“Монсудар” хэвлэлийн газрын орчуулагч, редактор М.Ганцацралтай ярилцлаа.
-Жумпа Лахиригийн “Эмгэг зовуурийн хэлмэрч” түүвэр “Монсудар” хэвлэлийн газрын Утга зохиол цувралын 29 дүгээр дэвтэр болж таны орчуулгаар уншигчдын хүртээл болсон. Жумпа Лахиригийн бичлэгийн онцлог юу вэ?
-Жумпа Лахири энэ өгүүллэгийн түүврээ 1999 онд хэвлүүлээд, 2000 онд уг номоороо Пулицерийн шагнал хүртсэн. Энэхүү номд Америкт ирж суурьшсан энэтхэг хүмүүсийн амьдралыг бүхий л талаас нь харуулснаараа онцлогтой. Жумпа Лахириг “Энэтхэг цагаачдын эмгэг зовуурийн хэлмэрч” гэж нэрлэдэг. Түүний бичлэгийн онцлог нь уран яруу, уян тансаг хэрнээ, үзэл бодлоо хүчээр тулгадаггүй. Би уг түүврийг сар гаруй хугацаанд орчуулсан.
-“Эмгэг зовуурийн хэлмэрч” түүврийг уншихад Жумпа Лахири өгүүллэгийнхээ үйл явдалд ямар нэгэн дүгнэлт хийдэггүй, харин уншигчдад өөрсдөд нь бодох орон зай үлдээдэг юм шиг санагдсан?
-Уг түүвэрт багтсан “Түр зуурын асуудал” өгүүллэгийг уншсан хүмүүсээс “Энэ өгүүллэг ер нь яаж төгссөн бэ. Аз жаргалтайгаар уу эсвэл гунигтайгаар уу” гэж асуухад бүх хүн өөрөөр хариулдаг. Жишээ нь, би уг өгүүллэгийг анх уншчихаад гунигтайгаар төгсчихлөө гэж бодсон. Гэвч дахиад уншсаныхаа дараа өгүүллэгийн гол дүр болох хосууд түр зуурын асуудлаа шийдэж аз жаргалтайгаар төгсөж буй мэт санагдсан даа. Жумпа Лахири уншигчдад дүгнэлтийг үлдээдэг.
-Таныг “Эмгэг зовуурийн хэлмэрч” түүврийг орчуулж байхдаа гурван өдөр сэтгэл хөндүүрлэж явсан гэж сонссон. Жумпа Лахиригийн ямар өгүүллэг нь таны сэтгэлийг өвтгөв?
-“Гурав дахь буюу сүүлчийн тив”, “Жинхэнэ жижүүр” гэсэн хоёр өгүүллэгийг орчуулж байхдаа сэтгэл ихэд хөдөлж, зүрх шимширсэн. “Жинхэнэ жижүүр” өгүүллэгт эх нутгаасаа хөөгдөн, харийн хотод зовж байгаа эмгэний талаар өгүүлж буй учраас их өрөвдөлтэй. Харин “Гурав дахь буюу сүүлчийн тив” өгүүллэгт нөхөр нь нас барснаас хойш ухаан санаа нь самуурч, өөрийгөө хянах чадваргүй болсон ээжийнхээ талаар эргэн дурсдаг хэсэг байдаг. Уг номыг орчуулж байхдаа яг тэр хэсгийг нь гурван өдрийн туршид бодож, шаналж явсан.
-Уг түүвэрт багтсан “Тачаангуй” өгүүллэг өмнө нь манайд “Дур булаам” гэх нэрээр орчуулагдсан байдаг. Таны хувьд уг өгүүллэгийн нэрийг яагаад “Тачаангүй” хэмээн орчуулах болов?
-“Sexy”гэдэг үг хайр сэтгэлийг татдаг бус харин хүний хүсэл тачаалыг хөдөлгөж буй эмэгтэйг илэрхийлж байгаа. Уг өгүүллэгт эхнэртэй хүнтэй харилцаа үүсгэж буй эмэгтэйн тухай гардаг. Тэр эрэгтэй эхнэрээсээ гадуур харилцаа үүсгэсэн эмэгтэйгээ “Sexy” гэж дуудаж буй учраас тэр эмэгтэйг хайрласандаа тэгж дуудаагүй гэсэн үг болов уу. Энэхүү харилцаа нь түр зуурын хүсэл тачаалд захирагддаг учраас “Тачаангуй” хэмээн орчуулах нь оновчтой мэт надад санагдсан.
-Та өөртөө нээсэн Жумпа Лахириг тодорхойлж хэлээч?
-Би Жумпа Лахиригийн өгүүллэг бичих болсон тухайгаа ярьсан ярилцлагыг нь уншиж байсан. Тэрээр “Ихэнх зохиолчид өгүүллэгийг роман бичихийнхээ өмнө дадлыг хэвшүүлэх маягаар бичдэг. Харин зарим зохиолчид өгүүллэгт чин зүрхнээсээ дурладаг болохоор бичдэг. Би үнэхээр л дурладаг болохоор өгүүллэг бичихийг сонгосон” хэмээн ярилцлагадаа хэлсэн байсан. Би Жумпа Лахириг өгүүллэг бичихээр төрсөн авьяастай хүн юм байна л гэж дүгнэсэн дээ.
-Жумпа Лахиригийн намтрыг уншихад өөрийн дадсан хэлээрээ уран зохиол бичих дургүй юм билээ?
-Тэрээр англи хэлээр номоо бичдэг байснаа сүүлд өгсөн ярилцлагадаа “Надад итали хэл маш их таалагдсан. Би итали хэлийг уран зохиол, өгүүллэг бичихэд тохирсон хэл гэж боддог” гэх утгатай зүйлийг ярьсан байсан. Жумпа Лахири Энэтхэг-Бенгал гаралтай. Анх Лондон хотноо төрөөд АНУ руу нүүсэн байдаг. Лахири өөрийгөө “хоёр нийгмийн дунд өссөн хүн” гэж тодорхойлсон. Олон нийгмийн дунд өссөн хүн ямар ч хэлийг эзэмших, түүгээрээ уран зохиол туурвих чадвартай байдаг байх. Тиймээс өөрийнхөө хэлэхийг хүссэн зүйлээ хамгийн сайн илэрхийлж чадах хэлээ хайдаг ч байж магадгүй.
-“Эмгэг зовуурийн хэлмэрч” өгүүллэгт “Өвчтөнүүд эмгэг зовуурийг нь хэрхэн хэлмэрчлэхээс шалтгаалж танаас бүрэн хамааралтай юм байна. Зарим талаараа эмчээс ч илүүтэйгээр танаас хамааралтай гэж хэлж болох юм” гэсэн өгүүлбэр байдаг. Тэгэхээр уншигчид хэрхэн орчуулахаас тань шалтгаалж танаас бүрэн хамааралтай болох байх. Зарим талаараа Жумпа Лахиригаас ч илүүтэйгээр танаас хамааралтай гэж хэлж болох юм?
-Тийм ээ. Үүнтэй санал нэг байна. Жумпа Лахириг хүмүүс Америк дахь энэтхэгчүүдийн зовуурь шаналлыг хэлмэрчилдэг хэлмэрч гэдэг. Харин Лахиригийн хүргэхийг зорьсон санааг Монголын уншигчдад хүргэх хүн нь би. Орчуулагч нь уншигч, зохиолч хоёрын дундах гүүр болдог. Тиймээс тухайн зохиолыг нэмж хасахгүйгээр, Монголын уншигчдад ойр дотно буухаар оновчтой орчуулах нь л хамгийн чухал. Би зохиолчийн илэрхийлэх гэсэн санааг байгаагаар нь уншигчдад хүргэхийг зорьдог. Англи хэлэнд монгол руу хөрвүүлэхэд хэцүү үгс олон бий. Тэр болгонд аль болох оновчтой үгийг сонгож, хэрэглэхийг хичээдэг дээ.
-“Эмгэг зовуурийн хэлмэрч” түүвэр бол таны орчуулсан хоёр дахь бүтээл. Өмнө нь орчуулсан Филип Рийвийн “Үхлийн хөдөлгүүр” номныхоо талаар яриач?
-Өмнө нь “Монсудар” хэвлэлийн газрын Жангар редакциас өсвөр үеийнхэнд зориулан гаргасан Филип Рийвийн “Үхлийн хөдөлгүүр” хэмээх уран зөгнөлт, адал явдалт номны тэргүүн дэвтрийг орчуулсан. Уг номоор хийгдсэн кино нь Монголын кино театруудаар гарч байсан болохоор хүмүүс сайн мэдэж байгаа байх. Энэхүү ном нь өсвөр үеийнхэнд зориулагдсан учраас энгийн үг хэллэгтэй байсан. Тиймээс орчуулах явцад төдийлөн бэрхшээл гараагүй ээ.
-Та Оэ Кензабүрогийн “Хувийн асуудал” номын редактораар ажилласан байх аа?
-Би “Эмгэг зовуурийн хэлмэрч” түүврийг орчуулсныхаа дараа Нобелийн шагналт зохиолч Оэ Кензабүрогийн “Хувийн асуудал” хэмээх номны редактораар ажилласан. Тэгэхдээ зохиолчийн санааг тухайн орчуулагч байгаагаар нь оновчтой буулгаж чадсан байна уу гэдгийг нь л харсан даа. Уг номыг орчуулагч нь япон хэлнээс хөрвүүлсэн. Харин би турк, англи хэлнээс давхар хянаж, орчуулгыг нь тулгасан. Ер нь редакторын үүрэг ч орчуулагчийнхтай төстэй.
-Ойрын хугацаанд ямар ном орчуулж байна вэ?
-“Монсудар” хэвлэлийн газрын утга зохиол цувралаар гарах Италийн зохиолч Алессандро Бариккогийн “Торго” гэдэг номыг орчуулж байгаа. Түүнчлэн хамгийн сүүлд Казүо Ишигүрогийн “Бидний өнчин нас“ номыг орчуулсан. Би энэхүү номоо хурдан л уншигчдын гарт очоосой гэж тэсэн ядан хүлээж байна. Надад Казүо Ишигүрогийн бичлэгийн арга барил нь таалагддаг. Тэрээр итгэж үл болох хүүрнэгчийн арга барилаар бичдэг юм.
-Ер нь орчуулагчийн ажил хөнгөн хөдөлмөр үү, эсвэл хүнд хөдөлмөр юм болов уу?
-Би орчуулагчийн ажлыг амархан мэтээр боддог байлаа. Яг өөрөө ажиллаж үзээд ямар хэцүү, хүнд хөдөлмөр юм бэ гэдгийг нь мэдэрсэн. Миний хувьд, орчуулга хийхийг математикийн хүнд бодлого бодохтой адилтгаж болохоор санагддаг. Аливаа зохиолыг эх хэл рүүгээ оновчтой бүрэн орчуулсны дараа маш хүнд бодлогын зөв хариуг гаргасан мэт тааламжтай мэдрэмж төрдөг.
-Таны хамгийн дуртай зохиолч хэн бэ?
-Миний хувьд, Достоевский, Кафка, Монтэнь, Вольтер нарыг унших дуртай. Миний ширээний ном гэвэл, Монтэний “Сонгомол эсээнүүд” болон Вольтерийн “Жамаараа яваа ертөнц” юм.
-Та ер нь зохиол бичдэг үү?
-Ер нь бичих гэж оролддог. Ном уншсанаараа олж авсан ур чадвар маань нөлөөлсөн байх. Ирээдүйд Монтэний эсээнүүд шиг философилог, уншууртай, хүнд ямар нэгэн шинэ зүйл өгч байх ном бичихийг мөрөөддөг.
-Та эрх зүйч мэргэжилтэй мөртөө яагаад орчуулагчаар ажиллах болов?
-Би англи, турк хэлтэй. Орчуулга хийхдээ энэ хоёр хэлнээс хоёулангаас нь харьцуулж хараад орчуулдаг. Турк хэлийг Монголд арван жилдээ халтихан үзээд, Туркэд очсон хойноо хэлний бэлтгэлд сурсан. Туркэд хэлний бэлтгэлтэйгээ нийлээд зургаан жил сурсан л даа. Би Туркийн Kayseri хотын Erciyes их сургуулийг эрх зүйч мэргэжлээр төгссөн. Гэхдээ залуу хүн болохоор хүсэл сонирхлынхоо дагуу өөрийнхөө дуртай зүйлийг хийе гээд 2018 оноос хойш “Монсудар” хэвлэлийн газарт орчуулагчаар ажиллаж байгаа. Залуу насандаа алдлаа ч хүмүүс илүү ойлгож хүлээж авдаг. Түүнчлэн залуу насны маань алдаанууд намайг илүү хөгжүүлж л өгнө. Тиймээс бага залуудаа эрсдэл үүрээд, хийхийг хүссэн зүйлдээ өөрийгөө сориод үзэхэд буруудахгүй байх гэж бодсон юм. Тэгээд л сонирхлынхоо дагуу орчуулагчаар ажиллаж эхэлсэн дээ. Багаасаа л номонд дуртай байсан учраас номтой холбоотой ажил хийхийг мөрөөддөг байлаа.
-Танд эрх зүйч мэргэжлээрээ ажиллах төлөвлөгөө бий юү?
-Энэхүү мэргэжлээ өөрийн дуртай зүйлтэйгээ уялдуулж ажиллая гэх бодол бий. Жишээлбэл, Монголын эрх зүйн салбарт тулгамдаад байгаа асуудлаар ном бичиж болно байх. Гэхдээ одоохондоо өөрийн дуртай зүйлээ хийгээд өөрийгөө хөгжүүлээд явж байна. Би “Монсудар” хэвлэлийн газарт ажиллаж эхлэхээсээ өмнө гэр бүлийн хүчирхийллийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг хуулийн фермд ажиллаж байсан. Тэр үед хүчирхийлэлд өртсөн хүүхдүүдийн сэтгэл зүйг судлах судалгааны ажилд оролцдог байсан юм. Монголд хүчирхийлэлд өртсөн хүүхдийг “тэр хүүхдийн өөрийнх нь буруу” мэтээр хүлээж авах хандлагатай байдаг. Энэхүү хандлагыг өөрчлөхийн тулд зохиол бичиж болох юм байна гэх санаа тухайн үед төрж байсан.
-Танд уран зохиолоос өөр дуртай зүйл байдаг уу?
-Орчуулгын ажил хийхээр чөлөөт цаг бага гардаг. Би дуурь үзэх дуртай. Хамгийн дуртай дуурь маань Пушкины “Евгений Онегин”. Уг дуурийн гол дүр болох Татьяна надтай төстэй санагддаг.
-Таныхаар ном гэж юу вэ?
-Ээж маань монгол хэл, уран зохиолын багш. Тиймээс би ухаан орсон цагаасаа л номон дунд өссөн. Таван настайдаа цагаан толгойн үсгээ бүгдийг нь сурчихаад зургаан настайдаа сургуульд орж байлаа. Тэр үед унших бичгийн номныхоо бүх л эх, үлгэрүүдийг нь уншиж дуусаад ээжээсээ үлгэрийн ном нэхэхэд ээж маань надад “Үлгэрийн ертөнц” сонинг захиалж өгч байлаа. Тэгж л миний номд дурлах суурь тавигдсан байх гэж боддог. Номыг би өөр хэн нэгний дотоод ертөнцөөр аялах шидэт түлхүүр байх гэж боддог. Ном хүнийг цаг хугацаа, орон зайгаар аялуулдаг.
У.ЧИНЗОРИГ
