Month: August 2020

Архангай аймгийн Цэнхэр сумын харьяат Монгол Улсын шинэ заан Мягмарын Бадарчтай ярилцлаа.

---

-Улсын заан болсонд баяр хүргэе. 512 бөхийн барилдаанд их шөвөгт шалгарч улсын заан цол хүртэнэ гэдэг амар ажил биш. Энэ наадмаар ийм том цолд хүрнэ чинээ санаж байв уу?

-“Өдрийн сонин”-ы уншигчдадаа энэ өдрийн мэнд хүргэе. Энэ жил бэртэл гэмтэлгүй, бие хөнгөхөн, бэлтгэл сайхан таарсан. Том цол бодож нервтехгүй өөрийнхөөрөө сайхан барилдсан. 512 бөхийн барилдаанд долоо давж улсын заан цол хүртэж дүүрэн сайхан наадлаа. Миний бага байхад зургаан залуу зааны өрсөлдөөн монгол бөхийг чимдэг байлаа. Манай голынхон ч бүгдээрээ залуу заануудын барилдааныг шимтэж үзнэ. Тийм ч учраас улсын заан цол хүртвэл мөн ч сайхан юм даа гэж боддог байсан маань сая биеллээ оллоо, сайхан байна. Том цолны энд хүрч барилдах үүрэг хариуцлага дагаад ирж байна. Улсын заан цол хүртсэн хүн чинь доогуур даваанд унаад байж болохгүй. Том цолны нэр хүндийг өргөж явахын тулд илүү хичээж хөдөлмөрлөх үүрэг хариуцлага надад ирлээ. Эхлээд батлах, цаашлаад ахиулахын төлөө өөрийгөө дайчилна даа. Намайг дэмждэг, давахад баярладаг ямар олон хүн байдгийг харлаа. Олон хүнийг баярлуулахын төлөө хичээнэ дээ.

-Өнгөрсөн өвөл нэгдүгээр сараас хойш заал танхимын барилдаан зохион байгуулагдаагүй. Баяр наадмын бэлтгэлээ хэрхэн базаав?

-Формоо хадгалахын тулд гэрийн нөхцөлд хүчний бэлтгэлээ түлхүү хийсэн. Хааяа нэг зааланд барилдааны бэлтгэлээ цөөхүүлээ базаана. Дан ганц хүчний бэлтгэл хийгээд байвал барилдааны мэдрэмж алдагддаг сөрөг талтай. Өнгөрсөн наадмуудаар унасан барилдаанууддаа дүгнэлт хийж жингээ хассан. Барилдааны мэдрэмж ч илэрхий нэмэгдсэн нь амжилтад маань эергээр нөлөөллөө. Наадмын бэлтгэлд “Бөх билэгт” дэвжээнийхэнтэйгээ эрт гарсан. Багш нартайгаа алдаа оноогоо зөвлөж тухай бүрт нь засч залруулж байлаа.

-Наадмын барилдаануудынхаа талаар ярихгүй юу. Тавын даваанд Увс аймгийн арслан Навааны Хүрэлсүхийг амлаж барилдсан. Залуу арслангаас ямар хий, зай харж амлав?

-Хүрэлсүх бид өмнө нь цөөн удаа таарч барилдаж байсан. Шуудганд хүрч барилдана гэж төлөвлөж байлаа. Давхар шуудагны барьц аваад түрэхэд Хүрэлсүх тосгуулаад хавирч байсан. Мэхийг нь мэдэрсэн учраас биеэ суллаад дээр нь туссан.

-Шинэ начин Х.Цогтгэрэлийг амласан барилдаан олны анхаарлыг татаж байсан. Хөмөрдөг хүнийг л хөмрөөд давж байна лээ. Барилдаанаа хэрхэн төлөвлөж гарав?

-Х.Цогтгэрэл бид нэг үеийн аймгийн арслангууд. Олон удаа таарч барилдаж байлаа. Гол төлөв би хаяж байсан.

Барилдааныг нь сайн мэддэг учраас л амласан хэрэг. Сугадахад нь элэг бүсдэж хөмрөөд давсан. Барилдааны явцад өөртөө итгэлтэй тайван байсан. Ер нь бэлтгэл сайн байхад сандарч тэвдэх асуудал гардаггүй юм билээ.

-Заан цолны даваанд улсын арслан Р.Пүрэвдагва аймгийн арсланг тунаагаад таныг амлаж байна лээ. Нутгийн арслантай хийсэн барилдаан ямар болов?

-Арслан хөдөлгөөнтэй хүнийг амлаад дэмий гэж бодоод Б.Зоригтбаатарыг үлдээж, намайг авсан болов уу. Хоорондоо олон барилдсан болохоор надад ч амар байсан. Алдаа гаргалгүй өөрийнхөөрөө барилдаж хүчтэй арсланг давж заан цолны босго алхсан.

-Наадмаас хойш арслантай уулзсан уу та?

-Амжаагүй л байна. Утас руу нь хэд хэд залгахад холбогдохгүй байна лээ. Хөдөө амарч яваа байх.

-Улсын гарьд цолны даваанд улсын аварга Н.Батсуурьт амлуулж хүч үзсэн. Аваргатай хийсэн барилдааныхаа талаар ярихгүй юу?

-Аваргын бэлтгэл гойд сайн байна лээ. Мэхэндээ тэсрэлттэй, тун ч их бяртай байсан. Дээрээс нь барилдаанаа зөв тооцоолдог, алдаа гаргадаггүй онцлогтой бөх. Даваа ахих тусам л биедээ түүргүй сийрэгхэн барилддаг. Миний хувьд бөхийн өлгий нутгаа төлөөлөөд улсын наадмын өндөр даваанд гараад ирэхэд сайхан санагдсан.

-Шинэ заан нутагтаа очиж амжсан уу. Хэрхэн хүлээж авав?

-Наадмын дараа очоод цөөхөн хоног амраад ирсэн. Архангай аймаг дархан аваргатай, аварга, арслантай бөхийн өлгий нутаг. Заан болоод очиход нэг их сүржигнэхгүй байна лээ (инээв). Магадгүй надаас илүү том амжилт хүлээж байгаа болов уу.

-Ирэх жил Ардын хувьсгалын 100 жилийн ойгоор 1024 бөх барилдана. Энэ цагт ид барилдаж байгаа бөхчүүдийн тухайд цол чимгээ ахиулах том боломж байх…Таны хувьд энэ их ойн босгон дээр цолоо ахиулж байдаг бэлгэшээлтэй л юм даа.

-Тийм шүү. Том боломж. Ашиглахын тулд наадмын дараахнаас л бэлтгэлдээ орсон. Энэ бэлтгэлийн формоо унагалгүй хадгалж байгаад их ойд зодоглох зорилго тавьж байна. Улсын заан цол хүртэхэд тав болон зургаагийн давааны тунаанаас гарчихаж байгаа юм.

-Анх 2012 оны улсын наадмын сорилго барилдаанд Архангайн Бадарч гэж залуу Бөхийн өргөөнд шуугиулж байсныг тод санаж байна. Заал танхимын барилдаанд анх удаа гарч барилдсан нь тэр үү?

-Хотод ирж бэлтгэл хийхдээ заал танхимын барилдаануудад гарч барилддаггүй байлаа. Сумын цолтнуудын барилдаанд цөөн удаа гарч барилдсан. 2012 оны хавар сумын начин цолтой залуу улс аймгийн цолтнуудын барилдаанд аманд гарч байсан маань санаанаас гардаггүй юм. Наадмын сорилго барилдаан байсныг ч хэлэх үү. Бөхчүүд бэлтгэлдээ гарчихсан бие нь чангарчихсан, их л сүртэй харагдаж байсан. Оноолтоо сонсоод сууж байтал Баян-Өлгийн улсын начин Б.Баатарцолтой оноолт таарсан тухай зарлаж байна. Өөрийнхөө хэмжээнд бэлтгэл сургуулилт хийчихсэн байсан учраас тэгж их тэвдээгүй. Барилдаад давчихлаа. Харин хоёрын даваанд улсын гарьд Ж.Бат-Эрдэнтэй оноолт таардаг юм. Шинэ гарьдтай тухайн үед яаж барилдсанаа одоо хэр нь сайн санадаггүй юм. Нэг мэдэхэд л туг тойрч байсан. Бөхийн өгөөнд цугласан олон уухайлаад л мөн ч сайхан байсан шүү. Том урам авч билээ. Тэр барилдаанд О.Хангай харцага сумын заан цолтой сайн барилдаж улсын заан Б.Соронзонболдоор хоёр давж байсан.

-Дараахан нь аймгийнхаа наадамд очиж барилдаад түрүүлсэн байх?

-Улсын том цолтой бөхчүүд давсныг маань нутгийнхан зурагтаар харсан юм билээ. Нутагтаа очиход тэр хавиар л хөл хөөр болж байсан. Гэтэл сумын наадамдаа түрүүлж заан болно гэж барилдаад гурвын даваанд уначихдаг юм. Манайхан ч “Гадны бөхөд түрүү алдлаа. Олигтой барилдсангүй” гээд их зэмлэж байна. Миний шар хөдлөөд тайван ч сууж чаддаггүй. “Нөгөөдөр би аймгийн наадамд түрүүлнэ” гэж том ам гарчихлаа. Хэлсэн амандаа ч багтаж аймгийн арслан Б.Мөнх-Эрдэнээр долоо давж түрүүлсэн. Нүүр бардам сумандаа очиж билээ. Одоо эргээд бодоход сайхан байдаг юм. Сая наадмаар Б.Мөнх-Эрдэнэтэйгээ дөрвийн даваанд оноолт таарч барилдаад давсан. Өмнө нь миний харцага цол хүртдэг наадмаар мөн таарч барилдаж байсан.

-Таны ах нар, тэр дундаа ээж тань их баярласан байх даа?

-Анх бөх болно гээд хөдөө гэрээсээ цүнхээ үүрээд гарахад ээж маань тун ч дургүй байж билээ.

Аймгийн арслан цол хүртээд гэртээ очиход “Одоо болно. Том цол хүртсэн юм чинь ирж малаа малла” гэж хэлж билээ. Тухайн үед ээждээ “Би улсын том цол заавал авна” гэж амлаж байснаа мартдаггүй юм.

Намайг улсын цол хүртсэнээс хойш л дэмждэг ойлгодог, барилдааныг маань анхаарч хардаг болсон юм даа, ээж минь. Одоо би ээжтэйгээ хамт амьдардаг. Бэлтгэлээ тараад харихад ээжийн хоол цай мөн ч сайхан шүү дээ. Ах нар маань бүгд сум орон нутагтаа барилддаг цолтой бөхчүүд. Намайг бодвол уртай барилддаг улс бий. Би ч тулж зогсохоос илүү унасан ч давсан ч хамаагүй уран хурц барилдаан үзүүлэхийг зорьдог юм. Үзэгч дэмжигчид бөхчүүдээс уран барилдаан л хүлээдэг шүү дээ. Нэг бол тойрч зугтаад, үгүй бол тулж зогсоод байж болохгүй. Үзэгчдээ хүндлээд үзүүштэй барилдаан гаргах нь бөхчүүдийн үүрэг гэж боддог.

-Таны хувьд гарьд цолны өндөр даваанд гарч барилдлаа. Ер нь наадмын түрүү хэр хол харагдаж байх юм?

-Даваад гарьд цол, дахиад ганцхан давахад л улсын арслан цолд хүрнэ шүү дээ. Хажууханд л харагддаг юм билээ. Анх аймгийн арслан цолтой улсын наадамд барилдаад тавын даваанд Х.Мөнхбаатар арсланд уначихаад улсын цолгүй үлдлээ гэж шантрах бус жаахан хичээхэд л улсын цол дэргэд байна шүү гэж өөртөө хэлж байсан. Сүүлд Э.Оюунболд аваргад мөн начин цолны даваанд унаж байсан. Жаахан хөдөлмөрлөхөд л улсын цол хүртэх юм байна гэж өөрийгөө хурцлаад л өнгөрсөн. Удсан ч үгүй улсын наадамд зургаа давж улсын харцага цол хүртсэн дээ. Энэ жилийн наадмаар заан цол хүртлээ. Миний хувьд бүх зүйлээ золиосолж бэлтгэл сургуулилтаа базааж байна. Нэгэнт амьдралаа зориулсных оргилд гарна л гэж зүтгэж байгаа. Надаас шалтгаалах нөөц бололцоо юу байна тэр бүгдийг л дайчилна. Зөв явахад болох байлгүй дээ.

-Таныг улсын заан Д.Хишигдорж бөхийн замд хөтөлсөн гэл үү?

-Би зургаан ахтай нэг дүүтэй. Тусад ороод л ах нартайгаа дээлний сугаа ханзартал ноцолддог байлаа. Эхлээд ч насны зөрүү гараад ах нартаа унана. Сүүлдээ ихэвчлэн давдаг, даваад сум овооны наадамд барилддаг, боломж нь олдвол түрүүлчихдэг болсон. Миний дээд талын ах Д.Хишигдорж заантай уулзаж “Дүүгээ бөх болгомоор байна” гэж хэлсэн юм билээ. Ингээд заантай уулзахад гайгүй барилдчихаар итгэл төрүүлсэн юм байлгүй, хотод ирж бэлтгэл сургуулилт хийхээр болсон.

-Сумын наадам сэтгэлд тод үлддэг шүү дээ. Анх аль сумын наадамд барилдаж ямар цол хүртэж байв?

-Сумын наадам сайхан шүү. Анх ээжийнхээ төрсөн нутаг Өвөрхангай аймгийн Бат-Өлзий сумын наадамд үзүүрлэж сумын начин цол хүртэж байлаа. Сүүлд улсын харцага болчихоод дараахан нь очиж барилдсан. Бөхийн амжилтын гараагаа эхэлж байсан дэвжээндээ улсын цол хүртээд очиход мөн ч сайхан сэтгэлд дотно санагдаж байж билээ. Жаахан хүүхэд яаж барилдаж байсан маань нүдний өмнө харагдаад л.

-Бөхийн удамтай юу?

-Аав, ээжийн аль аль талдаа удамтай. Ээжийн талд Их монгол Шаравжамц аварга байсан юм билээ. Аавын талд орон нутагтаа сайн барилдаж явсан цолтой бөхчүүд бий.

-Энэ цагийн бөхчүүдэд үлгэр дуурайл болж буй дархан аварга Г.Өсөхбаяр “Бөх билэгт” дэвжээний бөхчүүдтэй наадмын бэлтгэлд хамт гарч алдаа оноог нь хэлж байгаа харагддаг. Аваргын нөмөр нөөлөг их биз. Наадмын өндөр даваанд гарч барилдах бололцоотой нутгийн дүүдээ өндөр аварга юу захидаг вэ?

-Нөмөр нөөлөг их шүү. Дэвжээний бөхчүүдээ их хурцална. Бэлтгэлээ сэтгэлээсээ хий, бүх боломжийг алдалгүй ашигла гэж зөвлөдөг юм.

-Энэ жилийн наадмаар шинэ аварга цолтон төрлөө. Шинэ аваргын талаар?

-П.Бүрэнтөгс аварга анх 2012 онд аймгийн арслан цолтой улсын наадамд түрүүлж шинэ мянганы гайхалтай түүх бүтээж байсан мундаг бөх. Улсын наадамд түрүүлснээсээ хойш найман жилийн хугацаанд өндөр ачаалалттай бэлтгэл хийж энэ хэмжээнд барилдаж байгаа нь түүнийг ямар хэмжээний бөх болохыг илтгэж байгаа хэрэг. Энэ жилийн тухайд бэлтгэл нь онцгой сайн байна лээ.

-Тэр жилийн наадмаар улсын арслан Ц.Содномдорж заан цолны даваанд таныг давчихаад их баярлаж байгаа харагдсан. Барилдааны талаар хуучлахгүй юу?

-Заан цолны даваанд анх удаагаа гарч барилдсан минь тэр л дээ. Содном арслан хавирахад нь шуудгаа тавиад дараад уначихъя гэж тооцоолсон юм. Гэсэн ч гарандаа хөшигдөөд уначихсан. Сургамжтай барилдаан болсон шүү.

-Та “Нутгийн буян” группийн нэр дээрээс барилддаг бил үү?

-Арагшаа санаа зоволгүй бэлтгэл сургуулилтаа базаана гэдэг амжилтын үндэс байдаг. Ийм боломжоор хангадаг “Нутгийн буян” группийн захирал Л.Бат-Орших ахдаа, гэр бүлд нь талархаж явдгаа хэлье.

-Архангай аймгийн Цэнхэр сумаар зарлуулж барилддаг. Таны төрсөн нутаг уу?

-Тийм. Би Архангай аймгийн Цэнхэр сумын Орхон багт Орхон голын эхэнд төрсөн юм билээ. Боломж л гарвал нутгаа зорьдог. Сая наадмын өмнө төрсөн бууцан дээрээ очоод ирсэн. Унасан газраа эргээд буцахад ч бодол санаа цэгцрээд сайхан байдаг юм билээ.

Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Б.Ганчимэг дуулсан дуунуудаа эмхэтгэж, төгөлдөр хуурын дарамжтай “Энэ миний ДАРХАН ХИЛТЭЙ ЭХ ОРОН” номоо гаргажээ. Номных нь талаар түүнээс тодрууллаа.

---

-Анхны номоо өлгийдөн авсан сэтгэгдлээ уншигчдад хуваалцахгүй юу?

-Шинэ хүүхэд мэндэлсэн мэт нэг л тийм үгээр хэлэмгүй гэгэлзсэн, хайр хүрэм санагдаж байна. Миний бие 1994-2020 он хүртэл дуулсан дууныхаа сангаас нийгэмд өгөх санаа, бэлгэ дэмбэрэл, ач холбогдлыг бодож 57 дууг сонгон авч “Энэ миний Дархан Хилтэй-Эх орон” нэртэйгээр та бүхэндээ өргөн барьж байна. ХЦДБЧ-ын зөвлөх хормейстр, хөгжмийн зохиолч, удирдаач Ж.Батхүлэг багшийн минь хөгжим, ХЦДБЧ -ын гоцлол дуучин, дууны яруу найрагч Г. Мөнхжаргал ахын минь шүлэг ХЦДБЧ-ын найрал дуучид найрал хөгжимтэй надад зориулан бичсэн энэ сайхан дуугаар нэрлэсэн.

Энэ жил “Чиний минь ирэх харгуй” дуу дуулсны 20 жил, ХЦДБЧ-ын 80 жилийн түүхт ой тохиолдуулан тангараг өргөсөн цэргийн жинхэнэ албан хаагч офицер, багш хүний хувьд ойдоо барьж байгаа бэлэг гэж ойлгож болно оо.

Номны маань өмнөтгөл үгийг нь хөгжмийн зохиолч Н.Жанцанноров гуай бичсэн. Номонд орсон дуунуудыг эцэг эх, элбэрэл хайр, цэрэг эрс эх орон, гүн ухааны, найрал дуучидтай дуулсан гэж ерөнхийд нь таван хэсэгт хуваасан.

-Энэ номыг мөн дуучдад зориулсан сурах бичиг гэж ойлгож болох уу?

-Тийм. Төгөлдөр хуурын дарамжтай 57 бүтээл багтсан.

Номын санааг 2019 оны ажлын төлөвлөгөөндөө оруулж оны эхний өдрөөс хэрэгжүүлж ажилдаа орсон. Орчин цагт төгөлдөр хуурын дарамжтай дууг хэрэглэх хүн олон болсон ч ийм ном харьцангуй ховор гарч байна. Тийм учраас Ганчимэг гэдэг хувь хүн гэхээсээ илүүтэйгээр нийгмийн шаардлагаар мэргэжлийн түвшинд энэ номыг гаргах зорилго тавин хамтран зүтгэгчдийнхээ хүчин зүтгэлээр гаргалаа.

Төгөлдөр хуурын дарамж гэдэг нь хөгжмийн тайзны бүтээлийг дуулах хөтөч буюу удирдбарын төгөлдөр хуурт оруулсан хөрвүүлэг юм. Дуулсан дууны түүврийг минь хараад дуулах, хөгжимдөх хүмүүст нэн тохиромжтой төгөлдөр хуурын тавиур дээр бүрэн дэлгэгдэж тавигддаг нуруу сайтай хийгдсэн.

-Дуунуудаа сорчилж ном болгох болсон гол шалтгаан нь юу байсан бэ?

-Миний дуулсан дуунууд зөвхөн надаар дуусалгүй олон сайхан дуучид үе дамжуулан авч яваарай гэдэг утгаараа энэ номыг гаргасан. Энэ дуунууд маань он жилийг түүчээлэн амьдарч, олон жил ард түмэн минь дуулаасай гэсэн үүднээс номоо бүтээлээ.

-Таны дууны номыг урлагийнхан илүү их сонирхож байгаа байх. Ялангуяа СУИС, Хилийн цэргийн дуу бүжгийн чуулгын залуу уран бүтээлчид?

-Тийм ээ, хүмүүс шууд л асууж сураглаад эхэлж байна. Ер нь өөрийнхөө дуулсан дуунуудаар төгөлдөр хуурын дарамжтай ном гаргасан дуучид бараг байхгүй. Ардын жүжигчин Д.Жаргалсайхан гуай өөрийн дуулсан, зохиосон болон буриад дуунуудаараа, Х.Уртнасан багш өөрийн ари, романсуудаараа ном гаргасан гэх мэтээр өмнө нь бэлэн байсан зүйлээ л гаргаж байсан. Яг орчин цагийн дуучдаас ийм эмхэтгэл гаргасан дуучин байхгүй болов уу.

-Энэ номыг худалдаж авахыг хүсвэл хаана хандах вэ?

-Фэйсбүүк хуудсаар маань, мөн Интерном номын дэлгүүрт тавигдана. Авахыг хүссэн хүмүүс холбогдвол хүргэлтийн үйлчилгээ ч бас байгаа.

Энэ номын ерөнхий редактор, эмхтгэсэн Цэргийн хөгжмийн сургуулийг онцсайн дүнтэй төгссөн, цэргийн хөгжмийн удирдаач, МУСТА Д.Отгонтогтоол болон ХЦДБЧ-ын найрал дууны багш Т.Батмандах, мэргэжлийн талаас, ном гаргах бүх л талын дэмжлэг туслалцаа өгсөн хөгжмийн зохиолч Н.Жанцанноров,

“Хилчин” хамтлагийн ахлагч М.Нямзаан, ХЦДБЧ-ын Урын сангийн фондын эрхлэгч Ц.Энхцэцэг, хэвлэлийн эхийг бэлтгэсэн ХХЕГ-ын Олон нийттэй харилцах албаны эх бэлтгэгч А.Оюунгэрэл, хавтасны болон эх бэлтгэсэн “Адмон Принт” ХК-ийн хамт олон болон эх бэлтгэгч Д.Пүрэвсүрэн, зохиолч Ванхүүгийн Батбаяр агсны хүү Төрмөнх болон энэхүү номыг бүтээхэд оролцсон дэмжсэн бүх найз нөхөд, ах эгч, хөгжмийн зохиолчид, яруу найрагч нартаа болон энэ бүхний ард асаалттай танк шиг зогсож байсан халамжит сайхан хань Д.Баттөмөртөө баярлалаа гэж хэлье.

Гэр бүлийн үнэ цэнэ, эцэг эх үр хүүхдийн элбэрэл хайр, нутаг ус байгаль эх дэлхийг хайрлан хамгаалах шүтэн дээдлэх, цэрэг эрс, эх орноо магтан дуулсан миний дуунууд он цагийг түүчээлэн хүн зоны итгэл сэтгэлийн гал дээр уянга нэмэн эгшиглэх болтугай. Ирэх 2021 онд өөрийн дуулсан дуунуудаараа дуучдын дунд уралдаан зарлах төлөвлөгөөтэй ажиллаж байгаа.

Иргэд дархлаа дэмжих эрүүл мэндийн дасгалыг өглөө бүр долоон цагт Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнд хийж байна. Баянзүрх дүүргийн биеийн тамир спортын хорооноос энэхүү аяныг санаачилж зохион байгуулж байгаа бөгөөд өглөөний гимнастикийг үндэсний бүжгийн хөдөлгөөн, биелгээтэй хослуулан дэглэжээ. Өчигдөр өглөө Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнд очлоо.

Тамирын хослол, биед эвтэйхэн хувцастай бүхий л насныхан хэдийнэ ирж биеэ халааж, дугуй жийж, хөнгөн алхаж, гүйж байлаа.

Иргэн М.Цэрэндолгор “Өглөө болгон зургаан цагт гэрээсээ гараад есөн цаг хүртэл хүрээлэнг бүтэн тойрчихоод, гимнастикаа ч хийнэ. Гэрээсээ гараад цэцэрлэгт хүрээлэн хүртэл хоёр километр гаруй замыг алхаж туулна даа. Ингэж бүтэн тойроод гэртээ харихад найман километр болж байгаа юм. Энд гимнастикийн янз бүрийн дасгалыг багш нар үнэ төлбөргүй заадаг. Дасгал хөдөлгөөн хийснээр өдрийнхөө эрч хүчийг авч цоглог болно. Өнөөдөр ардын бүжгийг хослуулсан гимнастик заана. Бие биелгээ заахад яах ийхийн зуургүй л 50 гаруй хүн цуглардаг. Биелгээ хийнэ гэдэг бүх биеийн хөдөлгөөнийг шаарддаг. Бүр гурван килограмм жин хассан байна шүү дээ. Энд ижил зорилгоор, зүрх сэтгэлээрээ нэгдсэн хүмүүс очиж идэвхтэй дасгал хийдэг. Надтай хамт дасгалд ирдэг эмээ гэхэд 70 гаруй насных. Эрүүл мэндийнхээ төлөө ингэж явахаас өөр аргагүй” хэмээлээ. Өндөр настан О.Баярсайхан “Дасгал хөдөлгөөн хийснээр сайхан эрүүлжиж байна. Эрүүл мэндээ бодоод 72 настай байж хоёр сарын турш Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэндээ алхаж, идэвхтэй гимнастик хийж байна. Идэвхтэй хөдлөхөөр бие хаа хөнгөрөөд сайхан шүү” хэмээн ярилаа.

Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнгийн Цагдаагийн талбайд анх ахмадуудад зориулж гимнастикийн аян эхлүүлсэн ч яваандаа хүмүүс ихэд сонирхох болсон тул ийнхүү насны хязгааргүй болжээ. Гимнастикийн багш О.Энхтуяа “Засаг даргын захирамж гарсны дараа өмнөх долоо хоногоос нийтийг хамарсан дасгал болгоё гэж шийдсэн. Дэлхий нийтэд дэгдээд буй цар тахлаас үүдэн карантинтай байсан. Тиймээс энэхүү дасгалаар иргэдийн дархлааг дэмжиж, үндэстний аялгуунд монголчууддаа зориулсан хөдөлгөөн зохиоё гэж бодсон. Би 1981 онд сургуулиа төгсөөд гимнастикийн багш хийгээд одоо тэтгэвэртээ гарчихсан. Түүнийгээ ч биелүүлж, бичлэгээ сошиал орчинд тавьсан. Ингэхэд хүмүүс өндөр сэтгэгдэлтэй хүлээж авч суръя, заалгая гэсэн. Би анх Нийслэлийн Биеийн тамир спортын хороонд ийм хөдөлгөөн зохиолоо гээд санал тавьсан юм. Тэд ч миний саналыг дэмжсэн. Дасгал хөдөлгөөний аян эхлээд долоо хонож байна” хэмээгээд “Өглөө биелгээний хөгжмөө тавиад дасгалаа эхлүүлэхэд хүмүүс сайн дураар санаачилгаараа оролцдог. Түүнээс биш энэ их цар тахлын үед кампанит ажил болгоод л хүчээр авчирсан юм биш. Бид энэ дасгалаа өглөө бүр тогтмол зохион байгуулна” гэж нэмж тайлбарласан юм.

Дасгал хөдөлгөөний багийнхан ихэвчлэн 40-50 эргэм насныхан харагдлаа. Тэд хурд хүчтэй цочмог хөдөлгөөн хийхээс илүү аядуу намуухан ая эгшигт нийцүүлэн тайван, эвсэлтэй хөдлөх аж. Бие биеэсээ зайдуухан нуруу эгц, цээж тэнэгэр зогсоод өвдгөө хагас нугалжээ. Үүнийг эхэлж ажвал монгол ардын бүжиг бүжиглэх нь үү гэлтэй. “Өглөө эрт долоон цагаас гимнастик эхэлдэг. Эрт босохоор тэр өдөржингөө ухаан санаа сэргэг, бие хөнгөн болдог. Угтаа гимнастик гэдэг бүжгийн хөдөлгөөн юм шүү дээ. Яахав энд бүжгийг арай уян болгоод л хийж байгаа. Энэхүү ахмадын эрүүл мэндийн дасгалд хүмүүс дуртай ирж, эрүүл мэнддээ анхаардаг болсон нь ажиглагдсан. Мэдээж цар тахлын үед дархлаагаа дэмжихэд хөдөлгөөн маш чухал шүү дээ. Хөдөлгөөн гэдэг эрүүл мэнд, саруул ухаан гэсэн үг. Тиймээс өөрсдөө гимнастик, дасгал сургуулилт хийсний үндсэнд бие махбодид ямар өөрчлөлт орж буйг мэдэрнэ. Ялангуяа, ахмадын хөдөлгөөнүүд яг л хүний бүх эрхтэнд нөлөөлж буй. Ерөөс өглөө болгон тогтмол алхаад хөдөлгөөнөө хийвэл турна, эрүүлжинэ. Ингэснээр нөгөө янз бүрийн эм бэлдмэл хэрэглэхгүй, эрүүлээр турна гэсэн үг” хэмээн тус дасгалын идэвхтэн иргэн Л.Баярмаа хэлэв.

Дасгалын багш О.Энхтуяа “Энэ дасгал харьцангуй тайван зөөлөн хөдөлгөөнтэй учраас үе мөч, нуруу өвддөг хүмүүст хэрэгтэй. Ер нь бидний зааж байгаа биелгээтэй хосолсон гимнастик хөлийн шагайнаас эхлээд ууц нуруу, хүзүү сээр гээд хүний биеийн бүхий л үеийг ажиллуулж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, биеийн бүх үеийг тосолж өгнө гэсэн үг. Анх хөдөлгөөнийг нь мэдэхгүй алдах үе гарна, долоо хоногийн дараагаас л сурчихдаг юм. Энд өглөөний гүйлтэд ирсэн хүмүүс ч нэгдээд гимнастикийг дагаж хийдэг” хэмээн шавь нартаа зөвлөж байлаа. Өндөр настай, ууц нуруу нь өвддөг хүмүүс түргэн, цочмог хөдөлж болдоггүй бөгөөд хөгжмийн зохиолч Н.Жанцанноровын намуухан аялгуунд тааруулан аядуу тайван бүжиглэхэд бүхий л биед нь эерэг нөлөө үзүүлдэг аж. Зохион байгуулагчдын хувьд дасгалд хамрагдсан хүмүүсийн хоорондох зайнд анхаардаг гэж байлаа.

Өчигдөр “Dance chance” хамтлагийнхан ирж, иргэдтэй хамт дасгал хийсэн юм. Тэд багаараа үндэсний хувцсаа өмсөж, хүмүүсийг бүжигт урьж байлаа. Тус хамтлагийн багш Н.Эрдэнэ-Очир “Сүүлийн нэг сарын хугацаанд өв соёл, уламжлал болсон ардын бүжгээр бид бүхэн давлагааллаа. Энэхүү давлагааг үргэлжлүүлж, үйл ажиллагааг нь зогсоохгүй идэвхжүүлсээр байна. Одоогийн байдлаар “Шарка Барка”, “Журай Гэлдэн”, “Хатариш” гэсэн гурван челленж эхлүүлсэн. Машинаас бууж бүжиглэх нь манай төв суурин газар хийхэд аюултай, зохимжгүй. Харин өнөөдөр энд хийхээр санаачилсан. Хэцүү бүжиг биш шүү” хэмээсэн юм. Ингээд бүжгийн хамтлагийнхан халдвар хамгааллын дэглэмийг зөрчилгүй иргэдийг метр хагасын зайтай зогсоож, “Журай Гэлдэн” бүжгийн аянд дасгал хөдөлгөөн хийж эхлэв.

Цэцэрлэгт хүрээлэнд 80 настай буурайгаас найман настай балчир хүртэл дасгал хөдөлгөөн хийж, биеэ чийрэгжүүлэхээр иржээ. “Би таван настай. Бүжиглэх маш их дуртай. Энд цугласан ах эгч нар маш гоё бүжиглэсэн. Өмнө нь цэцэрлэгтээ л бүжиглэдэг байснаас энд ирж бүжиглэж байгаагүй. Хараад дагаад бүжиглэх амархан байсан. Надад бүх хөдөлгөөн нь таалагдсан” хэмээн үндэснийхээ хувцас өмссөн Ц.Сондор охин хэлэв. Түүний найз М.Түвшинбаяр “Манай найзууд гоё бүжиглэдэг. Би энд монгол үндэснийхээ хувцастай бүжиглэхэд гоё мэдрэмж төрсөн. Энэ хувцсыг миний ээжийн найз оёж өгсөн юм.

Бүжиг, дасгалууд таалагдаж байна. Би бүжиглэе гэж дандаа боддог” гэж цовоо дуугаар хэллээ. “Хүүхдээ бүжиглэхийг нь харах ёстой хөөрхөн байна. Хүүхдэдээ үндэснийх нь хувцсыг өмсгөөд гимнастикийн энэ аяныг дэмжвэл гоё юм болов уу гэж бодсон. Өмнөх өдөр нь хүүхдийнхээ дээлийг бэлдэж тавьсан. Охиноо бүжиглэж байгааг харсан чинь үнэхээр хөөрхөн, өхөөрдмөөр байна. Хөгжилтэй хөөрхөн байна шүү” хэмээн Ц.Сондор охины ээж Б.Солонго ярьж байлаа.

Нийслэлийн Засаг даргын тамгын газраас Улаанбаатар хотын нийтийн биеийн тамирын асуудал, хөдөлгөөний хомсдолоос урьдчилан сэргийлэх, бие бялдрыг чийрэгжүүлж, хөгжүүлэх чиглэлээр нэлээд анхаарал тавьж ажиллаж байгаа юм байна. Цахим орчноос дасгалын аяны талаар мэдээллийг хараад зорьж ирж сонирхсон Н.Ариунаа, Г.Энхбат нар “Өглөөний цагийг өөртөө зориул гэдэг. Гол нь гимнастик дасгал хөдөлгөөн гэдэг нь хүнийг эрүүл байлгах зорилготой. Удахгүй сэрүү унана. Олон удаа ингэж гимнастик хийж дархлаагаа дэмжих боломж гарахгүй байх” гэж ойр зууртаа ярьж байв.

Эрүүл мэндийн дасгалын аян энэ сарын 15-ныг хүртэл үргэлжлэх юм байна.

П.САЙНЖАРГАЛ