Month: July 2019

Categories
мэдээ нийгэм

Ли Кан Жин: Монгол Улс өөрийнхөө нутагт тохирох технологийг шинээр гаргаж авах шаардлагатай

Солонгосын хөдөөгийн хөгжлийн агентлаг, Хөдөө аж ахуйн их сургууль, Залуу интерпионеруудын зөвлөлөөс нэгдэн дэлхий нийтээрээ аж үйлдвэрийн дөрөвдүгээр хувьсгалыг эхлүүлэн, хөдөө аж ахуйн салбарыг технологижсон,ухаалаг технологийг ашиглах чиг хандлага дэлхий нийтээр тавигдаж байна. Үүнтэй холбоотой БНСУ-тай хамтран газар тариалан мал аж ахуйн салбарт ухаалаг технологийн загвар боловсруулан хөгжил буурай орнуудад шинэ технологио нэвтрүүлэх боломжийг судлан хуралдлаа. Хөдөө аж ахуйн гаралтай түүхий эд бүтээгдэхүүн олон улсын экспортонд гарах ийм боломжийг бий болгох зорилготой. Монгол Улсын хөдөө аж ахуйн салбарт нэвтрэхэд бэлэн болсон судалгаануудыг үндэслэсэн технологиудыг танилцуулаад санхүүжилтийг Солонгосын хөдөө аж ахуйн салбар гаргах юм. Энэ үеэр БНСУ-ын Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг, Хөдөөгийн хөгжлийн удирдах газар, Таримал ургамал судлалын хүрээлэнгийн захирал Ли Кан Жинтай ярилцлаа.

-Солонгос Монгол хоёр орны газар тариалан эрхлэлтийн онцгой зүйлүүд вэ. Бие биеэсээ давуу болон сул тал байдаг байх?

-Газар тариалан эрхлэхийн тулд усны хэрэгцээ их байдаг. Монгол Улсын хувьд Солонгостой харьцуулахад ус багатай. Монгол газар тариалан эрхлэж ирсэн маш олон зуун жилийн түүхтэй улс. Түүхэн явцдаа маш их туршлага хуримтлуулсан байгаа. Тэр туршлага дээрээ тулгуурлан ерөнхийдөө ил талбайн тариалалт гэхээсээ хүлэмжийн буюу дотор тариалалт нь ургацын хэмжээ ч их, хүний хөдөлмөр хэмнэж болохыг мэдэрч, хэрэгжүүлэн ирлээ. Монголын хөдөө аж ахуйн эрхлэлт тал дээр улирлын хувьд ихээхэн ялгаатай. Өвлийн огцом хүйтэрсэн хоёр сардаа хүмүүс нь ч гадаа байгаад байдаггүй гэж би сонссон. Флатпорм нь ил талбайд биш гадаах уур амьсгалаас хамаарахгүйгээр аливаа тариа ногоог тариалах хугацааны хувьд уртасгаж байгаа юм. Солонгосын хувьд эсрэгээрээ зундаа маш халуун байх болсон. Сүүлийн жилүүдэд зундаа тариалалт хийж чадахгүйд хүрээд байгаа. Аливаа улс орон бүрт байгалиас хамааралтай ямар нэгэн хүчин зүйлээс улбаалан газар тариалан эрхлэх хугацаа богиносох асуудал үүсдэг. Энэ тал дээр манай хүрээлэнгүүд цаг уурын ямар ч нөхцөлд тариалахаар зорьсон ургацаа хурааж авахын тулд богино хугацаанд сайн нөхцөлийг яаж бүрдүүлэх үү гэдэг талаас нь судалж, хөгжүүлж ирсэн. Үүнийг смартфарм гээд байгаа юм. Судлаач хүний хувьд смартфарм Солонгос улсад илүү хөгжчихсөн гэдэг үүднээс Монгол Улс манай талаас тодорхой хэмжээний дэмжлэг аваад өөрийнхөө нутагт тохирох технологийг шинээр гаргаж авах шаардлагатай гэж бодож байна.

-Эргээд Монгол Улсаас туршлага судлах ололт амжилттай давуу талууд манайд бий болов уу?

-Монгол Улсын хувьд газар нутгийн хэмжээ уудам арвин. Солонгос дэргэд нь жижиг нутаг дэвсгэртэй. Гэхдээ манай улс хүлэмжийн аж ахуй эрхлэлтээр дэлхийд хоёрдугаарт орж байгаа. Цаашдын хөгжин дэвших боломж хангалттай бий гэж харж байна.

-Солонгост нэвтрүүлсэн сүүлийн үеийн дэвшилтэт технологи юу байна?

-Сүүлийн үед газар тариаланд дроныг ихээр ашиглах болсон. Дроноор үр тарих, шаардлагатай тохиолдолд бордоо өгөх зэргээр ашиглаж байна.

ХООСОН БАЙГАА ХӨРСИЙГ УРГАМЛААР ХУЧИХ НЬ ЧУХАЛ

Хөдөө аж ахуй эдийн засаг инновацийн төвийн мэргэжилтэн Б.Ундрах-Од

-Сүүлийн үед төвлөрөлт эхэлсэнтэй холбоотойгоор хөрс их муудаж байна гэж хүмүүс ярьж байна. Монгол орны хөрс ямар байна вэ? энэ тал дээр таны хийсэн судалгааны үр дүн яаж гарсан бэ?

Хүн болгон л хөрс доройтсон, хөрсний үржил шим муудсан гээд яриад байгаа. Миний хувьд 2017 онд Гацуурт компанид хөрс судлаач зөвлөх хийж байхдаа Дарханаас цаашаа хил хүртэлх газар тариалан эрхэлж байгаа газруудын хөрсийг судалж үзсэн. Зулзага, Ерөө зэрэг газарт хөрсний үржил шим нэлээн муудчихсан. Тэгээд хөрсний үржил шим муудсан гээд ярихаар манай технологитой холбоотой. Мөн цомхотгосон технологийг нэвтрүүлснээс хойш зөвхөн өнгөнд хагалдаггүй, хавхалдаггүй болсон тэр 20-30 см нь органик бодис бүрэлдэж байгаа ийм үзэгдэл хөрсөнд байсан. Ер нь эрүүл хүнс хэрэглье гэвэл хөрсний органик бодисоо ихэсгэх нь хамгийн чухал.

-Яаж ихэсгэнэ гэсэн үг вэ?

-Нэгдүгээрт, үнэгүй хог хаягдал бууц зэрэг зүйлээр бордоо хийх хэрэгтэй. Хоёрдугаарт нь хучлага тариалан, хагалахгүй технологийг зөв зохистой хөрснийх нь онлогт тохируулж хийх ёстой. Дараа нь агаарт байдаг үнэгүй азотыг буурцагт ургамлаар шингээж авч хөрсөнд нь авчирч хөрсний азотыг ихэсгэх хэрэгтэй. Ургамал ургахад хамгийн их нөлөөлж байгаа хүчин зүйл нь ус шүү дээ. Тэгэхээр хөрсний чийгийг өнөөдөр хэмжихээсээ илүүгээр хөрс болгон нь өөр өөр учраас хээрийн чиг багтаамж нь дүүрсэн чийгтэй үед ургамал үндсээрээ ус чийг авч чадна. Тэгэхгүй ус чийгийнхээ хүрэлцээг бодохгүй байж дээр нь маш их бордоог хийж өгсөн чбордоог авахгүй. Ялангуяа усалгаатай газар тариалан эрхэлж байгаа гол мөрний эргээр эрчимжсэн аж ахуй эрхэлж байгаа энэ компаниуд усалгааныхаа норм хугацааг хөрснийхөө онцлогт тохируулж хиймээр байна. Ер нь гол руу нитрат урсгачих вий гээд хүн эхлээд байгалиа гэж бодно. Хаашаа ч шим тэжээлийн бодисоо алдахгүй яг нарийвчлалтай ухаалаг явбал эдийн засгийн ашиг нь өсөөд ирнэ.

-Шим тэжээлээ алдсан, чанаргүй болсон хөрсийг буцаагаад сэргээх арга байдаг уу?

-Ер нь бид нар механик бүрэлдэхүүн гэдэг энэ үзүүлэлтээр эрдсийг өөрчилж чадахгүй. Харин хөрсний органик бодисын хэмжээг нь эхэсгэе гэвэл хичнээн их хог хаягдал хаягдаж байна. Энийгээ сайхан ашиглаад эргээд бордоо болгоод хийж байх ёстой. Газрыг ургамалан бүрхэвчгүй хоосон байлгаж болохгүй. Манайх шиг салхи ихтэй оронд салхины элэгдэлд хийсээд явдаг. Намар хураахгүй ч гэсэн жоохон үр тариад нөгөөдөх маань агаарын үнэгүй нүүрстөрөгчийг аваад фотосинтезийн процессоор эргээд органик бодис болоод хөрс рүүгээ орно. Хөрсний органик бодис ихэсхээр хөрсний бичил биетнүүд тэр тэнцвэрт байдал нь сайхан болдог. Бичил биетнүүд гэдэг чинь бид нарын бас хайрлаж байх амьд организм байна гэсэн ойлголттой болж байгаа.

-Манай орон газар нутгийн байршлын хувьд онцлог. Хангай говийн хөрсний байдал хэр ялгаатай вэ?

Хангайд бол уул руугаацэвдэгтэй хөрс их байна. Ялзмаг үүсэх нөхцөл бас байна. Харин говь руугаа бол манайх эрдсийн найрлагаар их баялаг. Хоёрдогч эрдэс үүсэх тэр нөхцөл нь бол халуун дулаан газар руугаа нэлээн байдаг. Говийнхоо хөрсийг сайжруулъя гэвэл говьд нь ургадаг ургамлуудийг түлхүү тарих хэрэгтэй. Ер нь хоосон байгаа хөрсийг ургамлаар хучих нь чухал.

УЛАМЖЛАЛТ МАЛ АЖ АХУЙН ТЕХНОЛОГИОС ЭРЧИМЖСЭН МАЛ АЖ АХУЙ РУУ ДЭВШИХЭЭР АЖИЛЛАЖ БАЙНА

Хөдөө аж ахуйн их сургуулийн мал аж ахуй био технологийн сургуулийн захирал О.Баатарцогт

-Цаашид Монголын хөдөө аж ахуйн салбарт шинээр нэвтрэх шинэ технологиудыг ярьж байна. Манай улсад шинээр нэвтэрсэн технологиудын хувьд ямар түвшинд явж байгаа вэ?

-Ер нь аж үйлдвэрийн дөрөвдүгээр хувьсгал гэдэг бол зөвхөн Монгол орон ч биш Солонгос ч биш дэлхий нийтээрээ хөдөө аж ахуйн салбарт гарах хувьсгалын ирээдүйн хэтийн чиг хандлагыг яриад байгаа. Тэгэхээр өнөөдөр танилцууулагдаж байгаа илтгэлийн хувьд жишээ нь газар тариалангийн технологит бид нар хүнд техник тоног төхөөрөмжийг ашигласнаараа зардал өндөр байдаг. зардалыг нь багасгах, гарах үр дүнг нь ихэсгэхийн тулд дрон ашиглаад газар тариалангийн салбарт хортон шавьжнаас хамгаалах зүйлүүдийг дрон ашиглаад хийх юм бол таваас долоо дахин бага зардал гарна. Цаг хугацааны хувьд ийм боломжтой технологиуд танилцуулагдаж байна. Дээр нь эрчимжсэн мал аж ахуйн салбар дээр смарт буюу ухаалаг технологийг ашигласнаараа тэжээлийн үргүй зардал, өвчнөөсхамгаалах, орчны аюулгүй байдал гээд олон зүйлийг хүний оролцоогүйгээр компютер дээр хянах ийм боломжууд яригдаж байна. Тэгэхээр Монголын талаас уламжлалт мал аж ахуйн технологиос эрчимжсэн мал аж ахуй руу дэвшихийн тулд Солонгост байгаа ямар давуу талууд байна вэ гэдгийг санал солилцох чиглэлээр явж байна.

-Манайх улирлынхаа онцлогоос шалтгаалаад жилдээ нэг удаа ургац хурааж авдаг. Тэгэхээр ер нь хүлэмжийн газар тариаланг эрхлэх боломж хэр байгаа вэ? тэр талыг хөгжүүлэх ямар бодлого чиглэл баримтлаж байна вэ?

-Солонгос улсын хувьд өнөөдөр газар тариалангин салбарт ухаалаг технологийг яаж ашиглаж байна гэдэг илтгэлдээ газар тариалангийн чиглэлийг гадаа талбайд, хүлэмжинд, жилийн дөрвөн улиралд ашиглах дулааны хүлэмж гээд гурван түвшинд хувааж авч үзэж байна. Тэгэхээр энэ технологиуд бол бүгд IT гийн салбарын технологиудтай холбоод дээр нь ухаалаг болгох асуудлыг шийдсэнээрээ услалтын ажил, бордооны нэмэлтийн асуудлуудыг өргөн зардал гаргахгүйгээр яг тохирсон тун хэмжээгээр хийснээр илүү аюулгүй хүнсний түүхий эд гаргах гэсэн ийм сэдвүүд яригдаж байна.

С.ОТГОНБАЯР

Ц.ШИНЭЦЭЦЭГ

Categories
мэдээ улс-төр

Үндэсний их баяр наадмыг тохиолдуулан УИХ-ын Тамгын газар ахмадууддаа хүндэтгэл үзүүллээ

Үндэсний их баяр наамдыг тохиолдуулан Улсын Их Хурлын Тамгын газрын удирдлага өнөөдөр (2019.07.05) ахмад настнуудаа хүлээн авч, хүндэтгэл үзүүллээ.

Жил бүр уламжлал болгон зохион байгуулдаг уг арга хэмжээг Улсын Их Хурлын Тамгын газрын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Л.Өлзийсайхан нээж, хэлсэн үгийнхээ эхэнд монголчуудын уламжлалт баяр цэнгэл Үндэсний их баяр наадмыг тохиолдуулан Улсын Их Хурал, Тамгын газрын нэрийн өмнөөс болон хувиасаа баярын мэнд дэвшүүлэв.

Мөн тэрбээр, Улсын Их Хурал Монгол Улын Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах түүхэн чухал үйл хэрэг хэлэлцэж, ачаалал ихтэй ажиллаж байгааг Та бүхэн мэдэж байгаа. Гэхдээ наамдын өмнө ахмадуудаа хүлээн авдаг уламжлалынхаа дагуу Та бүхнийг урьсан. Манай Улсын Их Хурлын Тамгын газрын ахмадууд бол монгол төрийн албанд залуу нас, мэдлэг чадвар, авьяас билиг, хүч хөдөлмөрөө зориулсан эрхэм хүмүүсийн төлөөлөл юм. Байнгын ажиллагаатай парламентын баганыг тулж, тооныг нь өргөлцсөн, парламентын төлөвшилд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан хүмүүс дийлэнх олонх нь байдаг. Тухайлбал, Улсын Их Хурал, Улсын Бага Хуралд ажиллаж байсан хүмүүс байдаг нь үүний жишээ. Та бүхнийхээ монгол төрийн албыг чин шударгаар түшсэн хөдөлмөр, зүтгэл, үлгэр дуурайллыг бид ямагт өндрөөр үнэлдэг. Тиймээс ахмадуудаа дэмжиж, халамж анхаарал тавих нь бидний үүрэг гэж үздэг. Энэ талаар цаашид ч байнга анхаарах болно гэдгийг онцолж байлаа.

Тэрбээр, төрийн ажлын арвин баялаг туршлага, үнэ цэнэтэй мэдлэг чадвараассуралцаж байх ёстой гэдгийг илэрхийлэхийн зэрэгцээ ахмадуудынхаа зөвлөгөө санамжийгсонсож, хүлээн авч, ажил албандаа хэрэгжүүлж ажиллах нь хойч үеийн бидэнд үнэлж баршгүй ач тустай гэдгийг тэмдэглэн хэлсэн.


Улсын Их Хурлын Тамгын газар нь жил бүр цагаан сар, үндэсний их баяр наадам, ахмадын баярыг тохиолдуулан Ардын Их Хурлын депутат, Улсын Бага Хурал болон Улсын Их Хурлын гишүүн байсан, Улсын Их Хурлын Тамгын газарт ажиллаж байгаад гавьяаны амралтдаа гарсан нийт 90 гаруй ахмадыг хүлээн авч, хүндэтгэл үзүүлэхийн сацуу тэдний үнэт сургааль, зөвлөмжийг сонсож, үйл ажиллагаандаа тусган хэрэгжүүлдэг.


Энэ удаагийн арга хэмжээнд УИХ-ын Тамгын газрын Захиргаа, санхүү, аж ахуйн асуудал хариуцсан нарийн бичгийн даргаП.Цэрэн, Дотоод аудитын албаны дарга Я.Баттогтох, Хууль, эрх зүйн хэлтсийн дарга Э.Түвшинжаргал, Мэдээллийн технологийн хэлтсийн дарга Ц.Борхүү, Ахмадын хорооны дарга Ш.Ринчин болон албаны бусад хүмүүс оролцлоо.

Categories
мэдээ улс-төр

УИХ-ын ээлжит бус чуулганаар хэлэлцэх асуудлууд

Монгол Улсын Их Хурлын дарга Г.Занданшатар 2019 оны 07 дугаар сарын 04-ний өдөр 165 тоот захирамж гарган, Монгол Улсын Их Хурлын ээлжит бус чуулганыг 2019 оны 07 дугаар сарын 05-ны өдрөөс 09 дүгээр сарын 01-ний өдрүүдэд зарлан хуралдуулахаар товлов.

Ээлжит бус чуулганаар дараах асуудлыг хэлэлцэхээр тогтоожээ. Үүнд:

  1. Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн төсөл болон холбогдох хууль тогтоолын төсөл /хэлэлцүүлэг үргэлжилнэ/;
  2. Оюутолгой ордыг ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээний хэрэгжилтийг шалгаж, санал дүгнэлт гаргах үүрэг бүхий” Улсын Их Хурлын Ажлын хэсгийн ажлын тайлан, үүнтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлаас гаргах шийдвэрийн төслийн тухай;
  3. Үндсэн хуулийн цэцийн 2019 оны 03 дугаар дүгнэлт;
  4. Тогтоолын хавсралтад нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл;
  5. Монгол Улсын Засгийн газар, Европын сэргээн босголт, хөгжлийн банк хоорондын “Санхүүжилтийн ерөнхий хэлэлцээр”-ийг соёрхон батлах тухай хуулийн төсөл;
  6. Монгол Улсын Засгийн газар Азийн хөгжлийн банк хооронд байгуулсан “Санхүүжилтийн ерөнхий хөтөлбөр”-ийг соёрхон батлах тухай хуулийн төсөл;
  7. Уур амьсгалын ногоон сангийн хөнгөлөлттэй зээлийн хөрөнгөөр хэрэгжүүлэх “Улаанбаатар хотын төлбөрийн чадварт нийцсэн ногоон орон сууц ба дасан зохицох чадвар бүхий хотын шинэчлэл төсөл”-ийн Зээлийн хэлэлцээрийг соёрхон батлах тухай хуулийн төсөл;
  8. Экспортын зээлийн тухай Монгол Улсын Засгийн газар, Бүгд Найрамдах Беларусь Улсын Засгийн газар хоорондын ерөнхий хэлэлцээрийг соёрхон батлах тухай хуулийн төсөл;
  9. Монгол Улсын 2018 оны нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэл, Засгийн газрын санхүүгийн нэгтгэсэн тайлан, “Монгол Улсын 2018 оны төсвийн гүйцэтгэлийг батлах тухай” Улсыи Их Хурлын тогтоолын төсөл;
  10. Санхүүгийн хамтын ажиллагааны ерөнхий хөтөлбөрийн тухай Монгол Улсын Засгийн газар, Унгар Улсын Засгийн газар хооронд байгуулсан хэлэлцээрийн нэмэлт, өөрчлөлтийн төсөл /Улсын Их Хурлын холбогдох Байнгын хороодтой зөвшилцөх/;
  11. Монгол Улсын Засгийн газар, Азийн хөгжлийн банктай хамтран хэрэгжүүлэх “Эмзэг бүлгийн иргэдийн эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээний хүртээмжийг сайжруулах хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөр”-ийн Санхүүжилтийн ерөнхий хэлэлцээрийн төсөл /Улсын Их Хурлын холбогдох Байнгын хороодтой зөвшилцөх/;
  12. Сонгуулийн ерөнхий хорооны гишүүдийг томилох, чөлөөлөх тухай асуудал;
  13. Өргөн нэвтрүүлгийн тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд;
  14. Монгол Улсын Их Хурлын 2019 оны намрын ээлжит чуулганаар хэлэлцэх асуудлын тухай Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг тус тус хэлэлцэнэ.
Categories
мэдээ улс-төр

​УИХ-ын хаврын чуулганыг хаалаа

УИХ-ын тухай хуульд зааснаар хаврын ээлжит чуулган долдугаар сарын 1-нд завсарлах ёстой. Гэвч хаврын чуулганаар Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийн төслийг хэлэлцэж эхэлсэн учир чуулганыг долдугаар сарын 10-ны өдрийг хүртэл хуралдуулах захирамжийг УИХ-ын дарга Г.Занданшатар өнгөрсөн баасан гаригт гаргасан. Хуваарийн дагуу өчигдөр, өнөөдрийн чуулганы хуралдаанаар Үндсэн хуулийн төслийн хоёрдугаар хэлэлцүүлгийг хийхээр төлөвлөж байсан юм.

Ерөнхийлөгчийн зүгээс “Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудлыг яаран хэлэлцэх бус, Үндэсний их баяр наадам өнгөрсний дараа нухацтай хэлэлцэх нь зүйтэй” гэсэн албан бичгийг УИХ-ын даргад хүргүүлсэн юм. Уг хүсэлтийг МАН-ын бүлэг олонхоороо хүлээж авсан тул хаврын ээлжит чуулганыг өнөөдөр /2019.07.05/ 10.00 цагаас хаалаа.

Улсын Их Хурлын 2019 оны хаврын ээлжит чуулганыг хааж Улсын Их Хурлын дарга Г.Занданшатарын хэлсэн үг

Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд ээ,

Монгол Улсын Их Хурлын хаврын ээлжит чуулган Монгол Улсын Их Хурлын хуульд заасны дагуу товлосон хугацаандаа өндөрлөх гэж байна. Чуулган өмнөө тавьсан зорилгоо амжилттай хэрэгжүүлж, ачаалал ихтэй, шахуу хуваарьтай ажиллалаа.

Нийгэмд шударга ёсыг тогтоох, сахилга хариуцлагыг сайжруулах, ард түмний засаглах эрхийг хангах, парламентын шинэчлэлийг эхлүүлэх ажлын хүрээнд Эрхэм гишүүд Та бүхний хэрэгжүүлсэн хаврын чуулганы үйл ажиллагааг дүгнэж, дараах таван асуудалд Та бүхний анхаарлыг хандуулахыг хүсэж байна.

1. Хууль тогтоох ажилд тооны болон чанарын ахиц дэвшил, өөрчлөлт гарлаа. 2019 оны хаврын ээлжит чуулганы талаарх зарим тоон үзүүлэлтийг дурдъя. Энэ чуулган ажлын 66 өдөр үргэлжилж, чуулганы нэгдсэн хуралдаан 24 удаа 117 цаг хуралдан 118 асуудлыг хэлэлцэн, шийдвэр гаргасан байна. Байнгын хороод 74, дэд хороод 3, түр хороо 9, нийт 86 удаа, 134 цаг хуралдаж, 182 асуудал хэлэлцжээ.

УИХ-ын 2018 оны намрын ээлжит чуулган хааснаас хойш бие даасан 14, нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай 74, хүчингүй болгох тухай 10 буюу нийт 99 хууль, Улсын Их Хурлын 44 тогтоол баталсан байна. Үүнийг 2018 оны намрын ээлжит чуулгантай харьцуулахад батлан гаргасан хуулийн тоо 50 илүү хувиар нэмэгджээ.

Энэ парламентын үйл ажиллагааг 2012-2016 оны өмнөх парламенттай харьцуулахад тоо болон чанарын том дэвшил гарсан нь энэхүү тоон судалгаагаар нотлогдож байна. Байнгын хороодын болон нэгдсэн чуулганы хуралдаан ирц хүрэхгүйн улмаас байсхийгээд тасалддаг, ирцээ бүрдүүлж, хуулиа батлахын тулд бусдын өмнөөс санал өгдөг гэх мэт өмнөх парламентын хариуцлагагүй байдал энэ парламентын бүрэн эрхийн хугацаанд засагдаж чадлаа.

Аливаа шинэ зүйлд саад, бэрхшээл тулгардаг. Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуульд орсон өөрчлөлт мөрдөгдөж, гишүүд ирцэд бүртгүүлэх, үг хэлэх, санал өгөхдөө хурууны хээгээ ашиглаж эхлэх үед ирц багасч, хуралдаан тасалдаж, хуулиа баталж чадахгүйд хүрэх вий гэсэн болгоомжлол байсан. Гэвч эсрэгээрээ ирц ч сайжирч, хариуцлага ч дээшиллээ. Нэгдсэн чуулганы ирц л гэхэд тогтмол 60 хувьтайгаар эхэлдэг боллоо. Энэ бол хууль тогтоох үндсэн үүрэгтээ манай гишүүд хариуцлагатай ханддаг болсны илэрхийлэл, томоохон дэвшил мөн.

2. Ард түмэн, иргэдээ сонсож ажиллахаар парламент, парламентын гишүүд эрмэлзэж ажиллалаа. Гишүүд хууль тогтоох болон хянан шалгах чиг үүргээ хэрэгжүүлэхдээ иргэд сонгогчдын оролцоог хангах, газар дээр нь ажиллаж санал бодлыг нь сонсох, асуудлаа нээлттэй, хамтран хэлэлцэж, шийдлийг тодорхойлох буюу ард түмний засаглах эрхийг хэрэгжүүлэх талаар тодорхой алхмууд хийдэг болсон нь энэ чуулганы нэг онцлог байлаа.

Улсын Их Хурал дээр холбогдох байгууллага, албан тушаалтан, иргэдийг оролцуулсан нээлттэй хэлэлцүүлгийг нийт 11 удаа, нийтийн сонсгол 2 удаа зохион байгуулсан байна. Нийтийн сонсголын тухай хууль хүчин төгөлдөр үйлчилж эхэлснээс хойш анх удаа хууль тогтоомжийн төслийн сонсголыг хийлээ. Мэргэжлийн нэгдсэн холбооны эрх зүйн байдлын тухай хуулиар хийсэн сонсгол нь хууль боловсруулах ажилд иргэдээ сонссон, бодит үр дүнтэй болсныг онцлон тэмдэглэж байна.

Түүнчлэн хүүхдийн эрх, хүүхдийн эсрэг хүчирхийлэл, гэмт хэргийн эсрэг хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэх үүрэгтэй байгууллага, албан тушаалтны үйл ажиллагаанд хяналт тавих, уялдаа холбоог сайжруулах чиглэлээр ерөнхий хяналтын сонсгол зохион байгууллаа.

Эрүүдэн шүүхийн хохирогчдын эрх, бэлчээрийн ашиглалт хамгаалалтын эрх зүйн орчин бүрдүүлэх, төсвийн хууль тогтоомжийн хэрэгжилт, гарч буй үр дагавар, АТГ-ын дарга, дэд дарга болон Улсын ерөнхий прокурор, түүний орлогч, Улсын дээд шүүхийн ерөнхий шүүгчийг томилох, хүүхдийн хүчирхийлэл, хүүхэд хамгаалал зэрэг асуудлаар хийсэн олон нийтийн хэлэлцүүлгүүд үр дүнтэй болсон.

Энэхүү дэвшилт практикийг цааш үргэлжлүүлж, зохион байгуулалт, арга хэлбэртээ шинийг эрэлхийлж, бодитой, тэнцвэртэй, үр дүнтэй болгон сайжруулах, тогтмолжуулах чиглэлээр онцгой анхаарч ажиллах ёстой. Ард түмний төлөөлөл болсон парламент ард түмэнтэйгээ хамтран шийдвэрээ гаргадаг болох нь бидний зорьж буй парламентын шинэчлэлийн нэг хэсэг байх болно.

3. УИХ-ын үндсэн чиг үүргийн нэг нь хяналт юм. Батлан гаргасан хууль тогтоомж маань хэр хэрэгжиж, ямар үр нөлөө үзүүлж байгааг газар дээр нь очиж танилцах, шаардлагатай арга хэмжээг цаг алдалгүй авах, гарч буй зөрчлийг таслан зогсооход онцгой анхаарах ёстой болжээ.

УИХ-ын гишүүд, УИХ-ын даргын хувьд минйи бие хүүхэд хамгааллын хэд хэдэн байгууллага, ерөнхий боловсролын 133-р дунд сургууль, Туул голын ай сав, эрдэм шинжилгээ, шинжлэх ухааны байгууллагууд, УБТЗ болон УИХ-аас удирдлага нь томилогддог зарим байгууллагын үйл ажиллагаа, хуулийн хэрэгжилттэй танилцахад энэ чиглэлээр илүү анхаарч хуулийн хэрэгжилтэд хяналт тавихад онцгой анхаарч ажиллах ёстой нь анзаарагдсан.

Хууль хэлэлцэж, батлаад орхисноор үүргээ гүйцэтгэлээ гэж үзэлгүйгээр бидний “бүтээл” амь орж байгаа эсэхийг, амьдрал дээр хуулийн хэрэгжилт ямар байгааг, амьдралд нийцэж буй эсэхийг танилцан мэдэж, хэрвээ асуудал байгаа бол хуульдаа засвар өөрчлөлтийг нэн даруй оруулж байх нь бидний хуулиар хүлээсэн үүрэг мөн.

Улсын Их Хурлын 2019 оны хаврын ээлжит чуулганы хугацаанд нийгэмд шударга ёс тогтоох, хүний эрхийг дээдлэх, хуулийн байгууллагуудын хараат бус байдлыг хангах, шударга шүүхээр шүүлгэх, эрүүдэн шүүлтээс ангид байх иргэний эрхийг хангахад анхаарч ажилласан.

Монгол Улс дахь хүний эрх, эрх чөлөөний байдлын талаарх илтгэлийг нэгдсэн чуулганаар сүүлийн арав гаруй жилийн хугацаанд анх удаа хэлэлцэн, Улсын Их Хурлын тогтоол гаргаж тодорхой үүрэг чиглэлүүд өгснийг зориуд цохон тэмдэглэе. Тогтоолын биелэлтэд Хууль зүйн байнгын хороо хяналт тавьж ажиллах ёстойг сануулж байна.

Хуулийн байгууллагын зарим удирдлагыг өөрчилж, нийтийн сонсгол, хэлэлцүүлэг хийх шинэ зарчмаар дараагийн удирдлагыг сонгон томилсон нь хуулийг үл тоомсорлох ёс бус үйлдлийг зогсоох, хууль дээдлэх ёс зарчмыг хэрэгжүүлэх, бэхжүүлэхэд үр нөлөө үзүүлнэ гэдэгт итгэж байна.

Улсын Их Хурлын 32 дугаар тогтоолоор С.Зоригийн амь насыг хөнөөсөн хэргийг шийдвэрлэсэн асуудлаарх ОУПХ-ны Удирдах зөвлөлөөс ирүүлсэн шийдвэрийг судалж, холбогдох санал, дүгнэлт боловсруулах үүрэг бүхий Түр хороог байгуулан ажиллуулж байна. Түр хороо 7 удаа хуралдсан. Та бүхнээс тун удахгүй тодорхой санал, дүгнэлт гарна гэсэн иргэдийнхээ хүлээлтийг хангаж, идэвхтэй ажиллахыг Түр хорооны гишүүдээс хүсье.

4. Хэлэлцэн баталсан зарим гол хуулиудын талаар товч боловч хөндөж ярих нь зүйтэй гэж бодож байна. Ард олонд чиглэсэн, ард олныхоо бизнес эрхлэх бололцоо, боломжийг олгосон хууль тогтоомжуудыг бид батлан гаргалаа.

Хүн бүрд бизнес эрхлэх боломжийг нь олгох, татварын дарамтыг бууруулах, нээлттэй болгох, эдийн засгийн хөгжил дэвшил авчрах, төрийн үйлчилгээг шуурхай болгож, ажил үйлчилгээний төвлөрлийг сааруулах, хялбар тогтолцоонд шилжүүлэхэд Татварын багц хуулиуд, Хэмжил зүйн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга, Жижиг, дунд үйлдвэр үйлчилгээг дэмжих тухай хууль чухал үүрэг гүйцэтгэх болно.

Жижиг, дунд бизнесийг дэмжих замаар ажлын байрыг нэмэгдүүлж, өрсөлдөх чадварыг нь сайжруулахад Та бидний хэлэлцэн баталсан Жижиг, дунд үйлдвэр үйлчилгээг дэмжих тухай хууль чухал ач холбогдолтой.

Ерөнхий боловсролын сургуулийн хоол үйлдвэрлэл, үйлчилгээний тухай хуулиар дэлхийн 180 гаруй оронд амжилттай хэрэгжиж байгаа хүүхдийн хоолны жишиг хөтөлбөрийг улс орондоо хэрэгжүүлэх боломж бүрдлээ.

Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг бид хэлэлцэн баталсан. Энэ хууль хэрэгжсэнээр гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх ажлын зарчим, үндсэн чиглэл, зохион байгуулалт боловсронгуй болно.

Үнэ, ханшийн тогтвортой байдлыг хангах мөнгөний бодлого хэрэгжүүлж, инфляцийг зорилтот түвшинд байлгах, ажлын байрыг нэмэгдүүлэх замаар ажилгүйдлийн түвшинг бууруулах, төсвийн сахилга батыг сайжруулж, тогтвортой байдлыг хангах, эдийн засгийн суурь үзүүлэлтүүдийг сайжруулж, гадаадын хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх, санхүүгийн салбарын эрсдэлийг бууруулахад үндсэн зорилт чиглэсэн хууль тогтоомжуудыг хэлэлцэн баталлаа.

Хэлэлцэн баталсан хууль, тогтоомжуудын талаар бүгдийг ярина гэвэл ихээхэн цаг хугацаа шаардагдана. Тиймээс үүгээр товчилъё.

5. Төрийн байгууллага, төрийн албан хаагчдын сахилга хариуцлагыг дээшлүүлэх, ёс зүйг сахин мөрдүүлэх талаар нэгэнт эхэлсэн шинэчлэлийн эрчийг сулруулах ёсгүй гэж үзэж байна.

Тиймээс Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл, Төрийн албаны ёс зүй, сахилга хариуцлагын тухай хуулийн төсөл, УИХ-ын гишүүний ёс зүйн дүрмийг шинэчлэн боловсруулаад байна. Шинэчлэн боловсруулсан эдгээр төслийг хэлэлцэн, батлуулахаар Ёс зүйн дэд хороонд шилжүүлээд байна.

УИХ-ын Ёс зүйн дэд хорооны даргаар туршлагатай парламентч УИХ-ын гишүүн Бадмаанямбуугийн Бат-Эрдэнийг томиллоо. Энэ бүхэн “монгол төрийн албан хаагч өргөсөн тангараг, үүрэг хариуцлагатаа эзэн байх ёстой, төрд ёс зүй дутаж байна” гэсэн ард түмний шударга шаардлагад хариу өгөхийн төлөө бидний хийж буй ажлын нэг хэсэг юм.

Төрд, төрийн албан хаагчид ч гэсэн ташуур хэрэгтэй. Ташуурын үүрэг гүйцэтгэдэг бүтэц ажиллуулдаг жишиг дэлхийн олон оронд бий. Бидний өөрсдийгөө хянах хэрэгсэл, ташуур бол ёс зүйн хэм хэмжээг тогтоосон хууль дүрэм, түүнийг хэрэгжүүлэгч бүтэц юм.

Ёс зүйгээ умартсан хэн ч төрийг төлөөлөх эрхгүй гэсэн зарчим цаашид төрийн алба, албан хаагчдад үйлчлэх ёстой. Энэ бол засан цэгцлэх олон асуудлын нэг юм. Цэгцлэх асуудал бидэнд олон байна. Асуудлуудаа цэгцэлж чадвал хөгжил дэвшилд бид цэгцэрнэ. Үүний төлөө ард түмэн бидэнд итгэл хүлээлгэн, хүлээж суугаа.

Эрхэм гишүүд ээ,

Хаврын ээлжит чуулган ийнхүү өндөрлөж байгаа ч ээлжит бус чуулган үргэлжилнэ.

Энэ чуулганы хамгийн гол асуудал нь Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлт байх болно гэдгийг Та бүхэн хэлүүлэлтгүй мэдэж байгаа.

Иргэд болон улс төрийн нам, олон нийт, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зүгээс ирүүлсэн саналыг нэгтгэх, хэлэлцэх, төсөлд тусгах ажил цаашид үргэлжилнэ. Бид төслийг боловсруулах, хэлэлцүүлэх үйл ажиллагаанд “Долоо хэмжиж нэг огтлох” зарчмаар хандаж байгааг өмнө хэлж байсан. Энэ зарчим цаашид ч хадгалагдах бөгөөд санал бодол, шүүмж сануулга бүхэнд нэн анхааралтай хандах болно гэдгийг тэмдэглэн хэлье.

Эцэст нь, Оюутолгойн ордыг ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээний хэрэгжилттэй холбоотой УИХ-ын шийдвэрийн төсөл боловсруулж, хэлэлцүүлэх ажлын хэсэгт ажлаа шуурхайлах, түргэтгэх чиглэл өгч байна. Энэ бол хариулт, шийдэл нэхсэн олон асуудлын нэг гэдгийг сайтар ойлгох ёстой. Шийдвэрийн төслийг УИХ-ын Байнгын хороо хэлэцэж, чиглэлээ гаргах ёстой гэдгийг тэмдэглэж байна.

Эрхэм гишүүд ээ,

Улсын Их Хурлын 2019 оны хаврын ээлжит чуулган хаасныг мэдэгдье.

Categories
их-уншсан мэдээ туслах-ангилал цаг-үе

Нэгийгээ харсаар байж үхүүлэх шиг аймшиг хүн төрөлхтөнд байдаггүй

Монгол Улсын шигшээ багийн тоглогч, Оюутны лигийн аварга О.Дөлгөөн АНУ-д очоод гэнэт өвдөж, элэг яаралтай солиулахаар болсон. 2019 оны Оюутны лигийн аваргын шагнал болох “NBA”-ын финалийн тоглолт үзэх гэж яваад өвдсөн түүний эмчилгээ, хагалгааны зардал 100 мянган ам.доллар болсон хэмээн мэдээлснээр сагсчин залууд туслах хөдөлгөөн өрнөсөн. Нийгмийн сүлжээнд #Pray4Dul­guun хэмээх давлагаа үргэлжилсээр байна. Ямартаа ч нийтээрээ давалгаалсаар байгаад энэ тухай мэдээллийг олон түмэнд хүргэж, хандив тусламжаар эмчилгээ, хагалгааны зардал нь бүрдчих шиг болов. #Pray4Dulguun хэмээх коментыг хэр олон удаа бичнэ, тэр хэрээр олон улсын байгууллагаас хандив тусламж авах магадлалтай учраас аль болох олон дагагчтай гадаадын одуудын дор бичвэл үр дүнтэй хэмээх зөвлөмж ч хаа сайгүй хөвөрч байна.

Олны танил алдартай хүмүүс өөрийн нэр нүүрээрээ түмэн олныхоо хандив тусламжаар эмчилгээний зардлаа босгон, амьд мэнд явж болоод байна. Хошин урлагийн жүжигчин Б.Баатархүү өвдөж, Германд хагалгаанд орох болоход найз нөхөд нь тоглолт зохион байгуулж, хандивын данс нээж, эмчилгээний зардлыг дор нь олоод өгсөн. Түүнийг таньдаг, тоглолтыг нь үздэг, мэддэг хүмүүс цаг зав, мөнгөө харамгүй зарцуулсан. Тэр үед тоглолтын заал үзэгчдээр дүүрэн байсан нь үнэн. Монголын хөгжмийн урлагийн ноён оргилын нэг Б.Шарав, домогт их найрагч Б.Лхагвасүрэн, алдарт ятгачин Ч.Мөнх-Эрдэнэ нар ар араасаа цуварч өвдөхөд, ард түмэн өглөг хандиваа чадлынхаа хэрээр өгч, эмчилгээний зардлыг нь босгоод ирсэн нь бахархмаар байв. Харин олны танил бус хүмүүс өвдөж зовоод хандив гуйвал бараг хэн ч тоодоггүй. Тэд маань тэнгэр хол, газар хатуугийн зовлонг үүрч, өвдөж зовсоор орчлонг орхиж байна. Сагсчин О.Дөлгөөнд туслах #Pray4Dulguun давлагааны араас гурван ч нялх “амьтан”-д туслаач хэмээсэн комент ар араасаа фэйсбүүкт харагдаж эхэлсэн. Ингэж олны анхааралд аваачиж, хандив тусламжийн арга хэмжээг идэвхжүүлж болдог юм байна хэмээн аргаа барсан эцэг, эх нь бодоо биз. #PrayforUchral, #Pray4Eson­erdene, #Pray4Амингэрэл гэсэн коментны дээрх нялх үрсийн зургийг харахад өр өвдөм.

Б.Амингэрэл охин долоон настай. Дөнгөж нэг сар гаруйтай байхдаа цөсөө авахуулсан, одоо яаралтай элэг шилжүүлэн суулгах шаардлагатай. Монголд эмчилгээ хийх боломжгүй учраас Солонгост очсон. Анх аав, ээж, ах дүү, хамаатан садангийнхаа тусламж дэмжлэгээр 60 гаруй сая төгрөгтэй явснаар бүрэн шинжилгээ, оношоо хийсэн бөгөөд аав нь охиндоо элэгнээсээ өгөхөөр болжээ. Хагалгааг ирэх сарын 11-нд хийхээр товлосон. Өртөг нь 200 сая вон буюу 440 орчим сая төгрөг. Байдгаа шавхсан болохоор эцэг, эх нь ард түмнээсээ хандив дэмжлэг хүсч байгаа бөгөөд өдгөө нийт зардлын 20 орчим хувь нь цуглажээ. Хэзээ мөнгө бэлэн болно, тэр үед охинд хагалгаа хийнэ.

Т.Есөн-Эрдэнэ охин зүрхний төрөлхийн гажиг буюу ховдол хоорондын таславч нь цоорхой. Монголд эмчлэх боломжгүй. Зүрхний төрөлхийн ийм гажигтай хүүхдүүдэд гаднаас эмч нар ирж үнэ төлбөргүй хагалгаа хийдэг ч Т.Есөн-Эрдэнэ охины хувьд хэтэрхий хүнд гэсэн оноштой болохоор энэ хөтөлбөрт хамрагдах боломжгүй. Охины хагалгааны зардал 120 сая төгрөг ч өдгөө хандиваар 20 орчим хувь нь цугласан хэмээн ээж нь ярилаа.

О.Учрал дөрвөн настай. Хорт хавдраар шаналж буй үрийнхээ төлөө эцэг, эх нь байр, машин гээд юу байдгаа зарж, дээр нь аав ээж, ах дүү, хамаатан садан, таньдаг мэддэг сайхан сэтгэлтэй хүмүүсийнхээ тусламжаар 158 сая төгрөгөөр Хятадад хагалгаанд орж, Сингапурт эмчлүүлжээ. Дараагийн хагалгааны мөнгө болох 62 сая төгрөгөө олохын тулд яалт ч үгүй хандив гуйж байгаа бөгөөд цуглах яагаа ч үгүй бололтой. Энэ бол бидний мэдэж байгаа хүүхдүүд. Үүний цаана хичнээн ч үрс өвдөж зовж, хичнээн ч хүн мөнгөгүйн зовлонгоос болж хайртай хүмүүсээ өнчрүүлэн одож байгаа бол.

Монголчууд ардчилал, зах зээлийн чөлөөт нийгмийг сонгосноор барууны хөгжил дэвшлээс нэг их хол хоцрохоо больсон. Үүрэн технологи, харилцаа холбоо, интернэт сүлжээ гээд барууны хөгжил манайд шууд л хуулбарлагдан бууж байна. Анагаах ухааны нээлт ч мөн хурдан шуурхай бидний амьдралд нэвтэрч эхэллээ. Өнөөдөр баруунд нэвтэрсэн анагаах ухааны нээлт маргааш нь л Япон, Солонгосын эмнэлгүүдэд нэвтэрдэг. Монголчууд тэнд очиж эмчлүүлж, үр шимийг нь хүртэж байна. Япон, солонгосууд хамтарсан эмнэлэг барих ч юм уу, тусламж дэмжлэгээр ч болтугай энэ шинэ дэвшлийн эмчилгээний загвараа манайд тун хурдан, тэр чигээр нь шууд оруулж ирдэг нь баярламаар. Монголчууд барууны чиг баримжааг дагаагүй бол “Сибирийн бөглүү тосгонд шприцээ буцалгаад сууж байдаг” гэдэг шиг л амьдрах байсан биз.

Орчин үеийн анагаахын шинжлэх ухаанд эмчилж чаддаггүй өвчин гэж байхаа больсон. Яаж ийж байгаад л эмчилдэг боллоо. Харин мөнгө төгрөгний ойлголт шинээр гарч ирлээ. Юу гэсэн үг вэ гэхээр, “Энэ өвчнийг эмчлэхэд ийм хэмжээний мөнгө хэрэгтэй” гэдэг болсон. Тухайлбал, элэг шилжүүлэн суулгахад хамгийн хямд гэгддэг Энэтхэг улсад замын зардал, буудал, эмчилгээ нь нийлээд ойролцоогоор 100 мянган ам.доллар буюу 200 сая төгрөг болчихдог. Өөрөө донортойгоо очвол хагалгааны зардал дунджаар 80-130 орчим сая төгрөг. Элэг шилжүүлэн суулгалтаараа хамгийн сайн гэгддэг Сингапурт энэ төрлийн хагалгаа, эмчилгээ 250 сая төгрөгөөс эхэлнэ. Монголчуудын хамгийн их очдог Солонгос улсад 130 -500 сая төгрөг бол Монголд эмч нар 85 сая төгрөгөөр элэг шилжүүлэн суулгаж байгаа.

Харамсалтай нь, монголчуудын дийлэнх нь мөнгөгүй. Эмчилгээ нь бэлэн байхад өөрийнхөө болон хайртай дотны хүмүүсээ аврах мөнгө нь байдаггүй. Дээхнэ үед бол “эмчилгээгүй” гээд эмнэлгээс гаргадаг байж. Нэгэнт эмчилгээгүй гэсэн юм чинь гэрт, гадаа нь хэдэн өдрөөр эргэлдэж байгаад хайртай нэгнээ аварч чадалгүй ертөнцөөс үддэг байлаа. Хөдөө бол “хөөрхий манай нутгийн тэр гуай раак тусаад эмчилгээгүй гээд гэртээ гарсан гэнэ. Эргэж очилгүй болохгүй” гээд хэдэн өдөр уяан дээр нь морьд багширч, эргэж тойрч байгаад буцаадаг. Эмчилгээгүй гэдэг байсан тийм цаг үе хэдийнэ ард хоцорсон ч бид эмчилгээний мөнгөгүй гээд сууж байгаа нь дэндүү эмгэнэлтэй.

Нэгийгээ аврах бололцоо байсаар байтал харсаар суугаад үхүүлэх шиг аймшиг хүн төрөлхтөнд байдаггүй. Нэгэнт эрдэмтэд ямар ч өвчнийг эмчлэх эмчлгээг нь гаргаад ирсэн байхад мөнгөний асуудлыг шийдэх хавьгүй хялбар юм. Монголчууд мөнгөгүйгээсээ болж үхэхгүйн тулд төр засаг, ард түмэн бүгд ярилцаж байгаад яаж ийгээд яаралтай шийдэх л хэрэгтэй.

Эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулиар Монгол Улсын бүх иргэн эрүүл мэндийн даатгалд албан журмаар даатгуулах үүрэгтэй. Гэсэн ч эрүүл мэндийн салбар хамгийн муу нь хэвээрээ. Үүнд бодлогын дорвитой өөрчлөлт хийж байж л бид мөнгөгүйн зовлонг гэтлэх боломжтой. Албан эх сурвалжаас харвал “Эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоог нэвтрүүлсэн цагаас эрүүл мэндийн даатгалд Монгол Улсын нийт хүн амын 73.4-98.6 хувийг хамруулж, сангийн орлогын төлөвлөгөөг жил бүр биелүүлэн, жилээс жилд нэмэгдүүлсээр иржээ. Тухайлбал, 1995 онд 7.5 тэрбум төгрөгийн шимтгэлийн орлого төвлөрүүлж байсан бол 2016 онд 302.6 тэрбум төгрөгт хүрч сангийн орлого 40.4 дахин нэмэгдсэн байна. Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн орлого жил бүр зарлагаасаа давсны улмаас санд 2017 оны сүүлчээр 473.4 тэрбум төгрөгийн мөнгөн хөрөнгийн үлдэгдэлтэй, үүнээс 442.2 тэрбум төгрөг нь банкны харилцах болон хадгаламжийн дансанд, 31.2 тэрбум төгрөг нь Засгийн газрын бонд хэлбэрээр байршиж буй” гэсэн мэдээлэл байна. Энэ даатгалын санд цугларсан мөнгийг зөв зохистой зарцуулах хэрэгтэй байна. Ханиад, хатгаа зэрэг ойр зуурын өвчинд төрөөс мөнгө зарцуулахаа больё. Энэ мэт зардлаа бид халааснаасаа гаргачих боломжтой. Үнэгүй болон хөнгөлөлттэй эм олгохоо больсон ч болно. Эрүүл мэндийн даатгалын санд төвлөрсөн мөнгөний дийлэнхийг хорт хавдар зэрэг хүнд өвчтэй хүмүүстээ зориулдаг болбол бид цаг бусын үхлээс аврагдах боломжтой. Эрүүл мэндийн салбарыг үргүй зардлаа багасгавал бид хүмүүсээ харсаар байгаад алдах биш, аварч чадна. Улстөрчид нэг их сайн хүн болох гэж, өөртөө сайхан нэр алдар олох гэж ямар ч хамаагүй зүйлд даатгалын мөнгийг зарцуулж байгаа нь ард түмэнд хорлонтой тусч байна. Наад захын жишээ гэвэл Эрүүл мэндийн даатгалаар фитнесст явж байгаа. Өч төчнөөн хүн мөнгөгүй гэж үхэж, амь наана там цаана байхад энэ бол тансаглал, галзуурал юм.

Эрүүл мэндийн хувийн даатгалын сангуудыг ч төр бодлогоор дэмжиж бий болгомоор байна. Хувийн эрүүл мэндийн сангууд олон улсын том том эмнэлгүүдтэй хамтран ажилладаг, хэлхээ холбоотой байх бөгөөд даатгуулагчаа эмчилгээнд нь хамруулдаг тогтолцоо аяндаа бий болоод эхэлнэ. Энэ мэт зоригтой, шийдэмгий бодлогын алхмуудыг хийхгүй бол монголчууд маань хэдий болтол хандив гуйж явах вэ. Тэгээд ч хандив гэдэг нэр хүндтэй, олны танил хүмүүст үйлчилдэг зүйл.

Хувь хүмүүс ч сэтгэлгээндээ өөрчлөлт хийж, ямар ч үед эрүүл мэнддээ мөнгө зарцуулдаг болох хэрэгтэй. Үүний тулд мөнгөнд ханддаг сэтгэлгээгээ ч өөрчлөх нь чухал юм. Бид ядуу байгаагаа өмөөрч “мөнгө чухал биш. Үхэхдээ мөнгөө аваад явах биш дээ” гэж ярьцгаадаг. Гэтэл амьдрал дээр мөнгөгүй бол юуг ч шийддэггүй. Бүр мөнгөгүйгээсээ болоод үхэж байна шүү дээ. Ойрын 100 жилд лав энэ хэвээрээ байна. Яваандаа шинжлэх ухаан тултал хөгжих үед хүн үхэхгүй болох ч юм уу, өвдөж зовбол шууд эрүүл болгодог болох биз.

Одоо монголчууд бид хандивын гуйлгачин сэтгэлгээнээсаа салах цаг болсон. УИХ-ын гишүүдээсээ эхлээд ард түмэн бүгд тойрч суугаад ярилцах хэрэгтэй. Яаж мөнгөтэй байх, харсаар байгаад нэгэндээ тусалж чадалгүй буцаачихгүйхэн яаж эмчлэх вэ гэдгийг шийдэх л хэрэгтэй байна. Гарц хаана ч байдаг.

Categories
мэдээ цаг-үе

С.Бямбадэлгэр: Бид цөөхөн ч дотроо гал халуун сэтгэлтэй ард түмэн

Дохионы хэлээр сонин сэтгүүлийг ингэж илэрхийлдэг

Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Дохионы хэлний хэлмэрч, орчуулагч С.Бямбадэлгэртэй ярилцлаа.

-Таныг “Цагийн хүрд” мэдээллийн хөтөлбөрийн үеэр дохионы хэлний хэлмэрч хийж байхыг олон жил харсан юм байна?

-1996 оноос МҮОНТВ-ийн “Цагийн хүрд” нэвтрүүлгийн хэлмэрчээр ажиллаж байгаад 1998 оноос “Eagle” телевизийн долоо хоногийн тойм нэвтрүүлгийн орчуулагчаар ажилласан. Тус телевизийг татан буугдтал буюу 2004 он хүртэл ажилласан юм. 2010 оноос эргээд “Цагийн хүрд” нэвтрүүлгийн дохионы хэлний орчуулагчаар тасралтгүй ажиллаж байна.

-Дуучин Укатай хамт “Маргаашийн нар луу хамт аялах уу” дууг нь дохионы орчуулгаар хүмүүст хүргэж буй бичлэг тань цахимаар тарж олон хүний анхаарлыг татлаа?

-Маш их сэтгэгдэл ирсэн. Би өөрөө дуунд дуртай. Сонсголгүй иргэд дуунд дуртай байдаг. Яагаад дуртай вэ гэхээр, сонсохгүй л байгаа болохоос биш бусад бүх юмыг чаддаг. Дуулна, жүжиглэнэ, бүгдийг хийдэг байхгүй юу. Би бага байхаасаа л сонсголгүй иргэдийнхээ дунд ажиллаж амьдарч ирлээ шүү дээ. Дуу, шүлэгт дуртай, урлагт хайртай хүмүүс байдаг юм. Энэ хүмүүс надад дуулахыг, ингэж орчуулахыг зааж өгсөн. Би дуунд дуртай учраас сэтгэл хөдлөлтэй. Орчуулга болгон хүнд. Аль ч хэлний орчуулга хүнд байдаг юм. Тэр дундаа дохионы хэлний орчуулга нь хүнд орчуулга гэж явдаг, ажил мэргэжлийнхээ төрөл дотроо.

Бид синхрон орчуулга хийхээс гадна дохионы хэлний орчуулга хийхэд хүнээс нүүрний хувирал, гар, биеийн хөдөлгөөн хүртэл шаарддаг. Зулайгаас хөлийн хуруу хүртэл бүх биеэ оролцуулж байж тэр орчуулга амьд болдог. Орчуулга тэгж амилдаг гэсэн үг л дээ. Тиймээс дуу дуулах, хөгжим сонсоход зарим хүмүүс нь сул сонсголтой учраас аппаратаараа сонсоно, зарим нь долгион хэмнэлээр хөгжмийг хүлээж авдаг. Одоо хийл хөгжим явж байна, одоо төгөлдөр хуур дуугарч байна, одоо гитарын ая явж байна, гитар, бөмбөр хоёр хосолж байна гэдгийг хөгжмийн зэмсгүүдийг хараад мэдрэхийн зэрэгцээ яаж дуугарч, ямар хэмнэл гаргаж байгааг нь зарим сонсголгүй иргэд маш сайн мэддэг юм. Тэр болгонд би ямар нэг юм орхигдуулчихгүй юмсан гээд сэтгэлээсээ ч гэх юм уу, дуртай болохоороо ч тэр үү тэгж орчуулдаг. Жирийн сонсголтой хүмүүс “Энэ дууг зүгээр сонсох, дохиотой сонсох хоёр өөр юм байна. Энэ дууг би сонсоод гоё дуу юм байна гэж бодож байснаас биш ингээд дохиотой нь сонссон чинь дууг бодитоор харлаа” гэж ярьж байсан тохиолдол олон бий.

-Нүүрний хувирал, биеийн хөдөлгөөн, сэтгэлийн хөдөлгөөнөөр нь дохионы орчуулагчийн ур чадварыг тодорхойлдог уу?

-Дохионы хэлний хэлмэрч сайн, муу гэж байхгүй. Хамтарч ажилладаг бүх хэлмэрчдэдээ “Та нартаа хайртай шүү. Та нар бол хамгийн мундаг хүмүүс шүү” гэж хэлье. Яагаад вэ гэвэл хүн болгоны хэлний акцент гэж байдаг. Тэрэн шиг дохионы хэлний орчуулгаа гаргаж буй тухайн хэлмэрчийн зан ааш, биеийн хөдөлгөөн зэрэг нь их чухал. Тийм болохоор өөр өөр харагддаг. Манай дохионы хэлний орчуулагчид бүгд сайн орчуулдаг. Бусад газрын хэлмэрчидтэй харьцуулахад Монголд олон талын авьяас, мэдлэгтэй хэлмэрчид ажилладаг шүү дээ. Гадныхан ямар нэг үйл явдлаар дагнаж орчуулдаг бол бид юун дээр ч очоод, ямар ч үйл ажиллагаан дээр хэлмэрч хийдэг. Эрүүл мэнд, боловсрол, хууль шүүх, урлаг уран сайхны гээд бүгдийг нь орчуулах шаардлага гардаг.

-Ажил мэргэжилдээ чин сэтгэлээсээ хандах, ажилдаа өөрийгөө өгнө гэдэг энэ цаг үед их чухал болоод байна. Таны тэр бичлэгийг үзэхэд ажилдаа хайртай хүн юм байна гэж харагдсан. Бас “Дохионы хэлний уянгын дуучин” ч гээд байгаа?

-Баярлалаа (инээв). Хүн өөрийнхөө хийж байгаа юмыг, хийж чадах юмыг хамгийн өндөр түвшинд хийгээсэй, сураасай. Тэрэндээ өөрийгөө зориулаасай гэж хүсдэг. Би уг нь эрх зүйч мэргэжилтэй хүн байхгүй юу. Гэтэл би энэ салбарт орж ирээд, энэ дохиог сурснаараа тухайн зүйлийг чадах чинээгээрээ хүргэхсэн гэж хичээсэн. Яагаад гэвэл би хоёр ертөнцийн гүүр болж байгаа. Аль болох чадлынхаа хэрээр бүгдийг 100 хувь хүргэчих юмсан, мэдээгүй, сонсоогүй юмыг хүргэчих юмсан гэж зүтгэдэг. Сонсголгүй иргэд маань сонсохоос бусдыг бүгдийг чаддаг. Тиймээс сонсохгүй байгаа тэр нюанс буюу хүчдэлийг нь өгчихвөл ямар ч түүртэх юмгүйгээр бусдын адил байдаг байхгүй юу. Бусдын адил хайрлана, дурлана, дуулна, бүжиглэнэ, бүгдийг хийж чаддаг хүмүүс.

-Нүүрэндээ алтан утас гүйлгэчихээд үрчлээ гаргахгүй гээд чин сэтгэлээсээ үрчийтэл инээж чаддаггүй эмэгтэйчүүд байдаг. Гэтэл таны орчуулга хийсэн “Ухаарч амьдрах хорвоо” дууны клипийг үзсэн. Тэр клип дээр та хүний нүүрнээс ямар хувирал гардаг вэ, тэр бүгдийг гаргаж уг дууг дотортой орчуулсан байна билээ?

-Би үрчлээтэхээс айдаггүй (инээв). Яагаад айдаггүй вэ гэхээр, хүн ямар харагдах нь чухал биш. Тэр хүний дотор ямар хүн байгаа нь хамгийн чухал. Би заримдаа хүүхэд шиг болчихдог шүү дээ. Аягүй сахилгагүй болчихдог. Ямар харагдах нь чухал биш гэж бодож байна. Миний хэлж байгаа юм хүнд хүрэх нь чухал. Зарим үед ойр тойрныхон маань хэлдэг юм “Үрчлээ ч нэмэгдэж байна” гэж. Гэхдээ энэ бол байгалийн жам шүү дээ. Сэтгэл гоё байвал нүүр гэрэлтдэг.

-Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд рүү зорьж очиж, тэдний төлөө ажиллахад, энэ мэргэжлийг сонгоход юу танд хамгийн их нөлөөлсөн бэ. Таны ханийг сонсголын бэрхшээлтэй байсныг ярилцлагаас тань уншиж байсан юм байна?

-Энд орсон шалтгаан ерөөсөө л миний ээж, аавын олгосон хүмүүжил. Манай аав инженер, ээж эмч. Манайхан бүгд хүний төлөө ажилласан хүмүүс. Аав, ээж хоёрын маань намайг энэ салбар руу “Миний охин сайн байна” гээд оруулсан нэг үг бол “Хэлгүй хүний хэл, хөлгүй хүний хөл бол миний охин” гэсэн үг байсан. Хүн бол олонтой байх ёстой. Хүн чадлынхаа хэрээр байнга бусдад тусалж байх хэрэгтэй гэж ярьдаг. Хөхөө өвлийн хүйтэнд аав минь өмсөж явсан дулаан нэхий дээлээ даарч бээрсэн настай хүнд тайлж өгөөд, хариуд нь тэр хүний дарапан пальтог өмсчихсөн чичрээд ороод ирж билээ.

Манай аав ийм хүн байхгүй юу. Манай аав, ээж, гэрийнхэн маань намайг тийм сэтгэлтэйгээр хүмүүжүүлсэн учраас хөгжлийн бэрхшээлтэй, тэр дундаа сонсголгүй иргэдэд туслах юмсан гэсэн чин сэтгэл л надад байсан. Дохионд би маш их дурласан. Үгээр хэлж, үзгээр бичишгүй гэдэг шиг аугаа баялаг, нүдээрээ уншдаг зүйл.

-Ээж, аавынхаа дуу хоолой, хайртай хань, үр хүүхдийнхээ инээд, гол, горхи, салхины чимээ, уртын дуу гээд юугаар ч орлуулашгүй чимээ олон. Гэтэл тэр бүхнийг ганц удаа ч болов мэдрэхийн тулд сонсголгүй иргэд маш их хүсдэг байх?

-Хүмүүс яг ингэж хардаг байхгүй юу. Миний маш олон найз “Нэгэнт би сонсголгүй төрчихсөн. Сонсголгүй учраас өөрөө өөрийгөө хүлээн зөвшөөрч, өөрийгөө нийгэмд хүлээн зөвшөөрүүлэхийг хүсдэг. Миний хэл бол дохионы хэл. Би үүгээрээ ярина. Заавал сонсох гээд байхгүй” гэдэг. Эрүүл мэндийн талаас нь хараад сонсголгүй хүний чихийг эрүүл болгоод сонсдог болгочихвол боллоо гэж боддог. Гэтэл одоо бол нийгэм өөрчлөгдсөн. Хөгжлийн бэрхшээлийг харж байгаа дэлхийн өнцөг өөрчлөгдсөн. Чи шар арьстай, би бор арьстай. Чи буржгар үстэй, би шулуун үстэй. Үүнтэй адил чи сонсдог, би сонсдоггүй. Үүнд ямар ч ялгаа байхгүй. Тэгтэл өнөө чихтэй нь л ноцолдоод чихийг нь сонсдог болгочихвол гоё болчихно гэж бодоод байгаа байхгүй юу. Үнэндээ тийм биш. Чих сонсохгүй байсан ч хараа нь сонсгол нь болоод явчихна. Таны яриад байгаа тэр салхины чимээ, горхины хоржигноон тэр бүх дуу авиаг биеэрээ мэдэрч байдаг. Тийм болохоор “Миний чих рүү битгий анхаараач ээ. Намайг бүхлээр нь хараач ээ” гэж хэлдэг юм. Хүн гэдгээр минь хар. Битгий чихийг минь л хараад бай гэдэг.

-Нэгэн үеэ бодвол хүмүүс бие биедээ сайхан сэтгэл гаргах, туслахсан гэсэн хандлагаар хандах нь нэмэгдээд байна. Сайхан сэтгэл гаргаж байгаа нэгнээ дэмждэг болжээ?

-Бидний цөөхөн монголчууд гэж ярьдаг. Бид цөөхөн байсан ч дотроо гал халуун сэтгэлтэй ард түмэн байхгүй юу. Хүнийг муу талаас нь биш, ийм муу талтай ч нөгөө талаараа ийм авууштай зан чанартай гэж харж, биенээ хүлээн зөвшөөрөх нь маш том соёл. Тийм учраас сүүлийн жилүүдэд гадуурхлыг зогсоож байна, хүний эрхийн үүднээс хүнд хандаж сурч байна. Ерөнхийдөө бид маш сайн хөгжиж, өсч байгаа. Залуустаа хэлэхэд, сайн сураарай, мэдээрэй. Хүн ямар ч боловсролтой байсан, ямар ч авьяастай байсан өөрийн гэсэн сэтгэлтэй байдаг. Тэрийгээ өөртөө зориулаарай. Сэтгэлээ өөртөө зориулж чадаж байвал бусдад зориулж чадна. Хүмүүст аль болох туслахыг хичээсэн зүрх тань эргээд амьдрал болж ирнэ шүү.

Categories
мэдээ цаг-үе

40 жилийн уулзалтаа хамтдаа тэмдэглэсэн нэгэн үеийнхэн

Энэ удаагийн “Нэг ангийнхан” буландаа Ажилчны районы 10 жилийн 18 дугаар сургуулийн 1969-1979 оны нэгэн үеийн төгсөлтийнхнийг урьж оролцууллаа. Цаг хугацаа гэдэг харвасан сум мэт өнгөрдөг юм байна. Саяхан л сургуулиа төгсөөд инээд хөөр болон мөнгөн хонхны баяраа тэмдэглэж байсан охид, хөвгүүд бид өнөөдөр эмээ өвөө болж, алдрайхан бага нас минь түүх болон үлджээ хэмээн энэ үеийн төгсөгч эрхэм нөхөд хуучилсан юм. Цаг хугацаа өнгөрч 40 жил нэгнээ санагалзсан нэгэн үеийн охид, хөвгүүд энэ сарын 22-нд уулзаж, ойн баяраа хамтдаа тэмдэглэжээ. Таван бүлгийн 80 гаруй хүүхэд энэхүү уулзалтад хүрэлцэн ирсэн байна. Уулзалт ч сайхан болж, дахин дахин уулзахын ерөөлийг тэд бие биендээ тавьж, наадмын өмнө дахин уулзах талаар ч хөөрөлдөөд амжжээ. Энэ сайхан уулзалтыг 10д ангийн хөвгүүн Ж.Энхбаатар зохион байгуулсан гэнэ. Мөн 10д ангийн охин, “Өүлэн Менч” ХХК-ийн захирал Л.Энхчимэг хувийн зардлаараа уулзалтын цэнгүүний бүхий л зардлыг даажээ. 10д ангийн Б.Болд АНУ-д амьдардаг учраас уулзалтдаа ирж амжаагүй ч ёслогын буудлагаар нэгэн үеийнхэндээ гэнэтийн бэлэг барьсан байна. Нэгэн үеийн охид, хөвгүүд ойн баярын уулзалтдаа сургуулиа ихэд санан дурссан байна. Ажилчны районы 10 жилийн 18 дугаар сургууль нь П хэлбэртэй гурван давхар шар барилга байж. Гэвч өнгөрсөн жил нураасан нь энэ сургуулийг төгссөн мянга мянган хүүхдүүдийн сэтгэлийг эмтрүүлсэн гэж тэд сэтгэл дотроо гунигтай бидэнд өгүүлсэн юм. Уг сургууль 1956 онд байгуулагдсан, улсын ууган сургуулийн нэг. Мөн 1977 онд ЗХУ-аас мэргэжилтэн багш нарыг урьж ирүүлэн орос хэлний гүнзгийрүүлсэн сургалттай, ажилчдын хүүхдүүдийг сургадаг анхны орос сургууль болж байжээ.

ХӨДӨЛМӨРЧ ХИЧЭЭНГҮЙ “А”-ГИЙНХАН

Ардын боловсролын тэргүүний ажилтан “Алтан гадаст” одонт Г.Долгор багштай 10а ангийнхны тухай эхлээд өгүүлье. Тэд Цэвэрч нямбай, соёлч боловсон, цэвэр бичигтэн, сурлага хүмүүжлээрээ манлайлагч, тэргүүний анги гэдгээрээ бахархаж явдаг. Ангийн багш Г.Долгор Монгол хэл, уран зохиолын багш. Тиймээс ангийнхан тэр чигтээ л бичгийн хүмүүс байж. Энэ талаараа тэд бид Монгол хэлний судлаачид шахуу байлаа шүү дээ. Ангиараа Монгол хэлний олимпиадад идэвхтэй оролцож, сургуульдаа босоо байлаа. Бүгд цэвэр бичигтэн. Ялангуяа охидууд маань нэг хүн шиг л бичгийн хэвтэй байсан даа. Үүгээрээ ч бид бахархдаг” гэсэн юм. Эл ангид сургуулийн сурагчдын бүлгэмийн дарга, сурагчдын зөвлөлийн дарга нар сурдаг байж. Тиймээс л ангийнхан нийгмийн тустай хөдөлмөр, олон нийтийн ажилд идэвхтэй оролцдог байсан байгаа юм. Үүгээр ч зогсохгүй нэгнийдээ очиж, ус түлээг нь бэлдэлцэж, тимурчуудын хөдөлгөөнийг өрнүүлснээрээ улсад шалгарч, ангийн идэвхтэн Б.Сарангэрэл БНГУ-ын пионерийн зусланд амарч байжээ. Хамт олон бүхлээрээ нэгдэж, нэгдмэл байж чаддаг нь энэ ангийн хамгийн том бахархал нь гэхэд болно. Ийм нийтэч ангийнхан 40 жилийн дараа уулзаж ойн баяраа тэмдэглэсэн. Энэ талаар ангийн охин С.Даваадолгор “40 жилийн дараа ангиараа уулзан ярьж суухад эрхэлсэн ажил үйлсдээ сэтгэлээсээ хандаж, тогтвор суурьшилтай ажилладаг хөдөлмөрч чанар нь манай “А”-гийнхны онцлог юм аа гэдгийг мэдэрсэн” гэсэн юм. “А”-гийнхны дундаас бахархал болсон хүмүүс зөндөө бий. Төрийн соёрхолт, гавьяат барилгачин, Монгол Улсын зөвлөх инженер, доктор Н.Баянсайхан эдний анги. Мөн ГЕГ-ийн хэлтсийн даргаар ажиллаж байсан Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан туг болон Алтан гадас одонт С.Норжинсүрэн, ҮСХ-ны ахлах статистикч, Алтан гадас одонт Б.Сарангэрэл, Чингэлтэй дүүргийн Онцгой байдлын хэлтэст ажиллаж байсан, Алтангадас, Цэргийн гавьяаны одонт, дэд хурандаа Д.Мөнхчулуун, МУИС-ийн судлаач багш Ч.Хадаа, Цахилгаан түгээх сүлжээний инженер Ц.Алтанцэцэг, Хөдөлмөрийн хүндэт медальт Б.Намжилсүрэн гэх мэт эл ангиас салбар салбартаа тэргүүлж явсан мундагуудыг тоолоод байвал барахгүй. Үүгээрээ ч эдний анги бахархдаг аж.

НЭГ НЬ Ч АНГИАСААШИЛЖИЖ ЗҮРХЛЭЭГҮЙ “Б”-ГИЙНХЭН

120 мянгатад амьдардаг 24 охид, хөвгүүд нэг анги болон элсэж, төгсөн төгстлөө хамт суралцжээ. Энэ бол Орос хэлний Наран багштай 10б ангийнхан юм. Орос хэлний багшийн анги учраас орос хэлдээ тун ч гарамгай байж. Тухайн үед сургуулийн сурагчид ЗХУ-д суралцахын тулд нэг жил хэлний бэлтгэлд суудаг байсан. Харин эл ангийнхан шууд л ЗХУ-руу дээд сургуульд ордог байж. Энэ ч утгаараа ангийнхан дунд гадаадад сурч, ажиллаж байсан, амьдардаг охид, хөвгүүд олон байдаг гэнэ. Тэд наймдугаар ангидаа 14 сурагчдаар бүл нэмцгээж 38 хүүхэд төгсжээ. Манай анги Цэвэрч, нямбай соёлч нөхөрлөлийн анги байсан гэж ангийн охин Д.Оюунцэцэг бидэнд ярьсан юм. Сурлагаараа үеийнхэн дундаа толгой цохиж эхэлсэн тэдний нөхөрлөл ихэвчлэн л нэгнийдээ хичээл давтахаас эхэлдэг байж. Бүгдийг л хамтдаа даван туулсан тэд 120 мянгатын 22 дугаар байр дунд л хүүхэд насаа өнгөрөөжээ. Сургууль руугаа цуг явна, өглөө босч хичээлээ хамт давтана гээд хамт өнгөрүүлсэн мөч бүр нь үнэ цэнэтэй ажээ. Эл ангийн Х.Баярбат Г.Очирмаа нар гэр бүл болсон. Одоо хоёр хүүтэйгээ Германд амьдарч байгаа. Нэг нь ч ангиаасаа шилжиж зүрхлээгүй эл ангиас Алтан гадас одонгоор Д.Оюунцэцэг, Буянжаргал, Одонгэрэл, Атартунгалаг, Нэргүй, Байгальмаа нар энгэрээ мялаажээ. Харин Цэргийн гавьяны улаан тугийн одонг Буянжаргал хүртсэн байна. Монгол Улсын зөвлөх инженерийг Доктор профессор Д.Нэргүй хүртжээ. Түүнчлэн энэ ангийн бас нэгэн зөвлөх инженерч мэргэжилтэн бол Оюунцэцэг юм. Энэ мэтчилэн Б-гийнхний мундагуудыг дурдаад байвал дуусахгүй билээ.

ЭВСЭГ НИЙТЭЧ “В”-ГИЙНХЭН

Ардын боловсролын тэргүүний ажилтан, математикийн багш Дэжидийн удирдсан 8г, 10в ангийнхны талаар өгүүлье. Эл ангийг 36 охид, хөвгүүд төгсжээ. Хамтач, сурлага хүмүүжлээрээ үлгэр жишээ олон сурагчидтай, эвсэг зан чанар бол тус ангийн тодорхойлолт. Тийм ч учраас сургуулиас зохиосон арга хэмжээ бүрт л жигд оролцдог байлаа. Үүгээр ч зогсохгүй нэгнийхээ төлөө гэсэн сэтгэлтэй. Нэг нь нийтийн төлөө, нийт нь нэгнийхээ төлөө гэдэг үг энэ ангийнханд л тохирсон үг мэт. Хичээлээсээ хоцорсон нэгэндээ бөөнөөрөө тусалдаг, өөр нэг нь хичээлээ хаяад ирэхээр бөөнөөрөө очиж ухааруулдаг хамтдаа байхдаа хамгийн хүчтэй хамт олон болж чаддаг бахархмаар хамт олон бол тэд. Тэр ч утгаараа бусад ангиудаа бодвол хамт олонч сэтгэлгээ, найрсаг зан чанараараа ялгарч чаддаг байсан биз ээ. Эл ангийнхнаас Анагаах ухааны дээд сургуулийг Л.Гүнсэл, Л.Цогтбаатар нар эмч мэргэжлээр, МУИС-ийн эдийн засгийн факультетийг банк санхүүч мэргэжлээр Д.Нарантуяа төгссөн. Мөн Эрхүү хотын их сургуулийг Одонцэцэг сэтгүүлч мэргэжлээр, Политехникийн дээд сургуулийг аж үйлдвэрийн эдийн засагч мэргэжлээр Т.Цэрэнпунцаг, МУИС-ийн худалдаа эдийн засгийн факультетийг эдийн засагч мэргэжлээр С.Гэрэлмаа, Омск хотын нисэхийн сургуулийг холбооны техникч мэргэжлээр Н.Уламбаяр, МУИС-ийн Биологийн факультетийг агнуур зүйч, биололгийн багш мэргэжлээр Ц.Эрдэнчимэг, Санхүү эдийн засгийн дээд сургуулийн Нябогоор болон МУИС-ийн зах зээл судлаач мэргэжлээр Ц.Энхмаа, Ленинград хотын технологийн дээд сургуулийг оёдлын технологич мэргэжлээр Б.Цолмон, Мөнхцэцэг нар тус тус төгсжээ. Харин Шарын голын усны аж ахуйн технукомыг Газар зохион байгуулагч мэргэжлээр Н.Мөнхтуяа, БНАГУ-ын Геологийн сургуулийг Өрмийн мастераар М.Одгарьд, БНСЧУ-ын хөнгөн үйлдвэрлэлийн техник мэргэжлийн дунд сургуулийг Д.Энхтуяа, Нийтийн аж ахуйн үйлдвэрийн техникумийг Оёдлын мэргэжлээр Д.Оюунбаяр, ХАА-ын технукомын механикчаар А.Нямсүрэн, Металистын ТМС-ийг жолоочоор Б.Энхтайван, Анагаах ухааны дээд сургуулийг Эмчилгээ сувилгааны арга зүйчээр Д.Оюунчимэг нар тус тус төгссөн байна. Онц сурлагатан Д.Оюунцацрал маань харин Анагаах ухааны дээд сургуульд суралцаж байгаад ар гэрийн гачигдлаар төгсөж чадаагүй. Одоо хувиараа хөдөлмөрлөж байна. Салбар салбартаа ийнхүү ажлын гараанд гарсан тэд нараас маань нэлээдгүй төрийн одон медльтнууд төрсөн. Алтан гадас одонгоор Н.Уламбаяр, Ц.Эрдэнчимэг, Д.Оюунчимэг, Л.Гүнсэл, С.Гэрэлмаа нар энгэрээ мялаасан. Харин Хөдөлмөрийн хүндэт медалийг Д.Оюунчимэг, Ц.Эрдэнэчимэг нар хүртсэн. Түүнчлэн Ц.Эрдэнэбат МУСГЗ цол хүртсэн.

БОРНУУРЫН САА-Д ХУДАГ ГАРГАЖ ЯВСАН “Д”-ГИЙНХЭН

Эл ангийг 37 охид, хөвгүүд төгсжээ. Хар багын хөдөлгөөнтэй сэргэлэн ангийнхан маань бүгд л хувийн бизнес эхлүүлж, амьдралд хөлөө олж, ажил амьдралаа жигдрүүлсэн дээ гэж ангийн охин Л.Энхчимэг хуучилсан юм. Ангийн багшийн үгийг үг хэмээн хүлээж авч явсан нь энэ ангийнхны амьдрал өөд цуцалтгүй тэмүүлдэг зангийн эхлэл аж. Ангийн багш Д.Оюунсүрэн нь Физикийн багш төдийгүй Тэшүүрийн спортын мастер. Тэгээд ч болоогүй олон талын авьяастай байсан нь ангийнханд нь халдварласан гэлтэй. Бусад ангийнхнаасаа нийтэч зан чанараараа тэд гоцгойрч чаддаг байв. Ялангуяа охидууд нь сүрхий гэж үе тэнгийн үхэр, хонь жилтнүүд нь ч бидэнд үг цухуйлгаад амжсан юм. Энэхүү нийтэч, тууштай ангийнхнаас ганц хоёр сурагчийг нь онцолъё. Ангийн охин Д.Энхцэцэг. Тэрбээр МУИС, ШУС-ийн Түүхийн тэнхимийн багш, доктор, PhD, профессор. Монголын хутагт хааны учир, Монгол хаадын товчоо, Монгол хатад, Улсын эх дагина зэрэг сэдэвт бүтээл, хамтын бүтээл 20 орчим, судалгааны өгүүлэл 50 гаруй нийтлүүлсэн. Монгол Улсын боловсролын Тэргүүний ажилтан, Шинжлэх ухааны тэргүүний ажилтан. Алтан гадас одонтой нэгэн. Түүнчлэн ангийн охин Лхагважав овогтой Дунгармаа Техникийн их сургуулийг 1984 онд төгссөн. Усан хангамжийн инженерээр Монгол Улсын зөвлөх инженер, Техникийн ухааны магистр, НАА-н Тэргүүний ажилтан, Алтан гадас, Ус сувгийн удирдах газрын 30 жилийн ойн медалийг тус тус хүртэж байжээ. Мөн эл ангийн сурагч Л.Энхчимэг нь МУИС-ийг төгссөн нэлээдгүй сэргэлэн охин аж. Тэрбээр “Өүлэн менч” ХХК-ийг байгуулан оёдлын үйлдвэрлэлийн чиглэлээр 200 гаруй ажилчидтай хөдөлмөр хамгааллын хувцас болон сурагчийн дүрэмт хувцас үйлдвэрлэн өнөөдрийг хүртэл амжилттай ажиллан, Монгол Улсдаа ажлын байр нэмэгдүүлэн олон хүнийг ажилтай орлоготой байлгахын төлөө хичээн зүтгэж байгаа эмэгтэй бизнесмэн аж. Түүний хөдөлмөрийг төр үнэлэн ХХААХҮЯ-ны Тэргүүний ажилтан, Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одонгоор шагнажээ. Мөн ангиас Бямбасүрэн, Цэндбазар Ц.Уранчимэг алдарт эх болсон байна. Салбар салбарын тэргүүнүүд гэвэл Буянжаргал, С.Оюунхүү, Д.Энхцэцэг, Л.Энхчимэг, Ц.Уранчимэг, Л.Дунгармаа, Г.Бадамдулмаа, Д.Чимгээ, Бямбасүрэн нар бий. Гурван спортын мастерыг нь ч мартаж болохгүй. Тэд доор өгүүлэх спорт, урлагаараа тасархай 10г ангийнхантай ана мана, ач тач үзэлцдэг байжээ. Тухайн үеийн бас нэгэн сайхан дурсамж нь тэд улс орныхоо бүтээн байгуулалтад тус болж, Төв аймгийн Борнуурын САА-н Хөдөлмөр зусланд худаг гаргаж, төмс, хүнсний ногоо тарьж байжээ.

СПОРТЛОГ БАГШТАЙ, 20 МАСТЕРТАЙ “Г”-ГИЙНХЭН

Биеийн тамирийн М.Манал багштай 8д, 10г ангийг 46 охид хөвгүүд төгсчээ. Өдгөө тэдний үр хүүхэд, ач зээ, хүргэн бэр нийлээд 220 гаруй болж үржисэн байна. Арван жилийн үерхэл нөхөрхөл, анхны хайр гэдэг сайхан. Тэр л сайхан гэнэн цагаахан дурлалаараа жигүүрлэн ангиас гурван хос төрсөн. Ангийн хөвгүүн Л.Эрдэнэлхагва, Б.Оюун нар дөрвөн сайхан охинтой. Ё.Батсайхан Туяа нар хүү, охинтой болжээ. Тэдний минь амьдрал жигдэрч, ангийн болон сургуулийнхаа бахархал болж явна даа хэмээн ангийнхан нь ярьсан юм. 1979 оны 8д, 10г ангийнхны анги даасан багш нь сургуулийн биеийн тамирын багш М.Манал. Анги даасан багшийн уурлах нь хүртэл “хайр” байдаг гэлцдэг шүү дээ. Ангийнхан маань багшаараа бахархаж, өдгөө ч хэлсэн сургаал үгсээс нь үлгэр дуурайл авдаг гэж байлаа. Спортын хүний чанга гараар хүмүүжсэн болоод ч тэр үү, ангийн сурагчид спортод ихээхэн хорхойтой. Бүр болоогүй 20 гаруй спортын мастертай гэж байгаа. Спортын гавьяа шагналыг нь тоолоод байвал барагдахгүй тийм л спортлог хамт олон. Урлагаараа ч тэргүүлэгч. Үе дундаа тэргүүлдэг байсных нь нэгэн тод жишээ бол Жангар, Гэсэр багт наадмаараа аварга болж, тухайн үеийн Харшийн ёолкод орж байсан гэнэ. Эл ангийн хөвгүүн Ё.Батсайхан УБТЗ-ын тээвэр эрхэлсэн орлогч даргын албан тушаалыг 17 жил хашсан. УБТЗ ХНН-т 35 жил ажилласан байна. Тэрээр ОХУ-ын Хүндэт төмөр замчин, Олон улсын зөвлөх инженер юм. Ангийн бахархал болсон бас нэгэн сурагч нь Цэргийн гавьяаны улаан тугийн одонт П.Мөнхгэрэл. Тэрээр ШШГЕГ-ын хурандаа цолтой, Цэргийн хүндэт медаль гээд цэргийн салбараас хүртэж болох бүхий л гавьяа шагналыг хүртсэн нэгэн. П.Мөнхгэрэл нь ШШГЕГ-ын Захиргаа удирдлагын газрын даргаар ажиллаж байгаад тэтгэвэртээ гарсан байна. Түүний эцэг О.Пүрэв ч мөн хурандаа цолтой. Аав хүү хурандаа цолтнуудаараа 8д, 10г ангийнхан бахархдаг аж. Эл ангийн бас нэгэн бахархал нь ангийн охин Сүрэнхүү юм. Тэрээр тухайн үеийн Монголын хүүхэд залуучуудын эвлэлийн илгээлтээр Савхи, савхин эдлэлийн II үйлдвэрт ажиллаж байгаад тэтгэвэрт гарчээ. “Тавхай овогт Сүрэнхүү маань 1985 онд ахуйн осолд орж, хоёр хөлөө тайруулсан ч хөөрхөн охин төрүүлсэн. Гэсэн ч бидний найз эрүүл саруул нэгэн шиг амьдралын төлөө тэмцэж, үеийнхэнтэйгээ мөр зэрэгцэн ажилласан. Ганц сайхан охиноо АНУ-д сургуульд сургаж байгаа. Энэ мундаг бүсгүйгээрээ ангийнхан нь үргэлж бахархаж явна аа” хэмээн ангийн охин Б.Баясгалан ярьсан юм. Түүнчлэн эл ангиас төрийн дээд одон медальтан ч цөөнгүй төрсөн. Тухайлбал, төрийн шагналт, МУИС-ийн доктор, профессор, хуульч Должингийн Баярсайхан, Алдарт эх Бадамдоржийн Оюун, Б.Чулуун, Алтангадас одонт С.Батсайхан, Б.Баясгалан, П. Мөнхгэрэл, Б.Оюун, Б.Мөнхзул нараараа ангийнхан нь бахархдаг. Мөн Хөдөлмөрийн хүндэт медалиар Б.Оюун, Д.Даваа-дулам, Д.Дулам, Б.Оюунцэцэг, Т.Сүрэнхүү, С.Наранцэцэг, А.Чулуун, Б.Алтанцэцэг нар энгэрээ мялаасан байна. Түүнчлэн салбар салбартаа тэргүүлэгчид болох Я.Эрдэнэ-Очир, Р.Даваадулам, Б.Баясгалан, Я.Туяа, Оюунцэцэг, Т.Сүрэнхүү, Б.Мөнхзул, Ц.Энхболд, О.Зоригтхүү нар юм.

Ийнхүү хүмүүний амьдралын гэрэл гэгээт сурагч насныхаа цаг мөчийг хамт өнгөрүүлж, 40 жилийн хугацаанд нэгнээ үргэлжид санан дурсаж, уулзан учирч, баяр хөөр, жаргал зовлонгоо хуваалцаж яваа нэгэн хамт олны тухай өгүүлэхэд ийм байна. Эвсэг халуун сэтгэлтэй олон мундаг боловсон хүчнүүд төрсөн Ажилчны районы 10 жилийн 18 дугаар сургуулийн 1979 оны нэгэн үеийн төгсөлтийнхөн аз жаргалтай, хийморь лундаатай, сэтгэл хангалуун ажиллаж, амьдарч явна аа. Амьдралын ээдрээт нугачаанд хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлсэн 10г-гийн багш М.Манал, 10д-гийн багш Д.Оюунсүрэн болон 10а-гийн сурагч Н.Энхтайван, 10б-гийн сурагч Батцагаан, 10в-гийн сурагч Амарсайхан, Бурмаа, 10д-гийн сурагч Баттөгс, 10г-гийн сурагч Дамдинсүрэн нарыгаа нөхөд нь үүрд мөнх дурсан санана.

Categories
мэдээ цаг-үе

П.Нямдаваа: Одоогийн үйлдвэрлэлийн аргууд хорин жилийн дотор бүгд 3D принтингээр солигдоно

Шинжлэх ухааны академийн эрдэмтэд 3D принтинг технологийн талаар уулзалт хэлэлцүүлэг хийлээ. Хэлэлцүүлэгт 60 гаруй эрдэмтэд чуулан 3D принтингийн нэршилийг нэгтгэн нэг болгох, тулгамдаж буй асуудал, өөрсдийн санаа бодлоо солилцсон юм. Энэ үеэр Академич П.Нямдаваатай ярилцлаа.


-Гурван хэмжээст технологийг нэвтрүүлэх гол шаардлагууд нь юу вэ?

-2005 оноос хүчтэй яригдаж эхэлсэн аж үйлдвэрлэлийн дөрөвдүгээр хувьсгалын нэг элемент нь 3D хэвлэл. Өөрөөр хэлбэл компьютерээр удирдаад виртуал дүрслэл бүтээгээд түүнийгээ риал дүрслэл болгож гаргадаг. Энэ нь нэгдүгээрт, сургалтын арга, хоёрдугаарт, судалгааны объект, гуравдугаарт, үйлдвэрлэл юм. Зарим оронд 3D принтингийн аргаар байшин барьж байна. Уламжлалт аргаар байшин барихаас арав дахин бага хугацаанд маш бага өртгөөр хийх аргачлал. Машин, онгоцны үйлдвэрүүд жижиг деталуудынхаа 60 хувийг 3D принтингийн аргаар хийж байна. Манай улс бол хоцронгуй яваад байгаа. Монголд 3D хэвлэдэг, дүрслэл үүсгэдэг ганц хоёрхон компани байна. Эдгээр компианууд өөр өөрийнхөөрөө л явж байна. 3D принтингийн нэр томьёог цэгцлээд 2015 онд ISO гаргачихсан. Тиймээс Шинжлэх ухааны академиас санаачлагчдын групп байгуулж, 3D принтинг хөгжүүлж байгаа хүмүүсийг нэг санаа бодлын дор зангидвал зүгээр юм уу гэдэг үүднээс академичдынхаа саналыг сонсож байгаа юм.

-3D принтингийг нэвтрүүлснээс үр нөлөө нь юу вэ?

-Энэ бол аж үйлдвэрлэлийн дөрөвдүгээр хувьсал. Анх машин ажиллаж эхэлсэн үеийнх шиг хувьсал. Маш хурдан хувилбар гаргах машин. Скайнертай адилхан хүнийг тойруулсан 5-10 цацрагаар гурван секундэд зургийн чинь дүрслэлийг гаргаад шууд хэвлэдэг.

-Энэ технологийг бүх салбарт хэрэглэж болох уу?

-Эрүүл мэндийн салбарт мэс засал хийхийн тулд хүний эрхтэнг олон зүснэ, хагална. Түүнийг харахгүй ордог байхгүй юу. Заримдаа осол гарна. Ялангуяа ясанд хийж байгаа мэс засал толгойн яс хагарлаа гэхэд хүний бүтэн нүүрийг хийчихлээ гэдэг чинь компьютерийн тусламжтай хийх асуудал. Тиймээс мэс засал хийх аргыг сайжруулна. Чанарыг өндөр болгоно. Манайд ясны үе солих мэс заслын бүтээцүүдийг Америкаас авдаг юм байна. Тэр нь монгол хүнийхтэй таардаггүй. Түүнийг нь тааруулахын тулд хүний ясыг зорох хэрэгтэй болдог. Энэ их хэцүү. Тиймээс монгол хүнд таарсан зүйлийг бид л хийх хэрэгтэй. Үүнийг шүдний салбарт маш их хэрэглэж байгаа. Бялуу хийхэд ч ашигладаг гэх мэтээр хэрэглэдэггүй салбар байдаггүй. Одоогийн үйлдвэрлэлийн аргууд хорин жилийн дотор бүгд 3D принтингийн аргаар солигдоно. Түүний эхийг бид тавих ёстой.


3D технологийг ашиглан байшин барилга, машин техникээс өгсүүлээд хүний эд эрхтэнг хүртэл хийх боломжтой гэнэ. Гурван хэмжүүрт технологийн талаар эрдэмтэд 1980 оноос ярих болсон бөгөөд АНУ-ын инженер Чарльз Халл анхны 3D принтерийг бүтээсэн гэгддэг. Энэ технологийн хамгийн гол онцлог нь компьютер дээр бүтээсэн виртуал дүрсийг бодит болгох явдал байжээ. Дэлхий дахинд хүлээн зөвшөөрөгдсөн томоохон техник үйлдвэрлэлийг компаниуд энэ технологийг ашиглан үйл ажиллагаагаа улам өргөжүүлж байна. Тухайлбал, дэлхийн анхны автомашин үйлдвэрлэгч “Форд” корпораци 3D принтингийг ашиглан цилиндр, тоормосны диск, гол зэрэг туршилтын нарийн загваруудыг ердийнхөөс нэг сарын өмнө гаргах болжээ.

3D принтингийн аргыг Монголд эрүүл мэндийн салбарт ихээхэн хэрэглэх болжээ. Энэ талаар ГССҮТ-ийн “Яс үений гэмтэл”-ийн тасгийн эрхлэгч С.Сүхбат ярихдаа “Бид хэрхэн 3D объектыг бий болгох талаар хоёр сарын турш судалсан юм. Ач холбогдолтой гэдгийг нь мэдэж байсан учраас 3D хэвлэлийн үр ашгийг аль хэдийнэ үзчихсэн улс орнуудаас туршлага судаллаа. Одоо энэ технологийг эх орондоо нутагшуулж, хөгжүүлэх л чухал байна. Үүнийг анагаах ухааны салбарт нэвтрүүлснээр хагалгааны явцад гарах хүндрэлээс урьдчилан сэргийлэх боломж бий болох юм. Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаа эмнэлгүүд одоохондоо энэ технологийг ашиглаагүй байна. Хагалгаа хийхээс өмнө сургалт туршилтын маягаар залуу эмч нарыг чадавхжуулахад ашиглавал зохих технологи юм. Тэр дундаа ясны бутралыг нөхөх мэс ажилбарт илүү түлхэц үзүүлнэ гэж харж байна. Үүнийг хөгжүүлэхэд анагаах ухааны салбарынхны мэдлэг дутаж байгаа учраас нарийн мэргэжлийн инженерүүд хэрэгтэй байна” гэв. Анагаах ухааны салбарт амжилттай ашигласан жишээнээс дурдвал Их Британи улсад хүнд титан аарцаг суулгасан, АНУ-д нярай хүүхдэд хуванцар мөгөөрсөн хоолой суулгасан зэрэг тохиолдол гарч байв. Мөн 3D хэвлэлийг ашиглан үйлдвэрлэсэн анхны эм нь 2015 оны наймдугаар сард FDA-р сайшаагдсан ажээ. Нунтаг суурьтай холбогчууд нь эмийг нүхтэй болгож, эмээ залгихад хурдан уусахад нь тусалдаг байна.

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

​“Өдрийн сонин”-д “Турк багш нарыг харсаар байгаад цаазын тавцанд гаргах нь монгол хүний хийх зүйл биш” хэмээн өгүүлжээ

Өглөө бүр тантай хамт байдаг “Өдрийн сонин”-ы баасангаригийн дугаар 16 нүүрээр хэвлэгдэж, та бүхний гар дээр хүрч байна.

Монголбанк өчигдөр
инфляцийн төлөв байдлыг
танилцууллаа. Инфляци оны
эцэст 7.2 хувь байна гэсэн
төсөөлөл гарчээ. Энэ тухай нэг, 11 дүгээр нүүрэнд нийтэллээ.

УИХ-ын гишүүн ,
МАН-ын бүлгийн дарга
Д.Тогтохсүрэнтэй
ярилцсаныг нэг, хоёрдугаар нүүрнээс сонирхон уншаарай.

Мөн “Эксклюзив” компанийн
захирал Г.Майцэцэгтэй хийсэн ярилцлагыг нэг болон 13 дугаар нүүрнээс унших боломжтой.

“Өдрийн сонин” гол бичлэгийн гуравдугаар нүүрт нийтлэлч Д.Мөнгөндалайгийн “Турк багш нарыг
харсаар байгаад
цаазын тавцанд гаргах
нь монгол хүний хийх
зүйл биш” нийтлэл хэвлэгдлээ.

Улс төрийн тавдугаар нүүрэнд судлаач, профессор
Д.Баярхүүтэй ярилцсан ярилцлагыг нийтэллээ.

УЕПГ-ын Шүүхэд төрийг
төлөөлөх хэлтсийн Төр
нийтийн ашиг сонирхлыг
хамгаалах албаны ахлах
прокурор Х.Батчимэгтэй
ярилцлаа. Эднийх хууль
бусаар олж авсан хөрөнгийг
хураахад бодлогоо
чиглүүлж байгаа бөгөөд төрийн албан хаагчийн
үндэслэлгүйгээр хөрөнгөжсөн 644 сая төгрөгийг
улсын орлого болгуулахаар нэхэмжилсэн гэнэ. Энэхүү ярилцлагыг долдугаар нүүрнээс уншиж сонирхоорой.

Эрүүл мэндийн яамнаас
хөнгөлөлттэй эмийн
олголтын талаар өчигддөр мэдээлэл
хийсэн. Энэ тухай дэлгэрэнгүй мэдээллий 11 дүгээр нүрнээс уншиж мэдээрэй.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugins/news/login/

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы пүрэв гаригийн дугаараас уншаарай.

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. Мөн “Мөнгөн завъяа” дахь сонин борлуулах цэг, Сансрын үйлчилгээний төв дэх сонин борлуулах цэг, Хан-Уул дүүргийн 19 дүгээр хорооллын үйлчилгээний төвд байрлах сонин борлуулах цэг, Саппорогийн “Миний дэлгүүр” дэх сонин борлуулах гол гол цэгүүдээс худалдан авч болохыг дуулгая. Түүнчлэн “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу. Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88085029 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээллийг аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 19001987-гоос лавлана уу.

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮХЭН ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нийгэм

Нийгмийн даатгалын илүү төлсөн шимтгэлийг буцаан олгож байна

Нийгмийн даатгалын байгууллагаас даатгуулагчийн илүү төлсөн шимтгэлийг буцаан олгож эхэллээ.

Үндсэн ажлаасаа гадна давхар ажил хөдөлмөр эрхэлж, нийгмийн даатгалын шимтгэл төлсөн даатгуулагчийн сарын хөдөлмөрийн хөлс, түүнтэй адилтгах орлого нь тухайн үед мөрдөгдөж буй шимтгэл ногдуулах хөдөлмөрийн хөлсний дээд хэмжээнээс хэтэрсэн тохиолдолд илүү төлөгдсөн шимтгэлийг буцаан олгодог байна. Нийгмийн даатгалын ерөнхий газраас ажил олгогчийн нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөлтийн тайлан, даатгуулагчийн шимтгэл төлсөн тооцооны хуудас, өгөгдлийн сангийн мэдээлэлд тулгуурлан илүү төлсөн шимтгэлээ буцаан авах эрх бүхий даатгуулагчийн нэрсийн нэгдсэн жагсаалтыг гаргасан байна. Энэ жилийн тухайд 12449 даатгуулагчид 3.4 тэрбум төгрөгийг буцаан олгох юм байна. Даатгуулагч нь илүү төлсөн шимтгэлээ авахын тулд үндсэн ажлынхаа харьяа нийгмийн даатгалын хэлтэст хандах бөгөөд ингэхдээ баталгаажсан нийгмийн даатгалын дэвтэр, үндсэн ажлаас гадуур гүйцэтгэсэн ажил, үйлчилгээний орлогоос төлсөн шимтгэлийг бүртгэх дэвтэр, иргэний үнэмлэх, даатгуулагчийн нэр дээр нээсэн банкны харилцах дансны тодорхойлолт зэргийг бүрдүүлнэ. Нийгмийн даатгалын байгууллага нь даатгуулагчийн хүсэлтийг хүлээн авч, илүү төлсөн шимтгэлийн тооцооллыг хийсний дараа банкин дахь харилцах данс руу нь шилжүүлэх юм байна.