Month: June 2020

Тавдугаар сарын 22-ны өдөр Үндэсний их баяр наадмыг зохион байгуулах хороо хуралдаж, Үндэсний их баяр наадмаа цаг үеийн байдал, шинэ нөхцөлд тохируулан зохион байгуулах нь зүйтэй гэж шийдвэрлэсэн.

Үндэсний их баяр наадмыг зохион байгуулах хорооны гишүүд түүх соёл, уламжлалын Үндэсний их баяр наадмаа тэмдэглэж, олон сар хорио цээрийн дэглэмд буй ард иргэдээ хүндэтгэж, сэтгэл зүйн дэмжлэг үзүүлж, уламжлалаа тасалдуулахгүй байх нь зүйтэй гэж үзсэн юм. Иргэдийн бөөгнөрөл, цугларал үүсгэлгүй, халдвар хамгааллын дэглэмийг сайтар мөрдөн, наадмаа цомхон зохион байгуулах нь зөв хэмээн шийдвэрлэсэн.

Наадмаар үзэгчид цуглахгүй бөх барилдаж, хурдан морь уралдаж, сур болон шагайн харвааны тэмцээн зохион байгуулагдах юм. Мөн наадмын нээлт, хүндэтгэлийн тоглолт ч болно.

Жил бүрийн өдийд л баярын уур амьсгал аль хэдийнэ орчихсон, наадмын тухай гэрэлт дурсамж амнаас ам дамжин хөвөрч байдаг үе. Бөхчүүдийнх нь эр бяр жагсаж, хүүхдийн гийнгоон дуу хөдөө цайдамд цуурайтаад наадам дөхсөн өдрүүд даанч сайхан. Энэ жилийн тухайд цаг үеийн нөхцөл байдлаас шалтгаалаад баярын уур амьсгал хараахан ороогүй байна.

Өнөө цагт ид сайн барилдаж буй хүчит бөхчүүдийн баяр наадмын талаарх байр суурийг хүргэе.

---

Улсын аварга Ч.Санжаадамба: Төрийн шийдвэрийг л хүндэтгэж үзнэ

–Үндэсний их баяр наадмыг зохион байгуулах хорооны гишүүд баяр наадмыг халдвар хамгааллын дэглэм сахиж зохион байгуулах нь зөв гэж үзжээ. Энэ тал та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Хамгийн нэгдүгээрт төр засгийн шийдвэрийг хүндэтгэж үзнэ. Улсын онцгой комисс, Эрүүл мэндийн яам зөв зохион байгуулалттай ажиллаж халдварыг дотооддоо алдсангүй. Нэгдүгээр сараас хойш заалны барилдаан зохион байгуулагдаагүй. Архангай аймгийн “Бөх билэгт” дэвжээний бөхчүүдийн тухайд төрийн шийдвэрийг хүндэтгэж зааланд цуглаж бэлтгэл сургуулилт хийсэнгүй. Бусад бөхчүүдийн ч бэлтгэл сургуулилт жигдрээгүй байгаа болов уу.

–Өнгөрсөн сард спортын заал танхимыг нээх шийдвэр гаргасан. Монгол наадам ч болох нь шиг байна. Таны хувьд наадмын бэлтгэлээ хэрхэн базааж байна вэ?

-Спорт заал фитнесс клубүүдийг нээсэн. Хүн сийрэг үед нь очиж хөлсөө гаргаад л явж байна. Гол нь аюулгүй байдлаа хангаад наадмаа хийвэл хаа хаанаа л хэрэгтэй байх. Үзэгчид ч хүлээж л байгаа байх.

Улсын гарьд Б.Гончигдамба: Халдвар хамгааллын дэглэмсахиад наадмаа зохион байгуулаасай

–Үндэсний их баяр наадмыг зохион байгуулах шийдвэр гаргажээ. Таны зүгээс ямар байр суурьтай байна вэ?

-Наадам болох болохгүй талаар тодорхой мэдээлэл одоогоор надад алга. Хувьдаа бол халдвар хамгааллын дэглэм сахиад наадмаа зохион байгуулаасай гэж хүсч байна. Бөхчүүд ч наадам болоосой л гэсэн байр суурьтай байгаа. Тусгаар тогтнол түүхэн уламжлалаа бодсон ч олон жил тэмдэглэж ирсэн баяр наадмаа цомхон хийхэд болохгүй зүйл байхгүй болов уу. Гадны орнуудад спортын уралдаан тэмцээн явагдаад эхэлсэн байна лээ.

-“даян” дэвжээний бөхчүүд баяр наадмын бэлтгэл сургуулилтаа хэрхэн базааж байна вэ?

-Саяхнаас цөөхөн, цөөхнөөрөө барилдааны бэлтгэл хийгээд эхэлсэн. Цол амжилтаа ахиулах өсөх ирээдүйтэй залуус “Даян” дэвжээнд олон бий.

-Таны хувьд өнгөрсөн жилийн наадмаар их шөвөгт шалгарч цол ахих бүрэн бололцоотойгоо илтгэсэн. Өнөө жилийн тухайд бэлтгэл хийж амжив уу?

-Миний хувьд өнгөрсөн өвөл бэлтгэл хийж чадаагүй. Саяхнаас л зааланд ганц нэг бэлтгэл хийж эхлээд байна. Бөх хүний оргил үед цөөн наадам тохиодог. Энэ жилийн тухайд уламжлалаа хадгалж монгол наадам болдгоороо болно гэж найдаж байна.

-Сая зааланд үзэгчгүй барилдаан зохион байгуулаад орлогыг нь улсын онцгой комисс, эрүүл мэндийн яаманд хандивлаж байна лээ. үүнийг та хэрхэн харж байна вэ?

-Эхний удаад туршилт маягаар зохион байгуулсан. Амжилттай болсон гэж хувьдаа үзэж байна. Цаашдаа ийм барилдаан зохион байгуулаад орлогыг нь сайн үйлсийн аянд зарцуулаад явбал зөв гэж үзэж байна.

Улсын гарьд Ө.Бат–Орших: Наадамзөвхөн бөхчүүд, уяач, сур харваачдын баяр цэнгэл биш. Түүхийн хувьд өндөр ач холбогдолтой зүйл

-Иргэдийн бөөгнөрөл, цугларал үүсгэлүй, халдвар хамгааллын дэглэмийг сайтар мөрдөж баяр наадам зохион байгуулахаар болж байна. Энэ асуудал та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Улсын онцгой комиссын шийдвэрийг л дагаж мөрдөнө. Үндэсний их баяр наадам бол зөвхөн бөх, уяач, сур харваадын л баяр цэнгэл биш. Улсаа тунхаглаж, тусгаар тогтнолоо олсны баяр. Түүхийн хувьд ч чухал ач холбогдолтой зүйл. Халдвар хамгааллын дэглэмийг мөрдөж монгол наадам болоосой л гэж бодож байна.

-Увс нуурын хүчтэнүүд бэлтгэлээ хэрхэн базааж байна вэ?

-Жил бүр зургадугаар сарын эхээр бөхчүүд гал галаараа надмын бэлтгэлдээ гардаг. Энэ жил цаг үеийн нөхцөл байдлаас шалтгаалж бөөнөөрөө бэлтгэл хийх боломж гарсангүй. Миний тухайд барилдааны бэлтгэлээ хувьдаа л базааж байна” гэв.

Мөн бид 2017 оны улсын наадмын түрүү бөх Хөвсгөл аймгийн Тосонцэнгэл сумын харьяат улсын арслан Ц.Содномдоржтой холбогдож тодруулга авсан юм.

Тэрбээр “Түүхэн өв соёлын дархлаа болсон Монгол наадмаа тасалдуулалгүй тэмдэглэх нь зөв. Энэ жилийн тухайд би амралтын байдалтай, гэрийн хорионд байлаа. Саяхнаас хувийн бэлтгэлээ базааж эхлээд байна. Урьд жилүүдийнхийг бодвол жаахан сул бэлтгэлтэй наадамдаа зодоглох нь шиг байна. Наадам зохион байгуулахыг хувьдаа дэмжиж байна. Бөхчүүдийн бүтэн жилийн хөдөлмөр шүү дээ. Наадмаа цомхон тэмдэглэх нь зөв” гэсэн юм.

Мөн Дархан-Уул аймгийн харьяат аймгийн арслан С.Ерөөлт “Наадам зохион байгуулахыг дэмжиж байна. Нарантуул захаар өдөрт хэдэн зуун хүн орж гарч байна шүү дээ” гэв. Бөхчүүдийн тухайд Улсын онцгой комиссын шийдвэрийг дэмжсэн байр суурьтай байна. Өнөө жилийн баяр наадмаар олон мянгуулаа цуглахгүй, цомхон зохион байгуулахыг дэмжсэн байр суурийг илэрхийлж байна.

Ариун гараар бүтэшгүй хөшөө дурсгалаа босгов би

Ард түмний мөр түүний зүг балрахгүй зурайна

Айн дагахгүй тэргүүнээр тэр хөшөө минь сүндэрлэж

Александрын дурсгалын баганаас ч өндөр байна

Үгүй, би үхэхгүй сэтгэл санаа минь амьдаараа

Үнс чандраас минь салж, зохиолд минь лав үлдэнэ

Нарт энэ хорвоод яруу найрагч байгаа цагт

Намайг тэд хэзээд дурсана

Нэлэнхүй орших хэлтэн, талын найз халимаг ч тэр

Өөрийн зохиол бүтээлээр сайн сэтгэлийг оргилуулан

Өршөөлгүй дорд олныг энэрээч гэснээрээ би

Өргөн түмний хайрыг хүлээнэ

Тэнгэрийн зарлигийг Муза минь дуулгавартай дагаарай

Тэмцэлдэж зэрэг нэхэлгүй бас гуталгүй яваарай

Тэрслэн гүтгэх долигонон магтахыг бүү ойшоогоорой

Тэнэг мулгуу хүмүүстэй бүү маргаарай.

Энэ бол агуу суут Пушкины “Хөшөө дурсгалаа босгов, би” гэдэг шүлэг. Дунд сургуулийн уран зохиолын хичээл дээр энэ шүлэг яагаад ч юм ер бусын гүн сэтгэгдэл төрүүлсэн юм. Тэгээд өөрийн сонирхлоор хичээлийн хөтөлбөрөөс гадуур А.С.Пушкины тухай хэр хэмжээндээ л судалсан юмдаг. Ямартаа ч нэг л мэдэхэд орчуулагдсан бүтээлүүдийг нь яаж ийгээд уншчихсан байв. Түүнийг Оросын утга зохиолыг үндэслэгч хэмээн өргөмжилдөг. Манайхаар бол агуу их Д.Нацагдорж гэсэн үг л дээ.

А.С.Пушкины аав нь сурвалжит газрын эзэн, харин эхийн талын өвөө нь Их Пётр хааны бэлэг болон ирсэн этиоп үндэстэн боол байж. Пушкин 1811 онд Петербургт нээгдсэн лицей сургуульд авга ахынхаа дэмээр орж зургаан жил суралцаад Гадаад яаманд ажиллахаар хуваарилагджээ. Пушкин бусдаасаа айхавтар гоц гойд ялгарсан сурлагатай ч байсангүй. Гэвч яруу найрагт маш дуртай, энэ тал дээр айхавтар авьяастайг нь бүх багш нар нь хүлээн зөвшөөрдөг байжээ. Пушкин 1820 онд алдартай романтик, хайр дурлалын “Руслан Людмила хоёр” гэдэг найраглалаа бичлээ.

Уг найраглал нь түүнд багагүй алдар нэр авчрав. Гэсэн ч мань эрийн шүлгүүд нэлээд улстөржсөн аястай болж, түүнийхээ “шанг” ч хүртэн цөллөгт хүртэл явлаа. Түүний бичсэн “Эрх чөлөөний магтуу” зэрэг шүлгүүд нь хаант засгийн эсрэг чиглэсэн тэрс шүлгүүд гэгдэн I Александрын зарлигаар Сибирьт цөлөгдөх дөхсөн ч Карамзин зэрэг хүмүүсийн тусаар Оросын өмнөд рүү нутаг заагджээ. Ийн нутаг заагдан Кишиневт хоёр жил амьдрахдаа Кавказ, Крымээр хэрэн аялж, “Кавказад олзлогдогсод”, “Бахчисарайн оргилолт булаг” зэрэг шилдэг найраглалуудаа бичжээ. Тэдгээр найраглалууд нь тунчиг өндрөөр үнэлэгдэн нэр алдрын өндөр оргилын бэлд түүнийг авчирсан ажгуу.

Пушкин уг нь 1823 онд Одесса руу нүүж суурьшсан хэдий ч төд удалгүй бас л хаант засагтай тэрсэлдсэн гэгдэж умард Орост байх Михайловское тосгонд дахин цөлөгдлөө. Уг тосгонд түүний эцэг, эх амьдардаг байв. Ийнхүү явсаар 1826 онд I Николай хааны өршөөлөөр Петербургт буцан ирлээ. Гэсэн хэдий ч засгийн газрынхаа хатуу хяналтад амьдарсаар. Ингэж хяналтад амьдрах шалтгаан нь 1825 онд гарсан “Декабристуудын хуйвалдаан”-ы дараа Орос оронд бий болсон улс төрийн нөхцөл байдлын улмаас бичсэн зохиолуудтай нь холбоотой байв.

Түүний Одесст өнгөрөөсөн цаг үе ихээхэн уйтгар гунигтай, шаналантай байсан гэдэг. Тэндхийн амбан захирагчтай таарч тохирохгүй, дээрээс нь нэрмээс болоод эхнэрээ Пушкинтай харддаг, өөрт нь зориулан өөдгүй шүлэг бичсэн зэрэг шалтгаар хаандаа хов зөөж мань хүнийг ажилгүй болгоод зогсохгүй бүр Михайловское тосгон руу цөлүүлж дөнгөсөн байгаа юм. Харин цөллөгт гуниг дүүрэн амьдарч байхад нь зэргэлдээх тосгонд нь А.П.Керн гэгч хатагтай ирсэн нь Пушкины сэтгэл санааг өргөөд зогсохгүй хатагтайд зориулсан алдартай шүлгээ ч бичжээ.

“Агшин зуурын үзэгдэл мэт

Аргагүй сайхны суу мэт

Анхил чамайгаа олж үзсэн

Алтан хормыг би дурсдаг

Итгэлээ барсан гунигаар дүүрч

Идтэй шуугианд зүдрэн байвч

Ялгуун дууг чинь удтал сонсож

Янагийн царайг чинь зүүдэндээ баясдаг

Он жилүүд түүнийг минь баллаж

Оч нь бадарсан эрмэлзэл минь замхраад

Одноос тунгалаг чинийхээ царай

Онцын эелдэг дууг чинь мартав

Ариун тэнгэр, хөгжил ч үгүй

Амьдрал, дурлал, нулимс ч үгүй

Алан тамлагч харанхуйн дунд

Алжаалтай өдрүүд минь өнгөрсөөр байна

Царсхийх үзэгдэл мэт

Сайхан бүхний суу мэт

Сэргээгч чи минь дахин үзэгдэж

Сэтгэл зүрх минь амьдарч эхэллээ

Ариун тэнгэрийн хөгжил орж

Амьдрал, дурлал, нулимсыг үзэж

Амраг зүрх минь баясгалангаар цохиж

Ашдын сэрэл намайг хөгжөөж байна” гэх шүлэг билээ. Тэрээр 1830 онд аавынхаа эдлэнд “Евгений Онегин” романаа бичиж дууслаа. А.С.Пушкины бүтээлүүдэд Вольтерын хошигнол, Байрон, Шекспирийн уянгалаг шинж чанарын нөлөө багагүй ажиглагддаг гэж судлаачид үздэг. Түүний зарим бүтээлүүд дуурь болон тоглогдож үзэгчдийн хүртээл болсон байдаг. Михайл Глинкагийн “Руслан Людмила хоёр” (1842 он), Пётр Чайковскийн “Евгений Онегин (1879), “Гилбэрийн хатан” (1890), Модест Мусоргскийн “Борис Годунов” (1874), Николай Римский-Корсаковын “Салтан хааны үлгэр” (1900) зэргийг дурдаж болох юм. Түүний

• “Руслан Людмила хоёр”

• “Кавказад олзлогдогсод”

• “Бахчисарайн оргилолт булаг”

• “Цыган”

• “Полтава”

• “Бяцхан эмгэнэл”

• “Борис Годунов”

• “Салтан хааны үлгэр”

• “Алтан тахианы үлгэр”

• “Алтан загасны үлгэр”

• “Евгений Онегин”

• “Зэс морьтой хөшөө”

• “Гилбэрийн хатан”

• “Пугачёвын бослогын түүх”

• “Хурандаагийн охин” гээд олон алдартай бүтээлүүдийг дурдаж болох юм.

Пушкин 1831 онд Наталья Гончарова хэмээх үзэсгэлэн төгс бүсгүйтэй гэрлэв. Харамсалтай нь 1837 оны нэгдүгээр сарын 27-нд тэрээр эхнэрт нь санаархагч франц язгууртан Жорж Дантес гэгчтэй дуэль хийж, уг тулаанд авсан шархаа даалгүй хоёр хоногийн дараа амьсгал хураасан юм. Энэхүү үйл явдлын шуугиан дуулианаас айгсад зөвхөн ойр дотны хүмүүсийг нь л оролцуулсан оршуулгыг ихэд нууц байдлаар зохион байгуулж, Михайловское тосгоны ойролцоо орших Успенскийн дацангийн оршуулгын газарт хөдөөлүүлжээ. Тэрээр ердөө 38-хан жил амьдарсан боловч уран зохиолын ертөнцөд өөрийн ул мөрийг тодоос тод үлдээсэн үүлэн чөлөөний нар байсан билээ.