Month: July 2020

Хуульч Д.Мөнх-Эрдэнэтэй ярилцлаа.

---

-Хятадын худалдааны томоохон сүлжээ болох Алибаба цахим сайтаар Монгол Улсын газар нутгаас хэсэгчлэн зарж байгаа зар сошиал хуудсаар явж эхэллээ. Энэ ямар учиртай зар гэж харж байна?

-Юуны түрүүнд үнэн бодитой эсэхийг нь шалгах хэрэгтэй. Хэрэв үнэн бол тун ноцтой асуудал шүү. Газар, ард түмэн хоёр төр улсын үндэс. Би хувьдаа төрөөс газар олголт, ашиглалтын байдалд бүхэлд нь хяналт шалгалт хийх цаг нь болсон гэж боддог.

Улсын Их Хурлаас энэ чиглэлээр Хянан шалгах түр хороо байгуулж ажиллуулах боломж ч хуулиар нээгдсэн байгаа.

-Үндсэн хуулийн 6.2-т “Монгол Улсын иргэдэд өмчлүүлснээс бусад газар, түүнчлэн газрын хэвлий, түүний баялаг, ой, усны нөөц, ан амьтан төрийн нийтийн өмч мөн” гэж заасан. Үндсэн хуулийн энэ заалтад төрийн, нийтийн гэж томьёолж оруулснаас болж манай улсын газар нутгаас хэсэгчлэн зарж байгаа гэх зүйл яригдаж байгаа. Үүнд та хариулт өгөөч?

-Үндсэн хууль, бусад хуулиар нийтийн зориулалтаар ашиглахаар “бүх ард түмний өмч” болгон заасан зүйлсийг төрийн нийтийн зориулалттай өмч гэж тодорхойлсон байдаг. Тэгэхээр энэ байдал Үндсэн хуулийн уг заалтаас болсон гэхээсээ илүү газар олголт, ашиглалт манайд ямар замбараагүй байгааг л харуулж байна. Уул нь газар ард түмний мэдэл, төрийн хяналт, хамгаалалтад байх зарчимтай. Харамсалтай нь энэ зарчим амьдрал дээр бүрэн дүүрэн хэрэгжиж чадахгүй байна. Таны хэлсэнчлэн Үндсэн хуульд зааснаар Монгол Улсын иргэнд өмчлүүлснээс бусад бүх газар төрийн өмч юм. Энэ дашрамд хэлэхэд, Төрийн болон орон нутгийн өмчийн тухай хуулийн 4.4-т заасан төрийн нийтийн өмчийг гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүнд эзэмшүүлж болох заалтыг яаралтай Үндсэн хуульд нийцүүлэн өөрчлөх шаардлагатай байна.

-Дээрх заалтыг хүмүүст илүү ойлгомжтой тайлбарлаж өгөхгүй юү?

-Манайд төрийн өмчийг хуулиар төрийн өөрийн болон нийтийн зориулалттай өмч хэмээн ангилж ирсэн. Төрийн өөрийн өмч гэдэг нь төрийн албанд өдөр тутам хэрэглэгдэж байдаг байшин барилга, тавилга, тоног төхөөрөмж, машин тэрэг гэх мэт эд хөрөнгийг ойлгоно. Харин төрийн нийтийн өмч гэдэг нь газар, ой, усны нөөц, ан амьтан гэх мэт нийтийн зориулалтаар ашигладаг, бүх ард түмний өмч болох зүйлсийг хэлдэг. Ард түмнийг төлөөлж төр өмчлөгчийн эрхийг хэрэгжүүлж байна гэж ойлгож болно.

-Гадаадын иргэн манай улсад газар өмчлөх хууль, эрхзүйн орчин бий юү?

-Байхгүй. Үндсэн хуулиар хатуу хориглосон. Үндсэн хуулийн 6.5-д заасны дагуу гадаадын иргэн, хуулийн этгээд, харьяалалгүй хүн газрыг хуульд заасан болзол, журмын дагуу ашиглаж л болно. Өөрөөр хэлбэл, гадаадын иргэн газрыг өмчлөх буюу чөлөөтэй эзэмшиж, ашиглаж, захиран зарцуулах эрхгүй. Зөвхөн хуульд заасан болзол, журмын дагуу буюу Газрын тухай хуульд заасны дагуу Монгол Улсад байнга оршин сууж байгаа гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүн хувийн гэр, орон сууц, хашааны зориулалтаар 0,05 га, хүнсний ногоо, жимс, жимсгэнэ тарих зориулалтаар 0,1 га-гаас илүүгүй газрыг таван жил хүртэл хугацаагаар ашиглаж болно.

-Монгол Улсын иргэн газраа ингэж зарж болох уу?

-Болохгүй. Газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг шилжүүлэх харилцаа зөвхөн Монгол Улсын иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын хооронд явагдах хуультай. Өмчилсөн газраа гадаадын иргэн, хуулийн этгээд, харьяалалгүй хүнд худалдахыг мөн адил хуулиар хориглодог.

Дорнод аймгийн Баяндун сумын Засаг дарга Х.Хүрэлчулуунтай утсаар холбогдож ярилцлаа.

---

-Сайхан зусаж байна уу?

-Баярлалаа. Сайхан зусаж байна.

-Баяндун суманд зуншлага хэр байна вэ?

-Хур бороо элбэг, сайхан зун болж байна. Сүүлийн жилүүдэд их л гандуу байсан, энэ жил ногооны гарц ч сайн байна.

-Төр засгаас сумын баяр наадмыг тэмдэглэх шийдвэр гаргалаа. Үүнийг танай нутгийнхан хэр хүлээж авч байна вэ?

-Цар тахлыг дотроо алдаагүй болохоор зуны дэлгэр цагт иргэд сайхан баярлах хэрэгтэй. Энэ жил манай сумын 95 жилийн ой тохиож байна. Саяхан бас сонгууль хийгээд амжсан юм чинь жилдээ цөөхөн болдог томоохон баяруудын нэг болохоор сүр дуулиантай биш ч гэсэн тэмдэглэх нь зөв гэж бодож байгаа.

-Танай нутаг Улаанбаатар хотоос 600 гаруй км-ийн зайтай бил үү?

-Манай сум хотоос 650 километрийн зайтай.

-Баяндун суманд бахархмаар зүйл их олон байдаг байх. та нутгийнхаа талаар ярихгүй юу?

-Манай сум хойд хэсгээрээ хангай, өмнөд хэсгээрээ нарийн өвстэй. Говь, тал хосолсон онцлог газарзүйн байрлалтай. Ихэнх иргэд нь МАА эрхэлдэг. Эрдэмтэн сэхээтэн олонтой нутаг. БНМАУ-ын анхны гавьяат багш, дипломатч, зохиолч Д.Цэвэгмид, Төрийн далбааны зураг, өнөөгийн алдар гавьяатнуудын энгэрийг мялааж байгаа одон медалиудын ихэнхийнх нь эх загварыг бүтээсэн Д.Чойдог, Зууны домогт хилчин, генерал Б.Цэдэн-Иш, хөгжмийн зохиолч Ц.Сүхбаатар гэх мэт авьяаслаг, эрдэмтэй хүмүүс олон бий.

-Танай сумынхан 95-н жилийн ойдоо ихээхэн ач холбогдол өгч байгаа байх?

-Тийм ээ. Иргэдтэйгээ уулзаж наадмын хандив цуглуулах, талбай сэргээн засварлах гэх мэт олон ажил байна. Шийдвэр нь гарчихсан болохоор үлдсэн хэдэн хоногт чамбай ажиллах хэрэгтэй байгаа.

-Наадам хийх болсон гэдэг шийдвэрийг сонсоод нийслэл болоод бусад аймагт амьдарч байгаа уугуул иргэд чинь юу гэж байх юм?

-Өнөөдөр хүмүүс их холбогдож байгаа. Очих бодолтой байна, зочид буудал бий юу, хамаатнууд маань хаагуур нутаглаж байгаа вэ гэх мэтээр захаасаа сураг тавьж эхэлж байна.

-Улсын наадам үзэх сайхан. гэхдээ хүмүүсийн сэтгэлд сумын наадам шиг сайхан наадам байдаггүй байх?

-Тэгэлгүй яахав. Сумын наадамд уралдсан морьд, барилдсан бөхийг бүгд танина. Асарт сууж ахмадуудаа хүндлэн хууч хөөрч, удаан уулзаагүй найз нөхөд ангийнхан хоорондоо уулзаж, хоёр захад байдаг малчид хүртэл сумын наадмаараа л уулзалдана. Ер нь нутгийн иргэд нэг дороо цугладаг ганц үе нь гэж хэлмээр юм уу даа.

–Баяндун сумын хаанах нь наадмын талбай байдаг вэ?

-Сумын төвийн зүүн урд дов дээр байрладаг. Наадмын талбайд жилдээ гурав дөрвөн удаа л цуглана. Манай сум эрийн гурван наадмаасаа сур харваанд сайн. Монгол Улсын мэргэн, Буриад сурын дархан мэргэн Д.Цэцэг манай сумынх. Шинээр гарч байгаа харваачдаас Ч.Гандаваа, Н.Сүхбаатар, хурдан мориноос “Их хурд ” уралдаанд түрүүлдэг “Тайж” Халтарын уяач П.Цэгмид, хүчит бөхөөс аймгийн арслан Б.Батхуяг гэх мэт алдартнууд манай нутгийнх болохоор наадам тэгш сайхан болдог доо.

-Цар тахал, хөл хорионы үед танай суманд нөхцөл байдал ямар байна вэ?

-Хөл хорио тогтоох үед хөдөө байгаа иргэд бензин, тосоо авах гэж л жаахан асуудал үүсдэг. Тэрнээс бусдаар сумын төвд, эсвэл яг хөдөө байгаа хүмүүсийн дунд ажил хэвийн үргэлжилж байна. Төр засаг сайн ажиллаж вирусыг дотроо алдаагүй болохоор айх зүйлгүй байна.

-та сумын засаг даргын албыг хэр удаан хашиж байна вэ?

-2008 оноос сумынхаа Иргэдийн Хуралд сонгогдож, аймгийн Иргэдийн Хурлын ажлын албанд хоёр жил гаруй ажилласан. 2012-2016 оны хооронд Багийн засаг даргаар, үүнээс хойш Сумын Засаг даргаар ажиллаж байна.

-Ихэнх иргэд нутгаасаа холдож, төв бараадах нь элбэг байдаг. төрсөн нутагтаа ажиллаж амьдрахын давуу тал, өгөөж нь юу байдаг вэ?

-Залуус хот руу илүү чиглээд байвал хөдөө орон нутагт үлдэж байгаа нь голдуу хөгшчүүл болох гээд байдаг талтай. Ялангуяа зах хязгаар, хөдөө нутагт хүн ам нь цөөрвөл нүүдлийн соёл иргэншил ч байхгүй болно. Тиймээс төрсөн нутгаа эзэнтэй байлгах нь зөв. Залуус бид сурсан мэдсэнээ сум орон нутагтаа ирж хэрэгжүүлвэл бас л хэрэгтэй. Ахмад буурлууд маань бидэнд энэ сайхан сум, эх орныг үлдээсэн. Бид үүнийг нь зөв авч явж дараагийн үедээ хүлээлгэж өгөх ёстой.

Манай сумын мал таван төрөлдөө сүүлийн гурван жилд тогтмол өсөж байна. Шилжилт хөдөлгөөн бага, хүн амын тоо өссөн үзүүлэлттэй байгаа.

-Сумын наадам болно гэсэн мэдээг сонсоод хүмүүс хэрхэн хүлээж авч байна вэ?

-Сонгууль ярьж байсан иргэд маань наадмын бэлтгэлээ хийж байна. Өмсөх дээл хувцсаа бэлдэж, бөх, уяач, харваачид маань бэлтгэлдээ гарч эхэлсэн. Иргэд маань их сайхан хүлээж авч байна. Ер нь бол хүлээж байсан шийдвэр бололтой.

Энэ дашрамд Монгол түмэндээ сайхан баярлаарай гэж хэлье. Эрүүл явбал ирэх жилийн наадам үзнэ гэдэг, энэ жилийн наадам ч сайхан болно байх. Нутгийн зон олондоо 95 жилийн ойн баярын мэндийг дэвшүүлье.

М.ЭНХЗАЯА

“Эксмед” брендийн зөвлөх Г.Майцэцэгтэй ярилцлаа.

---

-Та бүхэн коронавирусийн эсрэг хамгаалалтын комбинзоныг АНУ руу гаргаж байгаа. Энэ талаараа ярихгүй юу?

-Хоёр сарын өмнөөс хийгдсэн ажил. Америкийн тал өөрсдөө сонголтоо хийсэн. Манай Монгол Улс тусламжийн бараа бүтээгдэхүүн өгөөд байгаа шүү дээ. Үүнийг үйлдвэрлэгч хүний өнцгөөс их зөв зүйл болсон гэж харж байна. Хамгийн гол нь Монголд үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнээ америкчуудад сурталчлах маш том боломжийг олгож өгч байна. Яагаад гэхээр Америк руу бүтээгдэхүүн ороход хүндрэлтэй байдаг. Ялангуяа хамгаалалтын яг ийм хувцсыг Америкийн хэмжээнд хоёрхон том компани л оруулдаг. Тусгай зөвшөөрөлтэй компаниуд гэсэн үг. Тэгэхээр бид ийм бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж чадаж байгаа шүү гэдгийг л харуулах том пи ар болж байна.

-Тусгай зөвшөөрөл, чанарын шаардлагаас эхлээд олон шат давсан байх?

-Америк руу бүтээгдэхүүн гаргана гэдэг бол маш хэцүү шүү дээ. Ялангуяа энэ хамгаалалтын хувцсанд тусгай зөвшөөрөл хэрэгтэй байдаг. Тусгай зөвшөөрлийг давж чадсан нь үйлдвэрлэгч бидний хувьд үнэхээр олзуурхууштай хэрэг. Энэ шалгуурыг манай компани давж чадсанд их баяртай байгаа. “Эксмед” компани бол “Эксклюзив” ХХК-ийн охин компани гэж хэлж болно. Яагаад гэхээр зохион бүтээлт, суурь ажилчин, боловсон хүчин бүгд “Эксклюзив” ХХК-ийн ажилчид л даа.

-Ийм бүтээгдэхүүн гаргаж байгаа нь цаг үеэ олсон, улсынхаа эдийн засгийг дэмжсэн зүйл болж байна?

-Энүүхэндээ гэхэд цар тахлын үед ёстой цаг үеэ олсон бүтээгдэхүүн байгаа юм. Үүнд Засгийн газар, УОК, Гадаад хэргийн яам, Худалдаа аж үйлдвэрийн танхим мөн Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар гээд маш олон байгууллага хамтарч энэ ажлыг хийсэн. Ямар ч улс руу хандивын зүйл хүргэхэд тухайн улс шууд “за” гээд авчихдаггүй. Яг юу өгөөд байгаа, хэрэгтэй юү, чанарын шаардлага хангах уу гэдгээс эхлээд олон зүйл хардаг. Америкийн Элчин сайдын яамны нэгдүгээр нарийн бичгийн дарга хүн хүртэл манай үйлдвэр дээр ирж үнэхээр Монголд үйлдвэрлэдэг юм уу, чанарын дагуу хийгдэж байна уу гэдгийг үзэж харсан. Тэгэхээр монголчууд бусад улс орноос дутахгүй, ийм нөхцөл бололцоо байгаа юм байна гэдэг маш том урмыг өглөө. Засгийн газар ч бидэнд боломж олголоо доо.

-Танай хамгаалалтын комбинзоны давуу тал нь юу вэ?

-Манай “Эксмед”-ийн сүүлд нэвтрүүлж байгаа материал даавуун талдаа, маш бат бөх. Тэгэхээр урагдаж цоорох зүйл байхгүй гэдгээрээ давуу талтай. Ер нь гадуур хийгдэж байгаа тусгай зориулалтын нэг удаагийн хувцаснууд урагдах магадлал маш өндөр байдаг. Магадгүй хүн өмсөөд арван минут, нэг цагийн дараа ч юм уу урагддаг. Энэ хамгаалалтын хувцас бол урагдахгүйгээс гадна, ариутгалыг зөв хийж чадах юм бол гурваас зургаан удаа ариутгаад өмсөөд байж болно. Тайлхаасаа өмнө 70 градусын спиртын уусмалаар цацаж ариутгаад явах боломжтой. Мөн энэ материалын гадаргуу дээр гурваас таван цаг вирус амьдардаг. Түүнээс цааш устана гэсэн үг.

-Үйлдвэрлэхэд хүндрэл бэрхшээл хэр байв?

-Цар тахлын хамгаалалтын комбинзоны материал нь үл нэвтрүүлэгч гэсэн технологиор хийгддэг. Үүнийг бид яаж чадаад байна вэ гэхээр “Эксклюзив” ХХК 2011 онд сөдөн куртка үйлдвэрлэж байсан. Энэ сөдөн куртканы үйлдвэрлэлийн технологи нь хамгаалалтын хувцасны үйлдвэрлэлийн технологитой адилхан. Суурь нь адилхан гэсэн үг. Тийм учраас хамгаалалтын комбинзоныг хийхэд бидэнд айхтар хүндрэл бэрхшээл байгаагүй.

-Хэчнээн ажлын байрыг бий болгож чадав. Цаашдаа өөр улсууд руу гаргаад эхэлбэл ажлын байр ч тодорхой хэмжээнд нэмэгдэх байх?

-30 цехийг ажиллуулж эхэллээ. Европын холбооны хэд хэдэн улсуудад хамгаалалтын хувцасаа явуулчихсан байгаа. Хэрвээ тэдгээрээс нааштай хариу ирэх юм бол бид Монгол Улсын хөнгөн үйлдвэрийн салбараа энэ хэцүү үед чирээд аваад гарчихна. Ойролцоогоор арван мянган ажлын байр бий болгох боломжтой томоохон захиалгууд орж ирэх юм л даа. Түүндээ бэлдээд л байж байна. Дундаж цалин нь ойролцоогоор хоёр сая орчим байна. Тэгэхээр энэ ямар том ажил хийгдэж байгааг харж болох байх.

-Сая АНУ руу экспортлоход хэчнээн хэмжээний зардал гарч байна?

-Нэг сая орчим ам.доллар гэж байгаа юм л даа. Үүнд онгоцны зардлаас эхлээд бүх урсгал зардал орно. Нийт 60 мянган ширхэг хамгаалалтын хувцас экспортолсон. Үүний арван мянга нь “Эксмед” брендийн хийсэн тусгай зориулалтын туузтай хамгаалалтын хувцас.

-Төрийн зүгээс танай бүтээгдэхүүнийг гадны улсуудад хэр сайн сурталчилж өгч байна?

-Гадаад хэргийн яамны сайд Д.Цогтбаатар маш сайн ажиллаж байна. Бусад улсын гадаад хэргийн сайдууд, бусад улсын дипломатууд ч тэр өөрийн орныхоо бүтээгдэхүүнийг татаж сурталчлах үүрэгтэй. Бусад хүмүүс бол онгоц зарна гэхчилэн том ярьдаг. Манай үйлдвэр байгуулагдаад арав гаруй жил болж байна. Миний мэдэхийн Гадаад хэргийн яам маш сайн ажиллаж байгаа. Гол зүйл бол ерөөсөө л дотоодын бүтээгдэхүүнээ гадаадад таниулах.

-Цаашдаа хэр хэмжээний захиалга авахаар төлөвлөж байна?

-Мэдээж энэ хүнд хэцүү үед нэг сая ам.долларыг нэг улсад зарцуулна гэдгийн цаад санаа бол арав, зуун сая болгож Монголд үр өгөөжтэй байлгана л гэж аль аль тал нь хүсч хийсэн шүү дээ. Бид ч гэсэн арав цаашлаад зуун сая долларын захиалга авчих юмсан гэсэн хүсэл эрмэлзлээр ажиллаж буй. “Эксмед”-ийн хувьд барууны дөрөв таван улсын тендэрт оролцоод бүтээгдэхүүнүүдээ явуулчихсан байгаа. Энэ хамгаалалтын хувцас бол одоо яг зах зээлд хэрэгцээтэй бүтээгдэхүүн шүү дээ. Цар тахлын хоёр дахь давалгаа эхэлчихсэн, хүний амьдрал, амь настай холбоотой. Удахгүй сайхан мэдээ ирэх байх гэж бодоод л хүлээж байна.

-Танай үйлдвэрийн энэ амжилт олон жижиг дунд үйлвэрүүдэд урам, зориг түлхэц боллоо?

-Монголчууд ямарваа нэгэн зүйлийг сүүлдэж биш түрүүлж хэрэгжүүлээд эхлэж байна. Энэ бас л үйлдвэрлэл хөгжөөд байгаагийн шинж байхгүй юу. Юмаа мэддэг хүмүүс ажиллаад эхлэхээр хамгийн сүүлийн үеийн технологи, хамгийн сайн материалыг бий болгож, патентжуулж чадаад байна. Энэ бол бас л нэг том давуу тал. Тийм учраас бид үүнийхээ ид шидийг гаргана даа. Ид шидийг нь гаргахын тулд саяны Америк руу гаргасан үйлдэл бол суурийг тавьж өглөө гэж харж байна. Одоо бол дотооддоо мөнгө босгох биш гаднаас мөнгө босгох, экспортыг хөгжүүлж байж яг энэ хэцүү үеийг давж гарна. Экспортоор бүтээгдэхүүн гаргана аа гэдэг чинь бид гаднаас валют авна гэсэн үг. Валют орж ирэхээр бид мөнгөний ханшаа барьж чадна л гэсэн үг. Тэгэхээр яг энэ хэвээрээ явах юм бол бид олон ажлын байрыг бий болгоно. Ер нь хөнгөн үйлдвэрийн салбар маш олон хүний ажлын байрыг бий болгодог.

-Хамгаалалтын хувцсыг экспортлоход Монголд коронавирус илрээгүй байгаа нь том давуу тал болж байх шиг байна?

-Тийм шүү. Хамгийн чухал нь Монгол Улсад корона вирус гараагүй байгаа нь хамгийн том боломж байхгүй юу. Жишээлбэл, Хятадаас хамгаалалтын хувцас авах, Монголоос авах хоёр газар тэнгэр шиг ялгаатай. Хятадад вирус дэгдчихсэн. Монголд гаднаас ирсэн вирусээ харин ч эмчлээд байгаа шүү дээ. Статистикийн үзүүлэлтээрээ маш сайн явж байгаа. Энэ нь үйлдвэрлэгчдэд боломж олгоод байгаа юм. Энэ боломжийг маш сайн ашиглах хэрэгтэй. Нөгөө талаар монголчууд хувцас хийхдээ нэг удаагийнх гэж бодож хийдэггүй юм байна л даа. Сэтгэхүй нь их өөр. Жишээлбэл, бусад улс, орнууд нэг удаагийнх юм чинь ямар хамаатай юм бэ гэсэн байдлаар ханддаг юм байна. Манай Монголын оёдолчид нэг удаагийнх байна уу, олон удаа хэрэглэхээр байна уу сэтгэхүйд нь чанартай хийнэ гэсэн бодолтой байдаг. Хүний амь насыг хамгаална гэдэг утгаараа гурван үе шатны шалгалтаар орсон. Бид мөнгөний хойноос гэхээс илүү чанарын төлөө ажиллаж байна. Хамгаалалтын хувцас үйлдвэрлэж байгаа томоохон брендүүд бий л дээ. Тэдгээр газруудтай үнээрээ ч, чанараараа ч өрсөлдөнө гэж бодож байгаа. Дэлхийд корона вирус гараад ирсэн энэ цаг үед үйлдвэрлэгч бид энэ боломжийг ашиглах л хэрэгтэй гэж бодож байна. Чадаж байгаа, мэдэж байгаа зүйлээрээ эдийн засгийн боломжийг ашиглах л хэрэгтэй шүү дээ.

С.ЛХАМСҮРЭН