ХӨСҮТ-ийн Тандалт, судалгааны албаны дарга А.Амбасэлмаа “8-р сарын 3-ны өдөр 611 хүнд шинжилгээ хийхэд коронавирус илрээгүй. Долоодугаар сарын 15-нд Сөүл-УБ, 27-нд Франкфуртын онгоцоор ирсэн иргэдийн давтан шинжилгээгээр коронавирус илрээгүй. Манай улсад батлагдсан 293, эдгэрсэн 230 хүн байна. ХӨСҮТ-д 88 хүн тусгаарлагдаж, эмчилгээ, тандалт, хяналтад байна.
“Тавантолгой Төмөр Зам” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Н.Удаанжаргалтай ярилцлаа.
-Нүүрсний экспортыг нэмж, тээврийн өртөг зардлыг эрс бууруулах стратегийн ач холбогдол бүхий Тавантолгой-Гашуунсухайт чиглэлийн төмөр замын төслийн ажил ид өрнөж байна. Төмөр замын ажил одоогоор хэдэн хувьтай явж байна вэ?
-Юуны өмнө Монгол Улсад төмөр замын салбар үүсч хөгжсөний 82 жилийн ойн мэндийг нийт төмөр замчид, тэдний ар гэр болон энэ салбарт ажилладаг бүхий л хүмүүст хүргэе.
Тавантолгой-Гашуунсухайт чиглэлийн төмөр зам Өмнөговь аймгийн Цогтцэций, Баян-Овоо, Ханбогд сумын нутаг дэвсгэрээр 240 орчим км үргэлжилж, хоёр өртөө, зургаан зөрлөгтэй баригдах юм. Энэхүү төмөр зам нь нэгдүгээр зэрэглэлийн UIC- 60 зам төмөр бүхий уулзваргүй, нэг голын даац 25 тонн, 16 гүүр, 126 хоолой, найман малын гарцтайгаар баригдана. Өнөөдрийн байдлаар Тавантолгой-Гашуунсухайт чиглэлийн төмөр замын төсөлд 300 гаруй инженер техникийн ажилтан, 1470 гаруй ажилтан, 513 машин механизм ажиллаж байна.
Одоогоор төслийн хэмжээнд газар шорооны ажил 95 хувьтай, эвдрэл гэмтэл засварлах ажил 96 хувьтай, дугуй хоолойн ажил 92 хувьтай, дөрвөлжин хоолойн ажил 92 хувьтай, мал амьтны гарц 85 хувьтай, гүүрийн ажил 56 хувьтай нийтдээ доод бүтцийн ажил 85 хувьтай, дээд бүтцийн ажил 19 хувь буюу 50 км төмөр замын үеийг угсраад байна. Бүтээн байгуулалтын ажил 2022 оны долдугаар сард дуусч, туршилтын тээвэр явж эхлүүлэхээр тооцоолж байна.
-Таван толгой-Гашуунсухайт чиглэлийн төмөр зам уулзваргүй баригдахаар болж байгаа гэлээ. Тэгэхээр манай улсын хувьд төмөр замын арчилгаа шинээр яригдах нь ээ?
-Тэгнэ. Цоо шинэ арчилгааны тухай яригдана.Улаанбаатар төмөр замд уулзваргүй 50 орчим км замын арчилгаа хийж байснаас нэг маршрутын ийм урт замд арчилгаа хийж байсан түүх байхгүй. Ер нь боловсон хүчний асуудал үүсч байгаа. Бэлтгэгдсэн боловсон хүчин УБТЗ-д байна. Боловсон хүчний сэлгэлт хэрэгтэй. Бид ямартаа ч энэ асуудлаар ШУТИС-тай хамтарч, хоёр мэргэжлийн анги энэ жилээс нээсэн. Түүнчлэн мэргэжлийн ажилчдыг Цогтцэций сумтай хамтран МСҮТ-өөр дамжуулж бэлдэхээр ажиллаж байна. Бид одоо боловсон хүчин бүрдүүлэх том ажил руугаа ханцуй шамлан орсон.
-Төмөр зам ашиглалтад орсноор өмнийн бүсийн нийгэм, эдийн засгийн хөгжилд бодитой нөлөө үзүүлэх нь дамжиггүй. Улсын төсөвт ч төвлөрүүлэх орлого нэмэгдэх болов уу. Нийгэм, эдийн засагт үзүүлэх үр нөлөөг дурдахгүй юу?
-Төмөр зам ашиглалтад орсноор нүүрсний экспортыг дэмжиж, Австрали, ОХУ-ын нүүрстэй өрсөлдөх суурь боломж бүрдэнэ. Түүнчлэн малын бэлчээр сүйтгэх, тоосжилт, дуу шуугиан, хөрс болон агаарын бохирдлын асуудал үлэмж хэмжээгээр багасна. Авто тээврийн осол, зөрчил буурч, иргэдийн амь нас, эрүүл мэндийг эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэн, хөдөлгөөний аюулгүй байдал бүрэн хангагдана. Төмөр замын боомтоор дангаараа жилд 30-51.6 сая тонн хүртэлх хэмжээний нүүрс экспортлох боломжтой. Ингэснээр Тавантолгойн бүлэг орд орчмын уурхайнуудын олборлолтын хэмжээг 2-3 дахин нэмэгдүүлэх боломжтой болно. Тогтмол ажлын байр 2000 орчим шинээр бий болно. Монгол Улсын нутаг дэвсгэр доторх нүүрс тээврийн зардал тонн тутамд найман ам.доллар болсноор өнөөгийн авто замаар хил хүртэлх тээвэрлэж буй зардал болох 32 ам.доллар дөрвөн дахин буурна. Мөн Таван толгой-Зүүнбаян, Таван толгой-Гашуунсухайт чиглэлийн төмөр зам ашиглалтад орсноор улсын эдийн засгийг хоёр дахин тэлнэ гэж үзэж байгаа.
-Ашгаа хэзээ өгч эхлэх бол?
-Хөрөнгө оруулалтын хугарлын цэг 7.6 жил, нөхөх хугацаа 12 жил байгаа, Улсад жилд 20-28 сая ам.долларын татвар төлөхөөс гадна, 25 жилийн хугацаанд тэрбум гаруй ам.долларын цэвэр ашгийг Засгийн газарт төвлөрүүлэн Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлтөд бодитойгоор дэмжлэг үзүүлнэ.
-Таван толгой-Гашуунсухайт чиглэлд нарийн царигтай төмөр зам барихаар тусгасан УИХ-ын тогтоолыг хүчингүй болгож, “Нэг улс, нэг цариг” бодлого хэрэгжихээр болсон. Өргөн, нарийн цариг маргаан дагуулсан сэдэв байсаар өдийг хүрлээ. Таны хувьд царигийн талаар ямар бодолтой байдаг вэ?
-Европ хоорондын жижиг улсууд ч дотроо өөр өөр царигтай байдаг юм билээ. Хятадын цариг буюу 1435 мм цариг бол стандарт цариг үүнээс өргөн нарийн байдагтай холбоотой өргөн нарийн царигийн тухай яриа байдаг. Улс бүр өөрийн гэсэн төмөр замын стандарттай байдаг. Монголын төмөр замын түүхийг сөхөөд үзвэл анхны УБ-Налайхын уурхайн замыг нарийн царигаар тавьсан ч гол замаа 1520 өргөн царигаар тавьсан байдаг. Ер нь эдийн засгийн ойлголтоороо дотооддоо өгөх өгөөжийн тухай л ойлголт. Яваандаа цариг маргаан дагуулахаа больж байна. Вагон нь илүү ухаалаг болоод аль ч цариг руу шилжиж ордог. Арчилгааны хувьд хүнд. Гэхдээ хурд шаардахгүй, уурхайн ачилтын тойрог зэрэг үл зогсох горимоор явдаг замуудад өргөн, нарийн царигийг хоёуланг нь тавьдаг тохиолдол бий. Авто замын хувьд сайнаасаа мууддаг бол төмөр зам арчилгаа шаарддаг учраас жил ирэх тусам улам сайжирдаг. Төмөр замыг 10 жил арчилж байж их аятайхан зам болдог.
-Шилжүүлэн ачилтын ямар хувилбарыг тооцож байна?
-Монголын нүүрс хилээр гараад Баян нуур дээр шууд буудаг. Шилжүүлэн ачих шаардлага гарахгүй.
-Төрийн гурван өндөрлөгөөс эхлээд сайд, дарга нар бүгд шинэ төмөр замын төсөлтэй газар дээр нь очиж, танилцаж байна. Улс төрийн хувьд нэлээд дэмжлэгтэй явж байгаа төсөл гэж харж байгаа?
-Улс төрийн гэхээсээ илүүтэй дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтыг ойлгож дэмждэг улстөрчдийн дэмжлэг хэрэгтэй. Бид бүтээн байгуулалтаа зогсоож, муу үр дагаврыг улс үндэстнээрээ үзлээ. Одоо цаг өөр болж байна. Төр сайн менежмэнт хийж байгаа нэг жишээ.
-Цар тахлын үед хэрэгжиж буй томоохон төсөл. Өнгөрөгч гуравдугаар сард эхэлсэн ажил гэхэд нэлээд урагштай явж байна. Өөрсдөө бүтээн байгуулалтын ажлаа энэ хэмжээнд авч яваа нь сайшаалтай хэрэг байх, тийм үү?
-Тэгэлгүй яахав. Бид ямартаа ч гадныхны гар харахаа больчихлоо. Төмөр замын гүүр өөрсдөө барьж сурлаа. Төмөр замын гүүрийг монголчууд хэнээс ч гуйхгүйгээр барьдаг боллоо. Дэлхий дахинд үүсээд байгаа цар тахлаас шалтгаалсан зүйл бий хэдий ч төмөр замын хоёр төсөл маш амжилттай хэрэгжээд явж байна.
-Манай улсад хэрэгжиж буй Оюу толгой, Газрын тосны үйлдвэр гэх хоёр томоохон төслийн дараа шинэ төмөр замын төсөл зүй ёсоор орох байх. Энэ төсөл хэдий хэмжээний өртөг зардлаар босч ирэхээр тооцоолсон бэ?
-Төслийн нийт өртөг тэрбум гаруй ам.доллар болох тооцоо бий.
-Таван толгой-Гашуунсухайт чиглэлийн төмөр замын бүтээн байгуулалтын захиалагчаар Тавантолгой Төмөр зам, ерөнхий гүйцэтгэгчээр Бодь интернэшнл ажиллаж байгаа. Бодь интернэшнлийг хэрхэн сонгон шалгаруулж авсан бэ?
-Сонгон шалгаруулалт гэхээсээ илүүтэй төр хувийн хэвшлийн түншлэл энэ төслийг хөдөлгөж байна. Захиалагч чанарын хяналтаа тавьж, хувийн хэвшил гүйцэтгэх хэлбэр. Ямар үр дүн авчирч байгааг бид харж л байна. Засгийн газраас газрын баялгийг урьдчилан борлуулж хөрөнгө оруулалтыг босгох үүргийг манай компанид өгсөн байдаг. Энэ нь газрын баялаг шууд утгаараа дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтад орж өөртөө тээвэрлэлтийн нэмүү өртөг шингээж уг баялгаас хүртэх өгөөжийг дээшлүүлж байна гэсэн үг. Үнэндээ ийм хэмжээний төслийг хөдөлгөхөд урьд нь яагаад гадныхныг хараад байдаг байсан гэхээр төрд хөрөнгө босгох, зарцуулалт, гадаад дотоод худалдан авалт гээд санхүүгийн нарийн зохион байгуулалт бүхий тогтолцоо, цаашлаад мэргэжлийн түвшний гүйцэтгэл хийх мэргэжлийн баг дутаж байсан. Энэ бүгдийг бид Бодь групптэй хамтран хэрэгжүүлж байна. Монголчууд дэлхийд томд тооцогдох төслийн төлөвлөлт, гүйцэтгэл, хяналтыг хийж чадсан гэж үздэг.
-Танай компани цаашдаа ямар төслүүд дээр ажиллахаар төлөвлөж байна вэ?
-Бид барьсан төмөр зам дээрээ тээвэрлэлтийн үйл ажиллагаа эрхлэхээс гадна бусад бодлогын төмөр замын төслүүд дээр ажиллана. Төмөр замын нэг, хоёр, гуравдугаар үе шатанд баригдах 5000 орчим км төмөр зам бий. Үүний Таван толгой-Гашуунсухайт чиглэлийн 240 км замд бие дааж орон ажиллаж байгаа бол Таван толгой-Зүүнбаян чиглэлийн төмөр замын 416 км замд хяналт тавьж ажиллаж байна. Цаашдаа төмөр замын бодлогын дагуу аль үе шатанд төмөр замыг яаралтай барих шаардлага байна, тэнд нь бид ажиллана. Бид чинь төрийн байгууллага. Төмөр замын инженерийн анхны компани болчихож байгаа юм. Төмөр замын төслүүд дээр ийм хэмжээний инженерийн компани бий болчихсон байхад гадны зөвлөгөө заавал шаардлагагүй. Бид үргэлж гадныхнаар заалгаж ирлээ. Одоо харин сурч мэдсэн зүйлээ өөрсдөө хийж бүтээхийг зорьж байна.
2020.08.03-ны өдрийн 18:20 цагийн орчимд Дундговь аймгийн Адаацаг сум “Сэрээтэрийн ар” гах газар шороон замд T.Сorolla маркийн автомашины жолооч жалга мөргөж, жолооч 52 настай, эмэгтэй С, зорчигч 55 настай, эмэгтэй Н нарын хоёр хүний амь нас хохирсон байна. Иймд жолооч та бүхэн орон нутгийн замд хөдөлгөөнд оролцохдоо зам, орчны байдалд хурдаа зөв тохируулж, жолооч, зорчигч нар хамгаалах бүс хэрэглэж байхыг анхааруулж байна.
Түрүүч нь №153(6519) дугаарт
Монгол легион цэргүүдийн төлөөлөл Хаш-Эрдэнийн Бямбасүрэнтэй хийсэн ярилцлагаа хүргэж байна. Тэрбээр Францын армид 14 жил тасралтгүй алба хааж байгаа бөгөөд, Францын армийн бага офицер цолтой, өдгөө салаан ахлагчийн ажил үүрэгтэй ажиллаж байгаа юм байна.
-Таны хувьд Афганистан, Ирак, Африк гээд дайнтай улс орнуудад үүрэг гүйцэтгэж байсан.Яг дайны гал дээр очиж ажиллаж байсан тэр мөчүүдийн талаар асуумаар байна. Мэдээж хүнд хэцүү үетэй тулгарч байсан байх?
-Дайн л бол дайн шүү дээ.
2010 онд би эхний ажиллагаандаа группээ ахлаад Афганистан руу явсан. Афганистанд машинаар нааш цааш их явдаг ба^сан. Өдөр, шөнө гэлтгүй буудалцаан болж байдаг. Цэргүүд байхгүй бол би ганцаараа юу ч хийж чадахгүй. Цэргүүдээ сайн удирдах ёстой. Хоол ундтай байна уу, устай байна уу, ядарч байна уу гээд цэргүүдээ анхаарч, зөв удирдах нь миний гол ажил.
Нэг удаа, Афганистанд ойд уулнаас бууж чадахгүй, энэ тэндээс талийбанчууд буудаад олон цаг болж билээ. Шөнө болтол хүлээж байгаад уулнаас буусан. Усгүй болчихсон, сүүлдээ цэргүүдтэйгээ нийлээд дуслын шингэнээ гаргаж ирээд ууж байлаа. Давстай дусал ууж болохгүй, чихэртэй дуслыг ууж болдог. Амь тулсан үед цангаагаа тайлж, цааш явах хүчээ авахын тулд уухаас өөр арга байхгүй л дээ.
Ер нь дайны үед өдөр болгон л хүнд нөхцөл байдалд ажилласан байдаг юм. Одоо ч Гвианд хөл хорионд байгаа үед ковидын халдвар авсан цэргүүдийнхээ сэтгэл санааг засах гэх зэрэг олон асуудал байна. Хүн л болсон хойно зарим нэг нь хүнд өвчин туслаа гээд сэтгэлээр унана.
Сэтгэл санаагаар унасан цэргүүдийнхээ сэтгэл санааг засах, тэдэнтэйгээ тулж ажиллах гээд олон асуудал бий.
-Дайны гал дээр амь нас дээсэн дөрөөн дээр ирсэн тийм хүнд үетэй тулгарч байхад юу бодогддог вэ?
-Хүний амьдрах хүсэл сонирхол их болдог юм билээ дээ. Ер нь тэгээд яг буудалцаан болж байх үед юу ч бодох завдалгүй хурдан өнгөрдөг. Энэ тэндээс буудна, хүмүүс орилно, радио холбоогоор цэргүүд хоорондоо эндээс буудаж байна,тэндээс галлаж байна гээд л.
Афганистанд нэг тосгон руу орсон юм. Биднийг ороход тайван, хүүхдүүд тоглоод байж байсан. Хэдхэн секундийн дараа буудаад эхэлсэн. Буудалцаан болсны дараа юу болов, хаанаас хэн буудав гээд тодорхой дүгнэлтүүд гардаг. Эсрэгээрээ мина салгана гэдэг бол маш тайван дуу чимээгүй, эргэн тойрон хамгаалагдсан, аюулгүй орчинд хийдэг ажил.
-Та шархдаж байв уу, өвдөж байсан уу?
-Миний хувьд азаар шархдаж байгаагүй. Айхавтар өвдөж ч байсангүй. Ойд шумууланд хатгуулаад нүд нүүргүй, биеэрээ битүү хавдах, янз бүрийн шавж, ногоонд хатгуулаад биеэр тууралт гарч халуурах зэргээр өвдөж байсан.
-Буудалцаан болсны дараах тухайн орон нутгийн иргэдийн байдал, амиа алдсан хүмүүс, хүүхдүүд гээд тэр орчинг харахад эмзэглэмээр хүнд санагддаг байх даа?
– Энэ талаар хэт гүнзгийрүүлж бодоод байвал хэцүү. Яагаад гэвэл, сэтгэл зүйн талаасаа энэ бүх зүйлд эмзэглээд байвал ажлаа хийж чадахгүй байдал үүснэ. Миний ажил учраас би хийх ёстой. Энэ хүмүүсийн сайн сайхны тулд би энд ажиллаж байна.
Дэлхийн энх тайван, аюулгүй байдлын төлөө би гар бие оролцож, хүчин зүтгэж байна гэж боддог. Өнөөдөр терроризм чинь дэлхий нийтийн асуудал учраас дэлхийн сайн сайхны төлөө ажиллаж байна гэж бодож байж энд ажиллаж байгаа цэргүүд цаашид сэтгэл зүйгээ удирдан ажлаа хэвийн явуулж чадна.
Яг байлдаантай байгаа улс орнуудын ард иргэдийн хувьд эмзэглэмээр олон асуудал бий. Хамгийн хэцүү нь хүүхдүүд эрүүл мэндээрээ хохирох.боловсролын анхан шатны мэдлэгтэй болж чадахгүй байна гээд зөндөө асуудал бий.
Хамгийн хүнд хэцүү байдалтай улс Африкийн Малив байсан. Цаг агаар хэт халуун, цэвэр усны дутагдалтай, дээрээс нь терроризмын асуудал, эдийн засаг муу байна. Иракт хэдий дайнтай байгаа ч тэр улсын ард иргэдийн амьжиргааны түвшин сайн байна. Цалингийн доод хэмжээ нь 500 ам.доллар байдаг. Улсынх нь эдийн засаг сайн, хүний хөгжлийн үзүүлэлт нь өндөр учраас бас учиртай.
-Ингээд бодохоор Монгол маань тайван орон шүү…
-Явж явж Монгол шиг тайван улс дэлхийд ховор байна. Франц улсын Парис хотод л гэхэд жирийн нэг өдөр л хар тамхины наймаачид хоорондоо буудалцдаг шүү дээ.
Тэгээд бодохоор Монгол бол үнэхээр тайван орон. Би Афганистан, Африкийн Маливд явж байхдаа жижиг тосгод руу орох тэр үед Монголын жижиг сумдад очсон мэт дотно санагддаг үе бий.
Хэдэн байшингууд, иргэдийнх аж байдал гээд ерөнхийдөө төстэй харагддаг. Маливын ард иргэд хэцүү байна лээ. Ер нь дайн болж байгаа улсад хамгийн их эрх нь зөрчигддөг хүмүүс бол хүүхдүүд.
Маливд ялангуяа эмэгтэй хүний эрхийг зөрчсөн тийм байдал маш их бий. Эмэгтэйчүүд, охидуудаас илүү эрэгтэй хүн дээгүүр байр суурьтай байдаг. Наад зах нь эмэгтэйчүүдийг сургуульд явуулдаггүй.
Иракт харин эмэгтэйчүүд эрх чөлөөтэй, нийгмийн тэгш хуваарилалтад орж чаддаг юм байна гэж харсан. Хүнд хэцүү амьдралтай байгаа ард иргэд, дээр нь хөгжингүй улс орнуудын ард иргэдийг харьцуулж харахаар уг нь Монгол Улс хөгжих бүрэн боломж байна. Монголчууд залхуу байна уу даа гэж бодогддог шүү, нуулгүй хэлэхэд.
-Хамгийн чухал ажиллагаа нь хаана, ямар улсад байсан бэ. Том ажлын ард гараад өөрөөрөө бахархах сэтгэл төрдөг биз дээ?
-Өөрийгөө онцгойлж бодож байсангүй ээ. Ок, бүгдээрээ чадлаа гэж боддог. Бүх ажиллаагаа чухал. Нэг газраас нөгөө газар руу явах нь чухал. Чухал биш ажиллагаа гэж байдаггүй. Үүрэг хариуцлага, дүрэм журмаа баримтлаад явах хэрэгтэй. Гол нь миний баримталдаг зарчим бол хүмүүнлэг байх ёстой. Хүнтэй хүн ёсоор харьцах хэрэгтэй.
Дайнд орсон цэргүүдийн хувьд сэтгэл зүйн асуудал чухал. Сэтгэл зүйн асуудалд орсон цэрэг, буудуулаад шархадсан цэрэг хоёр адил хэмжээнд өвдсөн гэж үзээд эмч, эмнэлгийн тусламж авдаг.
-Францын армид үүрэг гүйцэтгэж байгаа монгол цэргүүдийн талаар нийтэд нь асуумаар байна. Монголчууд ур чадвараараа онцгой байдаг гэж сонсож байлаа. Ер нь хамгийн шилдгүүд нь аль улсын цэргүүд байдаг юм бол?
-Францын армид алба хааж байсан монгол цэргүүдийн ярилцлагыг уншиж байсан. Миний хувьд монгол цэргүүд бүгдээрээ топ, тэр улсын цэрэг муу, энэ нь сайн гэж туйлширч хэлмээргүй байна.
Сайн яваа олон монгол цэрэг бий. Сайн монгол цэрэг байна, сайн гадаад цэрэг ч байна. Ямар ч байсан монгол цэргүүд доошоо ороод байгаа юм алга. Гол нь би шилдэг, тэр шилдэг гэж ярихаасаа илүү цаг тухайд нь үүргээ сайн биелүүлж, алдаа дутагдал гаргахгүй, улс орныхоо нэрийг доош нь татахгүй, хариуцлагатай, чадвартай байх нь чухал гэж боддог.
Легионд 100 гаруй монгол цэрэг байна. Бид нар мэдээж дотно байдаг. Өөр өөр анги дээр хуваарилагдсан байдаг ч нийлж аваад уулзахаараа сайхан байдаг шүү. Нөгөө талаар легион цэргүүд яг франц цэргийн хэмжээнд үнэлэгддэг, нэр хүндтэй.
Франц арми чинь өөрөө 260 мянган цэрэгтэй. Легион цэргийн тоо 9,000. Легион цэргүүдийн статус нь гадаад боловч яг л франц цэргийн авдаг цалинг авна, үүрэг хариуцлага, хууль эрх зүйн хувьд ч нэг түвшинд хангагддаг.
Франц цэрэг, легион цэрэг хоёрын хооронд зөрүү байхгүй гэсэн үг. Яг л ижил түвшинд үнэлэгддэг. Цалингийн тухайд бол цол, мэргэжлээс шалтгаалаад өөр өөр байдаг. Хамгийн доод шинэ цэргийн суурь цалин 1,300 евро. Дээр нь харуулд гарсан, гадаад ажиллагаанд оролцсон, хээр явсан, цолны нэмэгдэл, сургалт мэргэжлээс шалтгаалаад нэмэгдэл авна.
-Цэргийн бэлтгэл сургуулилт их сонирхол татаж байна. Тогтмол бэлтгэл сургуулилттай байдаг уу. Ер нь анх армид элсэн ороход ямар шалгууруудыг давах ёстой вэ. Бие бялдрын хөгжил, эрүүл мэнд гээд тодорхой шалгуур байдаг байх?
-Анх ороход эрүүл мэнд, математикийн шалгалт авдаг. Эрүүл мэнд, IQ тэнцвэл, анхан шатны биеийн тамирын шалгалт авдаг. Цэргүүдийн хувьд өдөр болгон биеийн тамирын хүчний бэлтгэл хийхгүй л дээ. Хуваарийн дагуу ажиллагаанд явна, дээр нь буу зэвсгийн бэлтгэл хийнэ.
Харуулд гарна гэх зэргээр өөр өөр ажил үүрэгтэй байх үе бий. Дунджаар долоо хоногт гурван удаа спортын хүчний бэлтгэлтэй байдаг. Харин өдөр болгон гүйнэ. Сайн гүйдэг байх ёстой. Бүх спортын суурь нь гүйлт байдаг. Гүйж чадна гэдэг чинь тэр хүн алхаж чадна, туулах чадвар сайтай байна гэсэн үг. Дараагийн чухал зүйл усанд сайн сэлдэг байх. Усанд сэлж чадахгүй орж ирээд сайн сэлдэг болдог.
Ер нь жилд нэг удаа спортын шалгалт өгнө. Гүйлт, усанд сэлэлт, олсонд авирах зэрэг спортын төрлүүдээр шалгалт өгнө. Гүйлтийн хоёр шалгалт өгнө. Гүйлтийн зам дээр өндөр хурдаар гүйх.
Өөрийн гэсэн бүх буу зэвсэг, ачаагаа үүрээд бартаатай замаар гүйж шалгуулдаг. Дараа нь 100 метр усанд сэлнэ, олсонд авирна. Гэдэсний таталт хийнэ. Жилд нэг удаа энэ спортын төрлүүдээр шалгалт авдаг.
Хувийн хэрэг дээр жил бүр спортын шалгалтын дүнг бичдэг учраас цаашдаа өсөж дэвшихэд чухал тул хичээх ёстой. Хэрвээ спортын шалгалтад тэнцэхгүй бол гадаад ажиллагаанд оролцохгүй. Хоёр жилд нэг удаа эрүүл мэндийн шалгалтад орно. Эрүүл мэндээрээ тэнцэхгүй бол бас гадаад ажиллагаанд явахгүй.
-Таны хувьд салаан даргын үүрэг гүйцэтгэж, олон цэргүүдтэй тулж ажиллаж байгаа. Цэргүүд ямар үед их шантардаг вэ?
-Хүн болгон өөр. Биеийн хүчний хүчтэй хүн байна, хүчгүй хүн байна. Сэтгэл зүйн нь хүчтэй хүн байна, сэтгэл зүй муутай хүн байж болно. Цэргүүдтэйгээ тулж ажиллаж байгаа хүний хувьд харахад голдуу шантрах асуудал сэтгэл зүйтэй ихээхэн холбоотой байдаг даа. Ар гэрт нь асуудал гарах тэр үед цэргүүд сэтгэлээр унаж.давж гарахад хэцүү үеийг туулдаг.
Цэрэг хүн гэр бүлээсээ хол, дээр нь олон даргатай. Тодорхой түвшинд дарамт байна. Ар гэрт том асуудал гарахгүй бол даваад л гарна. Армиас ажиллагаанд явахын өмнө цэргүүдийн сэтгэл зүйг нь бэлтгэж, энэ улсын эдийн засаг, соёл нь ийм байна.
Нөхцөл байдал ийм байгаа гээд мэдээлэл сайн өгдөг. Дайнаас ирсний дараа хямралд орсон бол сэтгэл зүйч хариуцаж аваад ажлаас нь чөлөөлж ярилцаж эмчилдэг.
-Таны хувьд Франц армид одоо хэчнээн жил ажиллах төлөвлөгөөтэй байгаа вэ. Ирээдүйн карьер хаа хүрнэ гэж зорьсон бэ?
-Би одоо салаан даргын ажлаа ирэх жил хүртэл хийгээд тэсрэх бөмбөг салгадаг тусгай ажиллагааны баг руу орж ажиллана. Магадгүй гурав, дөрвөн жилийн дараа тэтгэвэртээ гарах байх даа. Тэтгэвэртээ гараад юу хийх эсэхээ одоогоор сайн төлөвлөөгүй байна.
-Монголд хэзээ сүүлд ирсэн бэ. Монголд ирэхэд төрсөн сэтгэгдлээсээ хуваалцаач?
-Энд ирснээсээ хойш Монголдоо гурван удаа очсон байна. Мэдээж эх орон, гэр бүлийнхнийгээ санасан байдаг. Хамгийн сүүлд 2017 онд очсон. Улаанбаатар хотын төв өөрчлөгдөж, олон өндөр байшингуудтай болсон байна лээ.
Хотын төвөөс бусад аймаг, сумдууд харин хэвээрээ байна лээ. Нэг улсын хөгжил байшин барихаар хэмжигдэхгүй байх л даа.Боловсрол, эрүүл мэнд гээд хүний хөгжил рүү чиглэсэн бусад салбарууд хөгжих нь чухал байх. Одоо хил нээгдвэл Монгол руугаа очоод ирэхээр төлөвлөөд хүлээж байна. Залуу хүн мэдээж их юм үзэж, нүд тайлах хэрэгтэй гэж боддог.
Амралтаараа Европын орнуудаар аялах, улс улсын соёлтой танилцахыг хичээдэг. Дэлхийн энх тайвны төлөө ажиллаж байна гэж боддог учраас энэ халуун цэг дээр хичээж л явна даа.
Наймдугаар сарын 3-ны буюу өчигдөр Баянзүрх дүүрэгт байрлах “Саруул” хотхоны зургаан давхарт гал гарчээ. Онцгой байдлын албанд 21:49 цагт дуудлага өгсөн байна.
Дуудлагын дагуу Онцгой байдлын хэлтсийн Гал түймэр унтраах, аврах 14 дүгээр ангийн алба хаагчид очиж, 30 минут ажиллаж галыг унтраажээ.
Гал гарах үеэр 22 настай, эрэгтэй Б цонхоор үсэрч амь насаа алдсан байна. Түүнчлэн 46 настай эмэгтэй скочоор хүлүүлсэн байдалтайгаар нас барсан байжээ. Уг хэргийг Баянзүрх дүүрэг дэхь Цагдаагийн I хэлтэст шалгаж байна.
Баянзүрх дүүргийн 2, 21, 27 дугаар хороо, Их тойруугаас хойш чиглэлд Дарь-Эхийн 3.3 км авто замыг хэсэгчлэн хааж, өргөтгөл шинэчлэлтийн ажил хийгдэхээр болсонтой холбогдуулан энэ сарын 28-наас эхэлж нэг сарын хугацаанд тухайн авто замыг хаагаад байна. Тус ажлын хүрээнд авто зам нь хоёр талаараа явган зам, гэрэлтүүлэг, ус зайлуулах шугам, L хашлагатайгаар бүрэн шинэчлэгдэж иргэдийн аюулгүй тав тухай зорчих нөхцөл боломжийг хангах аж. Уг авто зам зуслан руу чиглэсэн хоёр гол авто замын нэг. Иймд дээрх авто замыг хааснаар Долоон буудлын авто замын ачаалал эрс өсөх төлөвтэй байгаа тул хөдөлгөөний чиглэлээ зохицуулахыг холбогдох албаныхан анхааруулав. Мөн аль болох нийтийн тээврээр зорчихыг зөвлөлөө.
ЗАМ ТАВИХ НОРМ, СТАНДАРТЫГ НЬ ЯГШТАЛ МӨРДҮҮЛЖ БАЙГАА
(Нийслэлийн авто замын хөгжлийн газрын дарга Б.Индра)
-Энэ жил нийслэлд хэчнээн замын засвар, шинэчлэлтийн ажлыг гүйцэтгэж байгаа вэ?
-Энэ жил ихэвчлэн гэр хороолол руу түлхүү зам тавьж байна. Улаанбаатар хотын төвийн авто замын сүлжээ хангалттай бий болсон. Одоо бид гэр хорооллын бүсүүд, тэр дундаа зүүн, баруун бүс рүү авто зам түлхүү тавихаар ажиллаж байна.
Нийт авто замын засвар, шинэчлэлтэй холбоотой 100 гаруй төсөл, арга хэмжээ байгаа. Төвийн замуудын хувьд авто замын сүлжээ хангалттай болсон учир явган хүний зам талбай, авто замын орц, гарцыг хаасан аж ахуйн нэгжүүдийн хашаа, байгууламжийг албадан буулгахад анхаарч байна. Ерөнхийдөө хотын хэмжээнд зам засварын ээлжит урсгал засвар 80 гаруй хувьтай явж байгаа. Сая үер уснаас болж замын эвдрэлүүд нэлээд гарсан. Эвдрэл үүссэн замууд ихэнхдээ өндөр насжилттай байгаа. Өөрөөр хэлбэл, 15, 20, 25 жил ашиглачихсан учир бүтцийн эвдрэл үүсч, үер уснаас болж эвдэрч байна. 23:00-06:00 цагийн хооронд хөдөлгөөний эрчим багассан үед авто замыг чийггүй болгож байгаад нөхөн сэргээлтийн ажлуудыг хийгээд явж байгаа.
Ерөнхийдөө өндөр насжилттай авто замууд дээр яаралтай шинэчлэлт хийх ёстой. Нөхөөд байх бус бүтцийн эвдрэлд орсон замыг шинэчлэх хэрэгтэй. Гэхдээ үүнд нийслэлийн төсөв хаанаа ч хүрэхгүй байгаа. Тиймээс автомашины хөдөлгөөн хамгийн ихтэй, бүтцийн эвдрэлд ихээхэн орсон замуудаа эхэлж засч байна. Үүнд Баянбүрдийн аюулгүйн тойрог, Тасганы овооны зам, “ТЭЦ-4”-ийн замыг дурдаж болно. Ирэх сард усархаг бороо орох урьдчилсан төлөв байгаа учир цаг хугацаатай уралдаж ажиллаж байна.
-Бороо ороход нийслэлийн авто замууд усанд автдаг үзэгдэл их байна. Энэ нь ямар шалтгаантай вэ?
-Гэр хорооллын арын өндөрлөг хэсгүүдийн айл, аж ахуйн нэгжүүд үерийн жалга, сувгийг шороогоор нягтаршуулж, хааснаас болж үерийн ус авто зам руу орж ирж, лаг шавар нь ус зайлуулах шугамыг бөглөж байна. Авто замын ус зайлуулах шугам сүлжээ гадаргуугийн усаа зайлуулах ёстой. Гэтэл үерийн ус зайлуулах шугам сүлжээ шиг болчихоод байна. Өнөөдөр цэвэрлэдэг ч маргааш нь лаг, шавар, хогтой үерийн ус төвийн замын шүүрт худгуудыг бөглөж орхидог. Үүн дээр Нийслэлийн Засаг дарга арга хэмжээ авах ажлын хэсэг байгуулж, нийслэл, дүүргээс зөвшөөрөл аваагүй, үерийн ус зайлуулах жалга, сувгийг таглаж буусан хүмүүсийг албадан буулгахаар ажиллаж байна. Гэхдээ энэ нь маш олон хүндрэлтэй асуудлуудтай тулгарч байна. Өрх толгойлсон, олон хүүхэдтэй айл өрхүүд гарч ирээд албадан буулгалт хийхээр ирсэн машин техникийн дугуйн доор орох, шанаган дээр гараад суучихдаг. Нэг айл өрх, аж ахуйн нэгжийн буруутай үйл ажиллагаанаас болоод нийтийн эрх ашиг зөрчигддөг.
Ер нь авто замын шүүрт худгуудыг нэмэх ажлыг жил болгон хийж байна. Гэхдээ энэ нь хөрөнгө санхүүгийн хүрэлцээгүй байдлаас болж санасны зоргоор бүрэн дүүрэн хийгдэх бололцоогүй. Эхний ээлжинд хамгийн их ус тогтдог замуудын шүүрт худгуудыг нэмж байна. Тухайлбал, “Чингис” зочид буудлын зүүн хойд уулзвар дээр нуур шиг ус тогтдог байсан бол энэ байдал арилсан. Мөн Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэн, Нарны гүүрний доор гэх зэрэг олон жишээ бий. Шинээр тавьж байгаа замуудын тухайд ус зайлуулах хоолой гэх зэргээр иж бүрнээр нь шийдээд явдаг.
Нэг зүйлийг тодотгож хэлэхэд, авто замын шүүрт худгууд маань тухайн авто замын гадаргын усыг зайлуулах зориулалттай болохоос биш үерийн усыг зайлуулах ёсгүй. Үерийн ус зориулалтын далан сувгаараа гадагшлах ёстой. Гэвч дээр хэлсэнчлэн жалга, сувгийг нь айл, албан байгууллагууд тагласнаас болоод үерийн ус зам руу орж ирж шугам сүлжээг бөглөх асуудал гардаг.
-Өнгөрсөн их борооноор зам урссан тухай мэдээлэл сошиалаар явж байсан. Энэ нь замын чанарт асуудал байна гэсэн үг үү?
-25 дугаар эмийн сангаас өгссөн Чингүүнжавын гудамж гээд зам байгаа. 3, 4 жилийн өмнө ингэж их үерийн ус орж ирдэггүй байсан. Яагаад үерийн их хэмжээний ус орж ирсэн гэхээр “Өргөө” кино театрын арын гэр хорооллын айлууд үерийн жалга сувгийг хаасан. Үүнийг албадан буулгах ажлыг зохион байгуулаад явж байна. Авто замын шугам сүлжээ замынхаа гадаргуугийн усаа зайлуулах стандарттай байтал их хэмжээний үерийн ус орж ирснээр зайлуулах боломжгүй болчихож байгаа юм. Өндөр насжилттай зам учир хагарал үүссэн. Тэр хагарал руу их хэмжээний үерийн ус хавж ороод замыг хуулж гаргаж ирсэн. Ерөнхийдөө Чингүүнжавын хөшөө рүү өгссөн замыг 1970-аад оны эхээр Оросууд анх бетоноор барьсан юм. Ингээд 2008 онд хатуу хучилттай авто зам болгосон. Арав гаруй жил үүргээ биелүүлээд явж байсан зам. Иргэд үүнийг буруугаар ойлгож муу, чанаргүй зам тавьсан мэтээр ярьж болохгүй.
-Ер нь замын чанарт тавих хяналт хангалттай байж чаддаг уу?
-Ер нь сүүлийн жилүүдэд бид бүх замаа норм, стандартыг нь ягштал мөрдүүлж байгаа. Бид авто замыг чанартай хийлгэхийн тулд Японы мэргэжилтнүүдтэй хамтарч гарын авлага гаргаж авсан. Энэ гарын авлагын дагуу тухайн авто зам доор хийгдэж байгаа далд ажлыг гүйцэтгэгч, захиалагчийн хоёр хяналтын инженер үе шат бүрээр нь метр тутамд (тухайн орчныг оруулан авна) баримтжуулан авч комисс хүлээн авахад хавсаргах юм. Хэрэв фото зургийг бүрэн хавсаргаагүй тохиолдолд энэ замыг чанаргүй хийсэн гэж үзээд хуулуулна. Зардлыг тухайн аж ахуйн нэгж өөрөө гаргаж хийх ёстой гэсэн хяналтыг гэрээн дээр тусгуулаад явж байгаа. Иймд сүүлийн үеийн авто замууд иж бүрдлээрээ, чанартай хийгдэж байна.
-Зуслан руу чиглэсэн авто замын ачаалал маш их болсон. Дарь-Эхийн авто замыг шинэчлэн зассанаар хөдөлгөөний ачааллыг бууруулахад хэрхэн нөлөөлөх вэ?
-Дарь-Эхийн зам дээр эвдрэл гарсан шалтгаан нь зүүн талын уулархаг газрын айл өрхүүд үерийн ус зайлуулах жалга, шугамыг хаасантай холбоотой. Ингээд үерийн ус орж ирж замыг их хэмжээгээр эвдэх нөхцөлийг бүрдүүлсэн. Одоо тус замыг засварлах, шинэчлэх ажил эхлээд байна. Ус зайлуулах шугам хоолойтой нь дахин сэргээж хийж байгаа. Зам ашиглалтад орсноор хөдөлгөөний эрчим тэнд саатахгүй. Замыг ирэх сарын 27 хүртэл хоёр хэсэгт хэсэгчлэн хаана.
ГЭР ХОРООЛЛЫН ДУНДАХ ЗАМЫГСОНГОЖ ХӨДӨЛГӨӨНД ОРОЛЦОХ БОЛОМЖТОЙ
(Тээврийн цагдаагийн албаны урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн мэргэжилтэн, цагдаагийн дэслэгч Э.Пүрэв-Очир)
-Иргэдийн зуслан руугаа явах гол зам учир Дарь-Эх, Долоон буудлын авто зам зуны улиралд ихээхэн ачаалалтай байдаг. тэгвэл Дарь-Эхийн авто замыг хааж, засвар шинэчлэлтийн ажлыг эхлүүлснээр хөдөлгөөний ачааллыг зохицуулах чиглэлд хэрхэн анхаарч байна вэ?
-Тээврийн цагдаагийн албанаас зам засварын ажил эхэлсэнтэй холбогдуулан замын хөдөлгөөний зохицуулалтыг эрчимтэй явуулж байна. Өдрийн цагаар Долоон буудлаас төв рүүгээ чиглэлтэй хөдөлгөөнүүд нэлээн ачаалалтай байна. Харин үдшийн цагаар эргээд буцах хөдөлгөөнүүд ачаалалтай болдог. Энэ нөхцөл байдалд тохируулж хөдөлгөөн зохицуулалтыг хийж ажиллаж байна. Тухайн зам засварын ажил БЗД-ийн II хорооны нутаг дэвсгэр Сансарын клонкоос Дарь-Эхийн дунд буудал хүртэл үргэлжилж байна. Үүнтэй холбоотойгоор жолооч нар зорчих хөдөлгөөний чиглэл, цаг хугацаагаа сайн тооцоолж хөдөлгөөнд оролцохыг зөвлөж байна. Мөн гэр хороолол дундах замаа сонгох нь зүйтэй. Жишээ нь, Сансарын клонкоос хойшоо гэр хороолол дундуур явсан зам чөлөөтэй байгаа. Мөн Монелоор хойшоо Дарь-Эхийн зам руу нийлэх Ганц худгийн замыг сонгох боломжтой.
-Хөдөлгөөний ачаалал нэмэгдсэнтэй холбогдуулж ямар зөрчил их гарч байна вэ?
-Урсгал сөрөх үзэгдэл их байна. Бид бүхний зүгээс хяналт шалгалтыг биечлэн болон камераар тогтмол явуулж байгаа. Тэгэхээр жолооч нар урсгал сөрөхгүй, бусдын эргэлт хөдөлгөөнд саад учруулахгүй, аюулгүй байдалд нөлөөлөхгүй байж, замын хөдөлгөөнд соёлтой оролцохыг уриалж байна.
Г.БАТ
Б.ДАРИЙМ
Шадар сайд асан Ө.Энхтүвшинг Монгол Улсаас Франц улсад суух Элчин сайдаар ажиллах нь гэсэн яриа улс төрийн хүрээнд яригдаж эхэллээ. Ийм яриа дуулдахтай зэрэгцэн нийгэм ихээхэн эсэргүүцэлтэй байна. Арга ч үгүй байх л даа. Хүү нь дэд сайд болж нийгэм даяар шуугьсан шуугиан, олны дургүйцэл бухимдал намдаагүй байтал аав нь Элчин сайдаар явах нь гэх яриа сонстохоор юу болох нь ойлгомжтой. “Монгол төрийн сэнтий цөөн хэдхэн хүний үе удмаараа дархлан эзэгнэдэг суудал биш. Хааны алба халаатай, эзний алба ээлжтэй байдаг юм. Та нар монгол төрийг үе дамжин цусалж ханалаа, одоо болсон юм биш үү” гэх дайралт давшилтууд гарч байв. Ингэж Энхтүвшингийн хүү гэдгээрээ баалуулсан Золбоо нэртэй залуу Барилга, хот байгуулалтын яамны дэд сайд буюу Монгол төрийн сайдын сэнтийд ард түмний үзэн ядалт, хараал ерөөл дунд очсон. Тэгтэл даарин дээр давс нэмэр гэгчээр Энхтүвшин гуай маань өөрөө Элчин сайдаар залрахаар яригдаж эхэлдэг байна шүү.
Хамгийн сонирхолтой нь, хүү нь дэд сайд болох нь гээд ёстой амтай бүхэн цуурч, цахим сүлжээнд аав хүү хоёрыг эсэргүүцсэн, ад шоо үзсэн сэтгэгдлүүд зогсоо зайгүй давлагаалж байх үед хүүгээ сайд болохыг мэдээгүй, огтоос дуулж сонсоогүй байсан хүн нь Энхтүвшин гуай өөрөө.
Тэрээр “Би хүүгээ дэд сайд болохыг мэдээгүй. Би хүүгээ дэд сайд болгоё гэж захиа бичээгүй. Би амьдралдаа захиа бичиж үзээгүй. Төр хэрэгтэй хүнээ өөрөө мэдээд татаад авчихдаг юм байна” гэж ёстой нэг жишим ч үгүй туусан. Нэгэнтээ УИХ-ын чуулган дээр, одоогийн Их хурлын дэд дарга Т.Аюурсайхан “Та МАН-ын даргаар ажиллаж байсан хүн. Улс төрд яваа хүүгээ бодох хэрэгтэй. МАН-аар яваад байна билээ. Хүүгийн чинь талаарх үнэлэлт дүгнэлтийг эцгээр нь хийвэл яах вэ. Та шантааж хийсэн, албан тушаалын наймаа тохироо хийсэн. Хэдий болтол Энэ засгийн газартаа ажиллах вэ. Та ичиж амьдрах хэрэгтэй, зөнөж байгаа бол зөв зөнөх хэрэгтэй” гэж ёр юм шиг хэлж билээ. Тэр олон дэд сайдууд дундаас Ө.Энхтүвшингийн хүүг онцолж ирээд муу муухайгийн жишиг болгож байхад “Та улс төрд яваа хүүгээ бодох хэрэгтэй” гэсэн Т.Аюурсайхан гишүүний үг бодогдоод байв.
Монголын нийгэм яагаад таныг үзэж чадахгүй байгааг, ард түмэн олон нийт яагаад танд дургүй байгааг Ө.Энхтүвшин гуай та эрүүл саруул ухаанаар нэг бодож, өөртөө үнэлэлт дүгнэлт хийх цаг нь болсон юм биш үү. Ерөөс ард түмэн ч биш. Намын нөхөд чинь ялангуяа улс төрд яваа залуучууд чинь танд дургүй байгааг бодох цаг нь болжээ. Ардын нам өмнөх дөрвөн жил 65 суудалтай засагласан. Ганцхан жил болоод М.Энхболдыг Ерөнхийлөгчийн сонгуульд өвдөг шороодсоны маргаашаас л сандал ширээний төлөөх дайн тулаан эхэлсэн. У.Хүрэлсүхийн фракцийнхан Ж.Эрдэнэбатын Засгийн газрыг огцруулна гэж зүтгэсэн. 32, 33-ын бүлгээрээ хуваагдаад 33-ын бүлгийнхэн буюу Хүрэлсүхийн нөхдүүд санасандаа хүрч Засгийн газрыг огцруулж засгийн эрхийг гартаа авсан. Мэдээж шинэ засаг байгуулагдсан. Яг тэр үед Ө.Энхтүвшин та намын нөхдөдөө хамгийн их доромжлуулсан. Таныг Шадар сайдад дэмжихгүй, хүлээн зөвшөөрөхгүй гэдгээ гишүүд хэлж байсан. “Та бол улс төрд байгаа хамгийн муу муухайгийн тод жишээ. Улс төрд бугшсан идээ бээрийн үлдэгдэл, хорт хавдар” гэж Их хурлын чуулган, монгол төрийн индэр дээрээс төрийн түшээд таныг цоллож байсан. Мөн шинэ Засгийн газарт орохгүй гэдгээ мэдэгдсэн боловч маргааш нь таны байр суурь өөрчлөгдсөн гэдэг. Үүнийгээ нөхцөл байдал өөрчлөгдсөн гэж тайлбарласан. Тэгэхээр таны нөхцөл байдал үргэлж өөрчлөгдөх юм байна гээд л залуу гишүүд тань руу дайрч давшилж байсан. Зөвхөн залуу гишүүд ч биш ерээд оноос хойш Монголын төрд дархлагдсан мэт яваа Ц.Нямдорж чинь таныг “Дорбинкдчихмоор” гэж хэлж байсан удаатай.
Тэгэхээр Ө.Энхтүвшин таны муу муухайг үзэх гээд байгаа юм биш ээ. Та бол одоо Их хурлын гишүүн биш, Засгийн газрын гишүүн биш. Үндсэндээ эрх мэдэлтэй албан тушаалтан биш. Энгийн нэг иргэн, ач зээ нараа эрхлүүлж суугаа хүн. Гэхдээ таны гар хөл Монголын төрөөс холдохгүй байна. Хүүгээ сайд болгоод ханахгүй өөрөө Элчин болох гээд зүтгэж яваа чинь хэрвээ үнэн бол та арай л дэндэж байгаа юм биш үү. Бусдын хэлдэгчлэн хийж үзээгүй ажил, хашиж үзээгүй алба, дуудуулж үзээгүй нэр төр биш. Ерээд оны эхэн үеэс хойш 30 жил төрд зүтгэлээ. Таны оронд Элчин хийчих дипломат албаны мэргэшсэн залуучууд хэдэн үеэрээ жагсаж байгаа. Ер нь тэгээд зөвхөн Ө.Энхтүвшин ч гэлтгүй дарга сайдуудын хүүхэд үе залгамжлан хунтайжаар тодордог энэ байдал Хүрэлсүхийн засгийн үед дахиад тогтлоо. Тухайлбал, Хууль зүйн сайдаар ажилласан он жилээрээ үнэмлэхүй дээд амжилт тогтоосон Ц.Нямдоржийн хүү Анхбаяр Гадаад хэргийн яамны төрийн нарийн бичгийн даргаар томилогдсон. Нямдорж гуай өөрөө бас Ерөнхий сайдын зөвлөх нэртэй сууж байгаа, тэр бас саарал ордноос яваагүй. “Монголын төрийн ой санамжийн дархлаа нь ахмад гишүүд” гэж “Өдрийн сонин” бичиж байсан.
Ц.Нямдорж, Д.Лүндээжанцан, Ө.Энхтүвшин, Ч.Улаан, Н.Энхболд нарыг намынх нь залуу гишүүд элдвээр хэлээд байхаар нь өмөөрч бичиж байсан.
Энэ хэд бол Монгол төрийн ой санамжийн дархлаа мөн үү гэвэл мөн, маргах юмгүй үнэн. Харин Монголын төрд энэ олон жил дархлагдаж суухдаа ерөөсөө албан тушаалын төлөө л хөөцөлджээ гэж харагдахаар. Тиймдээ ад шоо үзэгддэг байлгүй. “Энэ хэдэн егзгөрүүдээс салж байж монгол төр цэвэршинэ” гэж хэлэх хүмүүс байдаг. “Монголын нийгмийг та хэд сайн сайхан болгосон нь аль юм. Сайдын суудлын сураг сонсогдонгуут л хөл нь хөнгөрөөд хормойгоо өшигчөөд ордны хонгилоор гүйлддэг чинь үнэн биз дээ” гэж намын нөхөд нь улаан нүүрийг нь улалзтал хэлдэг. Ө.Энхтүвшин гуайн хүүгээ сайд болгосон шуугиан намжаагүй байтал өөрөө элчин болох нь гэсэн яриа хөөрөө дуулдсанаас ургуулаад бодоход намын нөхдийнх нь улаан нүүрэн дээр нь улалзтал хэлээд байдаг үг үнэний ортой ч юм шиг.
Шударга бус зүйлтэй тэмцэж байгаа У.Хүрэлсүхийн тэмцлийг ард түмэн дэмжиж, “энэ хүү л нэг зоримог шийдвэр гаргаж төрийг цэгцэнд нь оруулна, ажлыг нь үргэлжлүүлэх ёстой” гэж дахиад засаглах боломжийг өгсөн. Гэтэл ноён Ерөнхий сайд ард түмний итгэл найдварыг ийм маягаар хариулж байна. Монгол төрд аавтайгаа, хүүтэйгээ, ач зээтэйгээ хамт шургалж, төрийг мөлждөг энэ байдлыг зогсоож чадах зоримог хүн маань аавтай, хүүтэй нь төрийн сэнтийд залж суулгах нь энэ үү. Аавыг нь зөвлөхөөрөө аваад хүүг нь яамны төрийн бичгийн даргаар томилдог. Хүүг нь дэд сайд болгонгуутаа аавыг нь Элчин сайд болгохоор ярьж байдаг. Ингээд бодохоор Хүрэлсүх маань засаглаад байна уу, өнөө “егзгөр өвгөд” гэж ад шоо үзэгдээд байдаг Энхтүвшин гуайтангууд нь удирдаад байна уу. Хэдэн үеэр нь төлөөд бардаггүй яасан их өр вэ?
Ардын хувьсгалын 99 жилийн ойн Үндэсний их баяр наадмын уралдаанд бүртгүүлсэн хурдан морьдын ихэнх хувийг үндэслэлгүй хасч, цаг хугацаа, хөдөлмөр үнэгүйдсэн тухай 400 гаруй уяачийн гомдол Монголын морин спорт, уяачдын холбоонд иржээ. Тодруулбал, азарга насны ангилалд 174 морь бүртгүүлсэн ч 40.2 хувь, их насны ангилалд 261 морь бүртгүүлсэн ч 31.4 хувь нь хасагдсан байна. Хурдан морьдын уралдаанд бүртгүүлсэн нийт 1806 мориноос 58.1 хувь нь буюу 853 хүлэг хасагдсан аж. Энэ талаар уяадын байр суурийг сонирхов.
УЛС, БҮСИЙН НААДАМД ТАВАН УДАА АЙРАГДСАН ХҮЛГИЙГ ТЭНЦЭХГҮЙ ГЭЭД ХАСЧ БАЙНА
Хэнтий аймгийн Баян-Адарга сумын харьяат, Монгол Улсын манлай уяач Г.Содном
-Та бүхний улсын баяр наадамд сойсон хурдан морьдын ихэнхийг эрлийз гэсэн шалтгаанаар хассан байна. энэ тухай тодруулахгүй юу?
-Өмнө нь тэнцээд уралдсан морийг дараа жил хасна гэдэг байж боломгүй ойлголт. Хэрэв тухайн хэмжээ дамжаанаас нь давсан бол анхнаасаа л уралдуулахгүй байх ёстой шүү дээ. Өчнөөн хүч хөдөлмөрөө зориулж уясан, улс болон бүсийн наадамдаа таван удаа айрагдсан хурдан хүлгийг энэ жил уралдуулаагүй хассан тохиолдол бий. Монгол адуугаа уяад бүтэн жил хөдөлмөрөө барсан хүн наадамд очоод нэг сантиметр зөрөөд хасагдана гэдэг их харамсалтай. Тэгэхээр энэ олон булхай будлиан, эрлийз, монгол гэдгийг цэгцлэх цаг нь болсон.
-Монгол адууг шалгаруулах хэмжээ дамжаа нь маргаантай байна уу?
-Наадам болгоноор баяр наадмын коммис гээд хэдэн хүн аваачиж тавьдаг. Нөгөө хэд нь танил талаа хардаг муухай үзэгдэл байж болохгүй. Наадмын үйл ажиллагааг зохион байгуулдаг коммис үнэнч шударгаар үнэлмээр байна. Сайдын морийг юу ч хэлэхгүй уралдуулдаг мөртлөө хаа холоос жирийн уяач зорьж ирээд тэнцэхгүй гээд буцвал ямар олиг байхав дээ. Суманд нарийн хэмжүүр байхгүй учраас морьдыг зүгээр метрээр хэмжсэн болдог. Адууны туурай шороонд шигдсэн, метрээ буруу барьдаг гэх зэргээр манай уяачид алдаа дутагдал гаргадаг л байх. Хурдан морины уяачид гэдэг үндсэндээ ард түмний үйлчлэгч хүмүүс шүү дээ. Хэдий морь уядаггүй ч монгол хүн морь уралдахыг, хүүхэд гийнгоолж явахыг хараад нулимсаа дуслуулж, сэтгэлээ огшоож байдаг. Гэтэл ийм сайхан баяр наадамд морио гаргах гэхээр уралдуулахгүй гэж хүүхдийг нь уйлуулаад, морийг нь уядаг жудаггүй үйлдлээ болих хэрэгтэй.
Хэмжээгээ яг таг тогтоогоод гаргавал уяачид хэмжээнээс давсан морь авчраад ажилд саад болохгүй шүү дээ. Гэтэл энэ өөрөө алаг цоогтой болохоор ингэж будилуулж байна. Морь бол өсөх настай, сунах биетэй амьтан. Гэвч хэмжээ нь гарцаагүй таарч байгаа үед давсан гэвэл комиссын буруутай үйл ажиллагаа болно.
СЭРВЭЭНИЙ ӨНДРӨӨР ХЭМЖИЖ УРАЛДУУЛАХ УЧИРТАЙ
Дархан-Уул аймгийн Морин спорт уяачдын холбооны нарийн бичгийн дарга Б.БАЯРСАЙХАН
-Энэ жилийн баяр наадамд сойсон хурдан морьдыг олноор хассанаас үүдэлтэй маргаан юунаас эхлэлтэй вэ?
-Улсын их баяр наадмын түүхэнд түрүүлж, айрагдсан морьд дандаа сайжруулсан, цус сэлгэсэн, эрлийз угшилтай байсан. Өөрөөр хэлбэл, ямар нэгэн байдлаар орос, араб, англи адууны цус холилдсон адуунууд уралдаж байсан юм билээ. Ингээд 2013 онд эрлийз морьдыг монгол адуунаас ялгаж уралдуулах шийдвэр гаргасан. Ингэхдээ гадна үзэмжээр буюу үйлдвэрлэг байдлаар ялгаж эхэлснээс маргаан үүссэн гэсэн үг. Сүүлдээ их хурал зохиож, 700 гаруй төлөөлөгч оролцоод ялгаж уралдах нь зөв эсэх дээр санал хураахад дэмжигдсэн. Тодруулбал, сэрвээний өндрөөр хэмжиж уралдъя гэдэгт 60 гаруй хувийн санал авч дэмжигдсэн.
“Монголын морин спорт уяачдын холбоо”-ны зохион байгуулдаг “Их хурд бүсийн уралдаан”-д яг сэрвээний өндрийг хэмждэг төхөөрөмжийг хэрэглээд уралдахад маргаан гараагүй. Хэрэв маргаан гарахад айрагдсан морьдыг нь дахин хэмжиж үзэх боломжтой юм. Ганцхан сэрвээний өндрөөр хэмжихээс өөр баримтлах зүйлгүй.
-Цар тахал дэгдсэнтэй холбоотойгоор сум, аймаг, улсын наадмыг нэг хугацаанд зохион байгуулсан тул уяачид морьдоо олон газар сойгоод байх боломж бүрдээгүй. Тиймээс адуугаа хасуулсан уяачид их гомдолтой байх шиг байна?
-Цар тахлын үеэр эмзэг туссан шалтгаан нь ерөөс ганцхан наадам байсантай холбоотой. Аймаг, сум, улсад нэг хугацаанд ганцхан наадам болсон. Бүтэн жил тэжээгээд, бэлдээд уралдах гэж байсан адуугаа хасуулна гэдэг чинь нэлээн олон хүнийг хамарсан асуудал болж байгаа юм. Дахиж уралдуулах боломж гараагүй учраас гомдолтой. Урд нь хасагдлаа гэхэд дараа нь бүсийн болон өөр аймаг сум, уул овооны наадам байна гэдэг утгаар ханддаг байсан. Гэтэл энэ жил тийн зүйл байхгүй учраас хүнд туссан.
-Тэгвэл маргааныг дахин давтахгүйн тулд ямар шийдлийг холбооны зүгээс дэвшүүлж байна вэ?
-Эрдэнэтчүүд “Эрдэнэт” үйлдвэрийн цехээр арав гаруй жилийн өмнө төхөөрөмж хийлгэсэн юм билээ. Уг төхөөрөмжийг ашиглаад уралдахад хэл ам, хэрүүл шуугиангүй болсон л доо. Үүний гол шалгуур нь сэрвээний өндрөө баримтлаад үйлдвэрлэг байдлыг хардаггүй. Ингэхээр морины хөгжил нь ч өөр болоод Эрдэнэтийн наадамчид морин уралдаан үзэхэд хүртэл урамтай байгаа. Гарцыг нь сэрвээний өндөр гэж л үзээд буй. Энэ жил Дарханд сэрвээний өндрөөр ялгаад уралдуулсан.
-Сэрвээний өндрийн хэмжээ ямар байх ёстой юм бэ?
-Сэрвээний өндрийн хэмжээг 2015 оны тогтоолоор их насны морь 141 см, азарга болон соёолон 140 см, хязаалан 137 см, шүдлэн 132 см, даага 127 см байхаар заасан. Энэ хэмжээгээр уралдвал асуудалгүй. Хамгийн гол асуудал нь сэрвээний өндрийг хэмжихэд хүний оролцоог бага байлгах хэрэгтэй байна. Өнөө метрийг дээш, доош хөдөлгөнө, авлига авч захиалгаар үйлчилнэ гэх мэт асуудлууд гараад байх талтай. Хэрэв сэрвээний өндрийг хэмждэг төхөөрөмж аваад баталгаажуулчихвал хаа хаанаа хэл ам үүсэхгүй.
-Тэгвэл хэмжилт тодорхой ч хөндлөнгийн хүний оролцоо ороод будилуулаад байна гэж ойлгож болох уу?
-Эхлээд гараан дээр комисс хэмжинэ. Ингээд уралдаад ирэхэд өнөө айрагдсан морьдоо дахин хэмжээд үзэж болно. Үзэхдээ тухайн комисс нь санамсаргүй зохион байгуулах хэрэгтэй байгаа юм. Гомдол саналын дагуу дахин хэмжих шаардлага гарлаа гэхэд комиссоо томилоод уяачдын морийг газар дээр нь шалгаад үзчихнэ. Ингээд үнэхээр хэмжээ нь илүү бол дараагийн морийг түрүүлсэнд тооцож болох юм. Энэ мэт хяналтын асуудалд анхаарах нь зүйтэй.
-Өчнөөн сар уяа сойлгод бэлдсэн морио зохион байгуулалт, хяналтын алдаа, магадгүй авлигаас болоод оролцуулахгүй байна гэдэг харамсалтай. Таны хувьд ийм жишээтэй тулж байв уу?
-Ийм жишээтэй олон тулсан л даа. Эхлээд хасахгүй хэрнээ яг уралдаад ирэнгүүт нь хасдаг. Уг нь тухайн комиссын бүрэлдэхүүн нь ялгаад аваад үлдэх ёстой биз дээ. Ингээд уралдаад ирснийх нь дараа хассан тохиолдлууд надад олон тохиолдсон. Энэ үйлдвэрлэг байдал өөрөө хачин хийсвэр юм болж байгаа юм. Миний хувьд морьдыг зөв ялгаж уралдуулах талаар нэлээн тэмцсэн.
П.САЙНЖАРГАЛ
“Нэг ангийнхан” буланд энэ удаа Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын Улсын тэргүүний Зүүнхараа хотын арван жилийн Нэгдүгээр дунд сургуулийн 1988 оны төгсөлт 10 “А” ангийнхан уригдан оролцож байна. Тэдний анги 22 охин, 13 хөвгүүд нийт 35 сурагчтай байжээ. Н.Юндэн, А.Отгонбаатар, Сувдаа, М.Оюунсүрэн, М.Цогт-Очир нар Баруун-Өлөнтийн гэр хорооллынхон. Тэд 1 дүгээр ангид орохоос өмнө хамт тоглож гудамжны тоос бужигнуулж өссөн унаган найзууд аж. Деревенгийнхэн С.Дарамбазар, Б.Байгальмаа, С.Мядагмаа, Ч.Жавхланбаяр, Н.Болдмаа, Д.Батчимэг, Д.Цэцгээ, ангийн дарга Б.Баттулга нар бол Төмөр замынхан нь С.Амарсайхан, Мөнхбаяр, Д.Хүрэл-Эрдэнэ, Д.Амар нар юм. Харин 8км-ийн зайтай Сангийн аж ахуйгаас С.Соёлоо, П.Сувд-Эрдэнэ, Гэрэлмаа, Л.Тунгалаг, 45км-ийн зайтай Түнхэл тосгоноос Мөнхгэрэл, Бурмаа, Б.Лхагва, Жаргалсайхан нар сургуулиа зорин ирсэн. Тэд ийнхүү Мандал сумынхаа өнцөг булан бүрээс цуглацгаан нэг анги болон бүрэлдсэн шилдэг хамт олон юм.
Мандал сум нь 28 мянга гаруй хүн амтай. Газар тариалангийн үр шимээр Монгол Улсынхаа хүн амыг олон жил тэтгэж буй буянтай нутаг. Хан Хэнтийн нурууны салбар болох Тахилт, Урт, Тарвагат, Хараа, Түнхэлийн хөх нуруу, Ширээ хошуу, Чивээ, Улааншавар, Матах, Мөнгөлөг, Хараагийн зэрэг 150 гаруй уултай, Хараа, Ерөө, Чулуут, Түнхэлэг гэсэн томоохон 120 гол горхитой, 136 булаг шандтай. Түүх дурсгалын өв болсон Ноён уул, 160 гаруй эртний булш хирэгсүүртэй баялаг түүхийн өлгий, үзэсгэлэнт нутаг юм. Тэр ч утгаараа энэ ангийнхан самар жимсэнд явах, халиар түүх, мод бэлтгэх, ногоо цагаа тарих, намрын ургац хураалтад дайчлагдах, эмийн ургамал түүх, хонины ноос хяргаж, зурам агнаж арьс тушаах зэрэгт эртнээс суралцаж, тэр хэрээрээ ажлын амтыг мэдэрч өсчээ.
Тэд цагаан толгойн “А” үсэг заалгаснаас эхлээд 10 дугаар ангиа төгсөх хүртлээ насан туршдаа мартамгүй гайхалтай дурсамж, дуртатгалыг бүтээж чадсан гэдгээ дуу нэгтэй хэлцгээж байлаа. Цэцэрлэг, эцэг эхийн халамжаас салаагүй тэднийг сургуулийн босго алхаж, сурагч болоход нь зүг чиг болж, ирээдүйн гарааг нь тавьж өгсөн хүмүүс бол бага ангийн багш Б. Ханд, монгол хэл, уран зохиолын багш С.Лувсан, тооны багш Гүрсэд, химийн багш Т.Тунгалаг, шугам зургийн багш Түмэн, орос хэлний багш П.Цэцэгмаа нарын ачтанууд юм. Ангийн багш Боловсролын тэргүүний ажилтан, Соёлын тэргүүний ажилтан, Төрийн дээд “Алтан гадас” одонт Ц.Суурьбат нь биологийн хичээл заадаг байж. Өдгөө тэрээр 80 насыг зооголсон ч хүүхэд залуучуудыг сурган хүмүүжүүлэх их үйлсэд өөрийн хувь нэмэрээ оруулсаар, зааж, зөвлөсөөр байгаа аж.
Түүний тухай дурссан энэ цаг үед цуглан суусан ангийн хэсэг нөхөд багш руугаа утас цохив. “Сайн байна уу багш аа, би Дарамбазар байна аа” гэхэд “Дармаа юу даа. За Сайн уу” хэмээн Ц.Суурьбат багш шавиа түвэггүйхэн таньж, мэнд ус мэдэлцэх нь тэр. Мөн тэрээр “Та нар минь сайн уу. Хүрлээ хаана байна. Окоо юу хийж байна. Багш нь та нарыгаа өөрийн төрсөн хүүхдүүд шигээ л санах юм даа. Нэг нэгэндээ сайхан түшигтэй яваарай” гэх нь шавь нарынх нь сэтгэлийг хөдөлгөсөн нь илт байлаа. Ангийнхан “Манай Суурьбат багш биднийг сургуульд ч, амьдралд ч маш сайн чиглүүлж өгсөн хүн” гэхийг нь сонсоход үнэхээр л багш хүний холч ухаан, мэдрэмж, мэдлэг хосолсон нэгэн байх нь гэсэн бодол зурсхийсэн юм.
Үнэхээр л Ц.Суурьбат багш нь тэдэнд үлгэр дуурайл болж, зөв залж чиглүүлж байжээ. Үүнийг энэ ангийн хичээл, сурлага, урлаг спортдоо амжилт дүүрэн байснаас нь харж болохоор байгаа юм. Уг төгсөлтийн Б.Баттулга, Т.Мөнхгэрэл, Бурмаа, Мөнхбаяр, Т.Тунгалаг, Золжаргал нар сургуульдаа сурлагаараа тэргүүлж байсан бол С.Амарсайхан 1988 онд Сэлэнгэ аймгийн хэмжээнд конкурс өгсөн нийт төгсөгчдөөс хамгийн өндөр оноо авч аймагтаа нэгдүгээр байранд орж Герман улсад суралцахаар явж байжээ. Сургуулийн спорт, тэмцээн уралдаанд уг төгсөлтийнхөн ахлах ангийнхныгаа ч гаргаадаггүй чадварлаг байж. С.Амарсайхан эдүгээ Хөлбөмбөгийн болон Уулын спортын мастер төдийгүй одоо ч өөрийн насандаа Монгол Улсын үндэсний шигшээ багтаа дуудагдан ажиллаж байгаа аж.
Түүнчлэн ангийн багш Ц.Суурьбат нь хос мэргэжилтэй урлагийн хүн аж. Тэрээр хөгжмийн өндөр мэдрэмжтэйгээс гадна бүжиг дэглэнэ, бүр бүжигчдийн хувцсыг ч өөрөө эсгэж, оёдог гайхалтай уран нэгэн. Энэ талаар М.Цогт-Очир “Сууриа багш маань ардын дуу бүжгийн “Хараацай” чуулгыг үүсгэн байгуулж улс даяар шуугиулж явсан үе саяхан мэт санагдаж байна. Би багшийхаа ачаар кларнет хөгжим тоглож сурсан. Бүх ард түмний урлагийн их наадмаас эхлээд олон уралдаан тэмцээнд Амарсайхан, Хүрэл-Эрдэнэ гээд ангийнхантайгаа тэргүүн байруудад шалгарч, хамтлагаараа уран сайхны кинонд хүртэл зураг авхуулж байж билээ. Мөн олон улсын “Найрамдал” зусланд 14 хоног амарч байсан сайхан дурсамж бий” гэлээ.
С.Дарамбазар “Бид чинь том малгай, өргөн өмдөөр гангарч, итали дуу болон “Modern Talking” хамтлагийн дуунуудыг сонсож өссөн юм шүү дээ” хэмээн тухайн үеийн сурагчид хэрхэн гоёдог байсан тухай хуучилсан юм. Энэ төгсөлтийнхнөөс Б.Лхагва, С.Мядагмаа нар АНУ-д гэр бүлийн хамт амьдран суугаа бол Б.Баттулга зөвлөх инженер болж Хөшигтийн хөндийн шинэ нисэхийн замын төслийн удирдлагын багт ажиллаж байна. С.Амарсайхан УИХ-ын Тамгын газарт зөвлөх, Мөнхбаяр Багануурт хүний эх эмч, Болдмаа Мэргэжлийн хяналтын газарт, Д.Батчимэг хувийн хэвшилд нягтлан, санхүүчээр тус тус ажиллаж байна. Мөн Б.Отгонжаргал, С.Дарамбазар тэргүүтэй журмын нөхөд нь өдгөө орон нутаг, улс эх орондоо өөр өөрсдийн ажил хөдөлмөр, мэдлэг оюунаараа хувь нэмрээ оруулж явна.
Б.Баттулга “Манай ангийнхан бүх л талын авьяастай, сумандаа манлайлагч хүүхдүүд байсан. Үүний хажуугаар охидоо харамлаад зодоон цохион хийх нь ч бий. Шалбархай дээрээ шороо түрхчихээд л тэгс хийгээд өнгөрдөг байсан сан. Их ч хэрсүү өссөн хүүхдүүд байж” хэмээн инээв. Харин Н.Юндэн “Манай ангийнхан манайд их цугларна. Ахлах ангид үерхлийн тухай их ярьдаг байж билээ. Ахлах ангид ороод хөвгүүд охидуудтай үерхэх гэж хойноос нь их хөөцөлдөнө. Нэг удаа Оток буюу Б.Отгонжаргал тэргүүтэй хэсэг нөхөд охидыг хөөж үс гэзэгнээс нь удаа дараа чангаасан хэрэгт орооцолдлоо. Ангийн багшид хэсэг охид хошуу хүргэснээс хэрэг мандах нь тэр. “Нэг үхрийн эвэр доргивол мянган үхрийн эвэр доргино” гэгчээр багш ангийн бүх хөвгүүдийг самбарын өмнө зогсоогоод зэмлэлээ. “Бяруу болоогүй байж бух болох нь уу” гээд л авч өглөө. Түүнээс хойш хөвгүүд ихэд ичиж номондоо орсондоо гэв.
С.Амарсайхан “Бас нэг удаа Б.Бахдал тэргүүтэй хоёр нөхөр цэргийн баяраар дээд ангийн хэсэг нөхөдтэй нийлж архи уусан хэрэгт оров. Бахдал болон түүний нөхдийг ангид байцаатал түүнтэй хамт байсан нөгөө хоёр нь “Бахдал уруу татсан. Гэхдээ бид хоёр архи уугаагүй” гэлээ. Багш Бахдалыг босгоод “Том ангийнхантай яагаад нийлдэг байна аа. Анги хамт олны нэр хүндийг унагалаа” гээд л загнаж гарав. Гэсэн ч тэрээр хатуу юм балгаснаа хүлээхгүй гүрийгээд л байлаа. Багш тактикаа өөрчилж Бахдалыг хийсэн бүтээснийг нь ярьж магтаж гартал тэр уяраад нулимс унагаж билээ. Багш яг тэр үед нь “Миний хүү юу гэж архи уухав дээ нэг л хундага балгаа биз, тиймүү” гэхэд Бахдал ч толгой дохиж баригдах нь тэр. Тэр гурав ч багшаас сайн авшиг хүртсэн дээ” хэмээн ярив. Мөн тэрээр “Манай ангийнхан Хараа голын урсгал шиг дөлгөөн, сэтгэл сайтай, хөдөлмөрч бүтээлч. Нутаг усаа шүтэн биширч “Ноён уул”, “Ширхэнцэг”, “Их мандал”, “Бага Мандал”, “Дууш” хэмээх сүрлэг сайхан уулс хайрхандаа залбирч явдаг эгэл жирийн л хүмүүс. Тэр ч утгаараа ангийнхан маань амьдрал ахуйгаа сайн авч явж, энх тунх ажиллаж хөдөлмөрлөж явна даа” хэмээн дурслаа.
Ийнхүү тэд хүүхэд ахуй насаа дурсаж яг л тэр үедээ очсон мэт баяр, жаргалд умбацгаан суув. Тэд төгсөлтийнхөө ой бүрээр уулзан учирч, сурагч насны дурсамжаа ярьж, аз жаргал дүүрэн мөчийг хамтдаа өнгөрүүлдэг уламжлалтай гэдгээ ч энэ үеэр хэлж байлаа.
Т.БАТЛХАГВА
Өглөө бүр тантай хамт байдаг “Өдрийн сонин”-ы мягмар гаргийн дугаар 12 нүүрээр хэвлэгдэж, та бүхний гар дээр хүрч байна.
УУХҮ-ийн сайд Г.Ёндонтой ярилцлаа. “Экспортын тээвэрлэлтийг нэмэгдүүлж, эдийн засагт үүссэн хүндрэл бэрхшээлийг даван туулах зорилттой ажиллаж байна” гэлээ.
АН-ын идэвхтэй залуу гишүүдийн нэг, ардчилсан хуьсгалын түүхэнд тод мөртэй“Хонх”-ын С.Цогтсайхан агсны авга дүү, АН-ын Үндэсний бодлогын хорооны гишүүн М.Тулгаттай цаг үеийн сэдвээр ярилцлаа.
Манай сонины нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч гуравдугаар нүүрт “Манай улсад 13-хан мянган төрийн албан хаагч байхад уг нь болох юм” хэмээх нийтлэл хэвлэгдлээ.
Өмгөөлөгч, доктор Б.Гүнбилэгтэй гадаадад гацсан монголчуудын эрх зүйн байдлын тухай ярилцлаа.
Нийгмийн даатгалын тогтолцоо болон тэтгэврийн шинэчлэлийн талаар Нийгмийн даатгалын ерөнхий газрын Хяналт, шалгалтын газрын дарга Д.Ганзоригтой ярилцлаа. Тэрээр “Нийгмийн даатгалын салбарт шинэчлэл хийх ёстой” гэв.
Монгол легион цэргүүдийн төлөөлөл Хаш-Эрдэнийн Бямбасүрэнтэй хийсэн ярилцлагаа хүргэж байна. Тэрбээр Францын армид 14 жил тасралтгүй алба хааж байгаа бөгөөд, Францын армийн бага офицер цолтой, өдгөө салаан ахлагчийн ажил үүрэгтэй ажиллаж байгаа юм байна.
Монголын анхны каскадёр, “Мандухай сэцэн хатан” түүхэн киноны орлон тоглогч, Техникийн ухааны доктор (Ph.D), Монгол Улсын зөвлөх инженер Пунцагдашийн Энхбаатартай ярилцсанаа хүргэж байна.
Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugins/news/login/
Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы мягмар гаргийн дугаараас уншаарай.
Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. Мөн “Мөнгөн завъяа” дахь сонин борлуулах цэг, Сансрын үйлчилгээний төв дэх сонин борлуулах цэг, Хан-Уул дүүргийн 19 дүгээр хорооллын үйлчилгээний төвд байрлах сонин борлуулах цэг, Саппорогийн “Миний дэлгүүр” дэх сонин борлуулах гол гол цэгүүдээс худалдан авч болохыг дуулгая. Түүнчлэн “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.
Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу. Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88085029 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээллийг аваарай.
“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 19001987-гоос лавлана уу.
“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮХЭН ТАНТАЙ ХАМТ