Монгол Улсаас Америкийн Нэгдсэн Улсад суух Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Ё.Отгонбаяртай ярилцлаа.
-АНУ-аас иргэдээ авчрах анхны тусгай үүргийн онгоц энэ сарын 21-нд хөөрлөө. АНУ-ын зүгээс манай улсын иргэдээ авах саналд ямар байр суурьтай байсан бэ?
-Монголын МИАТ компани энэ сарын 21-нд АНУ руу анх удаа нислэг хийлээ. Энэ нь хоёр орны хоорондох зорчигч тээврийн анхны шууд нислэг. Энэ утгаараа түүхэн ач холбогдолтой арга хэмжээ боллоо гэж бодож байна. Мэдээж АНУ манай улсыг иргэдээ буцаан татан авахад тусламж, дэмжлэг үзүүлэх байр суурьтай байсан. Гол бэрхшээл нь манай улсын иргэний агаарын тээврийн компани АНУ-ын Нислэгийг удирдах газрын нэгдүгээр категорийн жагсаалтад багтдаггүй. Өөрөөр хэлбэл, аюулгүй байдлын баталгаагаа хангаж чадаагүй учраас шууд нислэг хийхэд багагүй бэрхшээл учирсан. Харин АНУ-ын Төрийн департамент, Тээврийн яам, Холбооны нислэгийг удирдах газар гэх мэт олон байгууллага хамтарч байж энэ нислэгийг хийх боломжтой болсон. Ямартаа ч АНУ-д онц байдал зарласан гуравдугаар сараас эхлээд энэ асуудал яригдсаны эцэст зургадугаар сард нислэг бодитоор хэрэгжих бололцоо олдсонд баяртай байна.
-Таны хувьд энэ асуудлыг эерэгээр шийдэгдэхэд багагүй хүчин чармайлт гаргасан. Энэ талаараа тодруулаач?
-Нислэгийг зохион байгуулахад манай Улсын онцгой комисс, түүний дотор Гадаад харилцааны сайд Д.Цогтбаатар, Гадаад харилцааны Консулын газрынхан ихээхэн хүчин чармайлт гаргасан. АНУ-ын талаас Төрийн департамент нь энэ асуудлыг шахаж, түлхэж өглөө. Хэвийн нөхцөлөөр нисэхэд их төвөгтэй байдалтай байсан гэдгийг хэлэх нь зүйтэй. Энэ нислэгийг хийх үед бид нэг зүйлийг сургамж болгож авах нь зүйтэй юм байна гэж бодсон. Хоёр орны хооронд агаарын тээврийн хэлэлцээ байхгүй. Тиймээс МИАТ компани цаашдаа Холбооны нислэгийг удирдах газрын нэгдүгээр категорит орох тал дээр идэвх санаачилгатай ажиллах шаардлага байна. Нислэг хийсэн нь энэ асуудал цаашид эерэгээр шийдэгдэх боломжгүй бус боломжтой гэдгийг харуулсан. Энэ талаарх арга хэмжээг манай холбогдох байгууллагууд авч чадвал цаашдаа тогтмол нислэг хийх боломж байна гэдэг нь эндээс харагдаж байна.
-Энэхүү нислэгээр Монгол Улсын АНУ-д үзүүлж буй нэг сая ам.долларын тусламжийн барааг хүргэсэн. Эмнэлгийн ажилчдын хамгаалах хувцас, хэрэгсэл зэргийг хүргэж байгааг АНУ-ын тал хэрхэн хүлээж авч байгаа вэ?
-Монгол Улсын Засгийн газраас АНУ-ийн Ковид-19-ийн эсрэг хийж байгаа тэмцэлд нэг сая ам.долларын тусламж үзүүлэхээр болсон. Монголын “Мөнхийн тун”, “Эксклүсив” компанийн үйлдвэрлэсэн эмнэлгийн ажилчдын хамгаалах хувцас, хэрэгслийг АНУ-д авчраад байна. Үүнийг америкчууд маш талархалтайгаар хүлээн авч байгаа. АНУ-ын Онцгой байдлын Ерөнхий газрын аравдугаар бүс буюу баруун эргээ хариуцсан бүсийн удирдлага нь ирж энэхүү тусламжийг хүлээн авсан.
Аризона, Невада гэсэн хоёр мужид энэ тусламжийг үзүүлэхээр шийдвэрлэсэн. Энэ бол стратегийн түншлэл тогтоосон хоёр орны бие биедээ тусламж, дэмжлэг үзүүлж байгаа улс төрийн чухал алхам гэж хэлж болно. Нөгөөтэйгүүр манай улсад үйлдвэрлэсэн бараа бүтээгдэхүүн анх удаа АНУ-ын Эф Ти Э-гийн зөвшөөрөл авлаа. Энэ зөвшөөрөл авсан нь үндсэндээ өрнөдийн орнуудад шууд экспортлох боломж нээгдэж байгаа хэрэг юм. Миний хувьд экспортын барааны шинэ төрөл үүслээ гэж бодож байна. АНУ-ын Төрийн департамент, Онцгой байдлын ерөнхий газраас нислэгийн тухай мэдээллийг өөрсдийнхөө цахим хаягаараа цацаж байна лээ. Үүгээрээ дэмжлэг ямар байгаа нь харагдаж байгаа юм.
-Тус нислэгээр 250 иргэн эх орондоо ирнэ. Үүний цаана ирэх хүсэлтэй олон мянган иргэн байгаа байх. Нислэгүүд цааш үргэлжлэх үү?
-АНУ-аас эх орондоо буцах хүсэлт илэрхийлсэн 2567 иргэн бий. Энэхүү Сиатлын нислэгийг оролцуулаад одоогийн байдлаар 604 хүнийг эрх оронд нь буцаах ажлыг зохион байгууллаа. Цаана нь ч хүнд нөхцөл байдалтай олон иргэн бий. Тийм учраас бид АНУ-ын талд энэ нислэг амжилттай болбол нислэгийг цааш үргэлжлүүлнэ шүү гэдэг хүсэлтийг илэрхийлж байгаа. Мэдээж нислэг хэзээ зохион байгуулагдах вэ гэдэг нь Улаанбаатар хотод байгаа тусгаарлах байрны хүчин чадал, боловсон хүчний олдоц гээд олон зүйлээс хамаарах байх. Улсын онцгой комиссоос тэр үед энэ нислэгийн хийе гэсэн чиглэл өгвөл бид уг асуудлаа АНУ-ын талд тавьж хөөцөлдөнө.
-АНУ-д коронавирусийн нөхцөл байдал ямар байгаа вэ?
-АНУ-д өнөөдрийн байдлаар хоёр сая 300 мянга орчим хүн коронавирусийн халдвар авсан, 122 мянган хүн нас барсан байдалтай байна. Нэг үеэ бодоход коронавирусийн тархалтын тоо буурч байсан ч хөл хорионы арга хэмжээнүүдийг зогсоосон, сүүлийн үед жагсаал, цуглаан өргөнөөр зохион байгуулагдсантай холбоотойгоор халдвар тархалтын тоо эргэн нэмэгдэж байна. Гэхдээ өдөрт гурван мянгаараа нас барж байсан бол одоо нэг мянгаас доош орсон. Өвчин туссан хүмүүсийг эмчлэх бололцоо нь сайжирч байна гэж харж байгаа.
-Цар тахлаас шалтгаалж эдийн засагт нь хүндрэл учирч байгаа нь мэдээж. Америкчууд энэхүү нөхцөл байдлыг хэрхэн даван туулах төлөвтэй байна вэ?
-Коронавирусийн халдвартай холбоотойгоор эдийн засаг нь томоохон цохилтод орж байгаа. АНУ-ийн эдийн засагчид 1929 оны их хямралаас хойш бараг анх удаа ийм томоохон эдийн засгийн хямралд орж байна гэж үзэж байгаа. Энэ жилийн нэг, хоёрдугаар улирлын хувьд эдийн засаг нь уналттай гарах байх. Хамгийн гол нь ажилгүйдлийн тоо эрс өсч, энэ хугацаанд 40 гаруй сая хүн ажилгүй болсон. Энэ нь мөн л 1929 оны их хямралаас хойшхи анх удаа тохиолдож байгаа өндөр үзүүлэлт болж байна. Үүнтэй холбоотойгоор АНУ-ийн засаг, захиргаанаас Конгресст хэд хэдэн хуулийн төсөл өргөн барьж, баталсан. Иргэдэд нэг удаагийн буцалтгүй тусламж болох 1200 ам.долларыг олгож, жижиг дунд үйлдвэрүүдийг дэмжих, ажлын байраа хадгалж буй компаниудын ажилчдынх нь цалинг нөхөн олговор байдлаар олгох гэх мэт арга хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүлж байна. Үүнд АНУ-д байнга оршин сууж байгаа монголчууд маань ч хамрагдаж байгаа юм билээ. Үүсээд буй нөхцөл байдлыг даван туулахын тулд АНУ-ийн засаг захиргаа одоогийн байдлаар гурван триллион ам.доллар зарцуулаад байна.
-АНУ-д амьдардаг монголчууд ямархуу байдалтай байгаа вэ. Эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ авах боломж хэр байгаа бол?
-АНУ-д байнга оршин сууж байгаа монголчуудын хувьд байдал харьцангуй гайгүй байна гэж бид үзэж байгаа. Түр суралцахаар, эмчлүүлэхээр ирсэн олон монгол хүн энд гацчихсан. Заримынх нь эрүүл мэндийн байдал багагүй хүндрэлтэй, эмнэлгийн тусламж авч чадахгүй байдалтай байна. Орон байргүй болж байгаа гэх зэрэг бэрхшээлүүдтэй хүмүүс ч бий. Энэ бүхнийг Элчин сайдын яам мэдэж байгаа. АНУ-д байгаа монголчуудын Төрийн бус байгууллагуудтай хамтраад огт орон байргүй болчихсон өвчинтэй, зовлонтой хүмүүст нь байр олж өгөх, заримд нь хүнсний тусламж үзүүлэх гэх мэт арга хэмжээг зохион байгуулж байна. Одоогоор 10-аад мянган ам.долларын тусламж иргэдэд үзүүлсэн.
Эмнэлгийн тусламж авч чадахгүй байгаа иргэдтэй холбоотойгоор Монгол, Ард гэсэн хоёр даатгалын компанитай холбогдож Монголд байгаа ах, дүү нар нь даатгалын төлбөрийг нь төлбөл энд байгаа хүнд эмнэлгийн даатгалд хамрагдах боломжийг нь нээсэн. Ковидын халдвар авсан тохиолдолд ихэнх мужуудад оношилгоо, эмчилгээ нь үнэгүй хийгдэж байна. Гэхдээ тухайн мужуудын хуулиас хамаарна. Бусад төрлийн эмчилгээнд дээрх байдлаар даатгалд хамруулах арга хэмжээ авч байна. Мөн АНУ-д байгаа монгол эмч нарын холбоо бидэнд маш их тус дэм болж байгаа гэдгийг хэлэх нь зүйтэй.
-Өнгөрсөн онд Монгол Улс, АНУ-ын харилцаа шинэ түвшинд гарч, стратегийн түншлэлтэй болсон. Энэ талаар та өөрийн байр сууриа илэрхийлээч?
-Өнгөрсөн онд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч АНУ-д айлчлах үеэр хоёр орон стратегийн түншлэлийн тухай тунхаг бичигт гарын үсэг зурсан. Харилцаа цоо шинэ түвшинд гарч, стратегийн түншлэлтэй болсон нь шат шатандаа харагдаж байгаа. АНУ манай талд итгэмжилсэн байдлаар олон асуудал дээр тусалж байна. Хамгийн сүүлийн жишээг дурьдахад АНУ-ын тал манайд ФАТФ-ын саарал жагсаалтаас гарах асуудал дээр техникийн туслалцаа үзүүлсэн. Бүр манай мэргэжилтнүүдийг бэлдэж, Сангийн яамнаасаа тусгайлан мэргэжилтэн томилон Монголд ажил-луулсан. Тэрээр ФАТФ-ын тавьж байгаа шаардлагыг биелүүлэхэд манай талд зөвлөгөө өгч ажилласан юм. Энэ нь хоёр орны харилцан итгэлцсэн стратегийн хамтын ажиллагааны илрэл гэж үзэж байгаа. Өнөөдрийн нислэг ч мөн ялгаагүй. Агаарын тээврийн хэлэлцээгүй байхад манай талд зөвшөөрөл олгож нислэгийг үйлдүүлж байна гэдэг хоёр орны харилцаа өөр түвшинд гарсны илрэл юм.
-“Гуравдагч хөршийн худалдааны хууль” ямар шатандаа яваа бол. Ойрын хугацаанд батлагдаж чадах уу?
-Гуравдагч хөршийн худалдааны хууль АНУ-ын Конгрессын доод танхимд 100 гаруй гишүүний дэмжлэг авсан. Дөрвөн гишүүн тутмын нэг нь дэмжсэн гэсэн үг. Сенат буюу дээд танхимд нь 15 синатра дэмжээд гарын үсэг зурчихсан. Мэдээж хэрэг Ковид-19-ийн халдвар тархсантай холбогдуулаад Конгрессын үйл ажиллагаа тасалдсан байдалтай байна. Цугласан тохиолдолд ковидтой тэмцэх асуудал, түүнд үзүүлэх эдийн засгийн дэмжлэгийн хуулиудыг хэлэлцэж, өөр хууль хэлэлцэхгүй нөхцөл байдалтай байна. Конгрессын үйл ажиллагаа хэвийн байдалдаа ороод эхлэхэд Гуравдагч хөршийн худалдааны хууль хэлэлцэгдэхэд бэлэн.
-Саяхан АНУ-д болсон эсэргүүцлийн жагсаалын үеэр монгол хүний ажиллуулдаг үсчний газар эвдэрч сүйдсэн гэдэг нь үнэн үү. Бодит нөхцөл байдал ямар байсан бэ?
-АНУ-ын 100 гаруй хотод эсэргүүцлийн жагсаал цуглаан болсон. Жагсаал цуглааны эхэн үед орой үдшийн цагаар эмх замбараагүй байдал үүсч, дэлгүүр хоршоог тонон дээрэмдэх явдал ч гарсан. Үүнд зарим монгол иргэдийн байгууллага хохирсон гэх мэдээлэл бидэнд байгаа. Одоогоор нөхцөл байдал хэвийн, энд тэнд жагсаал цуглаан болж байгаа ч гэсэн эмх замбараагүй байдал үүсэх нь харьцангуй буурсан. АНУ-д ажиллаж, амьдарч, сурч байгаа монгол иргэддээ хандаж хэлэхэд аюулгүй байдал болоод цар тахлын нөхцөл байдлыг бодсон ч жагсаал цуглаан болж байгаа хотуудад очихгүй байх нь зүйтэй гэж зөвлөмөөр байна.
“Ransomware”