Month: August 2019

Ардын дууны гэдгээрээ танигдсан, “Идэр жинчин”, “6 маа”, “Дөмөн” гэсэн гурван цомог бүтээж олны хүртээл болгосон Б.Алтанжаргалынд өнжихөөр өнгөрсөн амралтын өдөр Багануурыг зорилоо. “Багануур” хувьцаат компанид экскаваторын жолоо мушгидаг уурхайчин залуу гэдгийг утсаар ярихдаа л мэдэв. “Дүүргийн төвд таван давхар орон сууцнуудын хавьцаа ирээд залгаарай” гэж байна. Цомхон цэвэрхэн хорооллоос зааж өгсөн байрыг нь төвөггүй олчихлоо. Гэргийтэйгээ инээд хөөр болчихсон үүдэндээ хүлээж байна. Гэрийн эзэн нэлээд шооч, алиа гэдэг нь илт. “Намайг анх харсан хүмүүс чи мөн үү гэдэг юм. Та нар бас тийм харцаар хараад байна уу үгүй юү. Би клипэн дээрээ гардгаасаа өөр байгаа биз” гэж хошигносоор зочны өрөөндөө урилаа. Гэрийн эзэгтэй “Холоос сэтгүүлчид ирнэ гээд өглөөнөөс хойш бэлдлээ” гэж хэлээд даруухан инээмсэглэсээр галын өрөө рүүгээ явав.

Хоол, унд, чихэр жимс, айраг цагаа дүүрэн ширээний ард сууцгааснаар халуун яриа өрнөв. Зочны өрөөний хойморт Морин хуурын чуулгатай дуулж буй Б.Алтанжаргалын зураг харагдана. Ер нь энэ өрөөний ханыг чимсэн зурагнууд бүгд л дуучных юм. Зураг сонирхож суугааг анзаарсан гэрийн эзэгтэй “Манай хүний эмээ жил бүр цагаан сараар л айлчилж ирдэг юм. Өнөө жил орж ирснээ “Өөрийгөө шүтсэн муу золиг” гэж манай хүнийг зэмлэсэн. Уг нь би л ханиа хүндэлж зургийг нь жаазалж ханандаа өлгөсөн юм” гээд хөгжилтэй инээв. Гэрийн эзэн Булганы наадмын нээлтэнд оролцоод шөнийн дөрвөн цагт гэртээ ирсэн гэнэ. Б.Алтанжаргал эхээс зургуулаа айлын гурав дахь хүүхэд аж. Аав, ээж нь Төв аймгийн уугуул, хоёулаа аймгийнхаа урчуудын эвлэлд ажилладаг байж.

Багаасаа дуу дуулах дуртай, ээж нь хөтлөөд л уралдаан тэмцээнд оролцуулаад явдаг байжээ. Өвөө нь Төв аймгийн Алтанбулаг сумаас төрсөн алдарт уяач юм байна. Уяач өвөө нь Б.Алтанжаргалыг зургаан наснаас нь л хурдны морь унуулах болж. Морин дэл дээр гийнгоо хадааж өссөн нь амьсгаа задлах маш том дасгал байсан болов уу гэж байна. 16 нас хүртлээ хурдны морь унажээ.

2006 онд Соёл урлагийн их сургуулийг уртын дуучин мэргэжлээр төгссөнөө ярив. Монгол Улсын гавьяат багш Ц.Дэлгэрийн шавь гэнэ. Гэрийн эзэн эхнэрийнхээ аягалж өгсөн цайг оочлонгоо “Мэргэжлээрээ ямар нэгэн урлагийн байгууллагад харьяалагдаж ажилладаггүй. Уурхайн ажлынхаа хажуугаар уран бүтээлээ туурвидаг. Уурхайн ажил сайхан ч эрсдэлтэй. Хариуцлага өндөртэй байхгүй бол болохгүй. Өндөр хүчдэлтэй ажилладаг болохоор нэг л болгоомж алдвал үнс болчих эрсдэлтэй. Газар ухаж байгаа нь монголчуудын сэтгэлгээ, хандлага талаас сайн зүйл биш гэгддэг боловч хүмүүст дулаан гэрэл гэгээ түгээж байгаа болохоор буян юм гэж эерүүлэн боддог. Алтан уурхай минь гэж залбираад л ажилладаг даа” хэмээв. Өглөө ээлжнээсээ буугаад л Улаанбаатар руу явдаг аж. Бичлэгэнд орох, клипний зураг авахуулах, хүмүүстэй уулзах зэрэг уран бүтээлийн ажлаа тэгж амжуулдаг гэнэ.

Гэргий Тунгалаг нь мөн л Багануурын уурхайд ажилладаг юм байна. Охин Сэрчмаа нь энэ жил сургуульд орно. Аавынхаа бүх дууг цээжээр мэддэг, жинхэнэ фэн нь. Ааваасаа салахгүй эрхлэх Сэрчмаа охин эхэндээ жаахан бишүүрхэнгүй байснаа сүүлдээ бидэнтэй элдвийг дуржигнуулж, ээжийнхээ хийсэн пиццаг амтархаж, их л хөгжилтэй болчихов.

Хос залуус гэр бүл болсон түүхээ ам уралдуулан ярив. Тунгалаг Багануур дүүргийн унаган хүүхэд юм билээ. Бүсгүй их сургуулиа төгсчихөөд хотод амьдардаг байж. Б.Алтанжаргал харин Багануурт ирээд суурьшчихсан байж л дээ. 2012 оны зун Багануурын наадам үзэж явахдаа танилцжээ. Болзож эхлээд долоо хоноод л хоёр гэрийнхэнтэйгээ танилцаад гэрлэчихэж. Эхнэрээ эмээ дээрээ дагуулж оччихоод гарсных нь дараа “Та нар надад ямар ч үг хэлээд нэмэргүй, би нэгэнт шийдчихсэн, гэрлэнэ” л гэж. “Дүүриймаа” дуугаа клип болгочихсон, бас ч гэж олонд танигдсан байсан ч дуучин гэдгээ хэлээгүй нуучихаж. Эхнэр нь нөхрөө дуучин гэдгийг сүүлд найзаасаа сонсчээ. Дуучин гэдгийг нь сүүлд мэдэхгүй байх үед нь албаар солгой хоолойгоор дуулж өгдөг байснаа яриад бөөн инээд болов. Нөхрийнхөө солгойрч дуулахыг сонссон бүсгүй “Чи дуулах үнэхээр тийм дуртай юм уу, дуулаад хэрэггүй байх аа” гэж зөвлөдөг байж.

Тунгалаг “Манай Багануур тохьтой, цэвэрхэн гоё дүүрэг. Ажлаа хийгээд илүү зарлага гаргахгүй сайхан амьдрах боломжтой. Залууст яг л тохирсон, стресс багатай сайхан газар” гэж хэлээд охиныхоо гарыг угаалгахаар угаалгынхаа өрөө рүү явлаа.

Б.Алтанжаргалын ах, эгч болон яг доод талынх нь дүү уурхайд ажилладаг юм байна. Харин нэг дүү нь бурханч лам Пүрэвбатын шавь, бурхан урлаач залуу бий гэнэ. Отгон дүү охин нь Хөдөө аж ахуйн их сургуульд мэргэжлээрээ ажиллдаг юм байна. Анх ээжийнхээ дэргэд амьдарч, асарч тойглохоор Багануур хотод ирж байж. Багануур компанид ажилладаг ах нь манай дуучин дүү бий гэж удирдлагууддаа санал болгосноор анх ажилд орж байжээ. Ажлын гараагаа харуулаас эхэлсэн гэнэ. Гэрийн эзэн бидэнд айраг аягалангаа “Эхний хоёр, гурван жил бол урлаг соёлын бүхий л тэмцээн наадамд нь урдаа барьдаг дуучин нь байлаа. Одоо ч хуучин бууны хугархай болж дээ” гээд хөгжилтэй инээв.

Эхнэр нь бичиж найруулах авьяастай, фэйсбүүк хуудсыг нь хөтөлдөг юм байна. Б.Алтанжаргал эхнэрийгээ хамгийн том зөвлөгч, шилдэг туслах, мундаг шүүмжлэгч гэж тодорхойлов. Бас хөрсөн дээр нь буулгадаг ганц хүн гэж хошигноод авна лээ. Тунгалаг нөхрийнхөө тоглолтын бэлтгэл, клипний зураг авалт, шинэ цомгийн ажил, билет захиалга гээд уран бүтээлийнх нь бүх ажлыг зохицуулдаг гэнэ. Б.Алтанжаргал эхнэр рүүгээ инээмсэглэн хараад “Манай хүн чинь дууны эрэл хайгуул хийнэ. Бүр түүхийг нь судална. Сүүлийн үед миний дуулалтан дээр хүртэл зөвлөгөө өгдөг болоод байгаа шүү” гэж байна.

Түүний үзэгч фэнүүдийн дийлэнх хувийг эмэгтэйчүүд эзэлдэг гэнэ. Ганц “галзуу фэн” байдаг нь франц эмэгтэй аж. Ноднин жил анхны бие даасан тоглолтоо хийхэд нь онлайнаар билетээ захиалж авчихаад хаа холын Францаас нисэж ирж үзчихээд буцаж. Дараа нь Багануур дүүрэгт хийсэн тоглолтыг нь мөн л ирж үзчихээд хамт зургаа даруулж гар барьчихаад нутаг буцсан гэх. Ардын дуу дуулдаг дуучдаас вэб сайт ажиллуулдаг ганц хүн нь Б.Алтанжаргал гэнэ. Франц фэн нь өнөө сайт руу нь ороод л тоглолтынх мэдээллийг авч, дууг нь сонсдог аж.

Б.Алтанжаргал “Дууны судалгаа хийхэд яг хэддүгээр зуунд зохиогдсон дуу вэ гэдгийг олж тогтооход хэцүү, их бүрхэг байдаг. Зуун зуунаасаа шалтгаалаад үг хэллэг нь бас өөр өөр. Хамгийн эртний дуу бол одоогийн судлагдсан байдлаар Чингис хааны үеийн төрийн дуулал болох “Эртний сайхан”. Мөн л 13 дугаар зуунд монголчууд ардын дуугаа зохион дуулдаг байж. 17, 18 дугаар зуунаас дууны үг нь илүү уран тансаг, дэлгэрэнгүй болж ирсэн байдаг юм. Найр нээж, өндөрлүүлдэг “Өвгөн шувуу хоёр”, “Түмэн эх”, “Энх мэндийн баяр” гэх зэрэг дуунууд цаг хугацааны хувьд маш эртний, мөн л 13 дугаар зуунд хамаарагддаг. Монголчууд тусгаар улсаа байгуулан нэг туурганд нэгдсэнээс хойш, найр наадам хийдэг болсон цагаас л ардын дуу үүсч хөгжиж ирсэн болов уу” гэж ярилаа.

Дуулах дуртай дууг нь сонирхоход эр хүний хийморь сэргээж, огшоосон уртын дуунуудаа дуулах дуртай гэж байна. “Эр бор харцага”, “Эрдэнэ засгийн унага”-ыг аялах дуртай. Дархад ястны дуунд бас их дуртайгаа ярив. Аялгуу нь өвөрмөц сайхан санагддаг аж.

1911 оны Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалын үеэр зохиогдсон Богд хаант улсын төрийн дуулал болох “Зуун лангийн жороо луус”-ыг сэргээж дуулахаар төлөвлөжээ. Монголын үндэсний олон нийтийн радио телевизтэй хамтран Боловсрол соёлын газраас хэрэгжүүлж буй “Уран бүтээлчид улсын хилээр” төслийн хоёр дахь групын бүрэлдэхүүнд багтжээ. Уртын дууг яг зохиогдсон газарт нь очиж нутгийн аялгуугаар нь хэрхэн дуулдгийг судлахаар болж. “Бид л очиж яриулж, мэдэж авахгүй бол жинхэнэ оригнал өв тээгч маань яг тэр л хонхортоо үлдчих эрсдэлтэй” гэж байна.

Шинэ уран бүтээл гаргах, шинэ клипний зардлаа цалингаараа л болгодог гэнэ. “Идэр жинчин” цомогтоо хайртай, ид эрчимтэй дуулж явсан үедээ гаргасан болохоор дуунууд нь ч чансаа сайтай хэмээн сонирхуулав.

Сургуулиа төгсчихөөд мэргэжлээрээ ажиллахгүй, дуугаа дуулахгүй зургаан жил болжээ. Гэрийн эзэн “Энэ хугацаанд урлагийн байгууллагад орж, урлагийн замналаар тасралтгүй явж болох байсан ч тэгээгүй. Гэхдээ үүндээ харамсдаггүй. Хийх ёстой юмаа хийх ёстой цагтаа л хийж яваа” гэж байна.

Ноднин Багануур хотдоо тоглолт зохион байгуулж хамт ажилладаг уурхайчныхаа хүүгийн эмчилгээнд хандив өргөж. Уурхайчин дуучин гээд уул уурхайнхан урьж дуулуулах дуртай бололтой. Оюутолгой зэрэг уул уурхайн компанийн үйл ажиллагаан дээр очиж дуулахад тайзнаас буулгахгүй тав зургаа дахиулах энүүхэнд гэнэ.

Байсхийгээд л ардын дуу, үндэсний урлаг, алтан уурхайгаа бахархан ярих дуучин залуу “Омголон явсан үе бий надад. Уран бүтээл хүнийг их өөрчилдөг юм билээ. Одоо бол их тайван уужуу болсон. Уртын дуу надад ихийг өгсөн. Бараг бясалгал байх гэж боддог. Ийм сайхан дуу дуулахын шид юу гээч. Хүнд муу санах, атгаг бодол гэх мэт муу бүхэн үргэчихдэг. Ардын дуу их сайхан. Хүн байгальтайгаа ойр байсан үед зохиогдсон болохоор сэтгэлд илүү ойр тусдаг байх шүү. Аялгууг нь сонсохоор л тайвширч, яг тухайн нутаг, орчинд нь оччихсон мэт болдог. “Тосонгийн орой” дууг дуулж, сонсохоор өндөр уулс нүдэнд харагдаж сэтгэлд буух жишээний. Ардын дуунаас их ухаарал авдаг. Уртын дуу бол сонгодог урлаг. Дуурийн дуу сонсдог хүмүүс өөрсдийгөө сонгодог урлаг сонссдог гэж хэлдэг. Гэсэн атлаа язгуурын, элит урлагаа тоохгүй, зүгээр л бэлгэдлийн чанартай ханддагт нь харамсдаг” гэлээ.

Аялгуу нь аргадаж, үг нь зэмлэдэг ардын дууны “ханхүү” Б.Алтанжаргалынд бүтэн өдөр өнжиж амьдрал ахуй хийгээд уран бүтээлийнх нь талаар яриулан суухад цаг хугацаа харвасан сум шиг л өнгөрсөн юм.

А.МӨНХЗУЛ

2005 онд хуучнаар Радио телевизийн сүлжээний газар одоогийн Үндэсний радио телевизийн сүлжээний улсын төсөвт үйлдвэрийн газрын техникч, инженерээр ажиллаж байгаад тэтгэвэртээ гарсан ахмад настан Ж.Батчулуунтай ярилцлаа. Тэрбээр Улаанбаатар хотын хамгийн өндөр байгууламж гэгдэх Монголын үндэсний радио телевизийн антенийг барихад гар бие оролцож явсан гурван монгол иргэний нэг нь юм.

---

-Та өөрийгөө танилцуулахгүй юу?

-Би Архангай аймгийн Эрдэнэмандал суманд 1946 онд төрсөн. 1953 онд хотод орж ирээд сургуульд суусан. Хожуу сурсан л даа. 16 дугаар сургуульд дөрөвдүгээр ангиа төгссөн. Ахлах ангиа Тавдугаар сургуульд дүүргэсэн. Тэр үед би Ардын жүжигчин Г.Мягмарнаран, МУГЖ Ш.Дэлгэржаргал нартай нэг ангид сурдаг. Үй зайгүй найзууд явлаа. Сургуулиа төгсөөд Тээвэр холбооны яаманд саналаараа очсон. 1965 онд Телевизийн курс хичээллүүлж эхэлсэнд би сурлагаараа тэнцээд орсон юм.

-Ямар чиглэлээр сурсан бэ?

-Теникийн чиглэлээр. Телевиз гэдэг нэг талаараа уран бүтээл. Нөгөө талаараа үзэл суртлын хамгийн том зэвсэг. Тухайн үед Тээвэр холбооны яаманд би жолооч болъё л гэсэн бодолтой очсон. 1965 оны долдугаар сарын 15-нд Төмөр замын Текникум дээр хуваарь ирж 17 хүүхдийн нэр дурдсанд миний нэр орсон байсан. Нийт 40 хүн мэргэжил дээшлүүлэх курст явсан юм. Хурдасгасан хугацаатай. Зургаан сар онолоо үзээд нэг жил дадлага хийх нөхцөлтэй. Улаабаатарт хоёр сар хичээллээд Ленинград руу 17 хүүхэд, Москвад 23 хүүхэд явсан.

-Та Ленинградаас шууд ирээд Үндэсний телевизэд инженерээр орсон юм уу?

-Зургаан сар хичээллэхдээ антень, нэвтрүүлэх станц, хүлээн авах станц, хэмжилт, цахилгаан техник гэх мэт арав гаруй хичээл орсон. Эндээс явахдаа хүн болгонд мэргэжил заагаад явуулсан. Очоод шууд л дээд сургуулийн багш нар орчуулга байхгүй орос хэлээр хичээлээ зааж эхэлсэн. Би радио гэж юу байдгийг мэдэхгүй. Сонсож л өссөн. Телевиз гэж юу байдгийг мэдэхгүй. Би телевизийн нэвтрүүлэгч антений техникч гэсэн мэргэжлээр суралцахаар болсон. Тэгэхэд явсан хүмүүсээс дээд сургууль төгссөн гурван хүн, 3-10 жил ажилласан 17 хүн, арван жил төгссөн 19 хүүхэд явсан юм. Түүнээс хоёр хүн нь буцсан. Тэгээд зургаан сарын курсээ дуусгаад нэг жилийн дадлагатаа гарч байтал 1966 оны арванхоёрдугаар сарын 22-нд гэнэтхэн намайг дуудлаа. Цэнджав гэдэг хүн “Чиний мэргэжлийн ажил эхэлсэн. Чи тэнд очиж ажилла” гээд би буцаж ирсэн юм. Шинэ жил болохын арай өмнөхөн Монголдоо ирээд амарч байгаад Холбооны яаманд очсон. Чулуун гэдэг хүнтэй уулз гээд уулзтал “Чамайг антен дээр ажиллуулах болсон. Хоёр орос хүнтэй цуг ажиллана. Очоод уулз” гээд 1967 оны нэгдүгээр сарын 10-нд ажилдаа орсон юм.

-Таныг очиход антений ажил эхэлсэн байсан уу?

-Тэр хоёр орос бүх материалаа өдөр өдрөөр нь дугаарлаад тавьчихсан байсан. Антен 16 метр босчихсон, суурь нь зургаан метр гүн суусан байлаа. Өргөх цамхгийг агаарт тогтоочихсон байсан юм. Антений талаар мэргэжсэн М.Дорж, Н.Тогоонтөмөр гэж хүн хоёр байсан. Н.Тогоотөмөр нь антений инженер, М.Дорж нь явуулын станцын антений техникч байсан юм.

-Үндэсний телевизийн антенийг босгоход хичнээн хүн гар бие оролцсон юм бэ?

-12 орос, үлдсэн нь монгол ажилчид оролцсон.

-Хэр хугацаанд барьсан юм бэ?

-Би нэгдүгээр сарын 10-нд ирсэн шүү дээ. Тавдугаар сарын 15 гэхэд дуусаад нэвтрүүлэхэд бэлэн болсон. Үнэндээ Үндэсний телевизийг есдүгээр сарын 27-нд байгуулагдсан гэж ярьдаг. Түүнээс өмнө наадам дамжуулсан шүү дээ. Антенийг дүн өвлийн хүйтэнд идэр ес эхэлсэн байхад барьсан. Хаврын хавсарга салхитай үед л антенийг босгосон юм.

-Яагаад зуны дулаан улиралд бариагүй юм бэ?

-Зун бороо их орно. Аянга цахилгаан ихтэй. Зун аюултай учир өвөл барьдаг. Ер нь өвөл барих ёстой юм л даа.

-Одоо антенийг бариад 50 гаруй жил болчихлоо. Энэ хугацаанд эвдрэл гэмтэл учирч байгаа байх даа?

-Элэгдэл хогодолд орно л доо. Гэхдээ засвар будгийн ажил сайн хийх хэрэгтэй. 5-6 жилийн өмнө антениа сольсон. Цамхаг бол 186 метр өндөр. Дээр нь 13 метр антен бий. Манай орон их уулархаг. Манай станцын радиус 90 км-т л цацах үүрэгтэй. Дээр үед Төв аймаг, зуслангийн айлуудад телевиз үзэхэд дүрс муу байдаг байсан шүү дээ. Одоо бол ямар ч саадгүй болчихсон.

-Яаж тэгэж саадгүй гарах болов?

-Дахин дамжуулах станцыг байгуулсан. Дамжуулах байгууламж гэж ярьдаг шүү дээ. Энэ бол дамжуулах байгууламж биш.

-Телевизийн антень барина гэдэг бусад барилга байгууламж барихаас юугаараа ялгаатай вэ?

-Манайх бол Үндэсний телевизээс тусдаа байгууллага. Радио телевизийн сүлжээний газар одоогийн Үндэсний радио телевизийн сүлжээний улсын төсөвт үйлдвэрийн газар болсон. Телевизийн бүх техникийг хариуцдаг газар. 1934 онд радио анх ашиглалтад орсон. Үүнээс үндэслэж манай 85 жилийн ой болж байгаа. Телевизийн антень барина гэдэг бусад барилгаас хамаагүй өөр. Өвөл барих ёстой. Өндөрт аюултай орчинд ажиллана. Тохируулга холболт бүгд өөр.

-Өөр та хаана ажиллаж байв?

-Хөвсгөл, Дорнод, Говь-Алтай, Баян-Өлгий, Өмнөговь аймагт манай байгууллагын радио телевизийн станц ажилладаг. Тэдгээр байгууллагуудынхаа бүх засвар, тохижилтыг хийнэ. Тохижилтыг тэндхийн ажилчид өөрсдөө хийнэ. Засвар хийхэд хүн хүч дутмаг байвал эндээс хүн очиж хийнэ. Бидэнд хийхэд хамгийн хүндрэлтэй ажил нь телевизийн дуу дүрсний тохируулга. Үүнийг нэгдсэн сүлжээгээр сар бүр хийдэг. Би Монголын бүх антень дээр ажилласан. Хонхорын радио станцид бүгдэд нь ажилласан.

-Аналог системээс тоон системд шилжсэн гээд байгаа. Энэ системийн ялгаа юу байдаг юм бол?

-Би түүнийг сайн мэдэхгүй байна. Намайг тэтгэвэрт гарснаас хойш шилжсэн систем.

-Таны үеийн аналог систем яаж ажилладаг байсан бэ?

-Хүн болгон антен тавина, телевиз засна гэж ярьдаг байлаа. тэр чинь хүн болгон хийгээд байдаг ажил биш. Хүлээн авагч гэдэг хүн болгон оролдоод байдаг эд биш. Телевизорыг цаанаас нь тохируулга хийчихсэн байдаг. Тэр тохируулга алдагдвал эргээд тохируулна цацна гэж байхгүй. Анх авснаараа гамтай хэрэглэх ёстой. Ганц нэг ламп шатахад түүнийг сольж засч болно л доо.

-Антен эвдрэл бага авахад будгийн ажил хамгийн чухал юм аа даа?

-Будаг антенийг зэврэлтээс хамгаалдаг. Зэвэрчих юм бол элэгдэл хурдан явагдана.

-Манай орны анхны станц хэзээ байгуулагдаж байсан юм бол?

-Улаанхуаранд хоёр өндөр гэж байдаг даа. Тэнд анх хятадууд радио станц байгуулж байсан юм билээ. Одоо тэр хавьд нь айлууд буучихсан. 98, 99 метрийн өндөр. 100 метрийг нь буулгаад аваад явчихсан байна лээ. Түүнийг 1919 онд барьсан гэдэг. Манж, Хятадын дарлалын үед Монголд болж байсан үйл явдлыг урагш дамжуулах үүрэгтэй байж. Миний бодлоор одоо тэр сайхан түүхэн дурсгалтай зүйлийг будаад ашиглачихвал хэрэгтэй л санагддаг.

-Телевизийн бүх техник хэрэгслээ засна гэхээр камер, дуу бичлэг гээд бүх төрлийн техникүүдээ засах уу?

-Би бол жижиг хэрэглэлүүдийг засдаггүй. Тусдаа хүмүүс ажилладаг. Дондогравдан гэж хүн бий. Тэр хүн камер хэрэглэл засдаг байсаар гавьяат холбоочин болсон. Манай курсээс гурван гавьяат төрсөн. Одсүрэн, Гантөмөр, Баяраа гэсэн хүмүүс.

-Өвөл өндөрт ажиллана гэдэг маш их тэвчээр шаардсан ажил байх даа?

-1983 оноос хойш би эрүүл мэндээ анхааръя гэж боддог болсон. Яагаад гэвэл Хандгайтад Берлиний нэг станц байсан. Тэр антенийг буулгахаар болоод би очсон юм. Тэр үед Улаанбаатар хотоос телевизийн антен, гурав, дөрөвдүгээр станцын яндан энэ гурав л харагдаж байгаа юм. Нүүгэлтсэн цагаан утаа. Тэгээд л энэ утаан дунд ажиллахад дэмий юм байна гэж бодоод Холбооны яаманд өргөдлөө өгөөд Хонхорын станц руу очсон. Амгалангаас цааш утаа байхгүй. Цэвэр агаартай байдаг байлаа. Хонхорын радио станц өвлийн дүн хүйтэнд шөнөдөө 40-50 градус хүртэл хүйтэрнэ. Тэгээд долгион нь тасардаг. Түүнийг янзлахаар гарахад хөвөнтэй өмдөн дотуур хоёр давхар ноосон өмд өмссөн байхад л юу ч өмсөөгүй юм шиг сийгдэг. Тийм л хүнд нөхцөлд ажилладаг байлаа.

-Дэлхийн хамгийн өндөр телевизийн антень хэдэн метр вэ, хаанахын антен юм бол оо?

-Францынх гэж ярьдаг. Яг хэдэн метрийг би сайн мэдэхгүй байна. 700 гаруй гэж ярьдаг. Миний мэдэхээр Москвагийн телевизийн антен 533 метр. Ленинградын антен дээр би өөрөө ажиллаж байсан. Тэр бол 316 метр.

-Мэдээж өндөр дээр ажиллаж байгаа учир аюулгүй ажиллагааны дүрмийг сахидаг байсан байх?

-Тийм. Манайд аюулгүй ажиллагааны нарийн дүрэмтэй. Түүнийг ягштал биелүүлдэг. Жишээ нь, би хэдэн метрийн өндөрт ажилах уу, хаана юу хийх үү, ямар завсарлаагаатай байх гэдгээ нэгд нэгэнгүй рапорт дээр бичнэ. Тэгээд гарын үсгээ зураад ажилдаа гардаг. Би 39 жил ажиллахдаа аюулгүй ажиллагааны дүрмээ л ягштал биелүүлж ирсэн дээ.

-Таны мэргэжлийг хүүхдүүдээс тань өвлөж авсан хүн бий юү?

-Бага хүү миний мэргэжлийг өвлөсөн. Одоо телевизийн нэвтрүүлэх станцид антений инженер хийдэг. Хүнд хэцүү байна гэж ер нь хэлдэггүй. Хүн дурласан зүйлээ хүнд хэцүү гэж ярьдаггүй шүү дээ. Хүүгээ би бага байхад нь Хонхорын станцид хэд хэдэн удаа дагуулж очсон л доо. Түүнийг хараад л дурласан юм шиг байгаа юм. Одоо мэргэжлээрээ арваад жил ажиллаж байна.

-Хүү тань таны мэргэжлийг өвлөнө гэхэд юу бодогдож байв. Сургаж захидаг зүйл бий юү?

-Өөрөө дурлаад сонгосон болохоор дуртай л байсан. Би хүүдээ ганц л зүйл захидаг юм. Дээр байхдаа хүнтэй битгий маргалдаарай. Ууртай уцаартай, түргэн ааштай хүмүүс байна. Цохиод унагааж магадгүй. Хүнтэй маргалдвал хурдхан шиг буулт хийгээрэй л гэдэг. Миний баримталдаг ганц зарчим бол энэ. Орос багш нар ч тэгж сургадаг байсан.