түгшүүр тулгарсан байдалтайгаар хүлээж авах хэрэгтэй болоод байна.

-Та Монголын нийгмийг маш их судалж, энэ нийгмийн төлөө сэтгэл зовниж явдаг тань мэдрэгдэж байна. сүүлийн үед монголчууд “Өмнөд монголчууд биднээс илүү тэмцэгч, эх оронч, зоригтой хүмүүс юм” гэцгээх болсон шүү?

-Монголд их удлаа. Монголын нийгмийг анзаарахад гурав алхаад л баар, караоке, ломбард байж байдаг. Ийм байхыг хүсэхгүй байна аа, миний монгол ахан дүүс минь. Битгий ийм зугаа цэнгэл хөөсөн, эмх замбараагүй байгаарай. Яахын аргагүй богино хугацаанд, эрчимтэйгээр сахилга батжих, нэгдэх, цэрэгжих хэрэгтэй. Эрчүүдийг гомо, гей болгосон тийм зүйлийг сурталчилж болохгүй ээ. Эрчүүдийг нийгмийн чухал байрлалд аваачиж тавих хэрэгтэй. Архидалт, самуун явдлаа зогсоох хэрэгтэй. Өмнөд монголчууд ар монголчуудынхаа энэ байдалд байнга эмзэглэдэг ч хэлж чаддаггүй. Хэрвээ намайг Монгол Улс иргэнээ болгож авбал Монгол Улсын төлөө амь, биеэ зориулахад бэлэн. Ар монголчуудын чадахгүй зүйлийг Өмнөд монголчууд хийж чадна аа, давуу тал бидэнд байгаа. Яг энэ үед Ар монголчууд та нар ч эрчимтэй, зоригтой алхмыг хийх хэрэгтэй. Хятадын тагнуулууд Монголд босоо монголоор хэвлэгдсэн Өмнөд Монголын эрдэмтний чухал ач холбогдолтой номнуудыг хулгайлаад аваад явчихсан. Хагас жилийн өмнө Хятадын тагнуулууд тэр номыг авах гэж байна гэдэг мэдээлэл ирсэн. Гэтэл машинтайгаа ирээд л аваад явчихсан байсан. Монголын тагнуулууд үүний учрыг олбол олж чадах чадвартай. Нэг зүйлийг ар монголчуудаасаа асууя.

-Болно оо. Юу юм?

-Бид хэдий болтол тэсэх юм бэ. 1912-1915 оны таван замын байлдаан, Хиагтын гэрээний дараа бүх өмнөд монголчуудыг урагшаа хөөж явуулснаас хойш зуу гаруй жил биднийг золиосолж байгаа. Бид Монгол Улсын тусгаар тогтнолын төлөө золиосонд явж болно оо. Монгол Улс бол бүх монгол үндэсний гал голомт. Монгол үндэстнийг орших уу, эс орших уу гэдгийн хариуцлагыг үүрч яваа. Гэтэл монгол залуучууд юу хийгээд байгаа юм бэ. Бид тэнд үрэгдэж, Монголд эрх чөлөөг авчирсан нь та нарыг баардаж, караоке хэсүүлэхийн төлөө байсан гэж үү гэж асууя. та нарын мөрөн дээр маш их хариуцлага байгаа. Бүхэл бүтэн нэг том аугаа үндэстнийг байх уу, үгүй гэдэг хариуцлага тэр эр гэдгээ мартаад элдэв юм сурталчлаад байгаа залуусын ч мөрөн дээр байгаа шүү. Эр хүнийг, нийгмийг тэгж бузарлаж болохгүй. Монголд хариуцлагатай, сахилга баттай эрчүүд байгаа. Монгол хүнийг нийгэм нь л муухай харагдуулаад байгаа тал бий.

Хөгжлийн төлөө биш, Монголын төлөө явъя. Та нарын яриад байгаа тэр хөгжил гэдэг юмыг ярья. Өмнөд Монгол Ар Монголоос илүү хөгжсөн. Хөгжөөд Монгол биш болчихсон байхгүй юу даа. Хятад хөгжөөд байгаа. Монголтой ямар ч хамаагүй. Хөгжөөд Монгол байхгүй болчихвол юу болох юм бэ. Хөгжил гэдэг бол Монголын оршин тогтнох, 100, 500, 1000 жил оршин тогтнох боломжийг хэлнэ. тэр боломжид ямар нэгэн аюул заналхийлэл учирвал тэр хөгжлийг зогсоох хэрэгтэй.

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

701 сорьцонд шинжилгээ хийхэд коронавирус илрээгүй байна

Эрүүл мэндийн яамны мэдээлж буйгаар “ХӨСҮТ-ийн Вирус судлалын 2 лаборатори, ЗӨСҮТ-ийн вирус судлалын лаборатори, Дархан-Уул аймгийн вирус судлалын салбар лабораторид нийт 701 сорьцонд шинжилгээ хийхэд коронавирус илрээгүй байна” гэлээ.

Инфографик 1, Монгол Улсын нөхцөл байдал, 2020.09.05

Дэлхий дахинд өнгөрсөн 24 цагийн хугацаанд 285 мянган хүн шинээр халдвар авч, 6 мянга гаруй хүн эндcэн байна. Өнгөрсөн өдрөөс өвчлөл 6 мянгаар нэмэгдэж нас баралт ижил түвшинд байна. Харин 233 мянга гаруй хүн бүрэн эдгэрчээ.

Инфографик 2, Дэлхий дахины нөхцөл байдал, 2020.09.05

Categories
мэдээ цаг-үе

П.Буяндэлгэр: Та бэрхшээлүүдээс зугтсаар байвал хожим маш том “одоо яах вэ” гэсэн асуулттай тулгарна

“Нар хүнээс манддаг”, “Амьдрал оргилд биш бэлд” зэрэг номын зохиогч, хүний хөгжлийн ментор П.Буяндэлгэртэй ярилцлаа. Түүний номонд хүний хөгжил, тэр дундаа бэрхшээл сорилтыг хэрхэн туулах, аз жаргал, амжилт гэж юу юм зэрэг олон сэдвийг хөнддөг.

-Цар тахалтай холбоотойгоор бидний өмнө олон сорилт тулгарч байна. Энэ үед халамж өгөхөөс илүү тухайн сорилтыг даван туулах нөөц боломжийг нээж өгөх нь зүйтэй юм болов уу гэж хардаг. Ер нь бэрхшээл гэж юу вэ, яагаад заавал даван туулах ёстой вэ?

-Хүн тэмцэл, бэрхшээлгүй орчинд байж чаддаггүй онцлогтой. Бизнес, улс төр, спорт гээд бүхий л салбарт тэмцэл байнга явагдаж байдаг. Хүн тэргүүнд явахыг хүснэ. Жишээ нь, та нас биед хүрсэн атал бага ангийн хүүхдүүдтэй хөлбөмбөг тоглож, өшиглөх бүртээ гоол хийгээд байвал танд утга учиртай байж чадах уу. Утга учиргүй. Яагаад гэвэл чамд үеийнхэнтэйгээ тоглож ялж, ялагдах нь илүү утга учиртай байна. Тэгэхээр хүнд зөвхөн ялалт чухал биш. Харин ялалтыг ямар үнэ цэнээр олж авч байгаа нь хамгийн чухал байдаг. Үүгээр би юу хэлэх гэсэн юм гэхээр хүн өөрийнхөө байх ёстой байр сууринаас доогуур түвшинд амьдраад, тэмцэлдээд байвал ухаалаг алхам биш. Хүн өөрийнхөө хэмжээг мэдээд түүндээ тохирсон тэмцэлтэй, бэрхшээлтэй орчинд байж сая л хүнийг өсгөн хөгжүүлж байдаг. Хэн ч биш хүмүүсийн дунд нэг номер байна гэдэг сайхан зүйл биш. Харин мундагчуудын дунд байж тэднээс суралцана гэдэг их чухал. Яахав зүгээр нэг сумын атаман, заан байгаад тэндээ аварга шиг амьдраад байж болно л доо. Хэн ч үгүйсгэхгүй. Гэхдээ тэр хүн аймагт барилдах хэрэгтэй, чадаж байвал улсад очих ёстой. Энэ өөрөө өсөлтийн зарчим юм. Иймд хүн өөрийнхөө байгаа орчинг мэдэрч, би яг энэ түвшинд байх нь зөв үү гэж үнэлж байх шаардлагатай. Тийм учраас би салбар болгоны тэргүүлэгч нарыг хүндэлдэг. Яагаад гэвэл салбараа ялаад гарч ирж байна. Харин бүх салбарт үзэлцээд (попроод) мундаг харагдах гэж хичээх нь ухаалаг алхам биш.

Хүн яагаад бэрхшээлийг даван туулах ёстой вэ гэвэл бэрхшээл хүний амьдралыг утга учиртай болгодог. Хүн тэмцэлгүй орчинд өсдөггүй. Хүнд ачаа үүрүүлж байж бэхжиж өсдөг. Ямар ч ачаагүй, тэмцэлгүй, бэрхшээлгүй газар хүн сөнөж, үхэж, мөхдөг. Америкийн уугуул иргэд индианчууд улсаасаа тэтгэмж аваад сууж байдаг. Ажил хийсэн ч, архи уусан ч ялгаагүй тэтгэмжээ авна. Ийм байхад хүний амьдрал яаж утга учиртай, тэмцэлтэй байж чадах вэ. Тиймээс халамжийн бодлого зарим талаар хүнийг сэтгэх чадваргүй болгодог. Австралийн уугуул иргэд ч мөн халамжийн бодлогод дарлуулаад залхуу хойрго болсон байдаг.

Цар тахал нийгэмд асар их өөрчлөлт авчирч байна. Хүмүүсийн сэтгэхүй, худалдан авалт, хэрэглээ зэрэг олон зүйлд өөрчлөлт орлоо. Тэгвэл зарим хүн хорио цээрийг давуу тал болгон ашиглаж байна. Хэзээ ч өөрт нь байгаагүй мэт нууцлаг авьяасуудаа гаргаж ирж байна. Цаг үед зохицож мэргэжлээсээ тэс өөр чиглэлээр сурч, өрхийн үйлдвэрлэл, гэр бүлийн бизнес эхэлж, онлайн сургалтуудад хамрагдаж, ядаж л хөл хориотой үед гадаад хэлээ сайжруулж байна. Өөрөөр хэлбэл, сул талыг давуу тал болгож болдог. Нөгөө талаас бэрхшээл бол шалгарлын онолын нэг зүйл нь юм. Орш, эсвэл уст. Байгальд өрөвдөх гэсэн ойлголт байдаггүй. Сүргээс хоцорч байгаа амьтныг барьж иддэг биз дээ. Тэгэхээр энэ шалгарлын хуульд хүн дуртай, дургүй байна уу хамаагүй. Би энэ байгалын хууль, шалгарлын онол, бэрхшээл сорилтод чинь дургүй, захирагдмааргүй байна гэж хэлэх боломжгүй. Дагахаас өөр аргагүй. Бүр тодорхой хэлбэл, хүн илүү оршин тогтнож, байр сууриа бататгахын хүсч байвал бэрхшээлтэй шууд нүүр тулах хэрэгтэй.

-Манайхан цагийн юм цагтаа гэж ярьдаг. Өөрөөр хэлбэл, цаг нь болохоор болж л таарна гэж хүлээдэг. Энэ нь хэр зөв хандлага вэ?

-Цагийн юм гэж байна. Грекийн ийм ойлголт бий. Гэхдээ бүх амьдрал хүлээлт биш. Зарим бэрхшээл, боломжид цаг хугацаа гэж байдаг. Гэвч боломж хүрээд ирэхэд олон хүн эргэлздэг. Эрсдэлийг тооцож байгаа нь тэр л дээ. Мэдээж бодох ёстой. Гэхдээ эрсдэлийг бодсоор байтал цаг хугацаа өнгөрөөд боломж алдарчихвал яах вэ. Ер нь бидэнд заавал үзэж туулж байж сурдаг амьдралын хичээл гэж байна. Үүнийг хэзээ ч бодож олж болдоггүй. Заавал туулж байж суралцдаг. Толгойнд бодоход амархан байдаг ч амьдрал дээр биеллээ олоход түмэн сорилттой тулгарах нь бий. Саяхан би нэг амралтын газар өндөрт дүүжин гүүрээр явлаа. Хүмүүсийг алхаж байгааг харахад их амархан санагдсан. Тэгээд өөрөө алхсан чинь эхний хэдэн алхмаас цааш үнэхээр хэцүү юм билээ. Гол руугаа явах тусам савлагаа ихэсдэг. Гүүрээр гарч ирсний маргааш цээжний хоёр булчин хөндүүрлэсэн байсан. Гэтэл гүүрээр гарч ирсний дараа хүмүүс намайг айдасгүй, амархан гараад ирлээ гэж харсан байгаа юм. Үүгээр юу хэлэх гэсэн гэвэл төсөөлөл хэзээ ч бодит байдлыг гүйцдэггүй. Сорилттой нүүр тулж, туулж байж л хүн суралцаж дараа дараагийн амжилтын үүд хаалга нээгддэг. Хүлээгээд суугаад байвал цаг хугацаа урсаад л байна. Нэг зүйлийг ойлгох нь чухал. Тэмцэл байхгүй бол энэ амьдрал хог, хэврэг эд эсээр дүүрнэ. Тэгэхээр шалгарал, ачаа үүрнэ гэдэг нь энэ ертөнц дээр хэрэгтэй, хэрэггүйг ялгадаг. Нийгэм ч гэсэн ийм.

-Олон хүн аливаа бэрхшээлийн өмнө тулаад айдаг. Заримдаа яг юунаас айгаад байгаагаа ойлгодоггүй. Үүнээс болж үйлдэл хийж чадахгүй байсаар бууж өгдөг. Айдсаа удирдах боломжтой юу?

-Мэдээж бизнес зэрэгт эрсдэлийг тооцох ёстой. Заримдаа хийх ажлын тооцоо бүгд сайхан таарч, ашигтай гараад байдаг ч зөн совин хүлээж авдаггүй. Бүх зүйл зөв байгаа ч цаанаасаа л “энэ нэг л биш шүү” гээд байдаг. Энэ тохиолдолд би зөн совингоо дагадаг. Гэтэл заримдаа боломж байсаар атал айгаад байдаг. Үүнийг зөв совингоос ялгаж цэгнэх ёстой. Айдас юунаас үүсч байна гэдэг чухал. Магадгүй би өмнө нь алдаж байсан учир айгаад байна. Эсвэл мэдлэггүй, чадваргүй, туршлагагүй учир айж байж болно. Тиймээс айдсыг ухаалгаар үнэлж даван гарах нь чухал. Түүнээс биш айсан хүнд аргал хөдлөнө гэдэг шиг байж болохгүй шүү дээ.

Ер нь ямар ч тохиолдолд амжилт эрсдэл дээр тогтдог. Хэрэв эргэлзээ, эрсдэл байхгүй бол бүх хүн хийнэ шүү дээ. Хэзээ ч хохирол амсахгүйгээр байнга ашигтай ажиллана гэвэл бас хэцүү. Амьдрал өөрөө тоглоом шиг. Тиймээс зүгээр айгаад байхаас илүү яг юунаас эмээгээд байна гэдгээ зөв үнэлж, даван гарах боломжоо эрэлхийлэх хэрэгтэй.

-Хүн мөрөөдөж, зорьдог ч түүнийхээ төлөө дорвитой үйлдэл хийхгүй явсаар хожим харамсана гэдэг гунигтай. Амьдрал нь нэг л дутуу дулимаг мэт санагдах байх?

-Хүн айгаад яваад байвал насны эцэст харамсана. Яагаад гэвэл эрүүл хүний тархи хэзээ нэгэн цагт заавал хийсэн зүйлдээ дүгнэлт хийж, би ямар замыг туулав, юуг хийж бүтээв, ямар амжилт гаргав гэдэг. Ялангуяа 40 гараад, 50 хүрээд бүр их үнэлнэ. Харамсана. Тиймээс залуу насанд алдаагүй амьдралыг чухалчилаад байвал хэцүү. Ялангуяа, ажил бизнес дээр алдаж болно. Дөнгөж 25 настай юм байж ажил, бизнес дээр алдаа гаргадаг ямар тэнэг хүн бэ гэж хэлэх хүн ховор доо. Хэрэв тэгж хэлж байгаа бол тухайн хүн өөрөө асуудалтай. 25 настай залуус алдаг. Угаас энэ нас чинь мэдлэггүй, туршлагагүй үе шүү дээ. Амьдралыг туулж, унаж босоод явах ёстой. Алдаа бол хүнийг босгож ирэх таяг юм.

Би тугны зарчим ярих дуртай. Туг хэзээ хамгийн сүр сүлдгүй, гунигтай харагддаг вэ гэвэл салхигүй үед шонгоо даган унжиж байх үедээ. Харин салхитай үед дэр дэр хэмээн хийсч, намирах нь цаанаа л сүр жавхлантай, хүчирхэг ч юм шиг харагддаг. Тийм ч учраас олимпийн талбайд улс орнуудын далбайг хиймэл салхиар байнга хийсгэж байдаг. Тэгэхээр салхи бол бэрхшээл, ачаа юм. Бэрхшээл, ачаа үүрч, даван туулж яваа хүн хүчирхэг харагддаг. Энэ нь хүнийг чимдэг. Ер нь бидэнд саад болдог зүйл эргээд тус болж байдаг. Тухайлбал, завь урагшлахад ус хамгийн их саад болдог ч сэлүүр, эсвэл моторын сэнс ус ашиглаж завийг урагшлуулдаг. Үүнтэй ижил амжилтад хүрэхэд бэрхшээл, сорилт саад болдог мэт боловч хүчирхэг болох түлхэгч хүч нь үнэндээ энэ сорилт юм. Тийм учраас зорьсон зүйлээ хийх хэрэгтэй. Аварга тамирчдын алдаатай цохьсон цохилт оновчтой цохилтоосоо үргэлж олон байдаг. Амьдралын зарчим ийм. Өдөр бүр уйгагүй суралцаж, хичээж байж зорьсон зүйлдээ хүрдэг.

-Би таны номноос өнөөдөр тулгарсан олон бэрхшээлийг шийдэж чадахгүй зугтаавал хожим маш том “Яах вэ” гэсэн асуулттай тулгарах тухай уншиж байсан. Бодит үнэнтэй нүүр тулах нь чухал юм байна?

-Биднийг бага байхад ээж маань ваннд ус хийгээд нидрүүлэг дээр хувцас угаадаг байлаа. Тухайн үед сонголт байгаагүй. Одоо бүгд угаалгын машин хэрэглэж байна. Тэгэхээр хүний амьдралаас зарим бэрхшээлүүд алга болохоор дагаад зарим чадварууд алга болдог. Өөрөөр хэлбэл, ямар нэг бэрхшээл нь ямар нэг чадварыг бүтээж байдаг. Бэрхшээлгүй амьдралыг хүсч байна гэвэл ямар ч чадваргүй амьдралыг хүсч байгаагаас ялгаагүй. Ачаа даах бөх бат нуруу асар их бэрхшээлийг үүрч бий болдог. Сэтгэлийн хат амьдралын бэрхшээл зовлонгоос л үүсдэг. Сэтгэлийн хатгүй эрчүүдэд зовлон учрахад хамгийн түрүүн архичин болдог. Бэрхшээлийг хэрхэн даван туулах ухаан, чадвар байхгүй учир архи ууж зугтаж байгаа нь тэр. Би хэлье, өнөөдөр та олон олон бэрхшээлээс зугтах юм бол нэгэн цагт тэр нь маш том “яах вэ” болж хувирдаг. Өнөөдөр амьдрал танаас асуусан асуултад хариулахгүй юм бол 10-20 жилийн дараа тэр асуулт чинь улам томроод хүрээд ирнэ. Өнөөдөр та амьдралын асуултад хариулж сурах хэрэгтэй, бэрхшээлийг арга ухаанаар туулдаг байх шаардлагатай. Бид амьдралын бүх бэрхшээлийг даван туулах албагүй. Гэхдээ бидэнд туулахаас зайлшгүй бэрхшээл гэж бий. Зөвхөн бид үүрэхээс өөр аргагүй ачаа гэж байгаа. Бид хөхөө биш тул үр хүүхдээ бусдын нуруун дээр үүрүүлж болохгүй шүү дээ. Гэхдээ хөхөө хөгшрөхөөрөө үр хүүхдээ хайж ирдэг. Үр хүүхдээ хаяад явчихсан эцэг, эхчүүд байдаг даа, түүнтэй ижил. Өөрийгөө авч явах чадваргүй өвгөн, эмгэн болчихсон хойноо үр хүүхдээ үнсэх гээд хайгаад явж байдаг. Өнөөдөр бид өөр өөрсдийн ачаагаа үүрснээр хожим үр хүүхдийнхээ буянг эдэлдэг. Бид гэр бүл, үр хүүхдийнхээ боловсролын ачаа зэргийг зайлшгүй үүрэх ёстой. Ачаа үүрдэггүй хүн амьдрал дээр хэн ч биш болж үлддэг. Эцэст нь энэ бүхэн яван явсаар хариуцлага, хайр шүү дээ. Хайр бол нэр үг биш. Хайр бол гоё ганган үг ч биш. Хайр бол үйл үг, бусдын төлөө өөрийгөө зориулах ачаа юм. Өөрийгөө бага багаар үрж бусдын төлөө зориулахыг хайр гэдэг. Үнэнтэй нүүр тулдаг хүмүүс ачаа үүрдэг, өөрийгөө өөрчилдөг, баялаг бүтээдэг юм.

-Ярилцлагын төгсгөлд уншигчдад та юу гэж зөвлөх вэ?

-Амьдралд учирч байгаа бэрхшээлээ гурван зүйлд хувааж үзээрэй. Шийдвэрлэх ёстой бэрхшээл гэж байна. Уг бэрхшээлийг зайлшгүй даван туулах ёстой. Хоёрдугаарт, залах ёстой бэрхшээл гэж бий. Өөрөөр хэлбэл, зарим бэрхшээлийг шийдэж болно, заримаас нь бултаж, залах хэрэгтэй. Гуравдугаарт, зөнд нь орхих бэрхшээл гэж байна. Та шийдэх албагүй, шийдэж ч чадахгүй, шийдэх ч хэрэггүй бэрхшээл юм. Үүнийг зөнд нь хаях хэрэгтэй. Энэ гурван зүйлээр бэрхшээл, асуудал, зовлонтой нүүр тулаарай гэж хэлмээр байна. Хүн үүнийг хэрхэн үнэлж цэгнэхээ өөрөө мэднэ. Шийдэх ёстой бэрхшээлийг орхиод байвал хожим асуудал хуримтлагдана. Зөнд нь орхих бэрхшээлийг шийдэх гээд зууралдаад байвал цагаа үрж, өөрийгөө цөхрөөнө. Залах ёстой бэрхшээл илүү ухаан шаардана.

Түүнчлэн, дээр залуу хүн алдаж түүнээсээ суралцаж өндийдөг тухай ярьсан. Үүн дээр нэг зүйлийг ялгаж ойлгох шаардлагатай. Хэрэв бид бусдын амьдралд хариуцлага үүрч байгаа бол бүх зүйлийг алдаагаар хэмжээд байж болохгүй. Шүүгч, хуульчийн алдаа хүний хувь тавилантай холбоотой. Мэс засалч алдаа гаргавал бусдын амь эрсдэнэ. Би олон хүний амь, хувь тавилангаар тоглож байж шүүгч, эмч болсон гэж яриад байж болохгүй биз дээ. Нөгөө талаас, компани удирдаж байгаа бол дампууруулж болохгүй. Үүний ард ажилчид, ар гэр нь бий. Тэгэхээр ямар нөхцөл байдал, байр сууринаас эрсдэл үүрэхээ бодох хэрэгтэй.

Г.БАТЗОРИГ

Categories
мэдээ цаг-үе

Б.Батбаатар: 6.2-ын “нийтийн” гэх үгэнд биш, “төрийн” гэдэгт нь асуудал бий

Иргэний зориг ногоон намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга С.Батбаатартай ярилцлаа.

-Үндсэн хуулийн 6.2-ийн талаар нийгэмд нэлээд шүүмжлэлүүд гарч байна. Танай намын хувьд энэ талаар хамгийн түрүүнд байр сууриа илэрхийлэн жагсаж байсан. Эндээс ярилцлагаа эхэлье?

-Өдгөө Үндсэн хуулийн 6.2 заалтын талаарх яриа газар авчээ. Залуус эх орноо гэсэн сэтгэлгээтэй байна. Энэ заалтаар шоу хийж байгаа хэсэг залуус ч мөн байна. Гэхдээ мэдлэг боловсролоо дээшлүүлж, юмаа зөв ойлгож яримаар байгаа юм. Хараад байхад хүмүүс “нийтийн” гэх заалтад нь ач холбогдол өгөөд байна л даа. Гэтэл хамгийн аюултай заалт нь төрийн өмч дээр бий. Бид төрийн өмч гэдгийг Монгол Улсын Үндсэн хууль дээр заагаад өгчихсөн. Тэгэхдээ Монгол Улсын иргэдэд өмчлүүлсэн 0.7 га-гаас бусад бүх баялаг төрийн өмч. Ус, ан амьтан, ургамал гээд бүгдийг төрийн өмч гээд заачихсан. Өмчийн эзэн болох төр гэж өөрөө хэн юм бэ гэхээр ерөөсөө л ялсан нам шүү дээ. Их хуралд гарахын тулд яагаад тэрбум, тэрбумаар нь мөнгө хаяж өрсөлдөөд зүтгээд байна вэ. Сая 200-хан мянган төгрөгийн цалин авах гээд тэрбум тэрбумаар нь мөнгө хаяад байгаа юм биш шүү дээ. Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан тэр бүх баялгийн эзэн болохыг л хүсээд байгаа юм. Энэ баялгийн эзэн болоод дураараа захиран зарцуулахын төлөө л улс төрийн намууд алалцаад байдаг. Гадуур нийтийн өмч гэж Үндсэн хуульд оруулсан нь буруу гэж яриад байгаа. Дэлхий нийтээрээ гадаадын хөрөнгө оруулагч, аль нэг улс орны газрыг ашигладаг. Манай улс гэхэд уул уурхай ашиглах хөрөнгөгүй учраас гадны хөрөнгө оруулагчдыг оруулж ирээд ашиглаж байна. Зөв зохистой ашиглахыг л бид хуульчилж өгнө үү гэхээс нийтийн өмч гэдэг дээр акцент өгөөд, буруу тийш нь чирээд байгаа юм. Нийтийн өмч гэдэг дээр буруу өгөөд байгаа залуус жаахан юм уншаад юмыг ойлгоосой. Бид 2019 онд Үндсэн хуулийн төсөл явж байхад хамгийн анх энэ талаар дуугарч, талбай дээр улс төрийн тэмцэл хийгээд явж байсан. Тэгэхдээ “төрийн” гэдэг нь буруу байна гэдгийг ярьж байсан.

Төрийн өмч гэж Үндсэн хуульд заасныг нэн яаралтай ард түмний өмч болгож, ард түмэнд хяналтыг нь өгөхгүй бол цаашдаа Монгол Улсын газар нутаг, баялгийн төлөө тэмцэл улс төрийн намуудад илүү их даамжирч, бүр илүү муу муухай зүйлс бий болно. Төрийн өмчийг ард түмний өмч болгоё гэхээр зарим УИХ-ын гишүүд “Ард түмний өмч болгохоор маргааш нь бидний өмч гэж дайраад ухаад эхэлнэ” гэж яриад байгаа. Монгол Улс зөвхөн Үндсэн хуулиар бүх юмаа зохицуулдаг юм биш шүү дээ. Үндсэн хуулиас салбарласан бусад ашигт малтмалын тухай хууль, газрын тухай хуулиараа бид эзэмшүүлэх, ашиглуулах эрхийг нь хэн эдлэх юм бэ гэдгийг тодорхой заачихсан шүү дээ. Төр ашиглуулах эрхийг бүгдийг нь эзэмшдэг. Ганцхан иргэдэд хяналт тавих тогтолцоог нь гаргаж өг. Өнөөдөр төрийн өмч байснаараа иргэд хяналт тавих ямар ч бололцоогүй байгаа. Төрийн өмчийн эзэн нь тухайн аймгийн Засаг дарга, сайд дарга нар байгаа учраас дураараа олгодог. Засаг дарга төрийн төлөөлөл учраас газар олгох бүрэн эрхтэй. Үүн дээр иргэн гомдол гаргах ямар ч эрхгүй. Төрийн өмчид төрийн өмчийн хороо, аудитын байгууллагууд, Сангийн яам, Засгийн газар, Их хурал хяналт тавьдаг. Их хуралд олонх болсон нам багаа өөрсдөө бүрдүүлдэг. Тэгэхээр төр гэхээр ялсан намын өмч болчихоод байгаа юм. Ийм учраас 30 жилийн хугацаанд Монгол Улсын газар нутгийн 20 гаруй хувь нь дотоод гадныханд лиценз хэлбэрээр олгогдчихсон. Өдгөө мал 70 сая гараад явчихсан ч бэлчих бэлчээрийн даац нь хэтэрчихлээ. Уул уурхай бол жилдээ тэрбум гаруйхан долларын ашиг авдаг, тэгсэн хэрнээ гол мөрөн уул уурхай асар их хэмжээгээр ширгэж байна. 6.2-ын “нийтийн” гэх үгэнд биш, “төрийн” гэдэгт нь асуудал бий.

-Та бүхэн ямар шаардлага тавьж байгаа юм бэ?

-Нэгдүгээрт, бид төрийн өмчийг ард түмний өмч болгохыг шаардаж байгаа. Хоёрдугаарт, Бидний хуулийн төсөл болох иргэний хяналтын тухай хууль. Үндсэн хуулиндаа ард түмний өмч болгоод захиран зарцуулах эрх нь Ашигт малтмалын тухай хууль гэх мэт органик хуулиараа төр нь зохицуулна. Тэрэнд нь хяналт тавих эрхийг ард түмэнд өгөхийн тулд Иргэний хяналтын тухай хуулийг боловсруулж байгаа юм.

-Иргэний хяналтын тухай хууль ямар зарчмаар явах вэ?

-Жишээ нь, Хуулийн фирм аль нэг төрийн өмчит АНН-ийн зарласан тендер болоод тендерт ялсан компанийн гүйцэтгэсэн ажлыг шалгаад хууль зөрчсөн зүйл байвал шүүхэд нэхэмжлэл гаргах эрхтэй. Ингээд үнэхээр тухайн компани чанарын шаардлага хангаагүй, гэрээний нөхцөлөө биелүүлээгүй бол 500 сая төгрөгөөр торгож хариуцлага тооцох юм. Үүнээс 250 сая төгрөгийг нь тус асуудлыг гаргаж ирсэн хуулийн фирмд урамшуулал маягаар олгоно. Яг энэ жишээтэй адил иргэд салбар бүр дээр хяналтаа тавиад явах юм.

-Хуулийн фирм үндэслэлгүй нэхэмжлэл гаргаж гүйцэтгэгч компанид ажил удсан бол яах вэ?

-Тухайн компани бүх нөхцөлийнхөө дагуу ажлаа бүрэн гүйцэтгэсэн байхад хуулийн фирм үндэслэлгүй нэхэмжлэл гаргасан фирм өөрөө хариуцлага хүлээнэ. Ийм байдлаар улсын ажлыг иргэд өөрсдөө шалгаж, иргэний хяналтын тогтолцоог сайжруулах юм.

-Яг ийм байдлаар хэрэгжүүлж байсан туршлага байгаа юу?

-Би Иргэдийн шударга шүүх гэдэг хуулийн фирмд байхдаа энэ төрлийн үйл ажиллагаа явуулж байсан. 2016 онд Баянгол дүүргийн Засаг даргын хийсэн ажил дээр иргэний хяналт явуулж үзсэн юм л даа. Тухайн үед Баянгол дүүргийн Засаг дарга 661 сая төгрөгөөр хэсэг газрыг камержуулсан. Нэг камер нь гурван сая 700 мянган төгрөгийн үнэтэй. Гэтэл тус камер орцоор орж гарч байгаа хүнийг эрэгтэй, эмэгтэй гэж танина уу гэхээс царайг нь таньдаггүй, өнгөний ялгарал, нягтрал маш муу. Харин энгийн нэг хүнсний дэлгүүрийн эзэд хувиараа тавьсан 250 мянган төгрөгийн камер 50м зайд байгаа автомашины дугаарыг хардаг. Ингээд асуудал үүсгээд тэр гүйцэтгэсэн компанид хариуцлага тооцож,камеруудыг солиулсан. Өөр олон жишээ бий л дээ.

-Танай нам Генетикийн нөөцийн тухай хуулийг ойрын жилүүдэд нэлээд хөндөж ярьсан. Өнгөрсөн хавар энэ хуулийн төсөл батлагдлаа. Энэ тухайд?

-Генетикийн тухай хууль дутуу болсон гэж үэж байгаа. Монголын эрс тэс уур амьсгалд ургаж байгаа эмийн ургамал үнэ хүрэх ёстой. Гэтэл одоогийн байдлаар гаднынхан манай эмийн ургамлыг ямар ч хараа хяналтгүй шахуу авч гарч байна. Жишээ нь, хятадууд Халх гол орчмоос хадлан хэлбэрээр их хэмжээний эмийн ургамал хилээр гаргаж байна.Генетикийн нөөцийн тухай хууль Монгол Улсын ургамал амьтны генетикийн нөөцийг хамгаалах зорилготой. Энэ хуулийг баталснаар бүх амьтны болон эмийн гаралтай генетикийн нөөцөө хамгаалалтад авч нутгийн иргэдэд захиран зарцуулах эрхийг тодорхой хэмжээнд өгнө. Цаашлаад дотооддоо эмийн үйлдвэр бариад эдгээр эмийн ургамлаа боловсруулж ашиг олох хэрэгтэй. Энэ мэтээр зөвхөн уул уурхайгаас бус өөр нөөцөөс улсын төсвөө бүрдүүлж сурах хэрэгтэй байна.

-Дуртай хүн болгон эмийн ургамал түүдэг асуудал бий болохгүй юу?

-Тухайн газар нутгийн эмийн ургамлын нөөцийг судлаад бүртгэж, хамгаалалтад авах юм.

Харин тухайн эмийн ургамал ургаж гүйцээд түүх боломжтой хэсэг хугацаанд иргэдээс улс худалдаж авна гэсэн үг. Замбараагүй түүвэрлэгчид бий болгохгүйн тулд тохирсон зохицуулалт бий болгоно. ИЗНН газар доор байгаа баялаг бол баялаг биш нөөц, харин баялаг бол нөөцийг үнэ хүрэх бүтээгдэхүүн болгодог хүн юм гэж үздэг.

Categories
мэдээ нийгэм

Амралтын өдрүүдэд баруун болон төвийн аймгуудын нутгаар бороо орно

Цаг уурын байгууллагын ирүүлсэн мэдээллээр энэ амралтын өдрүүдэд буюу 5-нд баруун болон төвийн аймгуудын нутгийн хойд хэсгээр, 6-нд баруун аймгуудын нутгийн баруун хэсэг, төв болон зүүн аймгуудын нутгийн зарим газраар бороо орно.

Салхи ихэнх хугацаанд баруун аймгуудын нутгийн зарим газраар секундэд 14-16 метр хүрч ширүүснэ. Алтай, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтэйн уулархаг нутаг, Хүрэнбэлчир орчим, Идэр, Тэс голын хөндийгөөр шөнөдөө 1 градус хүйтнээс 4 градус дулаан, өдөртөө 15-20 градус, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр шөнөдөө 14-19 градус, өдөртөө 27-32 градус, бусад нутгаар шөнөдөө 7-12 градус, өдөртөө 21-26 градус дулаан байна. 6-нд баруун болон төвийн аймгуудын нутгийн хойд хэсгээр бага зэрэг сэрүүснэ.

Categories
мэдээ нийгэм

Шалган нэвтрүүлэх товчоогоор 73 ширхэг лаазалсан тарваганы мах оруулахыг завджээ

Авто тээврийн шалган нэвтрүүлэх товчоодод эргүүл, хяналтын 24 албан хаагч Цагдаагийн байгууллагатай хамтран 24 цагаар хяналт тавин ажиллаж байна. Он гарсаар Нийслэлийн авто тээврийн товчоодоор 1.264.145 авто машин шалгаж нэвтрүүллээ.

Энэ хугацаанд нүүрс тээвэрлэх зөвшөөрөлгүйгээр Улаанбаатар хот уруу нэвтрэхийг завдсан 197 тн түүхий нүүрсийг улсын байцаагчдын 25 актаар хураан “Амгалан” дулааны станцад хүлээлгэн өгч, зөрчил гаргасан иргэдэд торгуулийн арга хэмжээ авсан. Мөн урьдчилан сэргийлэх хяналт шалгалтын хүрээнд 133ш тарваганы нойтон тулам, арьс тээвэрлэсэн зөрчлийг илрүүлэн “ЗООНОЗ” Өвчин судлалын үндэсний төвд хүргүүлж, Зохих зөвшөөрөлгүй тээвэрлэсэн тул загас 3, ленок, цурхай загас 2, чонын арьс, эд эрхтэн 1, загас 5, зэрлэг гахайн бүтэн мах 1, Алтайн хойлог шувуу 6, ятуу 1, шар үнэг 1, туулай 1, бугын чив 5, тэхийн эвэр 13 хос, аргалийн эвэр 1 хос, өнгөт чулуу, 2 шуудай Алтан гагнуур, 20 тн Монгол Алтайн барагшун, 30 шуудай хонин арц ховор ургамал, түлээний мод 8.5м3, 7м3 хэрэглээний мод, 12 шуудай алтны судалтай шороо, галт зэвсэг 4 ширхгийг илрүүлэн хураан авч Зөрчлийн тухай хуулийн дагуу 5700.0 мянган төгрөгийн торгууль, 33200.0 мянган төгрөгийн нөхөн төлбөр ногдууллаа.

Мансууруулах буюу сэтгэцэд нөлөөлөх төрлийн ургамал 1.9 кг канабис тээвэрлэсэн зөрчлийг илрүүлж Цагдаагийн байгууллагад шилжүүлсэн. Мөн Ховд аймгаас Улаанбаатар хотын чиглэлд зорчиж явсан автобусаар 73 ширхэг лаазалсан тарваганы мах оруулахаар завдсаныг илрүүлж Цагдаагийн байгууллагад шилжүүлсэн байна.