Тураг гогой буюу “хар галуу” гэж нэрлэгддэг шувууны тухай сайн муу мэдээлэл жил бүрийн өдийд дэгддэг болоод удлаа. Энэ шувууны талаар Монголын шувуу хамгаалах төвөөс дараах албан ёсны мэдээлэл авлаа.
Тураг гогой нь 1758 онд анх шинжлэх ухаанд бүртгэгджээ. Хуучин ангилал зүйн хувьд Pelicaniformes буюу Хотонтоны багт хамаардаг байснаа сүүлийн үеийн генетикийн судалгаагаар Suliformes ангилал руу оржээ. Одоогоор дэлхий дээр нийт 30 гаруй зүйл гогой бүртгэгдсэн бөгөөд тураг гогойн зургаан салбар зүйл ангилагдсан байна. Энэ багт бидний сайн мэдэх өрөвтас, пенгвин, гахууна гэх шувууд хамрагддаг. Гэхдээ хотонтой маш ойрын төрөл гэж судлаачид дүгнэсэн хэвээр бөгөөд магадгүй нэг өвгөөс гаралтай гэж үздэг аж. Тураг гогойн латин буюу шинжлэх ухааны нэрийг Phalacrocorax carbo гэдэг. Энэ нэр нь эртний грек үгнээс үүдэлтэй. Phalacro гэдэг нь “халзан”, corax нь “хон хэрээ” гэсэн утгыг илэрхийлдэг.
Гогой бол дэлхийд өргөн тархалттай усны шувуудын нэг. Манай оронд анх 1881 онд судлаач Брезовский их нууруудын хотгорт анх тэмдэглэж Монгол орны шувууны жагсаалтад бүртгэгдсэн байдаг.
Монгол орноор 1913-1970 онуудад аялсан судлаачдын бүтээл, тэмдэглэлүүдийг үзэхэд нуурын мандлыг Тураг гогой хар хөшиг татсан мэт бүрхжээ гэсэн байдаг. Тиймээс энэ шувуу анх үүссэн цагаасаа буюу хэдэн сая жилийн өмнөөс бусад шувуудын адил байгалийн жамаараа өөрийн идэш тэжээлийн нөөц хүрэлцээг даган томоохон нууруудаар олноор сүрэглэн амьдарсаар ирсэн байна. Тэр ч бүү хэл Америкийн алдарт шувуу судлаач James Audubon гэх дэлхийн хамгийн анхны бөгөөд өнөөгийн хүчирхэг Шувууны нийгэмлэгийг үүсгэн байгуулсан хүн 1820 оны 12 дугаар сард Миссиппид хэдэн сая тооны давхар согсоот гогойг нүүдлийн үед нь тоолж баримтжуулж байсан аж. Дэлхий дээр дунджаар хоёр сая тураг гогой байдаг гэсэн үнэлгээ байгаа. Тураг гогойгоос гадна загасаар хооллодог өчнөөн зүйлийн хэдэн сая шувуу, махчин амьтад байдаг бөгөөд тэд олон зуун жил загасаа идсээр л ирсэн.
Тураг гогойны идэш тэжээлээ барьж идэх гайхалтай авьяаслаг ангууч зан төрхийг нь ашиглан Япон болон Хятад зэрэг улсууд гаршуулж сургасныг хүмүүс “Гогойг Хятадууд үржүүлж гаргаж авсан шувуу” гэж буруу ойлгох нь бий. Тураг гогой байгаль дээрээ зэрлэг загасны популяци, тоо толгойд сөргөөр нөлөөлсөн судалгааны үр дүн өнөөг хүртэл гараагүй. Бүр эсрэгээрээ Өмнөд Австралид шувуу судлалын байгууллагууд тураг гогойг хамгаалах шаардлагатай гэж үздэг. Учир нь тураг гогой тус тивийн toadfish болон leatherjacket гэх хоёр зүйл загасаар голдуу хооллож, тэдний тоо толгойг хянаж зохицуулж байдаг гэнэ.
Учир нь дээрх хоёр загас бусад бүх зүйл жижиг биетэй загаснуудынхаа түрсийг их хэмжээгэр иддэг хөнөөлтэй аж. Ер нь тураг гогой байгаль дээрээ загасны популяцид сөрөг нөлөө байдаггүй талаар олон судалгаа, олон докторын ажлууд байдаг.
Сүүлийн үед энэ шувууны эд эрхтэн хүний биед сайн гэх худал хуурмаг мэдээлэл явах болсон. Ийм худлаа мэдээлэл түгээж бусдыгаа хорлож болохгүй, тураг гогой бол ангаахай бойжуулдаг шувуу. Өөрөөр хэлбэл, махчин шувууд шиг үүр хэвтшээ удаан хугацаанд ашигладаг онцлогтой юм. Ийм төрлийн шувууд эндо болон экто празит ихтэй байдаг. Тиймээс ангаахай гаргадаг шувуудыг хүмүүс агнадаггүй ажээ.
Амьтан судлаач Г.Амарсанаа “Өнгөрсөн гуравдугаар сарын 29-нд ОХУ-ын Улаан-Үд хотноо Буриадын Засгийн газарт хар галуутай холбоотой хуралдаан болсон. Энэ хуралдаан дээр “Титан групп” компанийн захирал, “Байгаль” загасны үйлдвэрийн тэргүүн Вадим Бредный Оросын Загасны аж ахуй эрхэлсэн дарга Илья Шестаковт хандан хар галуунуудыг устгаж, омуль загасыг аврахыг уриалсан байна билээ. Түүний хэлснээр “ЗХУ-ын үед хар галууг байнга устгадаг байсан тул Байгаль нуурт энэ галуу байдаггүй байсан бөгөөд үүний ачаар Байгаль нуурын омуль загасны популяци маш их сэргэсэн. Дайны дараах жилүүдэд хар галуу бүрмөсөн устсан. Гэтэл одоогоос 15 жилийн өмнөөс Байгаль нуур хар галуутай болж тоо толгой нь өссөөр байгаа учир энэ шувууг яаралтай устгах хэрэгтэй байна. Би зун, өвлийн аль алинд нь загасчлахаар явдаг. Энэ үеэр энэ муухай шувуу гүехэн усанд ч гүнзгий усанд ч загасыг хэрхэн хайр найргүй устгаж байгааг байнга хардаг” гэсэн байна. Харин шувуу судлаач эрдэмтэн Виталий Рябцев “Хэн ч хар галууг устгаж байгаагүй, энэ бол Байгаль нуурын ердийн шувуу юм. Хар галууны тоо толгой маш их байхад омулийн тоо толгой ч их байсан. Хар галууны тоо толгой, колони маш их байсан тул дайны жилүүдэд фронтын хэрэгцээнд зориулж махаар нь консерв хийх хүртэл санал гарч байсан. Хар галуунаас болж омуль загас цөөрсөн юм биш. Хүмүүсээс болж цөөрсөн. Тороор хайр найргүй барьснаас болж омуль төдийгүй цурхай, алгана зэрэг бусад загасны тоо толгой ч эрс цөөрөөд байна” гэжээ. Бизнес эрхлэгч Вадим Бредный “Хэрэв шувуу судлаач эрдэмтдэд энэ шувуу тийм хэрэгтэй юм бол мянга, хоёр мянгыг нь үлдээе л дээ. Гэтэл одоо хар галуу хэдэн зуу биш юм гэхэд хэдэн арван мянга байна. Энэ бол амьдралын үнэн, амьдралын хатуу ширүүн үнэн” гэж хэлжээ. Харин шувуу судлаачид “Нэгдүгээрт, одоо байгаа хар галууны тоо толгой харин ч маш бага байна. Дайны өмнө маш их байсан. Хоёрдугаарт, амьтдыг байгальд хэр их үлдээхийг хүмүүс бид шийдэх ёсгүй. Харин байгаль өөрөө энэ асуудлыг биднээс илүү сайн мэдэж шийддэг ” гэжээ. Мөн шувуу судлаач эрдэмтэн Виталий Рябцев “Хар галуу загасчдын өмнө ямар ч буруугүй шүү” гэж хэлснээр энэхүү шувууг устгах санаархал цуцлагдсан байна билээ.
Үүнээс харахад хар галуу нуур, усанд саарал чонын үүрэг гүйцэтгэж загасны сүргийг эрүүл байлгадаг гэдэг нь тодорхой байна. Бид саарал чоноо устгаж чонын хоол болдог амьтдаа өвчинд нэрвүүлэн тоо толгойг нь эрс цөөрсний дараа чоно сэргээн нутагшуулсан баруун Европын туршлагыг нуур, усандаа давтах гээгүй л юм бол хар галууг ад үзэхээ болих хэрэгтэй байна” гэлээ.
