Month: May 2020

Categories
мэдээ нийгэм

Есөн давхраас үсрэхийг завдсан бүсгүйг тайвшруулж эсэн мэнд буулгажээ

Нийслэлийн Баянгол дүүргийн 1 дүгээр хороо, Алтай хотхоны 10 дугаар байрны дээврээс хүн үсэрч, амиа хорлож болзошгүй байна гэсэн дуудлага 2020.05.23-ны өдрийн 15:30 цагт Онцгой байдлын албанд иржээ.

Дуудлага мэдээллийн дагуу Нийслэлийн Аврах ангийн алба хаагчид 1.5 км замыг туулан 15:33 цагт очиж, тус байрны 62 тоотод оршин суугч иргэн Г /22 настай, эмэгтэй/ 9 давхар барилгын дээврээс үсрэх гэж байсныг ярилцлага хийснээр эсэн мэнд буулгаж, тус дүүргийн цагдаагийн 1 дүгээр хэлтсийн эргүүлийн офицер, цагдаагийн ахмад Э.Мөнхбаярт хүлээлгэн өгсөн байна.

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хөл хориог сунгах эсэхийг хэлэлцэнэ

Улсын Онцгой комиссын ээлжит хуралдаан өнөөдөр Төрийн ордонд болно. Энэхүү хуралдаанд Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх оролцохоор болжээ.

Хуралдаанаар ирэх долоо хоногт дуусах хөл хорионы хязгаарлалтын хугацааг сунгах эсэх асуудлыг хэлэлцэх аж.

Улсын Онцгой комиссоос гаргасан коронавируст халдвар тархахаас урьдчилан сэргийлэх, бэлэн байдлыг хангах, хариу арга хэмжээний талаарх үүрэг чиглэлийг төрийн захиргааны байгууллага, нутгийн захиргааны байгууллага, олон улсын байгууллага, ард иргэд мөрдөж ажиллах журамтай.

Categories
мэдээ цаг-үе

Т.Батболд: Сонгуулийн сурталчилгаа явуулах цахим хуудсуудыг Харилцаа холбооны зохицуулах хороонд бүртгүүлнэ

Харилцаа холбооны зохицуулах хорооны хэлтсийн дарга Т.Батболдтой ярилцлаа.

-2020 оны УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшигчид тодроод байна. “Ковид-19” дэлхий нийтийг цочроогоод буй энэ үед сонгогчидтой уулзаж мөрийн хөтөлбөрөө танилцуулах боломж хомс. Сурталчилгаа хийх арга хэлбэрүүдийн талаар танилцуулахгүй юу?

-Энэ оны сонгуулийн сурталчилгаа зургадугаар сарын 02-нд эхэлж 21 хоногийн хугацаанд үргэлжилнэ. Сонгуулийн сурталчилгаа явуулах найман төрлийн арга хэлбэрийг хуулиар зөвшөөрсөн байгаа. Тухайлбал, хэвлэмэл материал сонгогчдод тараах. Мөн өдөр тутмын сонин болон бусад сэтгүүл ашиглаж сонгуулийн сурталчилгаа хийж болно. Үүнээс гадна сонгуулийн сурталчилгаанд радио, телевиз, цахим орчин, тээврийн хэрэгсэл ашиглах, сонгогчидтой уулзаж хурал цуглаан зохион байгуулж болно гэж хуульчилсан.

-Хэвлэмэл материалын хэмжээ болон телевиз, радиогийн нэвтрүүлэгт хэмжээ хязгаар тогтоож өгсөн үү?

-Тогтоосон. Сонинд гэхэд нийт гаргасан хэвлэлийн эх нь гурван хэвлэлийн хуудаснаас хэтрэхгүй байх ёстой. Мөн сэтгүүл гаргалаа гэхэд гурван хэвлэлийн хуудаснаас хэтрэхгүй. Үүнээс гадна ухуулах хуудас хэвлэж тараах, тогтоосон байршлуудад тавих плакат нь нэг хэвлэлийн хуудаснаас хэтрэхгүй байх ёстой. Хэвлэлийн нэг хуудас нь А4 хэмжээтэй найман нүүр гэсэн үг.

Телевизийн тухайд нэг хоногт 60 минутын л сурталчилгаа хийнэ. Тухайн телевизтэй зургаан нэр дэвшигч сурталчилгааны гэрээ хийсэн бол нэг нэр дэвшигчид 10 минут ногдоно гэж ойлгох хэрэгтэй. Нэг нэр дэвшигчийн сурталчилгаа 15 минутаас хэтрэх ёсгүй. Энэ хэмжээ хязгаарт баригдаж сонгуулийн сурталчилгаа явуулна. Үүнд нь давталт хамаарна.

-Нэр дэвшигчид олон нийтийн сүлжээний цахим орчинг сонгуулийн сурталчилгаанд хэрхэн ашиглах вэ. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Монгол Улсын их хурлын сонгуулийн тухай хуулийн 47 дугаар зүйл дээр цахим орчин ашиглаж сонгуулийн сурталчилгаа явуулах бүлэг заалт оруулж өгсөн. Тухайн заалтын дагуу цахим орчинд хяналт тавьж ажиллана. Монгол Улсын их хурлын сонгуулийн тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 9-д заасны дагуу цахим орчин ашиглан сонгуулийн сурталчилгаа явуулах түүнд хяналт тавих журмыг Цагдаагийн ерөнхий газар болон Харилцаа холбооны зохицуулах хорооны саналыг үндэслээд Сонгуулийн ерөнхий хороо баталж гаргаж байгаа. Энэ журмын хуулийн хүрээнд сонгуулийн сурталчилгааг явуулна.

Нэр дэвшигч гурван төрлийн цахим хуудас ашиглана. Нэр дэвшигч өөрийн цахим хуудсаа ашиглаж болно. Мөн олон нийтийн сүлжээний цахим хуудас буюу фэйсбүүк, инстаграм, твиттерийг нэг нэр дэвшигч тус бүр нэгийг ашиглаж боломжтой. Энэ тохиолдолд тухайн цахим хуудасны холбогдох мэдээллийг аймаг, нийслэлийн сонгуулийн хороонд бүртгүүлэх ёстой. Гэхдээ сонгуульд нэр дэвшигчийн үнэмлэхээ авснаас хойш хоёр хоногийн дотор бүртгүүлэх учиртай. Бусад цахим хуудас гэдэгт мэдээ, мэдээллийн вэб сайтууд орно. Үүнд баннер хэлбэртэй сурталчилгаа явуулна гэсэн зохицуулалтууд бий.

-Ирэх сарын 2-нд сонгуулийн сурталчилгаа эхэлнэ. Нэр дэвшигчдийг харлуулах зорилготой худал үнэн нь мэдэгдэхгүй постууд цахим орчинд ар араасаа л гарч байна. Үүнд дээр танайхаас хяналт тавьж байгаа юу?

-Сонгуулийн тухай хуулийн 47.7-д заасны дагуу холбогдох эрх бүхий байгууллагууд санал хүсэлтийн дагуу асуудлыг шийдвэрлэж санал дүгнэлтийг гаргаад зохицуулах хороонд ирүүлнэ. Зохицуулах хороо эрх бүхий байгууллагаас ирүүлсэн санал дүгнэлтийн дагуу холбогдох технологийн арга хэмжээ авна. Өөрөөр хэлбэл, вэб сайт байвал сонгуулийн хугацаа дуустал Монгол Улсаас хандах хандалтыг хязгаарлана. Хоёрдугаарт, цахим орчин дахь олон нийтийн сүлжээ буюу фэйсбүүк хуудас байвал тухайн хуудсыг сонгуулийн хугацаанд хязгаарлана.

Монгол Улсын сонгуулийн тухай хуулийн заалтыг зөрчвөл Зөрчлийн хуулийн дагуу хариуцлага хүлээнэ.Хувь хүн 5 саяас дээш, хуулийн этгээд 50 саяас дээш төгрөгийн торгуультай байгаа. Мөнгөн торгууль өндөр дүнтэй байгааг анхаарах хэрэгтэй. Үүнээс гадна эрүүгийн шинж чанартай худал мэдээлэл тараавал Эрүүгийн хуулийн дагуу хариуцлага оногдуулна. Харилцаа холбооны зохицуулах хорооны зүгээс технологийн арга хэмжээ авна.

-Фэйсбүүк хуудсууд сонгуулийн сурталчилгаа явуулахдаа Сонгуулийн ерөнхий хорооноос зөвшөөрөл авна гэсэн. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Сонгуулийн хуулийн 47 дугаар зүйлийн 3-т заасан бусад цахим хуудас гэдэг нь зөвшөөрөл авах шаардлагагүй. Харин сонгуулийн сурталчигаанд цахим хуудас ашиглах журамд заасны дагуу Монгол Улсын их хурлын сонгуулийн тухай хуулийн хэрэгжилтийг хангуулах үүднээс Харилцаа холбооны зохицуулах хороонд бүртгүүлэх шаардлагатай.

Нэг төлөөллийг хөдөлгөөнт болон, суурин утас, и-мэйл хаягийг бүртгүүлнэ.

Тухайн вэб болон цахим хуудсуудаар сонгуулийн сурталчилгаатай холбоотой хууль бус мэдээ мэдээлэл цацах юм бол бид яаралтай холбоо барьж устуулах, хязгаарлуулах арга хэмжээг нь авна гэсэн үг.

-Хувь хүний аккаунт хамаарах уу?

-Хамаарахгүй.

-Харилцаа холбооны зохицуулах хорооноос Фэйсбүүк компанитай хамтарч ажиллаж байгаа гэсэн. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Фэйсбүүк компанитай хамтарч ажиллана. Өнгөрсөн дөрөв болон тавдугаар сард видео цахим хурал хийж сонгуулийн хугацаанд хэрхэн хамтарч ажиллахаа тохирсон. Хууль зөрчсөн тохиолдолд илүү богино хугацаанд арга хэмжээ авч ажиллахаар болсон.

-Сонгуулийн сурталчилгаа хаагдсан байхад фэйсбүүк, твиттер хаягаар нэр дэвшигчийн сурталчилгаа яваад байдаг шүү дээ. Энэ асуудал дээр ямар зохицуулалт хийж байна вэ?

-Санал авахаас 24 цагийн өмнө сурталчилгааг зогсоодог. Үүнийг бүгд дагаж мөрдөнө. Хэрэгжилт дээр бид идэвхтэй ажиллана. Сошиал компаниудтай урьдчилсан хэлэлцээр хийж байна. Хуулийн дагуу нам, эвсэл нэр дэвшигчийн бүртгүүлсэн цахим хуудсуудыг түр хугацаанд хязгаарлана. Цахим хуудсууд зөрчвөл торгуулийн арга хэмжээ авна.

Categories
мэдээ цаг-үе

Хөдөлмөрийн баатар Ё.Норовсүрэн: Секунд бол урт хугацаа. Их юм хийчихнэ шүү


Намын XVIII хурлын үеэр Ю.Цэдэнбал даргын хамт

Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар, оёдолчин Ёндонгийн Норовсүрэнтэй ярилцлаа.

-Та Дундговь аймгийн Адаацаг сумын хүн байх аа?

-Би Дундговийн Адаацаг сумын Ар урт бригадын Дэл гэдэг газар төрсөн юм. 1949 онд төрсөн.

-Та хэдэн настайдаа Хөдөлмөрийн баатар болсон юм бэ?

-32 настайдаа Хөдөлмөрийн баатар болж байлаа. Ардын хувьсгалын 60 жилийн ойгоор.

-1981 он байх нь ээ?

-1981 оны долдугаар сарын 9-ний өдөр Хөдөлмөрийн баатар цолоор шагнуулсан.

-Хөдөлмөрийн баатар болоход хангадаг болзол гэж маш том даваа байдаг. 32-хон насандаа ийм цол авсан гэхээр богино хугацаанд маш шаргуу, өндөр бүтээлтэй, чанартай ажиллаж шүү?

-1970 онд Арьс ширний үйлдвэрийн нэгдлийн Савхин эдлэлийн үйлдвэрт ажилчнаар орж байлаа. 1200 гаруй шижигнэсэн залуусын дунд шинэ ажилчин болж орсон доо. Анх би хотод өөр ажлаар орж ирсэн байсан юм. Тэгтэл нэг өдөр араажаваар (радиогоор) оёдолчин Цэвэгийн Амгалан гэдэг лут хүний тухай яриад байхгүй юу. АИХ-ын депутат, Савхин эдлэлийн үйлдвэрийн оёдолчин хүн гэнэ. Тэр нэвтрүүлгийг сонсоод “Энэ хүн шиг үйлдвэрт оёдолчин болвол ямар вэ” гэж бодлоо. Их гоё нэвтрүүлэг байсан, сэтгүүлчид та нарын хийсэн нэвтрүүлэг, бичсэн нийтлэл хүнд ингэж хүрдэг байхгүй юу. “Үйлдвэрийн цехэд нууранд хөвсөн хун шиг бүсгүйчүүд ар араасаа эгнэж суугаад юм оёно…цэцэг алагласан газар шиг бүсгүйчүүд суугаад тийм сайхан…” гэж яриад байхаар нь л “Ерөөсөө оёдолчин болъё” гэж шийдсэн.

Тэгээд би Савхин эдлэлийн нэгдүгээр үйлдвэрийн 13-ын Б тасагт оёдолчноор ажилд орсон. Манай тасаг савхин дээл оёдог байлаа. Бусад тасаг савхин цамц, савхин малгай, савхин цүнх гээд янз янзын савхин бүтээгдэхүүн гаргана.

Тэр үед савхин дээлийг ах, дүү социалист орнуудад экспортолдог байсан. Дотооддоо гаргадаггүй байлаа. Бидний хийсэн бүтээгдэхүүнийг сар тутам вагон ачаад экспортод гаргана. Эдийн засгийн харилцан туслах зөвлөл гэж социалист орнуудад байлаа шүү дээ. Тэр зөвлөлөөс гаргасан графикийн дагуу сарын эцсээр бэлэн зогссон вагонд оёсон бүтээгдэхүүнээ ачуулна. Вагоныг огт зогсоож болохгүй. Тийм хатуу хяналт дор ажиллана. Хамгийн гол нь гологдол гаргаж болохгүй. Түрүүчийн оёсон хүнийхээ юмыг дараачийн дамжлагын хүн нь шалгана. Би тасагтаа олигтойхон ажиллачих юмсан гэж их мэрийнэ. Говийн хүүхэн, юманд зоримгийг хэлэх үү. Аав, ээж минь юм хийлгээд сургачихсан, оёдол заалгачихсан байсан болохоор эв дүйтэй. Намайг Үйлдвэрчний эвлэлийн XI хурлын төлөөлөгч Буянхишиг гэж хүнд дагалдангаар өгсөн. Багш маань намхавтар, бор хүүхэн байлаа. Их ажилсаг. Хамрынх нь үзүүрт хөлс нь бурзайчихаад л ажиллаад байдаг хүн байж билээ. Дээл оёход нарийн хос, өргөн хос гэж оёдол бий. Багш маань нарийн хосыг оёно. Би өргөн хос оёно. Ингээд би 1975 онд дээл, цамцны бүх дамжлагын оёдол, ажиллагааг сурчихсан юм. Халаас гаргах, нүх гаргахаас эхлүүлээд бүх оёдлын дамжлагад мэргэшчихсэн. Тэгээд л “Үүнээс илүү ажиллаад үзвэл яах бол” гэж бодогдлоо. Өнөө миний араажаваар сонссон Ц.Амгалан гэж хүн манай нөгөө ээлжинд ажиллана. Би үйлдвэр, нам, олон нийтийн байгууллагадаа хэллээ л дээ. Тэр Ц.Амгалан гэж хүнтэй уралдаад үзвэл ямар вэ гэж санал тавилаа. Тэгтэл үйлдвэрийн захиргаа, нам олон нийтийн байгууллагынхан халуунаар хүлээн авч “Зөв. Үйлдвэрийн тасаг болгонд олон Амгалан шиг оёдолчин байхын хэрээр манай үйлдвэрийн ажил улам сайн явна” гээд тасаг болгоноос нэг нэг хүнийг онцлоод уралдуулав аа. Би үйлдвэрт гурван дамжлага дээр ажилладаг байлаа. Нүх оёдог дамжлага, өргөн хос оёдог дамжлага, захны дамжлага дээр. Би V таван жилийнхээ төлөвлөгөөг хамгийн түрүүнд биелүүлчихсэн юм. Бүх дамжлага дээр ажилладаг болохоор ямар нэгэн байдлаар ажилдаа ирээгүй, чөлөө авсан хүмүүсийн ажлыг давхар хийдэг байсан л даа. Тэглээ ч шахуу үүрэг авсныг ч хэлэх үү. Би ч хүүхэд шуухад олонтой л байсан. Ээж, аав хоёр маань хүүхдүүдийг минь өсгөсөн болохоор ар гэртээ санаа зовох зүйлгүй байлаа.

Зүүн гар талаас Хөдөлмөрийн баатар нэхмэлчин Ш.Цэрэнжаргал, Хөдөлмөрийн баатар оёдолчин Н.Дугуйцагаан, Хөдөлмөрийн баатар оёдолчин Ё.Норовсүрэн

Уралдаан маань тасаг хооронд байснаа үйлдвэрийн хэмжээнд болж өргөжлөө. Тэгснээ нэгдлийн хэмжээнд болж, тэгээд социалист уралдаан гэдэг юм өрнөсөн дөө.

Ингээд хөдөлмөрийн баатар, алдарт оёдолчин Ц.Амгалантай нэг дор ажиллаж, амжилтад нь хүрэх гэрээ байгуулж “Тэргүүний сайчуудтай эн зэрэгцэх” хөдөлгөөн санаачилж амласан үүрэг, тавьсан зорилтоо амжилттай хэрэгжүүлж V, VI таван жилд 21 жил есөн сарын ажил хийж, үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнийхээ 99.8 хувийг чанарын дээд зэрэгт тушаалаа. Энэ санаачилга амжилтаараа Монголын Үйлдвэрчний төв зөвлөлийн нэрэмжит шагналаар шагнагдлаа. Бас Ардын их хурлын депутатаар сонгогдож, МАХН-ын XVIII их хурал, Прагад болсон дэлхийн эмэгтэйчүүдийн их хуралд төлөөлөгчөөр хүртэл оролцсон. Ингэж л би Хөдөлмөрийн баатар болсон доо.

-Ажилчин болоод 11 жилийн дараа Хөдөлмөрийн баатар болжээ?

-Би баатар болно гэдгээ мэдээгүй. Нэг минут гэлтгүй, нэг секунд бидэнд чухал байдаг байлаа. Сэтгүүлчид, сурвалжлагчид ирж ярилцлага авна гэхээр “Яана аа, хамаг цаг өнгөрчих вий” гэж боддог байлаа даа. Секундын нарийн тооцоотойгоор бүхнээ төлөвлөнө. Босохдоо тийм юмаа барьж аваачна. Суухдаа тийм юмаа авчирна гэж нэг үйлдлээр хоёр ажил амжуулна. Хөдөлмөрийн баатар болоход хамт олны дэмжлэг их байсаан. Урмаар тэтгэнэ. Үйлдвэрийнхээ төлөө зүтгэнэ. Хамгийн гол нь “Экспортын төлөвлөгөөгөө биелүүлнэ” гэдэг том зорилготой. Энэ төлөвлөгөөг огт зогсоож болохгүй, ах дүү социалист орнуудад гаргадаг учраас.

-Оёдол дундаас савхи оёход маш хэцүү. Ур чадвар шаарддаг ажил л даа. Оёход төвөгтэй материал шүү?

-Савхины оёо хэцүү. Эхлээд бид чинь хатуу савхи оёдог байлаа. Манай савхи боловсруулалт тийм байлаа. Хатуу савхи үйлдвэрлэнэ. Оросын том, хүнд хар хайч барина. Савхины нугалаа, давхарласан хэсгийг алхаар балбаж байгаад оёно. Тэгээд л гар хуруу ийм л болдог байхгүй юу (Гараа харуулав.сурв).

-Гарын тань үеүд томорчээ?

-Тийм, ингээд энд тэндгүй яс ургачихдаг юм. Яахав дээ, энэ чинь мэргэжлээс шалтгаалах өвчин. Савхийг нэг муруй оёчихвол нүх нь хэзээ ч аньдаггүй байхгүй юу. Даавууны нүх аньдаг. Тиймээс маш их хариуцлага шаарддаг ажил. Гадаад дотоодын зочдод үзэж харуулдаг гол үйлдвэр нь манай Савхин эдлэлийн үйлдвэр байлаа. Бараг л улс орныхоо нүүр царай нь болдог байсан даа.

-Савхин хувцас гэдэг бол маш ховор эд бараа байлаа шүү дээ, тэр үед?

-Манай үйлдвэрээс тусгай цохолтоор худалдан авдаг байсан шүү дээ. Монгол савхи чинь солонгос савхиас өөр. Монгол савхи бүлээн, дулаан байдаг юм. Солонгос савхи хулдаас шиг хайраад байдаг.

Манай үйлдвэр улсын хэмжээний уралдаанд гурван удаа түрүүлээд Алтангадас одонгоор шагнуулж байлаа. Үйлдвэрийн дарга маань Хандмаа. Хамт олноо сайхан удирдана. Манай үйлдвэрээс Хөдөлмөрийн баатар тав төрсөн. Амгалан, Цэнд-Аюуш, Эрдэнэчимэг, Ганчимэг бид тав.

-Та тэгээд үйлдвэртээ үргэлжлүүлж ажилласан уу?

-Тэгэлгүй яахав, ажилласан. 1985 онд юм, Нэгдлийн Намын хорооны дарга Хүрлээ дуудаад “Чи сургуульд орох саналтай юу. Чи бод, чиний нас чинь ахиад ирнэ. Чамайг мастер, цехийн даргаар томилох саналтай байна. Мэргэжлийн боловсон хүчин болгоно. Энэ жил Намын дээд сургуульд дөрвөн жилийн үндсэн анги нээгдэж байна. Тэнд шалгалт өгөөд үзвэл яасан юм” гэж байна. Би чинь тэгэхэд зургаан хүүхэд төрүүлчихсэн байсныг хэлэх үү, яадаг юм билээ гэж эргэлзээд нөхөртөө хэлсэн чинь “Шалгалтыг нь өгөөд үзэхгүй юу” гэлээ. Шалгалт өгсөн чинь тэнцээд 1985 онд Намын дээд сургуульд ороод 1989 онд төгсөөд Шевретийн үйлдвэрт Намын дарга, Боловсон хүчний тасгийн эрхлэгчээр ирж байлаа. Тэгээд ажиллаж байтал 1991 онд өмч хувьчлал эхэллээ. Удсангүй ч эхчүүдийг тэтгэвэрт гарга гэдэг Хотын захиргааны шийдвэр гарч биднийг чинь “Тэтгэврээ тогтоолго” гэж шахаад манай үйлдвэрээс 36 настай хүн тэтгэвэрт гарч байлаа шүү дээ. Дэндүү харамсмаар байгаа биз дээ. Би ч бас тэгээд тэтгэвэртээ гарч байлаа.

-41 настайдаа тэтгэвэртээ гарчээ?

-Тэгсэн шүү дээ. Тэрний дараагаар ёстой хувиараа юм хийж эхэлсэн дээ (инээв).

-Савхин эдлэлийн үйлдвэрт ажиллаж байсан хүмүүс хэр уулзалддаг вэ?

-Уулзахаа байсаан. Шевретийн үйлдвэр, Савхин эдлэлийн үйлдвэрт ажиллаж байсан ахмадуудыг хүлээж авдаг албан газар гэж байдаггүй юм.

-Та үйлдвэрт оёдолчин байхдаа 2-4 хүний ажлыг зэрэг хийж байжээ. Бас хажуугаар нь зургаан хүүхэд төрүүлсэн байх юм. Тэгтэл одоо бүсгүйчүүд ганц хүүхдэдээ түүртээд байна гэж ярьдаг?

-(Инээв). Сүүлд Намын сургуульд орохын өмнөхөн төрөхдөө ихэр хүүхэд төрүүлсэн. Үйлдвэрт ажилладаг байхдаа дөрвөн л хүүхэдтэй байсан байхгүй юу. Би ч хүүхдүүдээ тааруухан л хардаг байсан байх даа. Хүүхэд төрүүлээд л 45 хоногийн дараа ажилдаа ордог байлаа. Ээж маань байсан, нөхрийн дүү нар, манай дүү нар хөдөөнөөс ирнэ. Манайд баахан л оюутан байдаг байлаа. Хоёр өрөө байранд дүүрэн л улсууд байдаг байж дээ. Тэгж байна гэж ер боддог ч үгүй байжээ. Байх л ёстой юм шиг боддог байжээ. Одоо бол би ад үзэх байх аа (инээв).

Дэлхийн эмэгтэйчүүдийн их хурал. 1981 он. Прага хот. С.Удвал даргын хамт

-“Одооны залуус их өөр болжээ. Бидний үед ийм байгаагүй” гэдэг энэ үгийг аль ч үеийн ахмадууд хэлдэг. Бүр 1000 гаруй жилийн тэртээ ингэж ярьж байсан гэдэг?

-Би социализмын үеийг муу хэлэхгүй. Үнэхээрийн гуйлгачингүй байлаа. Тэр ч бүү хэл шорон оронгоос ирсэн улсуудыг бидэнд хариуцуулж өгдөг байлаа. Нийгэмшүүл гэж. Надад ч тэр архи уугаад болохоо байчихсан хүүхнийг даалгаад өгч байлаа. Тэрэнтэйгээ тулж ажиллана. Тэрийгээ архи уулгахгүй, ажил хийлгэхийн төлөө хичээнэ. Тэр үед шорон оронгоос гарсан улсуудыг хаядаггүй байлаа. Үйлдвэрүүдэд хариуцуулаад өгчихдөг байсан юм. Хүн бүрт ажиллаж байгаа үйлдвэрээ гэсэн сэтгэл, үйлдвэрээ сайхан авч явахсан гэсэн эрмэлзэл харагддаг байлаа. Ямар сайндаа манай үйлдвэрийн нэгэн ахмад хүн архи уугаад согтчихож. Нэлээд согтоод гудамжинд явж байж. Манайхан таараад “Та зүгээр үү. Гэр рүүгээ явж чадах уу” гэсэн чинь “Би ерөөсөө гудамжинд унаж болохгүй шүү. Үйлдвэрийн нэр гарна” гээд “Би зүгээр зүгээр, ингээд явчихна” гээд явчихсан гэдэг юм. Тэгж л ажиллаж буй үйлдвэр, хамт олныхоо нэр хүндийн төлөө санаа тавьдаг байж.

-Тухайн үед бүх нийтээрээ бямба гаригт хагас ажилладаг болохоор “Хагас сайн өдөр” гэж нэрлэдэг байлаа. Ер нь л их хөдөлмөрлөдөг байжээ?

-Бид чинь зургаан өдөрт нь ажиллана. Хагас сайн өдөр хагас ажилладаг ч эвлэлийн дугуйлан, намын дугуйлан, лекц, сонсголд сууна. Тэр бүгдийг тасалж болохгүй. Тасалбал уралдааны дүнгээс хасчихна. Бүгдийг тэгш гүйцэтгэдэг байлаа. Тэр чанараараа хүмүүсийг нийгэмшүүлдэг байжээ гэж боддог юм. Гуйлгачин, ядуусгүй, нийгэм нь жигд байжээ.

-Та бүхний үед залхуу, ажилгүй хэвтэж байгаа хүмүүсийг бусад нь нүд үзүүрлэдэг. Хөдөлмөрөөс хойш суусан хүнийг шүүмжилдэг цаг байсан шүү дээ?

-Сайхан байлаа. Сургууль төгслөө, ажил нь бэлэн. Манай хүүхдүүд бүгд сургууль төгсөөд ажилд орсон. Ямар ч мэргэжлээр төгссөн бай улс ажлын байрыг нь гаргаад өгчихдөг байлаа шүү дээ. Одоо гурван дээд сургууль төгсөөд ажилгүй суугаа хүн байж л байна.

Бид чинь шавь сургана. Сургууль төгссөн хүүхдүүд гүйгээд ороод ирнэ. Сурга гэнэ. Би 50 гаруй шавьтай байлаа. Тэдний чинь байх нь байна, гарах нь гарна. Шавь нар багшдаа их тусална аа.

-Шинэ ажилтан орж ирэхээр загнаад зандраад, дээрэлхээд байх нь элбэг. Та шинэ ажилчдыг хэрхэн сургаж авдаг байв?

-Амьдрал нь ямар юм, ажил хийх боломжтой байна уу, үгүй юү. Бас найз нөхөд нь, нийлж байгаа хүмүүс нь ямархуу юм. Ар гэрт нь гачигдал зовлон гарна, тэр олон хүн дотор өвчтэй зовлонтой хүн ч гарна. Уйтгар гуниг тохиолдох үе ч байна. Тэр бүгдийг нарийн анзаарна. Тэр болгонд тасгийн хамт олон нь бүгд санаа тавина. Ахмадууд нь чадахгүй байгаа хүндээ заагаад туслаад өгнө шүү дээ. Түүнээс биш “Энэ муу чадахгүй” гэж ерөөсөө хэлэхгүй. Хөөрхөн шавь нартайгаа ажиллах сайхаан. Социалист хөдөлмөрийн бри-гад гэж бий. Би чинь Бригадын дарга. Бригаддаа авсан бүх хүндээ анхаарал тавина. Хөгшин, залуу гэлтгүй бүх насныхан байна. Тэтгэвэртээ гарчихсан настай хүн ч ажилладаг байлаа. 70 гарсан Мядаг гэж авгай байдаг л байсан сан. Бригад л бол бригад. Хамт олон болж бүрэлдэнэ. За тэгээд сарын эцэс болохоор ажил дээрээ хонож өнжих ч шаардлага гарна. Вагон сул зогсоож болохгүй, вагон цагтаа хөдлөх ёстой гэнэ. Цагийг нарийн ашиглана даа. Секундын төлөө явдаг байлаа. Секунд бол урт хугацаа шүү. Их юм хийчихнэ шүү. Минут бол том хугацаа.


Categories
мэдээ цаг-үе

​Д.Батзаяа: Манай хамтлаг уран бүтээлээрээ хүмүүст үргэлж зөв мессэж өгөхийг зорьдог​


“Татар” хамтлагийн ахлагч Д.Батзаяатай ярилцлаа.

-“Татар” хамтлагийнхан арван жилийн нэг ангийн найзууд гэж сонссон. Бага насны дурсамжийнх нь тухай яриагаа эхэлье?

-Бид нийслэлийн 39дүгээр сургуулийг төгссөн. Манай хамтлагийн түүх тэр үеэс эхтэй. Сургуулийн ширээнд тохой мөрлөсөн үеэсээ хамтлаг байгуулахыг мөрөөддөг байлаа. Бид мөрөөдөлдөө хүрсэн. Одоо бол байгаагаасаа илүү ихийг хүсч, тэмүүлж явна. Дурсамж гэвэл манай Жагаа, Мөөгий хоёр тавдугаар сарын 8-нд төрсөн. Би дөрөвдүгээр сарын 8-нд төрсөн. Сонин учрал шүү. Хамтдаа өнгөрүүлсэн сайхан дурсамж олон бий. Манай Жагаа сурлага сайтай хүүхэд байсан. Шалгалтан дээр бид хоёртоо тусалдаг. Найзынхаа хүчээр олон ч шалгалтад онц авсан шүү /инээв/.

-“Татар” хамтлаг бүжгийн хамтлаг байхдаа тэмцээнд түрүүлж байсан гэдэг. Яагаад дууны хамтлаг болохоор шийдсэн юм бэ?

-Тэр үед хүүхдүүд “London Beat” хамтлагийн дуунууд, “Without you” дууны аян дээр ихэвчлэн бүжиглэдэг байсан. Хип хоп, рэп бүжиг гэсэн хэрнээ яагаад өөр урсгалын дуун дээр бүжиглээд байдаг юм бол гэж боддог байлаа. Бид харин “Cypress Hill”, “House of pain” зэрэг хамтлагийн хөгжим дээр бүжиглэдэг. Даанч амжилт олоогүй л дээ. /инээв/ Яахав сайн бүжиглэдэг байсан. Тухайн үед брейк бүжиглэдэг хүн ховор байлаа. Би толгой дээрээ эргэж байгаад “Ирээдүйн мангас” гээд хөөрхөн нэртэй нэвтрүүлгээр гарч байсан. Хүн зурагтаар дээшээ хараад гардаг байтал би доошоо хараад гарч байсан. Тэрийгээ үзэхээр их гоё санагддаг. Бид хэд үг бичиж өөрсдийгөө сорих дуртай байсан. Ингээд дууны замнал руу хөл нийлүүлсэн гэх үү дээ.

-Гурвуулаа дуулдаг болоод бэлтгэлээ хаана яаж хийж байсан бэ. Дуу хэрхэн бүтдэг байв?

-Жагаагийнд цуглаж бэлтгэлээ хийдэг байлаа. Жагаагийнх хөгжимтэй, компьютертэй байсан болохоор бид хамтраад аяа хийнэ. Ингээд л техник, мэдрэмжээ нэгтгээд “Татар” хамтлагийн дууны аяыг хийж байсан. Ер нь бид гурав их яриа хүүхдүүд байсан шүү. Байнга л хамт явж биендээ мөрөөдлөө ярина. Хүмүүс тэгж бааранд ороод, тэр охинтой танилцаад гэж ярьдаг байсан бол бид гурав тэнд тэс өөр зүйл бодож, ярьж явсан. Ер нь Жагаа, Мөөгий хоёр хичээлдээ сайн. Харин би бол “Ардын багш” дуун дээр гардаг шиг л байлаа. Хичээлдээ сонирхолгүй мөртлөө шалгалт болох дөхөхөд долоо хоногийн өмнө хичээгээд яаж ийж байгаад давчихна. Сургууль дээрээ очиж хүн инээлгэх л хоббитой. Хичээлээ тараад Мөөгий, Жагаа хоёртой уулзаж, хип хоп амьдралаа ярьдаг.


-Тухайн үед та гурав ирээдүйнхээ талаар төсөөлж ярьдаг байв уу?

-Тэгэлгүй яахав. Бид яг үнэнийг хэлэхэд их тооцоотой байсан юм шиг санагддаг. Хэрэгтэй хэрэггүй хүмүүстэй нийлэхгүй. Мөнгө багатай бол хоолоо хуваагаад идчихнэ. Гурвуулаа байхад хэн нэг хүн ороод ирвэл чив чимээгүй болчихно. Их хүмүүжилтэй хамтлаг. Амьдрал дээр ч, дуунууддаа ч хараал хэлдэггүй. Хамтлагаасаа хамгийн сахилгагүй нь би. Сахилгагүй гэхээр тийм муу хүн бол биш л дээ. Манай дуунуудын утга санаа нь ч шууд утгаараа биш. Ер нь би сонсогч нараа их ухаантай гэж боддог. Бид архины эсрэг дуулахдаа “архи битгий уу” гэхийн оронд “айргаа тааваараа уу” гээд далд санаагаар аливаа зүйлийг илэрхийлдэг. Анхны дуунууд маань бүхэлдээ ямар нэгэн түүхтэй, ном шиг шүү дээ.

-Хамтлаг бүхэн л нийгэмд өөрийн гэсэн байр суурийг эзэлдэг шүү дээ. Танайхамтлаг тухайн үед хип хоп урсгалд ямар өөрчлөлт авчирсан гэж боддог вэ?

-Бид өөрсдийнхөө бодсоныг яривал өөр л дөө. Сонсогчид тухайн дууны 30 хувийг л анзаардаг гэсэн судалгаа байдаг юм билээ. Дуундаа бид сүүл холболтыг түлхүү хэрэглэдэг. Түүнээс гадна хүмүүс манайхамтлагийг сайн үгтэй, уран бүтээл нь олон хүнд хүрдэг гэж байсан. Ер нь манай хамтлаг уран бүтээлээрээ үргэлж хүмүүст зөв мессэж хүргэхийг зорьдог. Тэгэхээр магадгүй бидний яриагаар биш үзэгч сонсогч нийгэмд ямар өөрчлөлт гаргасан гэдгийг хэлэх байх л даа.

-Хамтлаг байгуулагдах үеийн мэдрэмж ямар байсан бол?

-Миний хувьд хамтлаг болоод их удаан явна гэж бодоогүй. 2003 онд “Сонор” рекордстой гурван жилийн гэрээ хийгээд дуусах хүртэлх хугацаанд бид ажилласаар л байсан. Гэрээний хугацаа дууссаны дараа эргээд бид юу хийснээ харахад одоо л яг хамтлаг болчихсон юм байна гэдгийг ойлгосон. “Сонор”-т байх хугацаандаа хамтлаг болчихлоо гэж бодоогүй, дуугаа хийгээд л яваад байсан.

-“Татар” хамтлаг тэр дундаа та бүхний нөхөрлөл бат бөх байгаагийн нууц нь юу юм бэ?

-Хамтлаг ганц нэг дуу хийгээд тарах тохиолдол байдаг. Харин бид ёс журмаараа явсан. Тавуулаа байж байгаад зарим нь амьдралын шаардлага, хичээл ном, цэрэгт явсан шалтгаанаар гарсан. Бид тавуулаа байхдаа дуу хийж, тэдгээрээс хит болсон нь ч бий. Гэхдээ “Татар” хамтлаг албан ёсоор 2003 оноос үүсэн байгуулагдсан гэж ярьдаг. Учир нь эндээс хэн хэн нь ч урвахааргүй, зорилго нэгтэй, баттай болчихоод “Сонор” рекордстой гэрээ хийсэн юм. Хамтлагийн бүрэлдэх хугацааг их сайн төлөвлөж чадсан байх. “Татар” хамтлаг завсарлаад доод тал нь хоёроос гурван жил болж байсан. Тэр хугацаанд би бие даасан дуу хийвэл хийчихээр. Гэхдээ Мөөгий, Жагаа хоёр хамт байж л намайг “хөглөдөг” юм билээ. Хамтлагаасаа гоцгойрох сонирхол надад байхгүй.

-Бөхийн өргөөнд “Бусдын хайрыг хүндэл” хэмээх анхны бие даасан тоглолтоо хийж байсныг санаж байна?

-2003 оны дөрөвдүгээр сарын 23,24-нд энэ тоглолтоо хийж байлаа. Тухайн үед залуучууд “Бусдын хайрыг хүндэл” дуугаар манай хамтлагийг мэддэг болоод байсан үе. Энэ дуугаараа хүмүүс нэгнээ хүндлэн, хайрлах гэж хорвоод мэндэлдэг болохыг харуулах гэж зорьсон. Ер нь чи хэн нэгнийг хайрлахад эргээд тэр их сэтгэл, хайр чамд ирнэ гэж боддог. Манай хамтлагийн одоог хүртэл баримталдаг философи нь бусдын хайрыг хүндлэх.

-“Татар” хамтлаг таван дууны цомог гаргаж байсан. Энэ цомгуудаасаа онцолбол?

-Хамтлагийнхаа нэрээр гаргасан цомог маань анхны дотроо хөдөлгөөнтэй хальс CD болж гарч байсан. 17000 ширхэг зарагдаж борлуулалтаараа тэргүүлж байсан. Энэ цомогт бүх дуу маань багтсан учраас “Татар”-ын “Татар цомог” гэж нэрлэсэн. Мөн бид дүр төрх, хэв маягаа өөрчилж гаргасан цөөхөн дуутай “Бороонд ганцаараа” гэдэг цомог бий. Энэ цомогт бороо сэтгэлд, дурсамжинд нь хоногшиж үлддэг талаар дуулдаг. Хамтлагийнхаа 10 жилийн ойд зориулсан тав дахь “Нөлөөллөөс дээгүүр” цомгийг “Хүн бүр нөлөөллөөс дээгүүр амьдарцгаая” уриатайгаар гаргаж байсан. Тэр үед нийслэлийн есөн дүүрэгт тоглож, цомгоо борлуулж олсон ашгаа хүчирхийллийн эсрэг төвд хандивлаж байсан гэх мэт олон сайхан дурсамж бий.

-Хамгийн дурсамжтай мартагдахааргүй тоглолтоо дурсаач. Залуусыг доргиож байсан олон тоглолтууд байдаг?

-“UB palace”-ийн Open air задгай талбайд 2006 оны зургадугаар сарын 16-нд хийж байсан “Бороонд ганцаараа” тоглолт. Манай хамтлагийн гурав дахь бие даасан тоглолтыг 25000 залуучууд ирж үзсэн нь Монголдоо рекорд эвдсэн шуугиан тарьж, урам зоригоор дүүргэсэн тоглолт байсан юм. Тухайн үед хүмүүс багтахгүй ханыг нь нураагаад гал команд, цагдаагийнхан ирж хамгаалалтад авч байсан шүү. Тоглолтыг үзэхээр ирсэн хүмүүсийн тасалбар нь манай хамтлагийн дуунаас бүрдсэн цомог байсан.

-Танай хамтлагийн залуус кинонд дүрээ мөнхөлж байсан шүү дээ?

-“Сонор” рекордсын санаачилснаар “Аз жаргал Bad boy” кино 2008 онд хийгдсэн. “Big” энтертайнментийн Болдоо ахын зохиолоор бүтсэн энэ кино тухайн үедээ борлуулалтаараа тэргүүлсэн гоё кино болж байсан. Аз жаргал гэж яг хаана байдаг, муу зүйл хийвэл ямар үр дагавар авчирдгийг харуулсан кино юм. Гол дүрд нь би, туслах дүрд нь манай хамтлагийн хоёр найз тоглосон.

С.СҮРЭН

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Өдрийн сонинд “Мөнгөөр нь биш, мөрийн хөтөлбөрөөр нь сонгоё​” хэмээжээ


Өглөө бүр тантай хамт байдаг “Өдрийн сонин”-ы даваа гаргийн дугаар 20 нүүрээр хэвлэгдэж, та бүхний гар дээр хүрч байна.

Манай сонины даваа гаргийн дугаарын тэргүүн нүүрэнд “Танайд өнжье” булан залардаг уламжлалтай билээ. Энэ удаад Монголын анхны виртуаль (VR) модель Амаратай уншигч та бүхнийгээ танилцуулж байна. “Үхэшгүй мөнхийн” гэх утгатай нэртэй үзэсгэлэнтэй модель эмэгтэйг хэрхэн бүтсэн тухай сонирхолтой яриаг төслийн санаачлагч Н.Бэлгүүнтэйтэй уулзаж өрнүүллээ.

ХХААХҮ- ийн сайд
Ч.Улаан болон УИХ-ын гишүүн,
Аюулгүй байдал, гадаад
бодлогын байнгын хорооны
дарга Т.Аюурсайхантай хийсэн ярилцлагыг улс төрийн нүүрнүүдээс уншиж сонирхоорой.

Монголын хөгжмийн
зохиолчдын холбооны
нэрэмжит шагналт,
бэлтгэл хурандаа, МУГЖ
Нанзадын Чулуунхүүгийн ярилцлага мөн нэгдүгээр нүүрэнд нийтлэгдлээ.

Баримт, үзэл бодлын гуравдугаар нүүрэнд “Мөнгөөр нь биш, мөрийн
хөтөлбөрөөр нь сонгоё” нийтлэл хэвлэгдлээ.

МИАТ ТӨХК-ийн захирал
Д.Баттөртэй хийсэн ярилцлагыг долоодугаар нүүрнээс унших боломжтой. Тус компани цар тахалтай холбоотойгорр алдагдалтай ажиллаж байсан ч саяхнаас олон улсын карго тээврийн чиглэлээр ажиллаж эхэлсэн байна.

“Монгол HD” телевизийн
дэд захирал, хөтлөгч,
нэвтрүүлэгч С.Чимгээтэй өрнүүлсэн сонирхолтой яриаг 17 дугаар нүүрнээс уншиж сонирхоорой.

Мөн Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар, оёдолчин Ёндонгийн
Норовсүрэн гуайн ярианы үргэлжлэлийг даваа гаргийн шинэ дугаараасаа хүлээн авч уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugins/news/login/

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы даваа гаргийн дугаараас уншаарай.

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. Мөн “Мөнгөн завъяа” дахь сонин борлуулах цэг, Сансрын үйлчилгээний төв дэх сонин борлуулах цэг, Хан-Уул дүүргийн 19 дүгээр хорооллын үйлчилгээний төвд байрлах сонин борлуулах цэг, Саппорогийн “Миний дэлгүүр” дэх сонин борлуулах гол гол цэгүүдээс худалдан авч болохыг дуулгая. Түүнчлэн “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу. Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88085029 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээллийг аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 19001987-гоос лавлана уу.

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮХЭН ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Улаанбаатарт өдөртөө 17-19 градус дулаан байна

УЛААНБААТАР ХОТ ОРЧМООР: Шөнөдөө үүлшиж, бага зэргийн бороо орно. Өдөртөө үүл багасна, бороо орохгүй. Салхи хойноос секундэд 6-11 метр. Шөнөдөө 6-8 градус, өдөртөө 17-19 градус дулаан байна.

Хур тунадас: Ихэнх нутгаар солигдмол үүлтэй. Баруун аймгуудын нутгийн өмнөд хэсгээр бага зэргийн аадар, төв, говь болон зүүн аймгуудын нутгийн зарим газраар бага зэргийн бороо орно.

Салхи: Их төлөв хойноос секундэд 5-10 метр, өдөртөө зарим газраар секундэд 12-14 метр хүрч ширүүснэ.

Агаарын температур: Шөнөдөө Алтай, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтэйн уулархаг нутаг, Хүрэнбэлчир орчим, Эг-Үүр, Тэрэлж голын хөндийгөөр 2 градус хүйтнээс 3 градус дулаан, Их нууруудын хотгор болон Алтайн өвөр говиор 8-13 градус, бусад нутгаар 4-9 градус, өдөртөө Хангай, Хөвсгөл, Хэнтэйн уулархаг нутаг, Хүрэнбэлчир орчим, Туул, Тэрэлж, Хэрлэн, Онон, Улз голын хөндий, Дорнод-Дарьгангын тал нутгаар 14-19 градус, Увс нуур болон Их нууруудын хотгор, Алтайн өвөр говь, Орхон-Сэлэнгийн сав газраар 23-28 градус, бусад нутгаар 18-23 градус дулаан байна.

Categories
мэдээ нийгэм эдийн-засаг

“НЯГТЛАХ ТУСАМ АЮУЛГҮЙ” АЯН ҮРГЭЛЖИЛЖ БАЙНА

“Нягтлах тусам аюулгүй” аян үргэлжилж байна

Монголбанк, Цагдаагийн ерөнхий газар, арилжааны банкуудтай хамтран хэрэгжүүлсэн “Ятгах тусам нягтал” аяны үргэлжлэл болгон “Нягтлах тусам аюулгүй” аяныг 2020 оны 4 дүгээр сарын 20-оос эхлэн хоёр сарын хугацаатай зохион байгуулж байна.

Энэ удаагийн “Нягтлах тусам аюулгүй” аяныг Цагдаагийн ерөнхий газар, Монголбанк, ХААН Банк зэрэг байгууллагууд хамтран зохион байгуулж, олон нийтэд санхүүгийн гэмт хэрэгт өртөхөөс сэргийлэх чиглэлээр мэдлэг мэдээллийг түгээхийг зорьж байна.

Иргэд өөрсдийнхөө хийж байгаа үйлдэлдээ хариуцлагатай хандсанаар санхүүгийн залилах төрлийн гэмт хэргээс өөрийгөө болон гэр бүл, эд хөрөнгөө хамгаалах боломжтой гэдгийг цагдаагийн байгууллагаас сануулсаар байгаа.

Санхүүгийн залилах төрлийн гэмт хэргээс сүүлийн үед дэлгэрсэн нэг төрөл бол иргэдэд хамгийн их хохирол учруулдаг бидний нэрлэж заншсанаар сүлжээний бизнес. Сүлжээний бизнес нь олон шатлалт маркетингийн замаар хууран мэхэлж, ашиг хонжоо олох үйл ажиллагаа юм.

Амар хялбар аргаар мөнгө олох гэсэн сэдэл нь иргэдийг залилан мэхлэх гэмт хэргийн хохирогч болгосоор байна. Манай улсад гэрээ болон сүлжээний бизнесээр халхавчилсан залилах гэмт хэрэг цөөнгүй үйлдэгддэг.

Хамгийн харамсалтай нь, залилуулсан хүмүүс ихэвчлэн хохирлоо барагдуулж чадахгүй үлдэх нь бий. Иймд залилангийн гэмт хэргийн золиос болохгүйн тулд хэн нэгэн таныг ятгах тусам нягтлах ёстойг цагдаагийн байгууллагаас сануулав.

Ийм төрлийн мөнгө угаах эрүүгийн хүнд гэмт хэрэг илэрлээ ч цаг хугацаа, хөрөнгө их зарцуулдаг, олон хохирогчтой, хохирлын хэмжээ олон тэрбумаар яригддаг зэрэг нь шалгахад ихээхэн хүндрэл учруулдагийг учирлаж байна.

Тухайлбал, 2015 онд “Жи тайм” гэх улс дамнасан санхүүгийн пирамид монголчуудын гэнэн шунал дээр “тоглон” мөнгө босгож олон хүнийг хохироосноор өдгөө ч хэрэг нь шалгагдаж байна. Үүнээс өмнө ч монголчууд олон шатлалт маркетинг буюу хууран мэхлэх пирамид тогтолцооны золиос болж байсан. Хойшид ч ялангуяа дэлхий даяар тархаад буй COVID-19 цар тахалтай холбоотойгоор иргэдийн санхүүгийн байдал хүндэрснийг далимдуулан мөнгө тарааж байна, богино хугацаанд их хэмжээний ашиг олох боломжтой хэмээн сурталчилж буй санхүүгийн луйврын гэмт хэргийг хохирогчдын тоо улам нэмэгдэх хандлагатай байна гэдгийг албаныхан анхааруулж байна.

Тиймээс энэ төрлийн гэмт хэргийн хохирогч болохгүй байх боломж танд бүрэн байна.

Мөн иргэд та бүхэн санхүүгийн бусад луйвар, залиланд өртөхгүй байх үүднээс дараах зөвлөмжүүд дагаж хэвшээрэй. Үүнд: Ойр дотны хүнээс тань мөнгө гуйх зэргээр чат ирвэл сонор сэрэмжтэй байж тухайн хүнээс биечилж эсвэл утсаар асууж шалгаж байх, цахим хуудас тэр дундаа фэйсбүүк хаягынхаа нууц үгээ хэт амархнаар хийхгүй байх, ажлын компьютер болон гар утсан дээрээ фэйсбүүкээ нээлттэй орхихгүй байх, цахим хуудсаа ашиглаж дууссаны дараа хаах буюу log out хийж гарч байх, сонжоо, эх сурвалж нь тодорхойгүй мэдээлэлд нухацтай хандаж, аль болох нэвтэрч орохгүй байх, хувийн мэдээллээ оруулахгүйхэрэгтэй. Эдгээрийг мөрдсөнөөр иргэн та цахим гэмт хэргийн хохирогч болохоос өөрийгөө урьдчилан сэргийлж чадна.

Санхүүгийн луйвраас сэргийлье!

Categories
мэдээ нийгэм

Дарханд 135 иргэн тусгаарлалтад байна

Дархан-Уул аймгийн хэмжээнд өнөөдрийн байдлаар ажиглан тусгаарлах болон эмчлэн тусгаарлах байранд нийт 135 иргэн байна. Тэдгээр иргэдийн биеийн байдал тогтвортой байгаа талаар аймгийн ЭМГ-аас мэдээлэв. Ажиглан тусгаарлах дөрвөн байранд 4 их эмч, 5 сувилагч, үйлчлэгч 6, тогооч 9, онцгой байдлын 3 алба хаагч ажиллаж байгаа аж.Түүнчлэн тусгаарлах байрны хамгаалалтад Цагдаагийн газрын 9 алба хаагч, 2 автомашинтайгаар 24 цагаар үүрэг гүйцэтгэж байна.

Categories
мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал цаг-үе

ХХБанк 500 сая ам.долларын бондоо хугацаанд нь амжилттай төлж, Монгол Улсынхаа нэр хүндийг олон улсын зах зээлд өргөлөө

Өнгөрсөн долоо хоногт олон улсын санхүүгийн зах зээл дээр Худалдаа, хөгжлийн банк 5-н жилийн өмнө арилжаалсан 500 сая ам.долларын бондоо 100% өөрсдийн эх үүсвэрээр бүрэн төлсөн сайхан үйл явдал болсон билээ. Тиймээс Худалдаа, хөгжлийн банкны Гүйцэтгэх захирал О.Орхонтой энэхүү үйл явдал болоод COVID-19 цар тахалтай холбоотой банкны салбарын нөхцөл байдал, улс орны эдийн засаг, цар тахлын дараах үеийн бизнесийн төлөв байдлын талаар хийсэн ярилцлагыг хүргэж байна.

  • Урилгыг хүлээн авч бидэнтэй ярилцаж байгаа Танд маш их баярлалаа. ХХБанкны хувьд 5 дахь удаагийн бондын эргэн төлөлтийг эдийн засгийн хүнд нөхцөлд амжилттай төллөө гэсэн таатай мэдээ, мэдээллийг бид онцолж байна. Дэлхий нийтэд COVID-19 цар тахлын хүнд нөхцөл байдал одоо ч үргэлжилж байгаа. Цаашдаа хэрхэн үргэлжлэх нь тодорхойгүй байна. Энэ том хэмжээний эргэн төлөлтийг хийхэд ямар хүндрэл, бэрхшээлүүд тулгарч байв?
  • Энэ хүнд үед олон улсын зах зээл дээр эерэг мэдээлэл гаргаж байгаа нь зөвхөн банкны тухайд биш Монгол Улсын хөрөнгө оруулалтын орчинд эерэг нөхцөл бүрдүүлж чадлаа гэж харж байна. Та байнга олон улсын хөрөнгө оруулагчидтай харилцаж байгаа хүний хувьд одоогийн нөхцөл байдалд тэдний анхаарлыг юу татаж байна?
  • Яг гүнзгий хямрал хэр удаан хугацаанд үргэлжлэх вэ? гэдэг дээр бодитой хариулт эсвэл зоригтой хэлэх хүн ч бас цөөхөн байх шиг байна. Одоогийн 10 хувийн том хэмжээний уналт дөнгөж эхлэл ч байж магадгүй гэж эдийн засагчид таамаглаж байгаа. Энэ дээр Таны төсөөлөл юу вэ?
  • Эдийн засгийн хувьд харьцангуй бядтай орнууд асуудлыг эдийн засагтаа ашигтайгаар, мөнгө хийх байдлаар шийдэх оролдлогуудыг идэвхтэй авч хэрэгжүүлж байна. Хөгжиж буй орон гэдгээрээ хямралын үед тогтоож үлдэх арга хэрэгслүүд цөөхөн байгаад байна. Бодлогын хувьд юун дээр төвлөрвөл зөв гэж харж байна вэ?
  • Европын комиссоос шийдвэр танилцуулсан нь бидний нэрлэдгээр “Хар жагсаалт”. Европын холбооноос өнгөний нөлөө байхгүй гэх тайлбарыг өгч байгаа ч эдийн засагчид болон судлаачид энэ жагсаалт руу шилжиж байгаа нь санхүүгийн салбарт тодорхой нөлөө үзүүлнэ гэдгийг хэлж байна. Энэ дээр Та ямар байр суурьтай байна вэ?
  • Хар, саарал жагсаалт нь эдийн засгийн уналт хямралыг бий болгох талтай. Магадгүй тодорхой хугацааны дараа эргээд хямралын араас өсөлт бий болно. Цар тахлын дараах бизнесийн ертөнц ямархуу болж өөрчлөгдөх бол? Үнэхээр ертөнцийн дүрэмд өөрчлөлт орохуйц түвшний хямрал байх болов уу? Та ямар хүлээлттэй байна?
  • Цаг гарган бидэнтэй ярилцсан Танд баярлалаа.

Манай ХХБанк 2007 онд анх бонд гаргаснаас хойш 5 дахь удаагийн буюу 2015 онд олон улсын зах зээлд гаргасан бондоо амжилттай төллөө. Энэ бонд өмнөх бондуудаас илүү онцлогтой байсан. Нэгдүгээрт, 2015 онд эдийн засгийн маш хүндрэлтэй нөхцөл байдалд бид амжилттай бондоо гаргаж чадсан. Яагаад хүндрэлтэй байв? гэвэл түүхий эдийн үнэ уначихсан, Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлт тэр үед өмнөх оныхоос 5.6 нэгж хувиар буурч 2 нэгж хувь болчихсон, бүтэн жилийн хугацаанд гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт дөнгөж 64 сая ам.доллар байсан. Мөн валютын нөөц 1 тэрбум ам.доллароос доошоо орчихсон хүнд үед 2015 оны 5-р сард анх удаа хагас сая ам.долларын бондыг олон улсын зах зээл дээр амжилттай гаргасан. Хоёрдугаарт, хамгийн анхны Засгийн газрын баталгаатайгаар гаргасан бонд байсан. Гуравдугаарт, гаднаас оруулж ирсэн эх үүсвэрийг шууд Монгол Улсын валютын нөөцөд тушаах буюу Монголбанктай своп хэлцэл хийж Монголбанканд худалдаж байсан онцлогтой бонд болсон юм.

Тэр үед эдийн засгийн нөхцөл байдал хүнд байснаас гадна Засгийн Газрын өр дээд хэмжээнээс давчихсан, ЗГ гадаад зах зээл дээрээс бонд босгох боломж тааруу үед хувийн хэвшил, төр хамтран ажиллаж хуулийн хүрээнд ЗГ-ын баталгаатай анхны арилжааны банкны бондыг гаргасан юм. Энэ явдал нь төр, хувийн хэвшил хэрхэн хамтарч ажиллаж болдгийг харуулсан үйл явдал байв. Өнөөдөр энэхүү бондоо ЗГ-ын нэг ч төгрөг оролцуулахгүйгээр ХХБанк өөрийн эх үүсвэрээр бүрэн төлж, хааж чадлаа. Зөвхөн банкны биш, Монгол Улсынхаа нэр хүндийг олон улсад дахин баталж, сэргээсэн амжилт байлаа, бид чадсан гэж бахархаж байна.

Энэ бүх хугацаанд хамтарч ажилласан, үе үеийн Сангийн яамны сайд, Монголбанкны ерөнхийлөгч нартаа бас талархал илэрхийлье. Яагаад үе үеийн гэж хэлж байна гэхээр өнгөрсөн 5-н жилийн хугацаанд бид 4-н Сангийн сайд, 3-н Монголбанкны ерөнхийлөгчтэй хамтарч ажилласан байна.

Харамсалтай нь COVID-19 цар тахалтай холбоотой Дэлхий нийтэд хямрал аль хэдийн нүүрлэсэн. Маш олон улсын засгийн газрын бондууд дефолт зарлалаа. Шалтгаан нь дахин санхүүжүүлж чадахгүй, бондын зах зээл, хувьцааны зах зээл тэр чигтээ уналтад орчихсон, хэрэв өнөөдөр бонд гаргавал маш өндөр хүүтэйгээр гаргах эрсдэлтэй цаг үе тулгараад байна. Жишээ нь манай ЗГ-ын бонд тухайн үед 5, 6 хувийн хүүтэй гаргаж байсан нь 9, 10 зарим нь бол 10-аас дээш хувьтай хоёрдогч зах зээл дээр арилжаалагдаж байна. Энэ бол зах зээл яаж хямарсныг болон хоёр дахин уначихсан байгааг харуулж байна. Дээрээс нь бусад улс орнууд дефолт зарлаж байгаа энэ үед манай улс тэр тусмаа манай арилжааны банк яг цаг хугацаанд нь үүргээ хүлээгээд төлбөрөө гүйцэтгэсэн нь маш том эерэг нөлөө болж байгаа. Мэдээж хөрөнгө оруулагчид санаа зовж байсан. Юуны түрүүнд манай Монгол Улсын макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүд, дээрээс нь манай арилжааны банкны үзүүлэлтүүд, банкны секторын үзүүлэлтүүд, хөрвөх чадвар зэргээр “Яаж энэ мөнгийг төлөх юм бол”, Монгол Улсын валютын нөөц нэг удаагийн энэ том төлбөрийг даах уу? Цаашдаа эдийн засагт ямар үр нөлөө үзүүлэх бол зэрэг олон санаа зовоосон асуудлууд байсан бол энэ бүгдэд бид эерэг хариулт өгсөн гэсэн үг. Цар тахалтай холбоотой манай бүс нутгийн эдийн засаг дэлхий нийтийн хямралтай холбоотойгоор хүнд байгаа.

Одоогоор сүүлийн 20-н жилд манай улсын эдийн засаг анх удаа 10 гаруй хувийн агшилттай гарч байна. 2008 оны дэлхийн санхүүгийн хямралын дараа 2009 онд -1.6 байсан. Гэтэл одоо эхний улирлын байдлаар нэлээд хэмжээний уналттай гарч байна гэдэг бол том дохио юм. Хөгжингүй улс ч гэсэн “recession” буюу эдийн засаг нь уналтад орсноо албан ёсоор зарлаад байна. Ийм учраас дэлхий нийтийг хамарсан энэ том хямралыг Монгол Улс “Хэрхэн давж гарах вэ? Хэдий хугацаанд үргэлжлэх бол? Ямар бодлогоор давж гарах вэ?” гэдэг өнөөдрийн хамгийн чухал асуудал болоод байна.

Тийм, нөхцөл байдал амаргүй байх нь цаг хугацаа явах тусам ойлгомжтой болж эхэлж байна. Дэлхий нийтийн шинжээчид одоо “V” гэж ярьдаг огцом сэргэлт байх уу? эсвэл дунд зэргийн хурдаар сэргэх үү? Эсвэл бүр ёроолдоо тулаад, тэр чигээрээ удаан хугацаанд үргэлжлэх үү? гэдэг дээр олон янзын санал дүгнэлт гарч байсан боловч сүүлийн үед сэргэлт удаан байх юм байна, уналт удаан үргэлжлэх юм байна гэдэг дээр санал нэгдэж эхэлж байна. Тэгэхээр манай улсын хувьд ч гэсэн бид хэт өөдрөгөөр төсөөлж болохгүй, мэдээж цар тахалтай тэмцэж байгаа гэдэг утгаараа бол бусад оронтой харьцуулахад хамаагүй бага өртсөн хэдий ч манай эдийн засаг бол үүнээс үл хамаараад хямралд өртөх аюултай. Ялангуяа экспорт, дотоодын үйлдвэрлэл үйлчилгээ буурч, ажилгүйдэл нэмэгдэж байна. Төсвийн орлого бидний төсөөлж байснаас их хэмжээгээр тасалдахаар байна. Валютын ханш дээр одоохондоо экспорт, импорт аль аль нь нам дор түвшинд байгаа учраас нөлөө нь бага. Хэрэв импорт нэмэгдэх юм бол бизнесээс эхлээд жаахан ч гэсэн эдийн засгийн идэвхжил үзүүлэхэд ханшид нөлөө үзүүлнэ гэх мэтчилэн ер нь бид илүү сөргөөр, консерватив байдлаар, урт хугацаанд нөлөө үзүүлэх нь гэдэг таамагтай байна.

Тийм. Томоохон улс орнуудын хувьд эдийн засгаа тогтворжуулах, уналтыг аль болох сааруулах, удаашруулах, зөөлөн газардуулах тал дээр маш их хэмжээний хөрөнгө мөнгөний дэмжлэг үзүүлж байна. Одоохондоо цар тахлын хүрээ үргэлжлэх хугацаа түүний үр дүнг тооцох аргагүй учир зарим нь бүр хязгааргүй дэмжлэг үзүүлнэ гэдгийг зарласан байна. Гэхдээ тэрхүү улс орнуудын хувьд бол Төв банк нь өөрсдөө хөрвөх валют ам.доллар, фунт, евро хэвлэх чадвартай өөрсдөө мөнгө хэвлэдэг улсууд учраас нөлөө үзүүлж магадгүй. Бидний хувьд бол харамсалтай нь тийм боломж байхгүй. Бид нар валют хэвлэж чадахгүй, төгрөг л хэвлэнэ. Ямар нэг хэмжээгээр бусад улс орнуудын жишгээр эдийн засаг руугаа мөнгөний эргэлт оруулахгүйгээр эндээс гарна гэж байхгүй.

Одоогийн авч байгаа арга хэмжээнүүд манай жижигхэн эдийн засгийн хувьд чадах чинээгээрээ хичээж байгаа боломжит арга хэмжээ гэж харж байна. Хамгийн гол орхигдуулаад байгаа зүйл нь ийм хямралтай үед эдийн засгийн мөнгөний эргэлтийг нэмэх хэрэгтэй байдаг, зогсоож болдоггүй. Өнөөдөр бүх иргэдийн зээл, хэрэглээний зээл, жижиг, дунд үйлдвэрлэгчдийн зээл цаашилбал, манай томоохон аж ахуй нэгжүүдийн бизнест нөлөөлж эхэлж байна. Энэ бүх зээлийн эргэн төлөлт эдийн засагтаа эргэлдэж байж, эргэн төлөгдөж байж шинээр олгогдож байж эдийн засаг хөл дээрээ босож, хөгжиж байдаг. Гэтэл өнөөдрийн эргэлт үндсэндээ зогсох тал руугаа хандаж байна. Цаашлаад банкны секторын хэмжээнд төлбөр хойшлуулж буй зээлүүд ойролцоогоор их наяд руу тоологдож эхлэх байх. Ингээд энэ бүх шинээр зээл олгох боломжтой, эргэн төлөгдөх байсан эх үүсвэрүүд доод тал нь 6-н сараар цаашлаад 1, 2 жилээр үйл ажиллагааны онцлогоос хамаарч хойшилж байна. Энэ эргэлт гацаанд орж эхлэхээр шинэ зээл байхгүй шинэ мөнгө байхгүй шинэ эргэлт байхгүй ийм л болох юм. Тэгэхээр төв банкны зүгээс төр засгийн зүгээс ямар ч байсан энэ мөнгөний эргэлтийг зогсоож болохгүй шинээр олгох, шинэ эрэлт хэрэгцээг нь хангах эх үүсвэрийг нь зайлшгүй гаргаж өгөх хэрэгтэй. Мэдээж эрсдэлүүд байна. Жишээ нь, валютын ханш огцом өсөх, мөнгөний ханш унах, инфляц унах гэх мэт. Өнөөдөр үүнээс илүүтэйгээр эдийн засаг өөрөө 10 хувиар унах гэдэг нь валютын ханш эсвэл инфляц 10 хувь болохоос хамаагүй хор уршигтай.

Мэдээж нөлөө үзүүлнэ. Гэхдээ урьдчилан нэг зүйлийг хэлэхэд, саарал жагсаалт болон хар жагсаалт аль алинд нь санхүүгийн сектороос болж орж байгаа юм шиг ард түмэнд ойлголт өгөх оролдлого байдаг юм. Тийм биш ээ. Манай санхүүгийн сектор олон жилийн гадаад харилцаа, гадаад худалдаа, төлбөр тооцоо гүйцэтгэж бусдаас түрүүлж алхаж явсны үр дүнд мөнгө угаахтай тэмцэх, терроризмыг санхүүжүүлэх тал дээр харин ч банкууд харьцангуй олон улсын стандартад хүрсэн.

Гол шалтгаан нь манай улсын дотоодын хууль, эрх зүйн орчин, бусад салбарын далд эдийн засагтай холбоотой асуудлууд болон сүүлийн үед гадаадад өрнөөд байгаа хар тамхи бусад сүлжээ гэх мэтчилэн зүйлүүд гол шалтгаан болж байгаа гэдгийг бүгдээрээ ойлгох нь зүйтэй.

Мөн энэхүү жагсаалтад орох нь санхүүгийн секторт яаж нөлөөлж байна вэ? гэвэл Монголын бүх арилжааны банкууд, банк хоорондын гүйлгээ хийхдээ Төв банкаар дамждаг шиг дэлхийн бүх улс орны ам.доллар Америкийн банкуудаар л дамждаг. Тэгэхээр тэр банкууд дээр л дансгүй болбол ам.долларын гүйлгээнээс үндсэндээ хасагдаж байна аа гэж ойлгох хэрэгтэй.

Тэгэхээр “Citi”, Америкийн банкууд дээр шууд харилцаатай дансаа нээсэн байсан “Deutsche Bank”, “HSBC”, “Standard Chartered” банкууд аль хэдийн гараад явчихсан. Одоо Европт энэ асуудал чангарч байгаагаас болж Монгол Улсад гаднын банкны төлөөлөгч болж байсан хамгийн анхны банк болох Нидерландын “ING” банк оффисоо хаагаад, Монголын бүх банкууд дээрх дансаа хаалаа.

Тиймээс энэ асуудлууд цаашдаа үргэлжлэхийг үгүйсгэхгүй. Өнөөдөр манай ХХБанк Монгол Улсын нийт гадаад төлбөр тооцооны 80 гаруй хувийг дангаараа гүйцэтгэж байна. Нэг талаас энэ бол маш том хариуцлага бас эрсдэл. Бид одоо мөнгө угаах, терроризмтой тэмцэх ажил дээр маш их анхаарал хандуулж байна. Их олон харилцагчийн гүйлгээг шалгаж явуулах, түүнтэй холбоотой зардлууд, гадаад төлбөр тооцоо нэг банкаар явдаг байсан бол одоо 2-оос 3-н банкаар дамжиж гүйлгээ хийгдэж байна. Үүнтэй холбоотой зардлууд, чирэгдлүүд эргээд харилцагчдын нуруун дээр ирэх жишээтэй.

Зөвхөн банк, санхүүгийн салбар, төр засгийнхан анхаарлаа хандуулах ажил биш ээ. Үүнийг Монгол Улсын аж ахуй нэгж, иргэн бүр ойлгож, хамтарч ажиллаж байж энэ жагсаалтаас гарах боломжтой гэдгийг л бүгдээрээ ойлгох хэрэгтэй.

Ертөнц болон хорвоо дэлхий яаж өөрчлөгдөхийг хэлж мэдэхгүй байна. Бидний өнөөдрийн амьдралд гарч байгаа зарим жишээг дурдахад, бид олон улсын харилцаатай, байнгын олон улсын түншүүдтэй харилцах хэрэгцээтэй байдаг. Ийм банкны хувьд жишээлбэл, үйл ажиллагаа, харилцаа талдаа их түргэн шуурхай болж байгаа зүйл ажиглагдаж байна. Бүх хурлууд зайнаас, онлайнаар явж байна. Заавал ирж, очихгүйгээр зохицуулагдаж байгаа нь өндөр зардал, цаг хугацаа, орон зайг хэмнэж байна. Түүнчлэн, дотооддоо ч бид ажилтнуудаа зайнаас ажиллуулж болдог, харилцагчид маань ч банканд ирэх шаардлагагүйгээр банкны дижитал үйлчилгээг зайнаас авч сурч байна. Банк заавал шөнийн 00 цаг болтол ажиллах, 24 цаг ажиллах, амралтын өдрүүдээр ажиллах шаардлагагүй гэдгийг бас харуулж байна. Тодорхой тогтсон цагтаа үйлчилгээгээ аваад бусдыг нь онлайнаар аваад болж байна.

Энэ бүгдийг тодорхой хэмжээний дэвшил гэж хэлнэ. Нөгөө талаасаа хөрөнгө мөнгө босгох, томоохон төсөл хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэх, санхүүжүүлэх, хөрөнгө оруулалт хийх үйл явц бол харьцангуй удаашрахаар байна. Учир нь энэ бүхэн глобалчлалын эсрэг зүйл болж хувирлаа. Тэгэхээр өнөөдөр тухайн улс орон өөрсдийнхөө худалдааг дэмжих, дотоодын үйлдвэрлэлээ дэмжих, өөрсдийнхөө орон нутгийн эдийн засгийг тэтгэх хэрэгтэй. Зарим улс орнууд олон улсын зах зээлд гарах, глобалчлах ажиллагаа явуулах шаардлагагүй гэх үзэл санааг ч гаргаж ирж байна. Энэ цаг үетэй давхцаад өрнөж байгаа худалдааны дайн гэх мэтчилэн асуудлуудыг харахад улс орон дамнасан том төсөл хөтөлбөрүүд, ил тод байдал зэрэг нь цаашдаа буурах хандлагатай гэсэн таамаглалтай байна.

Эх сурвалж: Bloomberg TV Mongolia