Өвөрхангай аймаг дахь цагдаагийн газрын дарга, цагдаагийн хурандаа О.Ганбаттай ярилцлаа.
-Аймаг орон нутаг болгон нутаг дэвсгэр, хүн амын төвлөрлөөсөө шалтгаалж эрүү, хэв журмын нөхцөл байдал янз бүр байдаг. Өвөрхангай аймагт нөхцөл байдал ямар байна. Энэ талаар ярилцлагаа эхэлье?
-Өвөрхангай аймаг нь Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн хувьд 19 сум, 111 багтай.116600 мянган хүн амтай. Хүн амынхаа тоогоор улсдаа эхний гуравт эрэмбэлэгдэж, нийт хүн амын 30.9 хувийг 15 хүртэлх насны хүүхэд, 60.1 хувийг 15-64 насныхан, есөн хувийг 65-аас дээш насныхан эзэлж байна.
Манай аймагт мал аж ахуй голлосон хөдөлмөр эрхлэлт ихтэй улирлын болоод цаг уурын нөхцөл байдал дулаахан өвөл хүйтрэлт багатай учир мотоциклын хэрэглээ өндөр байдаг. Үүнийгээ дагаад мотоциклтой иргэд аваар осолд орох амь насаа алдах, гэмтэж бэртэх нь их бүртгэгддэг.
-Ер нь эрүү хэв журмын нөхцөл байдал ямар байна вэ?
-Аймгийн хэмжээнд нэгдүгээр улиралд 57 холбогдогчтой 150,9 сая төгрөгийн хохиролтой, 106 гэмт хэрэгт бүртгэгдсэн нь урьд оны мөн үетэй харьцуулахад 91 хэрэг буюу 46,2 хувиар буурч, хэргийн илрүүлэлт 20,1 пунктээр өссөн үзүүлэлттэй гарсан. Хүний эрүүл мэндэд хохирол учруулах гэмт хэрэг 39 бүртгэгдэж 20.4 хувь, авто тээврийн хэрэгсэл ашиглалтын журмын эсрэг гэмт хэрэг 28.5 хувь, Хүний амьд явахын эсрэг гэмт хэрэг 35.3 хувь, Хүрээлэн байгаа орчны эсрэг гэмт хэрэг 62.5%, Өмчлөх эрхийн эсрэг гэмт хэрэг 47.6%, Мал хулгайлах гэмт хэрэг 40.0 %, Хулгайлах гэмт хэрэг 65.6%, бэлгийн эрх чөлөө, халдашгүй байдлын эсрэг гэмт хэрэг 5.6 дахин, олон нийтийн амгалан тайван байдал алдагдуулах гэмт хэрэг хоёр дахин, Нийтийн албаны ашиг сонирхлын эсрэг гэмт хэрэг нэг дахин тус тус буурсан эерэг үзүүлэлттэй байна.
Мөн 10051 зөрчил бүртгэгдсэн нь урд оны мөн үетэй харьцуулахад 2545 аар буюу 33,9 хувиар өссөн. Үүнээс согтууруулах ундааны зүйл хэрэглэсэн үедээ тээврийн хэрэгсэл жолоодсон 509, хэв журмын болон бусад зөрчил 1372, зөрчил илрүүлж, Зөрчлийн илрүүлэлт 33,9 хувиар өссөн байгаа нь зөрчлийн шинжтэй үйлдлийг гэмт хэрэг болохоос нь өмнө таслан зогсоох бодлого хэрэгжүүлж ажилласнаар гэмт хэрэг буурах зөрчил илрүүлэлт нэмэгдэх үндсэн шалтгаан болсон.
Бид гэмт хэрэг, зөрчлийн судалгааг сүүлийн 5 жилээр буюу 2015-2019 оны хооронд харьцуулж үзэхэд гэмт хэрэг 2015 онд 542, 2016 онд 508, 2017 онд 492, 2018 онд 670 гэмт хэрэг бүртгэгдэж өссөн бол 2019 онд 613 гэмт хэрэг бүртгэгдэж 8,5 хувиар буурсан үзүүлэлттэй гарсан. Энэ оны эхний улирлын байдлаар 146 гэмт хэрэг бүртгэгдэж өмнөх оны мөн үеэс 43,4 хувиар буурсан нь сайшаалтай байна.
-Харин зөрчлийн хувьд?
-Зөрчил 2015 онд 9036, 2016 онд 8846, 2017 онд 20753, 2018 онд 24568, 2019 онд 43498 зөрчил бүртгэгдэж өмнөх жилүүдээсээ хэд дахин өссөн байгаа юм. Энэ тоо мэдээнээс харахад зөрчлийн илрүүлэлт сайжрах тусам гэмт хэргийн гаралт буурч байгаа сайн үзүүлэлт гарч байна. Өөрөөр хэлбэл, бид гэмт хэрэг болохоос өмнө зөрчлийн үед нь таслан зогсоож чадаж байна гэсэн үг юм. Жишээ нь, Хөдөлгөөний аюулгүй байдлын эсрэг гэмт хэрэг 2015 онд 58, 2019 онд 27 бүртгэгдэж хоёр дахин буурсан байх жишээтэй. Харин согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодох зөрчил 2015 онд 587 бүртгэгдсэн бол 2019 онд 2259 зөрчил илрүүлэн энэ гэмт хэргийг бууруулж чадсан байгааг тоо мэдээнээс тодорхой харж болох юм.
-Гэмт хэргийн илрүүлэлт хэр байна вэ?
-2020 оны эхний дөрвөн сард бүртгэгдсэн нийт гэмт хэргийн 40,3 хувь нууц далд аргаар үйлдэгдсэн бөгөөд өмнөх оны мөн үетэй харьцуулбал 19,6 пунктээр өссөн байгаа. Энэ нь бусад бүсийн аймгуудтай харьцуулахад гуравт байна.
-Та сая хэлсэн цагдаагийн газраас гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажлын чанар, үр дүнг ахиулахад бодитой ажил хийсний илэрхийлэл төдийгүй нутгийн өөрөө удирдах байгууллагын дэмжлэг, иргэд, цагдаагийн байгууллагын хамтын ажиллагааны үр дүн, хамт олны маань хөдөлмөр зүтгэл юм гэлээ энэ талаар тодорхой ярина уу?
-Энэ сэдвийн хүрээнд “Аюулгүй иргэн-Амар тайван Өвөрхангай” хөтөлбөр “Архидалтгүй-Өвөрхангай” хөтөлбөрийн талаар тодруулж ярих нь зүйтэй байх. Төрийн үндсэн чиг үүргийн нэг нь иргэдийнхээ эрх, хууль ёсны ашиг сонирхолыг аливаа гэмт хэрэг зөрчлөөс урьдчилан сэргийлж хамгаалах, хууль зөрчигчдөд хариуцлага тооцох, хэрэг маргааныг таслан шүүх замаар нийгэмд шударга ёс, дэг журмыг тогтооход оршдог.
Тиймээс зөвхөн хууль, шүүх эрх мэдлийн байгууллагууд төдийгүй, төрийн төрийн болон төрийн бус байгууллагууд үйл ажиллагааны чиглэлийн хүрээнд гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр үйл ажиллагааг явуулж байх нийтлэг үүрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, иргэд оршин суугаа нутаг дэвсгэртээ зохион байгуулж байгаа гэмт хэрэг зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх ажилд оролцох, аж ахуйн нэгж байгууллага нь дотоод болон гадаад үйл ажиллагаандаа гэмт хэрэг гарах шалтгаан нөхцлийг арилгах талаар тодорхой ажил арга хэмжээ авах, хууль сурталчлах үүрэг хүлээдэг хуулийн үндсэн зарчмыг хэрэгжүүлэх зорилгоор миний бие 2017 оны 06 сард томилогдон ажил хүлээж аваад нэн түрүүнд Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэхэд хамгийн чухал анхдагч түвшин бол хувь хүн болон гэр бүлийн орчин байдаг гэж үзээд аймгийн ГХУСАЗСЗ-тэй хамтран, төрийн оролцоотой цагдаагийн байгууллагын үйл ажиллагааг явуулъя гэсэн зорилго, чиглэл баримтлан, иргэд, аж ахуйн нэгж байгууллага, төрийн бүх шатны байгууллага, иргэдээс дөрвөн асуумж бүхий харилцах дэвтрээр санал асуулга авахаас ажлаа эхлүүлж, аймгийн ГХУСАЗСЗөвлөлийн дэмжлэгтэй Дотоод хэргийн Их сургуулийн цагдаа судлалын хүрээлэнгээр аймгийн хэмжээнд бүртгэгдсэн сүүлийн 10 жилийн гэмт хэргийн шалтгаан нөхцөлийг судлуулах ажлыг хийлгэсэн.
Энэхүү санал асуулгад 19 сумын 111 багийн иргэд, аж ахуйн нэгж байгууллагын ажилтан, алба хаагчдыг хамруулсан бөгөөд бид саналыг нэгтгэж үзэхэд 13500 иргэний 10800 санал бичигдэн ирснээс хамгийн олон удаагийн давтамжтайгаар давхардсан эхний 10 саналыг эрэмбэлж Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх бодлогын баримт бичиг “Аюулгүй иргэн-Амар тайван Өвөрхангай” хөтөлбөрийг 2017-2020 он хүртэл 5 зорилтод чиглэлээр хэрэгжүүлэхээр шийдвэрэлж, хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх үүргийг ИТХ-ын тэргүүлэгчид аймгийн Засаг даргад даалгаж өгсөн нь манай хамт олон өнөөдрийн амжилтанд хүрэх алхам болсон.
-Сая та хөлбөрийн талаар ярилаа. Энэ талаараа тодруулбал?
-Хөтөлбөрийн үндсэн таван зорилтоо аймгийн хэмжээнд дийлэнх бүртгэгддэг гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр оруулж өгсөн. Тухайлбал, нэгдүгээр зорилтыг бид гудамж талбай, олон нийтийн газарт үйлдэгдэж буй гэмт хэрэг, зөрчлийн гаралтыг бууруулах, иргэдийг эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхийг хангах, гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх эргүүлийн үйл ажиллагаанд орчин үеийн техник хэрэгсэлийг ашиглах гэж оруулсан.
Үүний хүрээндээ сумдын төвийг телекамерт холбож, Арвайхээрийн төвийн телекамерыг өргөтгөх ажлыг зохион байгуулсан. Мөн “Камержуулалт-2” аяныг зарлаж бүх аж ахуйн нэгж, байгууллагуудыг камержуулах, чанар стандартыг ахиулах, иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх чиглэлээр бодитой ажлуудыг хийж өнөөдрийн байдлаар Арвайхээр суманд үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуй нэгж байгууллагууд шинээр нийтийн эзэмшилийн талбай хянасан телекамеруудыг тавьж, одоогоор Арвайхээр сумын төвд иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагууд 34.080.000 төгрөгний өртөгтэй, 185 телекамерыг шинээр суурилуулсан нь иргэдийг сэдэлжүүлээд иргэд өөрсдийн аюулгүй байдлыг хангахад хөрөнгө гаргадаг сайн жишиг тогтож байна.
Цаашид Арвайхээр сумын нутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаа томоохон худалдааны төв, Шатахуун түгээх станцуудыг сүүлийн үеийн стандарт нийцсэн авто машины дугаар илрүүлэгч болон хүний царай танидаг телехяналтын камер тавих ажлыг үе шаттайгаар зохион байгуулан ажиллаж байна.
Мөн энэ хугацаанд хөдөлгөөнт эргүүлийн автомашинтай цагдаа нарыг шинээр ажлуулж 24 цагийн эргүүл шалгалт хийдэг болсноор гэмт хэргийн гаралт буурч зөрчлийн илрүүлэлт ахисан гэж дүгнэж байгаа.
-Сумдыг камержуулсан талаар ярьсан энэ ажлын үр дүнд гэмт хэргийг гаралт буурсан уу?
-Дээр ярьсанчлан урьдчилан сэргийлэх ажлыг сайжруулах чиглэлээр бүх сумын төв суурин газруудыг камержуулсан. 2018 онд “Камержуулалт-1” аяныг өрнүүлсэн. Энэхүү аянд иргэд, аж аж ахуйн нэгж байгууллага идэвх санаачлагатай оролцсон. Тухайлбал: Аяны хүрээнд объектын гадна 730, объектын дотор 3882, гудамж талбайд 28, иргэд, аж ахуйн нэгж байгууллага санаачлан 3853 телехяналтын камерыг нэмж суурилуулсан байна.
2019 онд Арвайхээр сумын хоёр байрны оршин суугчид хамтран байрныхаа гадна, дотор орчныг бүрэн камержууласан, орон нутгийн хөрөнгө оруулалтаар онгийн голын гүүрэн гарц, постонд автомашины дугаар танигч LPR /нүүр танигч/ камеруудыг суурилуулсан гээд сайн жишээнүүд байна.
Сүүлийн 3 жилийн байдлаар телехяналтын камерын тусламжтайгаар илрүүлсэн гэмт хэрэг, зөрчил 20 гэмт хэрэг, 2545 зөрчил, 18 эд зүйл, 8 сэжигтэн этгээдийг олж тогтоосон. 2019 онд гудамж талбайд үйлдэгдсэн гэмт хэргийн гаралд 14.3 хувиар буурч, зөрчлийн илрүүлэлт 4,5 хувиар нэмэгдсэн.
Ер нь бүртгэгдэж байгаа гэмт хэргийн 40 хувийг өмчлөх эрхийн эсрэг гэмт хэрэг, Эрүүгийн хуулийн 11 дүгээр бүлгийн хэрэг буюу хүний эрүүл мэндийн халдашгүй байдлын эсрэг гэмт хэрэг 40 хувийг, үлдсэн 20 хувийг бусад гэмт хэргүүд зонхилон бүртгэгдэж байна.
Аймгийн хэмжээнд гэмт хэргийн гаралт жилээс жилд өссөн дүн мэдээтэй байсан хэдий ч 2019 онд гэмт хэргийн гаралт 8,5 хувиар буурсан, мөн тодорхой төрлийн гэмт хэргүүдийн гаралтууд буурсан үзүүлэлттэй байна. Тухайлбал: Хүний эрүүл мэндийн халдашгүй байдлын эсрэг гэмт хэрэг, Хөдөлгөөний аюулгүй байдлын журмын эсрэг гэмт хэргийн гаралт урьд оны мөн үеэс 30-50 хувиар буурсан эерэг үзүүлэлтээрээ улсын дүн мэдээгээр дээгүүрт орсон судалгаа харагдаж байна.
Хөтөлбөрийн гуравдугаар зорилт бол хулгайлах болон хүрээлэн буй орчны эсрэг гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, таслан зогсоох ажлыг цогц хэлбэрээр явуулах гэсэн байна. Энэ төрлийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх, урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр хийсэн ажлынн талаар ярьвал:
Манай улсын гэмт хэргийн бүтцэд “Өмчлөх эрхийн эсрэг гэмт хэрэг”, “Хүний эрүүл мэндийн халдашгүй байдлын эсрэг гэмт хэрэг” гэсэн хоёр бүлэг гэмт хэрэг сүүлийн 30-аад жил зонхилсоор ирсэн. Энгийнээр нэг дэх бүлэг нь хулгай, дээрэм, залилан гэх мэт өмч хөрөнгө эзэмших эрхэнд халдсан хэргүүд, хоёр дахь нь зодооны цохионы хэргүүд гэж ойлгож болно.
Нийт гэмт хэргийн дийлэнх буюу 40 хувийг өмчлөх эрхийн эсрэг гэмт хэрэг буюу орон байр болон малын хулгай, тээврийн хэрэгслийн хулгайн гэмт хэргүүд эзэлж байна.
2020 оны эхний улиралд нийт 42 гомдол, мэдээлэл хүлээн авч шалгасан. Үүнээс гэмт хэргийн 33, зөрчлийн 9 гомдол шалгаж байна. Бат-Өлзий суманд хууль бусаар мод бэлтгэж тээвэрлэсэн гэмт хэргийн 21, зөрчлийн шинжтэй 2 гомдлыг шалгаж байна. Бугийн эвэр түүсэн 3 гэмт хэрэг бүртгэгдсэн. Богд суманд өнгөт байгалийн өнгөт чулуу хууль бусаар олборлосон гэмт хэрэг 2 бүртгэгдэн шалгаж байна. Газрын хэвлийд халдаж хууль бусаар ашигт малтмал олборлосон гэмт хэрэг 4 бүртгэгдэж шалгаж байна. энэ нь урд оны мөн үетэй харьцуулахад 54,7 хувиар өссөн байна.
Монгол Улсын Засгийн газрын 2020 оны 03 дугаар тогтоол, ХЗДХсайдын 2020 оны А/09 дугаар тушаалаар экологийн цагдаагийн албыг байгуулаад Цагдаагийн ерөнхий газар алба хаагч нараа сургаад энэ оны 1 сард томилсон. Энэ алба хаагч нар суманд томилогдон очиж ажиллаад энэ төрлийн гэмт хэрэг автоматаар өсөж байна.
Яагаад гэвэл хариуцсан эзэнтэй болоод илрүүлэлт сайжирч байна.Хяналт шалгалт хийж байна. Энэ бол зөв зүйтэй шийдвэр байсан. Эх болсон байгаль дэлхийгээ хамгаалах хууль болон бидний нүдэн дээр устаж байсан, аливаа газрын бэлчээрийг хашаажуулснаас өвс ургамал тохой орчим ургаж байна. булаг шандны эхийг хашаад хамгаалахаар урсаж байна.
Ургамал ургахгүй байгаа чинь бэлчээрийн даац хэтэрсэн, далхлалт маш их байна. үүнтэй холбоотой байгалийн эко систем хүний төсөөлшгүй байдлаар өөрчлөгдөж байна. Монгол Улсын Засгийн газрын шийдвэр үүнтэй уялдсан маш сайн зөв ажил байлаа.
-Танай аймагт хэрэгжүүлж байгаа нэг хөтөлбөр нь “Архидалтгүй-Өвөрхангай” хөтөлбөр байгаа энэ талаар танилцуулна уу?
-Архидалт гэмт хэрэг, зөрчил үйлдэгдэх үндэс суурь болоод байна. Энэ утгаараа “Архидалтгүй-Өвөрхангай” хөтөлбөр-ийг лоозон хэлбэрээс нь гаргаж хүнд наалдацтай, амьдралд хэрэгждэг, ард иргэд төвөггүй ойлгогдох хөтөлбөрийг батлуулж нутагшуулах хэрэгцээ шаардлага гарч ирсэн учраас олон шүүмжлэл дундуур шантралгүй зүтгэж ажилласны үр дүнд манай хамт олон Өвөрхангайн ард иргэд тодорхой үр дүнд хүрч нааштай үзүүлэлтүүд гарч байгаа.
Хамгийн энгийн жишээгээр тайлбарлахад айл гэр элэг бүтэн байж, үр хүүхэд амар амгалан байвал тэр гэр бүл ямар аз жаргалтай байх вэ? Нөхөр нь архи ууж гэр бүл үр хүүхдээ сэтгэлийн дарамтад байлгаж, ажилдаа эрүүл явсан нөхөр нь согтуу ирж, согтуу хань ижил нь машин жолоодож бусдын эрхийг хөндөж, цаашлаад гэмт хэрэгтэн болох, аль эсвэл өөрийн амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөөрөө хохирох хэнд сайхан байх вэ? Монгол Улсын баталж байгаа хууль бүрт иргэн, хуулийн этгээдийн эрх ашгийг хамгаалсан, хамгаалахыг шаардсан, үүрэг болгосон заалтууд бий. Үүнийг хүн бүр ойлгож хуулийг биелүүлж өөрийн эрхийг хамгаалуулж бусдын эрхийг хөндөхгүй байхыг чухалчлах хэрэгтэй. Ийм шаардлага байгаа учраас “Архидалтгүй-Өвөрхангай” хөтөлбөрийг батлуулсан. Хөтөлбөрийн зорилт хоёр зорилттой явагдаж байна.
-Хөтөлбөрийн зорилтуудаас дурдвал?
-2017 оны сүүлээр Монгол Улсын Засгийн газраас төрийн албан хаагчийн сахилга хариуцлага, дэг журмыг чангатгах тухай 01 тоот албан даалгавар батлагдаж дагаж мөрдөж эхэлсэн. Бид хөтөлбөрөө албан даалгавар гарахаас өмнө батлуулсан байсан. энэ нь нэгэн зэрэг дагаж мөрдөх боломж бүрдсэн. Төрийн алба хаагчдын дунд байгаа архидан согтуурах явдлыг бууруулах таслан зогсоох зорилгоор олон аян, туг, дэвтрийг төрийн байгууллагуудаар аялуулсан. Үүний нэг цагдаагийн газраас санаачлан “Архидалтгүй, нийгмийн хариуцлагатай аж ахуйн нэгж, байгууллага” аяныг аймгийн Засаг даргын захирамжийн хүрээнд зохион байгуулан явуулж дүгнэсэн. Мөн төрийн алба хаагч гэмт хэрэг, зөрчилд холбогдоход тухайн байгууллагад албан мэдэгдэл, албан бичиг хүргүүлэн хариуцлага тооцон ажиллаж байна.
2019 онд гэмт хэрэгт 11, зөрчил гаргасан 175 төрийн алба хаагч үүнээс согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодсон 110 төрийн алба хаагч байна. 2020 оны эхний улиралд гэмт хэрэгт 2, зөрчил гаргасан 39, согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодсон 19 байгаа нь, сүүлийн 2 жилтэй харьцуулан үзэхэд төрийн албан хаагч нараас гэмт хэрэг, зөрчилд холбогдсон алба хаагчийн тоо буурсан үзүүлэлттэй гарсан байгаа юм.
Гол зорилго нь төрийн албан хаагч хууль дүрэм журам сахин биелүүлдэг, ажлын цагаар архи согтууруулах ундааны зүйл хэрэглэхгүй байх, манлайлалтай байлгах, энгийн иргэнээс илүү хариуцлагатай байх, бусад албан хаагч нарт нь сургамж болох зөрчил гаргасан албан хаагчийн алдааг давтан гаргахгүй байх гэсэн санаа юм.
-Мөн хөтөлбөрийн хоёрдугаар зорилтын хүрээнд хийсэн ажлын талаар?
-Бид энэ зорилтыг хангахыг тулд архины хамааралтай иргэдийг архинаас татгалзуулах, сургалт сурталчилгаа зохион байгуулах үүрэг бүхий “Мэргэжлийн баг”-1, сумдад “Аддиктологийн баг”-22-ыг байгуулан 28 иргэнийг архинаас татгалзуулж нийгмийн идэвхтэй иргэн болгон төлөвшүүлэх ажлыг төрийн болон төрийн бус байгууллага, иргэдтэй хамтран зохион байгуулсан. Нэг үеэ бодвол архитай холбоотой ойлголтыг дан ганц Цагдаагийн байгууллагын ажил мэтээр ойлгож, хүлээж авдаг байсан бол одоо архинд донтсон иргэдээ төр эмчлэх, сургалтанд хамруулах, соён гэгээрүүлэх, ар гэртэй нь ажиллах, ажлын байраар хангах гэх мэтээр төрийн үйлчилгээг үзүүлэхэд анхаардаг болсон нь сайшаалтай.
Гэвч ихэнх тохиолдолд цагдаагийн байгууллага санаачилга гарган, хэрэгжилт хангах гэж зүтгээд тодорхой амжилтанд хүрэхгүй нь тодорхой байна. Архины албадан эмчилгээнд цагдаагийн байгууллагаас хуулийн дагуу БОЭТ-д архидан согтуурсан, давтан зөрчил гаргасан иргэдэд архинд донтох өвчтэй эсэхийг тогтоолгох, дүгнэлт гаргуулдаг. Тухайлбал: 2020 он гаргаад архины албандан эмчилгээнд 1, сайн дурын эмчилгээнд 30 орчим иргэнийг явуулж, эмчилгээ хийлгэсэн боловч тэднийг нийгэмшүүлэх, ажлын байраар хангах тал дээр төрийн байгууллагуудын хамтын ажиллагаа сул, хангалтгүй байдаг. Энэ ажлыг нутгийн захиргааны байгууллага гартаа авч, манлайлал үзүүлсэн цагт илүү их үр дүн гарах тул аймаг орон нутгийн удирдлагуудаас, төрийн алба хаагч нараас их зүйл шалтгаална. Манай аймгийн Сэтгэц наркологийн тасагт сэтгэл зүйчийн орон тоо нэмэгдсэн, мөн эмч, сувилагч нарыг мэргэшүүлэх тал дээр анхаарч ажиллаж байгаа нь энэ хөтөлбөрийн бас нэг зорилго нь биелэж байна гэж харж байна.
Хөтөлбөр хэрэгжээд дуусахад бид архинд дөнтөх өвчтэй эсэх дүгнэлтээ гаргадаг, өвчтэй нь тогтоогдвол эмчилгээ үйлчилгээ үзүүлээд нийгэмшүүлчихдэг байвал хамгийн том үр дүн гарч байна гэж үзэж болох байгаа юм.
2019 онд аймгийн БОЭТ-ийн наркологийн тасагт сэтгэл зүйчийн орон тоо шинээр нэмэгдүүлж, ажлын байрыг зарлаад байна. мэргэжилтэн томилогдсоноор архинд донтох өвчтэй иргэдийг эмчлэх гарц нь аймаг орон нутагт бүрдэх юм.
-Нутаг орондоо ажиллах хугацаандаа сайтар бэлтгэгдсэн боловсон хүчинтэй болох тал дээр хэрхэн анхаарч ажиллаж байна?
-Мөр зэрэгцэн ажиллаж байгаа 200-аад алба хаагчдын 80 гаруй хувь нь эрчүүд, айлаар төсөөлж үзвэл олон эрэгтэй хүүхэдтэй айл л гэсэн үг. Энэ олон хүүхдийн 90 орчим хувь нь 25-35 орчим насныхан гээд бодохоор ямар залуу боловсон хүчинтэй, ямар залуу байгууллага вэ гэдэг нь ойлгогдоно. Би залуучуудаа “бөмбөг шиг бөөрөнхий шил”-тэй зүйрлэдэг. Түлхэж орхивол өнхрөөд хагарна, зүлгэж өнгөлбөл өнгө орж гялалзаж гүйгээл байна. Тэд өмрөх зүрхтэй, халуун сэтгэлтэй ард түмний нэг хэсэг, Монгол Улсын иргэн хүн шүү дээ.
Тийм учраас зөвд зөөлөн, бурууд хатуу байх зарчмыг баримталдаг, энэ нь цагдаагийн нэгжийг удирдаж байгаа нутаг дэвсгэр хариуцсан цагдаагийн байгууллагын даргад байх ёстой зан төлөв болов уу. Өөрийн төрж өссөн нутагтаа ажиллах хугацаандаа сайн боловсон хүчнийг бэлтгээд үлдээчих хүсэл тээж явна. Учир юун гэвэл ажил сураагүй алба хаагч нараас манлайлагч, чиглүүлэгч төрөх нь ховор, ачаа үүрч ажил хийдэг хамт олноос эрдэм мэдлэгтэй, эрч хүчтэй лидэрүүд төрөх нь тодорхой. Тийм учраас ажлын байрны сургалтыг чухалчилж, ажлын цаг ашиглалтанд ихээхэн анхаардаг, аль болох сэтгэл зүрх, тархи оюунтай нь ярихийг хичээж байна. Хүн болгон адилгүй хүлэг болгон жороогүй гэгчээр хүний шаардлагыг зөв хүлээгээд авчих хүн байхад, буруугаар мушгих хүн ч мундахгүй, олон хүний араншинд тааруулахаас илүүтэйгээр нэг зарчим баримталж түүндээ цэгц байвал олны хүүхэд ойлгоод л хүрээ үүсгэчихнэ.
Ард иргэд нь хууль дүрмээ хэрэгжүүлдэг, цагдаагийн алба хаагч нь өөртөө өндөр шаардлага тавьж чаддаг болчихвол Өвөрхангай аймаг дахь цагдаагийн газар ард иргэдээ зөв чиглүүлээд явах боломж нээгдэнэ гэж нутгийн хүний сэтгэл зүрх гарган ажиллахыг хичээдэг.
-Та Цагдаагийн газрын “Сургалт дадлагын төв”-ийн талаар танилцуулна уу?
-Өвөрхангай аймаг дахь Цагдаагийн газрын алба хаагчдын санаачилгаар 2017 онд Цагдаагийн албаны тухай хуулийн 17.1-д заасан алба хаагчдын бие бялдрын стандартын түвшинг хангах, мэргэжлийн бэлтгэл албаны болон давтан сургалт зохион байгуулж байх “Сургалтын төв”-ийг барихаар сэтгэл шулуудан эхлүүлж байлаа. Өнөөдөр 2,5 газар дээр 236,1 сая төгрөгний бүтээн байгуулалт хийгдэн, цаашид 100 хүнтэй вакумжуулсан бүсийн сургалт авахад түүртэхээргүй болжээ.
Сургалтын төвийн бүтээн байгуулалтад цагдаагийн ерөнхий газар, аймаг орон нутгийн дэмжлэгээс гадна манай хамт олны санаачилгаагаар маш олон ажил хийгдэж цаашид буудлагын тийр, авто дрон, саадтай гүйлтийн талбай байгуулахаар төлөвлөхийн зэрэгцээ одоо тарьж ургуулаад байгаа 4000 мод, бутаа ургуулах, нэмэж ногоон төгөл байгуулахаар ажиллаж байна.
-Цагдаагийн харилцаа хандлагын талаар шүүмжилдэг хүмүүс олон байдаг. Таныхаар цагдаа хүн гэж ямар хүнийг хэлэх вэ?
-Цагдаагийн алба бол нийгмийн гэгээлэг гэхээсээ илүүтэй сүүдэртэй талтай илүү харилцдаг үнэлэмж нь хүнд ойлгогддоггүй алба. Тиймээс цагдаа гэдэг нэр төрийг авч явахын тулд хувь хүнээс маш их сэтгэл, хичээл зүтгэл, чармайлт шаарддаг. Миний бодлоор хэчнээн мэдлэг, боловсролтой байсан ч хүний номгүй хүн энэ алба, нэр төрийг тээж авч явахад хүндрэлтэй. Иргэн төвтэй нийгмийн харилцаанд орж байгаа мөрдөс зүүсэн төрийн хувцастай цагдаа хүн өөрөө манлайлагч байж, сайн талаараа үлгэр дуурайл үзүүлдэг, хариуцлагатай байх ёстой. Хүмүүс цагдаагийн албыг хүнд алба гэж ярьдаг. Гэхдээ хуулийг зөв хэрэгжүүлээд, зөв зарчим бариад, хүмүүстэй зөв харилцаж, ойлголцоод явбал энгийн бөгөөд тодорхой алба юм.
Би өөртөө зөв гэж бодсон зарчимаа баримтлаж хуулийн хүрээнд ажилласнаар цагдаагийн алба хаагчдын боловсролын түвшин, харилцаа хандлага, ёс зүйн төлөвшилд өөрчлөлт орж байгаа гэж дүгнэдэг. Энэ онд Цагдаагийн ерөнхий газраас “Өнгө нэмье” аяныг өрнүүлж байгаа энэхүү аяны хүрээнд алба хаагчдын сургалт, соён гэгээрүүлэх, сургалт сурталчилгааны ажлыг сайжруулах ялангуяа бага бүрэлдэхүүнийхээ ажлын байрны хандлагыг өөрчлөх, боловсролыг сайжруулах чиглэлээр ажлын байрны сургалтуудад сүүлийн үед орчин үеийн цахим техник хэрэгслийг ашиглан цаг үеийн нөхцөл байдалтайгаа холбогдуулан төвөөс төлбөртэй сургалтууд буюу лектор /доктор/ багш нарыг урьж видео болон цахим онлайн хэлбэрээр сургалтуудыг зохион байгуулж, алба хаагчдын харилцаа хандлага ёс зүйд ихээхэн анхаарч ажиллаж байна.Үүний үр дүн ч архи, тамхи, хорт зуршлаасаа татгалзаж байгаа олон алба хаагч байна. Энэ бол манай хамт олны томоохон амжилт бөгөөд иргэд олон нийтэд хорт зуршлаас татгалзах бололцоо байгааг харуулсан зөв уриалга, үлгэр дуурайл гэж үзэж байна.
-2020 онд танай хамт олон ямар томоохон ажлуудыг хийхээр төлөвлөж байна вэ?
-Бид цаашид 2020 онд цагдаагийн байгууллагаас дэвшүүлсэн удирдлагын манлайлал, алба хаагчдын мэргэжлийн ур чадвар, харилцааны соёлыг дээшлүүлэх зорилтыг хэрэгжүүлж, удирдлагууд нь манлайлалтай, алба хаагч нар нь мэдлэгт суурилсан ур чадвартай, харилцааны өндөр соёлтой байх бодлого барин ажиллаж байна. Манай хамт олон ч ихээхэн хичээж байгаа. Тухайлбал архи, тамхигүй удирдлагатай болох уриалгыг гарган, хэрэгжүүлээд байна. Энэ нь жижиг асуудал мэт боловч Монгол төрийн албанд ус агаар мэт хэрэгтэй байгаа “манлайлал” гэж дүгнэж байгаа.
Миний хувьд нутаг дэвсгэрийн цагдаагийн байгууллага удирдаад гурав дахь аймагтаа ажиллаж байна. Цаашид сумдын хэсгийн төлөөлөгч, цагдаа нарын бүтэц, орон тоог эргэн хармаар санагддаг. Тухайлбал: Сум хариуцсан хэсгийн төлөөлөгч иргэдээс ирүүлсэн өргөдөл, гомдол хүлээн авах, шалгаж шийдвэрлэх, прокурорын хяналтанд хуулийн хугацаанд хянуулах үүрэгтэйгээр эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх үйл ажиллагаанд оролцохоос гадна хариуцсан нутаг дэвсгэртээ Гүйцэтгэх ажил явуулах үндсэн чиг үүрэгтэй. Гэтэл цаана нь гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, зөрчил илрүүлэх, шалгаж шийдвэрлэх, прокурорт хянуулах, төвөөс явуулж байгаа нэгдсэн болон хэсэгчилсэн арга хэмжээнүүдийг зохион байгуулах, тайлан мэдээгээ өгөх, соён гэгээрүүлэх ажил зохион байгуулах, дуудлага мэдээлэлд цаг алдахгүй очих гэх мэтээр өдөр дутам хийх нэг хүнд ахадсан олон ажлыг зэрэг хийх ур чадвар шаарддаг тул суманд үүрэг гүйцэтгэж байгаа хэв журмын цагдаа орон тоог офицер болгон цол олгож иргэд олон нийттэй харилцах, соён гэгээрүүлэх ажлыг ажлын байрны тодорхойлолтоор хариуцуулж өгөөд хэсгийн төлөөлөгч гэмт хэрэгтэй тэмцэх буюу хэрэг бүртгэлт, мөрдөн шалгах ажлуудаа хэрэгжүүлээд, гүйцэтгэх ажлаа дагнаж зохион байгуулаад явуул, гэмт хэргийн илрүүлэлтэнд ахиц гарч иргэдийн цагдаад итгэх итгэл нэмэгдэнэ гэж үздэг. Монгол Улсын Засгийн газрын баталсан 153 дугаар тогтоолын дагуу Жишиг нормитив тогтоосон байдаг боловч нийт хүн амдаа хүрч ажиллах цагдаагийн ажилтны орон тоо батлагдаж чадаагүй л байна. Жишээ нь 4000 хүн ам тутамд хэсгийн байцаагч байх, мөн 5000-аас доошгүй хүн ам тутамд сум дахь Цагдаагийн хэсэгтэй байхаар тогтоосон байдаг.
Мөн гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажилд иргэн хүний оролцоо маш чухал гэдгийг хуульчилсан боловч хэрэгжүүлэх шатандаа жигд шаардлага дутагдаж байгааг анхаарч иргэн хүн оршин суугаа нутаг дэвсгэртээ нийтийн эргүүлд гарч, байгууллага, аж ахуйн нэгж гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр дотооддоо хууль сурталчилан ажилтнуудаа эрсдлээс урьдчилан сэргийлэх ажлыг “тэргүүн ээлжинд тавьдаг” болсон үед иргэдийн эрх зүйн боловсрол сайжирч, гэмт хэрэг, зөрчил тэр хэмжээгээр буурахад тодорхой үр дүн гармаар санагддаг. Энэ ажлын хуулиараа нутгийн өөрөө удирдах байгууллага хариуцдаг бөгөөд иргэд олон нийтийн туслалцаанд тулгуурлан гэмт хэрэг, зөрчилтэй тэмцэх ажлыг бүх нийтийн үйлс болгосноор иргэдийн маань хандлага, хууль хэрэгжүүлэх сэтгэлгээ өөрчлөгдөж, хамтын ажиллагаанд эрс өөрчлөлт гарахын зэрэгцээ аюулгүй, амар тайван амьдрах нөхцөл бүрдэх юм. Мөн Монгол улсын Засгийн газар, харьяа яам, нутгийн захиргааны байгууллагуудаас цагдаагийн байгууллагын бодлого үйл ажиллагааг бүх талаар дэмжиж, алба хаагчдын ажил үүргээ гүйцэтгэх, амьдрах нөхцөл бололцоог сайжруулах чиглэлээр ихээхэн анхаарч ажиллаж байгаа явдал ч гэмт хэрэгтэй тэмцэх ажлын үр дүнд эерэгээр нөлөөлж байна гэж үзэж болно. Миний удирдлагад ажилладаг манай хамт олон бид иргэд олон нийтийнхээ илтгэлтэй туслагч нь байж, ажил үйлчилгээгээ шуурхай ил тод хүртээмжтэй хүргэж, олон нийт цагдаагийн хамтын ажиллагааг эрхэмлэж Улс, орон нутгийнхаа дотоод аюулгүй байдлыг ханган ажиллахаар чармайж байна.
