Month: March 2020

Сэтгэл судлалын үндэсний төвийн гүйцэтгэх захирал, сэтгэл судлаач Б.Ууганцэцэгтэй ярилцлаа.

-Нийтийг хамарсан хөл хорионы үед хүний сэтгэл зүйд ямар өөрчлөлт гардаг вэ?

-Эргэн тойронд болж буй үйл явдал бидний сэтгэл зүй, зан байдал, хандлагад нөлөөлдөг. Тиймээс нийтийг хамарсан хөл хорионы үеэр ихэвчлэн сөрөг сэтгэл зүйн хариу үйлчлэлүүд гарч болно. Энэ нь хэвийн бөгөөд сэтгэлийн хөдөлгөөний энэ сөрөг байдлаа хэрхэн илэрхийлж байгаагаас хамааран хугацааны хувьд хувь хүн бүрийн хувьд өөр өөр байх боломжтой. Эдгээр сэтгэл зүйн өөрчлөлтийг дурдвал сэтгэл санаа хямрах, түгших, айх, уур бухимдалтай болох зэрэг сэтгэлийн хөдөлгөөнөөр илэрнэ. Үүнийгээ хэт барилгүйгээр сэтгэл зүйн байдлаа тогтвортойгоор илэрхийлэх нь чухал. Ялангуяа нас ахимаг хүмүүс, жирэмсэн хүн, өсвөр насныхан илүү түгших байдал гарч байгаа учир энэ насныханд гэр бүлийн хүмүүс нь сэтгэл зүйн дэмжлэг үзүүлэх хэрэгтэй. Мөн сөрөг мэдээллийг хязгаарлах нь зүйтэй.

-Нэгдүгээр хавьтагч болж тусгаарлагдаж байгаа хүмүүс сэтгэл зүйн хувьд илүү цочролд ордог гэжээ. Тэр хүмүүс сэтгэл зүйгээ хэрхэн удирдах ёстой вэ?

-Аливаа асуудалд тархи хоёр янзаар хариу үйлдэл үзүүлдэг. Тухайн асуудалтайгаа нүүр тулж бодит байдлыг илүү эрүүл нүдээр хардаг бол хоёр дахь нь зугтах юм. Нэгэнт бий болсон байгаа нөхцөлийг зөв үнэлэн өөрийн сэтгэл зүйгээ удирдах нь чухал бөгөөд үүнд сэтгэлийн хөдөлгөөнөө удирдах арга тусладаг. Сэтгэл хөдлөлөө тогтвортой байлгахын тулд өөрийн байгаа нөхцөл байдлыг хэт хийсвэрлэхгүй байх шаардлагатай. Энэ хийсвэрлэл нь биднийг зөв шийдвэр гаргахад саад болдог.

-Францын иргэнээс коронавирус илэрлээ гэх мэдээг дуулаад нийгэм тэр чигээрээ цочролд орлоо. Сэтгэл зүй нь тогтворгүй болсноор ходоод өвдөх, хоол шингэхгүй байх, цусны даралт ихсэх, нойргүйдэх, хууч өвчин сэдрэх зэрэг шинж тэмдэг түгээмэл илэрч байгаа гэж дууллаа?

-Бид өөрийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдалтай холбоотой зүйлд мэдрэмтгий байдаг. Энэ нь сэтгэл зүйн сонгодог онолуудад тусгалаа олсон байдаг. Болж буй үйл явдалд бид сэтгэл зүйн болон биеийн хариу үйлчлэл үзүүлдэг бөгөөд таны асуусанчлан биеийн хувьд дээрхийн адил ходоод өвдөх, хоол шингэхгүй байх, даралт ихсэн зүрх дэлсэх зэрэг хариу үйлчлэл үзүүлдэг бол сэтгэл зүйн хувьд тогтворгүй болох, түгших, эмээх, айх, санаа зовох, шийдвэр гаргахад бэрхшээлтэй болох зэрэг байдлыг үзүүлдэг. Бид дангаараа ийм байдлыг мэдрээгүй. Дэлхий нийтээрээ сэтгэл зүйн тогтвортой байдлыг чухалчилж байна. Иймээс аливаа мэдээллийг шүүлтүүргүй хүлээн авч яаран дүгнэлт хийж бусдад дамжуулах, өөрийн сэтгэл санааг мэдээллээр дамжуулан хямраах нь сэтгэл зүйн болон биеийн дархлааг дарангуйлах эрсдэлтэй.

-Коронавирус илэрсэн Францын иргэний хувьд сэтгэл зүй нь хүнд, маш их гэмшиж байгаа гэсэн мэдээлэл яваад байгаа. Хэдийгээр тэр хүнээс вирус илэрсэн ч бидэнтэй л адилхан хүн. Тиймээс тэр хүнийг сэтгэл зүйн хувьд тогтвортой байлгаж, дархлааг нь дэмжихийн тулд монголчууд сошиалд ямар хандлагатай байвал зүйтэй вэ?

-Хөл хорионы үед бид онлайн орчинд ихэнх цагаа өнгөрүүлж байна. Үүнтэй холбоотойгоор сэтгэл зүйн байдлаа онлайн орчинд идэвхтэй илэрхийлэх, бусадтай саналаа солилцох, сэтгэгдэл бичих зэрэг өөрийгөө илэрхийлэх байдал илүү байгааг анзаарч байна. Монгол хүн бусдын зүгээс аливаа өвчин зовлонг мэдэрч түүний сэтгэлийг ойлгож өрөвч сэтгэлээр ханддаг онцлогтой. Тиймдээ ч Франц иргэний тухайд түүнд иргэд сэтгэл санааны дэмжлэг үзүүлсэн онлайн зурагт хуудас гаргаж, Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагч хүртэл захидал бичсэн байна. Өвчтэй байгаа хүнийг бусдын зүгээс сэтгэл санаагаар дэмжсэн үйлдэл нь эдгэрэлтэд сайнаар нөлөөлөх нь тодорхой.

-Хөл хорионы үеэр ихэнх албан байгууллага, компанийн ажилтнууд гэрээсээ ажиллаж байна. Гэрээсээ ажил хийж байгаа хүмүүст ямар зөвлөгөө өгөх вэ?

-Бидний хувьд нэлээд шинэлэг, магадгүй турших гээд хэрэгжүүлж чадахгүй байсан зүйлээ турших нэг боломж гэж харж байна. Гэрээсээ ажиллах, хуралдах, саналаа солилцох, бүтээлчээр ажлаа харах, өөр орчноос ажлаа хийх, утсан харилцаагаа илүү идэвхтэй байх, гэрийн нөхцөлөө ажлын орчин болгож өөрчлөх нэг боломж байна. Тиймээс гэрээсээ ажиллахдаа аль болох нэг тогтмол цагт ажлаа эхлүүлэх, дуусгах, ажиллах өөрийн орчноо бэлтгэх, хооллох болон зураг үзэх зэргийг ажилтайгаа зэрэгцүүлэхгүй байх, тогтмол цагт нойрсох зэргийг чухалчлах хэрэгтэй. Хэрвээ ингэж чадахгүй бол ажлын бүтээмж буурах, гэр бүлийн бусад гишүүдэд саадтай байх талтай.

-Байнгын хөдөлгөөнтэй, олон хүнтэй харилцдаг байсан ажлаа гэрээсээ цахимаар гүйцэтгээд ирэхээр өөрийгөө нийгмээс тусгаарлагдсан, шоовдорлогдсон мэтээр ойлгож хүндээр тусгаж авч байгаа тохиолдол байна?

-Ийм байдал үүсэх нь бий. Бид бусадтай харилцаж байж л өөрийгөө хүн гэдгээ илүү мэдэрдэг. Магадгүй тодорхой хугацаагаар харилцааны идэвхгүй байдлыг мэдрэхээр нийгмээс тусгаарлагдсан мэдрэмжийг хамгийн түрүүнд мэдэрнэ. Тиймээс гэр бүлийнхэн болон ойр дотныхонтойгоо утсаар ярих, гэр бүлийн бусад гишүүдэд чанартай цаг гаргах, хамт тоглох, ярилцах, сонсох зэрэг аргуудыг хэрэглэхийг санал болгож байна.

-Хүүхдүүд гэртээ суухаар гарч орох гээд, гарч тоглох гээд зүтгээд байна гэж эцэг эхчүүд ярьж байна. Энэ үед хүүхдүүдтэй хэрхэн харилцах вэ?

-Бага насны хүүхдүүдийн хувьд үндсэн үйл ажиллагаа нь тоглоом тоглох байдаг. Тиймээс биеэрээ идэвхтэй хөдлөх, үсрэх харайх, гүйх нь чухал. Хэт хашигдсан мэдрэмж нь гарах хүслийг улам нэмдэг. Тиймээс ялангуяа сургуулийн өмнөх насныхан болон бага ангийн сурагчдыг гэртээ өдрийн тодорхой цагт чөлөөтэй байх боломжийг олгох хэрэгтэй. Гадаа гарах нь тийм нь таатай биш, тодорхой хугацааны дараа гарч тоглох боломжтойг аав, ээж асран хамгаалалагч хэлж ойлгуулах нь зүйтэй.

-Нэгэнт цочролд орчихсон бол түүнээс яаж гарах вэ. Хэрвээ цочрол үргэлжилбэл сэтгэцэд нөлөөлнө гэх юм. Хөл хорио цаашид хэдий хугацаанд үргэлжлэх эсэхийг хэн ч мэдэхгүй байна. Тиймээс та монголчуудад хандаж нийтэд нь ямар зөвлөгөө өгөх вэ?

-Эрүүл байхад бусад нь аяндаа болно оо гэдэг үгийг ахмад настнууд хэлдэг. Тиймээс өөрийн эрүүл мэнд дархлаагаа сайтар дэмжээсэй гэж хүсч байна. Дархлаа нь зөвхөн биеийн эрүүл мэнд төдийгүй сэтгэл зүйн дархлаатай байх хэрэгтэй. Нэг эх сурвалжаас мэдээлэл авч хэт бухимдаж стресстэлгүй энэ үеийг өөртөө болон гэр бүлдээ гаргаж буй чанартай цаг гэж хүлээж аваасай. Хийж хэрэгжүүлж эхлүүлж чадаагүй байсан зүйлээ илүү нарийн төлөвлөж гэртээ хийх гээд хийж чаддаггүй байсан зүйлээ эмхлэх, цэгцлэх, цэвэрлэх зэрэг ажлыг хийж өөртөө дадал болгох үйлдлүүдээ дадуулах чухал цаг мөч гэж хүлээн аваасай гэж хүсч байна.

-АЛТ ХУУЛЬ БУСААР ХИЛ ДАВУУЛАХ ЗӨРЧИЛ ГАРСАНГҮЙ, ХАРИН ТУШААЛТ НЬ ЭРС НЭМЭГДЭВ-

Энэ жилийн хувьд алтны нийлүүлэлт улам багасна гэж тооцоолж байсан эдийн засагчдын таамаглал эсрэгээр хэрэгжиж байна. Өнгөрсөн оны дөрөвдүгээр сараас эхлэн алтны АМНАТ-ийг 2.5-аас таван хувь болгосонтой холбогдуулан жилийн турш нийт алт тушаалт 15.2 тонн байв. Харин түүний өмнөх жиш буюу 2018 онд төв банкинд алт тушаасан нийт хэмжээ 21.9 тонн байсан юм. Алтны АМНАТ нэмэгдсэнээр алтны нийлүүлэлт ирэх жилүүдэд ч энэ маягаар буурна гэсэн прогноз өнгөрсөн оны эдийн засгийн таагүй мэдээ байлаа. Харин 2020 он гарснаар алтны нийлүүлэлт огцом өссөн сайн мэдээг дуулгаж байна.

Өнгөрсөн нэгдүгээр сарын байдлаар төв банк 3558 кг алт худалдан авчээ. Уг нь 2019 оны нэгдүгээр сард АМНАТ 2.5 хувь байхад дөнгөж 597 кг алт худалдан авч байв. Хоёрдугаар сард адилхан өссөн үзүүлэлттэй байна. Нийт 952 кг алтыг иргэд аж ахуйн нэгжүүд төв банкинд тушаасан бол өнгөрсөн оны мөн үед үүнээс бүр 10 дахин бага буюу 96 кг алт тушааж байв. Өнгөрсөн оны хоёрдугаар сард АМНАТ 2.5 хувь байсныг дахин сануулах ёстой. Харин одоо бол АМНАТ таван хувь болсон цаг үе.

Алтны нийлүүлэлт АМНАТ-тай шууд холбоотой байдаг. Монголбанкнаас гаргасан тоон мэдээллийг харахад алт нийлүүлэлтийн салбарын хамгийн уналттай үеийг 2006 он гэж үзэж болохоор байгаа юм. Энэ онд АМНАТ-ийг УИХ-аас 68 хувь болгож баталсан “түүхт” жил юм. Өмнөх 2005 онд алтны нийлүүлэлт 15 тонн болж өсчихөөд байсан жил. Гэвч хууль батлагдсан жилээс эхлэн Төв банкинд тушаах алтны нийлүүлэлт огцом буурсан байдаг аж. Хууль хэрэгжиж байсан 2010 он хүртэл дөрвөн жилийн хугацаанд Монголбанк жилд 2.1-хэн тонн алт худалдан автлаа нийлүүлэлт буурчээ. Өөрөөр хэлбэл, 2005 оны нийлүүлэлттэй харьцуулахад 7.5 дахин буурсан байдаг. Ингээд АМНАТ 68 хувийг өөрчилж, 2011 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс тав дээр нэмэх нь үнийн өсөлтийн 0-5 хүртэлх хувь гэж тооцож эхэлсэн юм. Хэдийгээр алтны татварыг бууруулсан ч 2005 оны нийлүүлэлттэй хүрч чадаагүй. 2013 онд гэхэд зургаан тонн алт улсын санд тушаагддаг болжээ. Гэхдээ энэ дүн бол 2010 оны бууралттай харьцуулахад гурав дахин өссөн үзүүлэлт.

Тав дээр нэмэх нь үнийн өсөлтийн тав хүртэлх хувь гэдэг алтны төлбөрт төр засгаас дахин өөрчлөлт оруулсан нь 2014 он. Алтыг улсынхаа эрдэнэсийн санд төвлөрүүлэх, хууль бус наймааг цэгцлэх гол арга нь АМНАТ хэмээн тухайн үеийн хууль санаачлагчид үзэж байв. Энэ үүднээс алтны АМНАТ 2.5 хувь болон буурсан юм. Хууль шинэчлэгдсэн, АМНАТ буурсан 2014 онд Төв банк 12.7 тонн алт худалдан авч, дараа жил нь ч энэ тоо өсч 15.1 тонн болжээ. Тушаалт жил бүр өссөөр 2016 онд 18.3 тонн, 2017 онд 20 тонн, 2018 онд 21.9 тонн байсныг сануулъя. Өнгөрсөн онд дээр хэлснээр 15.2 тонн алтыг төв банк худалдан авсан юм. Тэгвэл энэ он гарсаар эхний хоёр сарын байдлаар алт тушаалт 4.5 тоннд хүрээд байна. Өнгөрсөн бүтэн жилийн алтны нийлүүлэлтийн гуравны нэгийг хоёрхон сарын дотор бүрдүүлээд байгаа хэрэг. Мэдээж сайн мэдээ.

АМНАТ-аас шууд хамааралтай алтны нийлүүлэлт ийнхүү өссөөр байгаа нь ямар учиртай вэ.

Монголбанкны зүгээс үүнийг “дэлхийн зах зээл дээр алтны үнэ өссөн. Өнгөрсөн оны мөн үед холбогдох хууль шинэчлэгдэж батлагдах хугацаанд АМНАТ 10 хувиар суутган авч байсан. Он гарсаар төв банк дотоодын аж ахуйн нэгжээс 1.7 тонн цагаан мөнгө худалдан авсан зэрэг нь тус тус нөлөөлж байна” гэж тайлбарлалаа. Зарим эдийн засагч ч дэлхийд алтны үнийн өсөлттэй холбон тайлбарласаар байна.

АМНАТ-ийн өөрчлөлт бол манай дотоодын алт олборлогч, нийлүүлэгчдийн хувьд дэлхийн алтны үнийн өсөлтөөс ч илүү хамаатай зүйл. АМНАТ 2.5 хувиас таван хувь болоход нийлүүлэлт шууд буурсан үзүүлэлтийг өнгөрсөн онд төв банкнаасаа эхлээд эдийн засагчид гэх хүмүүс бүгд л ам уралдан ярьж байсан нь саяхан. Тиймээс нийлүүлэлтийн энэ өсөлт олон улс дээрх алтны үнийн өсөлт гэхээс илүү өөр бодит шалтгаан байгааг учир мэдэх хүмүүс хэлэх боллоо. Тэр бол далд эдийн засаг буюу алтны хууль бус наймаа юм.

Үүнийг батлах цөөн хэдэн тоо хэлье. Гаалийн ерөнхий газраас мэдээлснээр бол алт хилээр гаргах зөрчил өмнөх жилүүдээс нэмэгдээд зогсохгүй хэмжээний хувьд огцом өссөнийг онцолсоор байгаа юм. Алтны АМНАТ 2.5 хувь байсан 2016 оны хэмжээнд 323 гр алт хилээр нэвтрүүлэхийг завдсан үйлдлийг гаалийн байцаагчид илрүүлэн зогсоосон байдаг. Тэгвэл 2017 онд энэ тоо багахан нэмэгдэж 360 гр алтыг хилээр нэвтрүүлэхийг завдах үед илрүүлжээ. 2018 онд 2.1 кг алтыг хил дээрээс гаалийнхан саатуулсан тоон мэдээлэл байна.

Харин 2019 он гарсаар алтны АМНАТ таван хувь болж нэмэгдсэнээс хойш аравдугаар сар хүртэл нийт 9.7 кг алт хил дээрээс хураагдаад байна. Ганц хоёр удаагийн тохиолдол хэдий ч алтны хэмжээ огцом нэмэгдэж байгааг гаалийн байгууллагынхан онцолж буй юм. “Ер нь алтыг өмнөд хөрш руу гаргах сонирхол ченжүүдэд байдаг. Монголбанк нэг гр алтыг 128 мянгаар авч байхад урд 131 мянгаар авч байх жишээтэй. Нэг гр дээр 3000 төгрөгийн зөрүү гэдэг кг-аар тооцохоор хэдэн төгрөгийн ашиг унах билээ. Хятад талаас алт импортолж оруулахад ямар ч татвар авдаггүй. Урд хөршид бол хууль бус алтны эргэлтээр бохир мөнгө угаах магадлалтай гэж таамагладаг. АМНАТ нэмэгдсэнээр хууль бусаар хил давуулах байдал нэмэгдэнэ” хэмээн Монголбанкны хариуцлагатай албан тушаалтан онцолж байсан удаатай.

Харин энэ он гарсаар хилээр хууль бус эд зүйлс давуулах зөрчил дуулдсангүй. Тэр дундаа алтны тухай бүр ч мэдээлэл алга. Олон улсын хэмжээнд корона вирусийн халдвар дэгдэж, Монгол Улс хамгийн түрүүнд БНХАУ-тай хиллэдэг хилээ хааж, экспортыг түр хязгаарласан цаг үетэй энэ байдал давхцаж байна. Өөрөөр хэлбэл, урд хөрш руу хууль бусаар эд зүйлс, алт давуулах боломж хаагдсанаар төв банкин дахь алтны тушаалт нэмэгдэж байна гэж хардах нөхцөл нэгэнт бий болжээ. Тэгээд ч дэлхийн зах зээл дээрх алтны үнэ өсөхөд Монголд нийлүүлэлт өсөх битгий хэл буурдаг. Нөгөө л алтны хууль бус наймаа цэцэглэх үндэс гэдгийг бид мэдэхийн дээдээр мэднэ.

Тиймээс хил хориотой байгаа энэ цаг үе бол алтны эдийн засгийг илчилж байгааг хүссэн хүсээгүй хүлээн зөвшөөрөхөөс өөр аргагүй.

Алт бол Монгол Улсын гадаад валютын нөөцийг бүрдүүлдэг гол үнэт металл. Бүтэн жилийн хугацаанд худалдаж авдаг алтыг хоёрхон сарын дотор бүрдүүлж байна гэдэг энэ салбарт ямар их далд эдийн засаг байгааг харуулж байгаа хэрэг. Одоо бол ийм далд эдийн засгийг яаж цэгцлэх тухай л бодох ёстой биз ээ.

Б.ЭНХЗАЯА

Гуравдугаар сарын 5-ны өдөр Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар, АНУ-ын Элчин сайд Майкл С.Клечески нар АНУ-ын Олон улсын хөгжлийн агентлаг (USAID)-ийн 15 сая ам.долларын буцалтгүй тусламжаар 2024 он хүртэл хэрэгжих “Жижиг дунд бизнесийн тогтвортой хөгжлийг сайжруулах, ил тод байдлыг нэмэгдүүлэх” БЭСТ хөтөлбөрийг албан ёсоор нээж, хонх цохив. Уг хөтөлбөр нь хоёр орны Засгийн газар хооронд байгуулсан “Тогтвортой, хувийн хэвшилд суурилсан эдийн засгийн өсөлтийг хурдасгах стратегийн зорилтот буцалтгүй тусламжийн гэрээ”-ний хүрээнд Монгол Улсын жижиг, дунд бизнесийн санхүүжилтийн хүртээмжийг сайжруулах, ил тод сайн засаглалыг бий болгох замаар эдийн засгийг солонгоруулах зорилготой юм. Төсөл Улаанбаатар хот болон Баянхонгор, Дархан-Уул, Дорноговь, Дорнод, Завхан, Орхон зэрэг нэр бүхий 12 аймагт хэрэгжинэ. Үүнтэй холбоотойгоор АНУ-ын ард түмнээс өгч буй хөрөнгө оруулалтыг манай улстөрчид дахиад өөрийн компаниуддаа хуваарилаад шамшигдуулчих вий, зарцуулалтыг сайн хянаж ажиллах ёстой гэсэн агуулга бүхий мессэжүүдийг иргэд хэлэх болсон. Тэгвэл санаа зовох шаардлагагүй. Уг төсөл, санхүүжилтийн 41 тэрбум гаруй төгрөг Засгийн газар, Сангийн яамтай ямар ч хамааралгүй юм. Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатартай гэрээ байгуулж, хонх цохисон нь ёс төдий бөгөөд АНУ-ын Олон улсын хөгжлийн агентлагаас Монголын жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийг дэмжих чиглэлээр ажиллаж байгааг мэдэгдэж, бизнес эрхлэгчдийг уг төсөлд хамруулж чадавхжуулахад хамтарч ажиллахыг хүссэн төдий. Нэг үгээр хэлбэл, төслийн санхүүжилт, зарцуулалтад Сангийн яам, Монголын төрийн байгууллага огт оролцохгүй гэсэн үг. Зөвхөн бодлогын дэмжлэг үзүүлж ажиллах боломжтой. Иймээс 41 тэрбум гаруй төгрөг жижиг, дунд үйлдвэрлэгчид биш улстөрчдийн халаасанд орох нь ээ хэмээн санаа зовох шаардлагагүй.

Төслийг “Хөгжлийн шийдэл” ТББ хэрэгжүүлнэ. Одоогийн байдлаар төсөлтэй холбогдуулж албан ёсны байр суурь илэрхийлэх боломжгүйг албаны хүмүүс тайлбарласан. Төслийн эхний санхүүжилт удахгүй орж ирнэ.

Уг хөрөнгө оруулалт бизнес эрхлэгчдийн үйл ажиллагааг санхүүжүүлэхэд шууд зориулагдахгүй. Харин тэднийг чадавхижуулахад зарцуулагдах юм. Харин 2021 оноос зарим шаардлагатай төслүүдэд санхүүжилт олгох аж. Америкийн тал санхүүжилтийн зарцуулалт, үр дүнг хянах журамтай. Үүний дагуу тайлан тооцоо, хяналт шалгалт явагдах тул ЖДҮХС-гийн мөнгө хэдэн эрх мэдэлтний халаас руу ороод замхардаг шиг зүйл давтагдах ямар ч боломжгүйг эх сурвалж хэлсэн.

Энд нэг зүйлийг онцлох хэрэгтэй. АНУ-аас уг төслийг хэрэгжүүлэх болсон шалтгаан нь нийтлэлийн эхэнд дурдсан тоо баримтад суурилсан байдаг. Тодруулбал, манай бизнес эрхлэгчид зээл авахдаа үйл ажиллагааны зардлын 4.4 хувьтай тэнцэх хөрөнгийг албан бус зардал болгож гаргаж байгаа нь авлига, хүнд суртал их болохыг харуулна. Энэ нь хоёр нөхцөл байдлыг илтгэж буй аж. Нэгдүгээрт зээл, санхүүжилт өгч байгаа байгууллагууд өөрсдөө ил тод байдлыг хангаж, үнэлгээний хороондоо ТББ, бизнесийн төлөөллүүдийг оруулж, шударга ажиллаж байна уу гэх асуудал юм. Нээлттэй, ил тод бус, хяналт султай байдлыг далимдуулж эрх мэдэлтнүүд жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийн боломжийг хулгайлдаг, хууль бус үйлдлүүд гаарах нөхцөлийг бүрдүүлэх боломжтой. Хоёрдугаарт, бизнес эрхлэгч зээлээ бүтээхийн тулд яагаад заавал лобби хийх гээд байна гэвэл мэдлэг мэдээлэл муутай, урт хугацаанд бизнесээ төлөвлөж хөгжүүлж чадахгүй байх, компанийн засаглал муу зэрэгтэй холбоотой аж. Өөрөөр хэлбэл, бизнесээ удирдан авч явах чадавх сул байдал нь эргээд бусдын өгөөш болж, эргээд ажлаа бүтээхийн тулд хэн хэнийг лоббидох, авлига өгөх зэргээр буруу гарц хайхаас өөр аргагүй байдалд хүргэж буй. Иймээс дээрх төслийн гол зорилго нь бизнес эрхлэгчдийг сургалтад хамруулж, чадавхжуулан, жижиг, дунд үйлдвэрлэлийнх нь өсөн дэвжих үйл явцад мэргэжлийн туслалцаа дэмжлэг үзүүлэх явдал аж. Бизнес эрхлэгч мэдээллээр хангагдаж, мэдлэг чадвар нь дахиад ирвэл ном журмынх нь дагуу явах зүйл дээр авлига өгөх шаардлагагүй, мөн заавал төрийн элдэв сан гэхгүйгээр санхүүжилтийн бусад эх үүсвэрүүдийг олох боломж ч бүрдэх гэнэ. АНУ-ын Олон улсын хөгжлийн агентлагийн дэмжлэгтэй BEST төсөл таван бүрэлдэхүүн хэсгээс бүрдэж байгаа. Нэгдүгээр хэсэг нь санхүүжилтийн бүрэлдэхүүн хэсэг буюу зээлийн үйлчилгээ юм. Хоёрдугаарт, жижиг, дунд бизнесийг засаглалын хувьд сайжруулна. Гуравдугаарт, санхүүжилтийн орчинг сайжруулах чиглэлээр ажиллана.

Эцэст нь аливаа төсөл хөтөлбөрийг төрийн бус байгууллагаар дамжуулан хэрэгжүүлэх нь төрд найдаж мөнгө өгснөөс илүү найдвартай аж. Ингэхдээ бизнес эрхлэгчдэд шууд санхүүжилт олгохоос илүү мэдлэг, мэдээлэл түгээх нь хамгийн чухал юм байна.

Бизнесээ төлөвлөж, удирдан чиглүүлэх бүрэн дадал, мэдлэгтэй болж, мэргэжлийн багаар ар талаа хамгаалуулсан бизнес эрхлэгч санхүүжилт олохын тулд элдэв сангуудад авлига өгөх бус ном журмынх нь дагуу явахыг шаардах болно. Бүр болохгүй бол зөвхөн Монгол гэлтгүй олон улсын зах зээл дээрээс төсөл бичиж санхүүжилт олох олон мянган гарц байгаа юм. Энэ хандлага л бизнесийн орчинг цэвэршүүлнэ. Түүнээс биш төрд мөнгө өгөөд жижиг, дунд үйлдвэрлэлээ хөгжүүлээрэй гэх нь чононд хонь хадгалуулсантай ижил болоод байна.

Г.БАТ