Month: June 2020

Өнгөрсөн долоо хоногт Энэтхэг болон Лаос улсаас нийт 251 иргэнээ эх орондоо авчирсан билээ. Үүнээс 212 нь Энэтхэгийн Гоман дацанд сурч байсан лам хүүхдүүд бөгөөд зургаа нь тэднийг хариуцан ажилладаг багш лам нар байна. Ямартай ч хүнд байдалд ороод байсан лам хүүхдүүд эх орондоо ирээд туйлын баяртай байгаа аж. Ингээд тэдний төлөөлөл болох шашны сургуулийн сурагч А. Лхагва-Очиртой ярилцлаа.

-Сайн явж ирсэн үү. Хаана тусгаарлагдаж байгаа вэ?

-“Сэнтий” зочид буудалд тусгаарлагдаж байна.

-Өрөөндөө хэдүүлээ байгаа вэ?

-Өрөөндөө ганцаараа байгаа. Анх онгоцны буудлаас автобусаар тосоход өрөөндөө хэдүүлээ байх уу гэж асуугаад хуваарилсан. Зарим нь хоёр, гурваар байгаа гэсэн.

-Танай дацангаас хичнээн хүн ирсэн бэ?

-Нийт 251 хүн ирснээс 216 нь манай дацангийн лам хүүхдүүд. Зургаа нь биднийг хариуцсан багш лам нар.

-Эх орондоо ирчихсэн сэтгэгдэл ямар байна?

-Маш гоё байна. Манай лам хүүхдүүд замдаа “Ингээд эх орондоо ирчихлээ гэж үү”, “Биднийг ингээд гэрт минь авчирчихаж байгаа юм уу” гэж ирээд итгэхгүй хоорондоо бөөн баяр болж хөөрцгөөж байсан. Өглөө сэрэхэд эх орондоо ирчихсэн, ээж аавынхаа хажууханд байгаа гэж бодохоор сэтгэл үнэхээр сайхан, амгалан байна. Биднийг Монголдоо ирэхэд туслалцаа үзүүлсэн лам багш нар болон Улсын онцгой комиссын нийт бүрэлдэхүүн гээд бүх хүмүүстээ лам хүүхдүүдээ төлөөлөн маш их баярласнаа илэрхийлмээр байна. Эх орон минь амгалан тайван оршиж, буян нь бум түм болон дэлгэрэх болтугай.

-Хэрэв тэнд удсан бол байдал хүндэрч байсан уу?

-Анх Энэтхэгт халдвар эрчимтэй тархаж эхлэнгүүт дацангийн лам нарыг хоорондоо тодорхой зай барьж, амны хаалт зүүж хичээлээ заах ёстой гэсэн дүрэм мөрдөгдөж эхэлсэн. Хэдхэн хоногийн дараа халдвар бүр эрчимтэй тархаж буйтай холбоотойгоор дацангийн үйл ажиллагааг ерөнхийдөө зогсоосон. Бидний байсан тосгон хүн ам ихтэй, ядуус ихтэй учир удаан тэнд байсан бол халдвар авах эрсдэл их байсан. Ялангуяа ядуус ихтэй учраас бохир заваан байдалтай нь холбоотойгоор халдвар маш эрчимтэй тархаж байсан. Иргэд нь ч гэсэн сэтгэлзүйн хувьд угаасаа халдвар авна, үхнэ байх гэсэн түгшүүр айдастай болохоор бидэнд хурдхан нутаг буцах юмсан л гэж бодож байсан.

-Хоол унд хэр хүрэлцээтэй байв?

-Анх дацангаас хоол өгдөг байсан. Халдвартай холбоотойгоор нийтэд нь хоол бэлтгэж өгөхөө болиод өөрсдөө мөнгөөрөө тосгоны дэлгүүрээс хүнсээ долоо юм уу 14 хоногоор бэлтгэх болсон. Гэхдээ ингэж бэлдэхээр хүнс амархан дуусч ойр ойрхон тосгон орох болж халдвар авах өндөр эрсдэл үүссэн. Тийм болохоор дацангаас хоолоо өмнөх шигээ бэлтгэж том лам нарын удирдлагаар тарааж, зохион байгуулалтад орсон.

-Танай дацангаас манайхаас өөр улс лам нараа татсан уу?

-Гоман дацанд нийтдээ 2000 гаруй хүн сурдаг. Гадаадын олон газраас шашны сургуульд сурахаар ирсэн хүмүүс бий. ОХУ-аас тува, буриад зэрэг хүмүүсээ татсан. Иргэдээ татсан хоёр дахь улс нь манай Монгол Улс.

-Онгоцны буудал хүртэл нэлээд олон цаг явсан гэсэн. Наашаа ирэх хүртэл хичнээн цаг явав. Ирэх замдаа халдвар хамгааллын дэглэм хэрхэн сахиж ирэв?

-Гоман дацангаас Гоа хот дахь онгоцны буудал хүртэл долоон цаг гаруй автобусаар явсан. Наашаа онгоцоор нэлээд хэдэн цаг гээд бараг бүтэн нэг өдрийн дайтай хугацааг туулж ирсэн. Хүн бүр битүү хувцастай, амны хаалттай, цагаан бээлийтэй ирсэн. Гэсэн хэдий ч эх орондоо ирж байгаа болохоор хүнд санагдаагүй. Цаанаас гарахад л лам багш нар “За эх орон чинь энэ их зардал мөнгө гаргаж, ажил болгож ирж авч байхад та нар ганц өдөр өөрсдийнхөө төлөө, өрөөлийн төлөө тэвчээрэй” гэж захисан нь ч хүүхдүүдэд нөлөөлсөн байх.

-Өөрийн тань хувьд Энэтхэгт шашны сургуульд сураад хэр удсан бэ. Халдвар намжсаны дараа үргэлжлүүлэн сурах уу?

-Би одоо 19 настай. Энэтхэгт таван жил сураад өнгөрсөн жил эх орондоо, гэртээ ирээд гэр бүлийнхэнтэйгээ уулзаад буцсан. Шашны сургуулиар бол бага ангиа төгсөөд дунд анги руу орсон байсан гэсэн үг. Дахиж нэг жил сурахаар очоод байсан юм. Сургуулийн зүгээс та нар халдвар дарагдсаны дараа даруй ирж хичээл номоо үзээрэй гэж захисан. Миний хувьд энэ жил шалгалттай байсан. Хэрэв удаан хугацаанд үргэлжилбэл хичээлийг онлайнаар явуулах талаар шийднэ гэсэн.

С.АДъЯАДОрж: ХҮҮТЭйГЭЭ уулзААГҮй ч ИРчИХСЭН ГЭж БОДОХООР л САйХАН БАйНА

Лхагва-Очирын аав Адъяадоржтой цөөн хором ярилцлаа.

-Хүүтэйгээ холбоо бариа юу?

-Тусгаарласан болохоор уулзах боломжгүй. 21 хоног тусгаарлалтад байх юм байна. Ирснээс нь хойш утсаар, фэйсбүүкээр л ярилцаж байна.

-Хүүтэйгээ хурдхан уулзах юмсан гэж яарч байна уу?

-Энэтхэгт байхад нь хэзээ онгоц нисэх бол, хэзээ авчрах бол гээд тайван ч унтаж чадахгүй байсан. Харин ирчихээр нь тайвшраад санаа амарчихдаг юм байна. Хүүтэйгээ уулзаагүй ч эх орондоо ирчихсэн гэж бодохоор тусгаарлалтын 21 хоног хоёр, гурав хоног шиг ойрхон санагдаж байна.

Уламжлалт анагаах ухааны их эмч Ш.Ариунжаргалтай ярилцлаа.

---

-Монголчууд хөл хорионы улмаас хоёрдугаар сараас зургадугаар сар хүртэл гэртээ байлаа. ингэж хөл хорионд удаан байснаар хүний эрүүл мэндэд ямар сөрөг үр дагавар гарах вэ?

-Нэгдүгээрт, хаврын улирал таарсан. Хүмүүсийн дархлаа суларсан үе ч байлаа. Хоёрдугаарт, нийгмийн сэтгэл зүй, дэлхий нийтийн чиг хандлага коронавируст сэтгэл түгшсэн, стресстэй холбоотой өөрчлөлтүүд нэлээд ихэссэн. Стресстэй холбоотой даралт ихсэх, нойргүйдэх, жин нэмэх, архаг үе мөчний өвчтэй хүмүүсийн өвчин нэлээд сэдрэх гэх мэт өөрчлөлтүүд гарч байна. Том хүн гэлтгүй хүүхдүүд ч гэсэн нэлээд жин нэмэх хандлагатай байна. голлож байгаа өөрчлөлт нь жингийн илүүдэл. Жингийн илүүдлийг дагаад ямар өөрчлөлтүүд гарч байна вэ гэхээр зүрх судасны өвчлөл, даралт ихсэх, бодисын солилцооны шалтгаантай сахар, тулай гэх мэт өвчлөлүүдийн идэвх их байна. Өвчлөлийн байдал нэмэгдсэн. гэвч нөгөө талдаа хөл хорионд байснаар эерэг үр дагаврууд ч гарсан. Энэ нь юу вэ гэхээр амьсгалын замын халдварт өвчнүүд эрс багассан. Карентин тогтоонгуут амьсгалын замын өвчлөлүүд эрс буурсан. Нэг ангийн 40 гаран хүүхдийн 20 гаруй нь ханиад хүрч эхэлж байхад л хорио цээр тогтоосон нь маш зөв алхам, арга хэмжээ болсон. H3N2 вирусийн халдвар оны өмнө маш өндөр хэмжээнд байсан. Тэр нь энэ коронавирустай ижилхэн нэг бүлгийн вирус. Бас хоруу чанартай. Уушгины хатгаа маягаар их хүндэрдэг. Том хүн, эрэгтэй, эмэгтэй, хөгшин, залуу ялгахгүй хүндрэл өгч байсан ханиадны тархалт карентин тогтоосноос хойш буурсан.

-Хөл хорионд байхад гэрээсээ гарахгүй, цонхоор ширтэх, зурагт үзэх зэргээр л цагийг нөхцөөж байсан нь хөдөлгөөний дутагдалд оруулсан байх?

-Нэгдүгээрт, хөдөлгөөний дутагдалд оруулсан. Хоёрдугаарт, мэдээж стресс, айдастай холбоотой сэтгэлзүйн өөрчлөлтүүд илэрсэн. гуравдугаарт, эдийн засагтай холбоотой стресс, ялангуяа бизнес хийдэг хүмүүст сэтгэлзүйн хүчтэй цохилт болсон.

-Танай эмнэлэгт хандаж буй хүмүүст хөл хорионд удсанаас үүдсэн дээрх шинж тэмдгүүд илэрч байна уу?

-Илэрч байна. Манайд хандаж ирж буй хүмүүсийн холестрины хэмжээг шалгадаг юм. Холестрин, зүрх судасны өвчлөлтэй холбоотой шинжилгээнүүдийг хийхэд ихэнх хүнийх өндөрссөн байна.

-Хөл хорионы үеэр дархлаагаа дэмж, витамин уу, өөх тостой, илчлэгтэй хоол ид гээд зөвлөөд байсан шүү дээ. үүнтэй холбоотой байсан байх нь?

-Холбоотой байлгүй яахав. Хүн чинь хөдөлж байж хөлсөөрөө муу юмаа гаргах ёстой. Калорио шатаах ёстой байдаг.

-Одоо амралт зугаалгын цаг эхэлж байна. олон сар гэртээ байсан хүмүүс зуны улиралд эрүүл мэндээ хэрхэн дэмжвэл зохих вэ. Ямар эмчилгээ зонхилох вэ?

-Хүмүүсийн цаашдын амьдралд үр өгөөжтэй, хамгийн дээд зэргийн эрүүл эмчилгээ бол байгаль. Байгалийн эмчилгээ байдаг. Нар, ус, агаар. Байгалийн сайхныг харж, биширч, баясаж тэндээс таашаал авах. Манайхны ярьдгаар уул ус, нутаг уснаасаа энерги авах. Энэ чинь ганцхан дорно дахины ойлголт биш өрнө дахинд ч гэсэн ийм ойлголт бий болоод эхэлчихсэн. Тийм учраас байгальтайгаа, амьтантайгаа ойр байж, стресс ядаргаагаа тайлж, монгол ахуйдаа таарсан хоол ундаа идэж, түүгээрээ дамжуулж бодисын солилцоонд гарсан өөрчлөлтүүдээ цэвэрлэх ёстой. Хөдөө явах хамгийн зөв арга. Хөдөө очоод цэвэр цагаан идээгээ идээд, махаа бага идэх хэрэгтэй. Ер нь монголчуудын махны хэрэглээ сүүлийн 20 жилд эрс нэмэгдсэн. Өдөрт 3-4 махан хоол иддэг хүмүүс. Дээхнэ үед өдөрт нэг удаа махан хоол иддэг байсан бол одоо ихэнх айл дунджаар гурван удаа махан хоолтой болчихсон. Энэ нь маш буруу. Үүнийг дагаад ямар өөрчлөлтүүд гараад байна гэхээр элэг, бөөрний өөрчлөлт, зүрх судасны өөрчлөлтүүд ихэсч байгаа. Элэг, бөөрний үйл ажиллагаа алдагдаад ирэхээр хүний цэвэрлэдэг хоёр гол механизмын үйл ажиллагаа доголдоод түүнийгээ дагаад системийн өвчин, хавдар, эмчилгээгүй өвчнүүд ихсээд байгаа. Даралт ихсэх өвчин, сахарын өвчин залуужиж байна. Хамгийн эмзэг асуудал бол өвчний нас залуужиж байгаа явдал юм. Ясны сийрэгжилт, яс ургалтууд буюу ерөнхийдөө ясны өөрчлөлтүүд ихсэж байгаа нь хоол унд, хөдөлгөөний дутагдлаас гадна хоол ундны замбараагүй хэрэглээтэй холбоотой. Тийм учраас энэ сайхан дэлгэр цагийг ашиглаад хүмүүс аль болох байгальдаа, уул усандаа алхаж энерги, эрч хүчээ авах, нарнаас витамин Д авах, булаг шандны уснаас ууж ходоод, гэдсээ цэвэрлэх хэрэгтэй.

-Хүмүүс зуны улиралд рашаан, шавар эмчилгээнд явдаг?

-Үе мөч, бөөрний өвчтэй хүмүүст элсэн банн их чухал үр дүнтэй. Хүүхдийн рахит, үе мөчний өвчлөлийг элс, нараар эмчилж болно. Хүмүүс рашаанд орохын өмнө эмчид үзүүлж шинжилгээ хийлгэх хэрэгтэй. Ямар нэг хавдрын шинж тэмдэгтэй хүн халуун эмчилгээ, шавар рашаанд орж болохгүй. Харьцангуй эрүүл хүмүүс дархлаагаа сайжруулж, архаг өвчнөө эмчлэхэд рашаан, шавар ус, элсээр уламжлалт эмчилгээ хийлгэж болно.

-Коронавирустай холбоотой хүн төрөлхтний хувьд маш олон эерэг өөрчлөлтүүд гарсан. Харин монголчуудын хувьд гараа тогтмол угааж, ариутгадаг болж байна?

-Гараа тогтмол угааснаар хамгийн эхний ээлжинд гэдэсний замын халдварт өвчнүүдээс сэргийлж чадна. Манайхны ярьж заншсан суулга, гэдэсний савханцрууд, бохир гараар дамждаг элэгний А вирус байна. Мөн гэдэс, арьсны халдварууд, шимэгч хорхой буюу цагаан хорхой гээд бүгд л гараар дамждаг. Ямар ч тохиолдолд хоолоо идэхийн өмнө, ам гар харьцах болгонд гараа угаах ёстой л доо. гараа угаагаад таван минут болоход л гаранд нянгууд үржээд эхэлдэг. Тиймээс гараа тогтмол угааж хэвшиж буй энэ байдлаа хойшид ч хадгалах хэрэгтэй.

Б.МЯГМАРБОЛОР