Яг үнэндээ малыг хөлөөр нь Хятад руу гаргах нь Монголд үнэхээр их ашигтай байлаа. Тэр тусмаа гадаа гандаж, хөдөө хөхөрч явдаг малчдын амьдрал сэвхийтэл босоод ирэх боломж, үүд хаалга цэлийтэл нээгдэх байв. Мөн улс орны эдийн засагт ч хувь нэмэр болчихоор байв. Гэтэл У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар тэр боломжийг нь үгүй хийчихлээ. Сүүлийн 20 гаруй жил Монголын хөдөө аж ахуй тэр дундаа малын махны салбарт нар гараагүй. Ямар ч шинэчлэл, ахиц дэвшил хийгдээгүй. “Хүчит шонхор” захын хэдэн ченж л малчдын хөдөлмөрөөс их хэмжээний ашиг хүртэж ирсэн. Тэд малчдаас мал, махыг нь хямд худалдаж аваад нийслэлийнхэнд тэнгэрт тулсан үнээр зардаг байдал хичнээн он дамнан үргэлжилж байна. Өөрөөр хэлбэл, монголчууд малынхаа махыг экспортолно гэдэг холын мөрөөдөл байсан. Гэтэл ашгүй урд хөршийнхөн манайхаас хонь, ямаа худалдан авч, хүнсэндээ хэрэглэхээр болсон. Бас малыг хөлөөр нь гаргахаар болж, тодорхой ажлууд хийгдэж, одоо нэг мал үнэд хүрэх нь гэж байв. Гэтэл сошиалаар нэг “Малыг амьдаар нь хил гаргах нь буруу. Буянт малаа хятадуудын хоол хүнсэнд өгч болохгүй. Мал стратегийн гол бүтээгдэхүүн шүү дээ. Арай ч дээ, У.Хүрэлсүх, Ч.Улаан хоёр хятадуудтай нийлээд Монгол Улсыг малгүй болгох гэж байна. Хятадууд ядарсан хэдэн малчны насаараа хөдөө хөхөрч, гадаа гандаж өсгөсөн малыг нь хямд үнээр худалдаж авчихаад, нутагтаа үржүүлэгт оруулж, өсгөөд хэдэн жилийн дараа бидэнд хэд дахин нэмсэн үнээр зарах гэж байгаа бодлого. Бас монголчуудыг малгүй болгох урд хөршийн далд төлөвлөгөө” гэх мэтээр эсэргүүцсэн давлагаа үүссэн. Үүний дараа нэр бүхий УИХ-ын гишүүд хэдэн төрийн бус байгууллагын тэргүүн өмнөө суулгачихаад “Малаа хятадуудад зарахгүй. Монгол малын удмын сан алдагдана” гээд л нүдэндээ нулимс цийлэгнүүлж, хоолойгоо чичрүүлэн мэдээлэл хийж попорсон.Тэднийг хэвлэлийн хурал хийсний дараа “Гэртээ тарган хонины мах идэж ирчихээд “Монгол малаа хайрлая. Хятадуудад өгч болохгүй ч гэх шиг. Тийм л малдаа хайртай юм бол цагаан хоолтон болчих. Адилхан л нядлаад идэх байж” гэж хүртэл малчид дургүйцлээ илэрхийлж байв.
Хэдхэн өдөр нийгмийн сүлжээнд малыг хөлөөр нь хил гаргахыг эсэргүүцсэн мэдээлэл ар араас нь цувруулахад л Засгийн газар буугаад өгчихсөн хэрэг. У.Хүрэлсүх Засгийн газрын ээлжит хурал дээр “Малыг хөлөөр нь хил гаргахгүй” гэж мэдэгдсэн. Үнэндээ “УИХ-ын сонгуулийн өмнө мал хилээр амьдаар нь гаргахгүй гэсэн шийдвэр гаргачихвал ард түмнээсээ очков авах юм байна” гэж тооцоолсон бололтой, ерөнхий сайд. “Малыг хөлөөр нь хил гаргахгүй байх шийдвэрийг хэнд зориулж гаргасан бэ” гэж асуувал тэр эргэлзэж тээнэгэлзэх юмгүй “Ард түмнийхээ хүсэл зорилгыг биелүүлсэн” гэж хариулах биз ээ. Гэхдээ малыг хилээр хөлөөр нь гаргах, гаргахгүй нь Ерөнхий сайд хийгээд УИХ-ын гишүүдэд тийм ч чухал асуудал биш. Тэдэнд ард түмнээс оноо авах л чухал. Сошиалаар санаатайгаар давлагаа үүсгэж, ард түмэн эсэргүүцэж байгаа мэтээр бидний өмнөөс сэтгэгдэл, пост оруулаад түүнийг нь дэмжсэн сошиалд идэвхтэй 200 хүнээс оноо авах гэсэн л үйлдэл юм. Ингээд харахаар хийх юмаа олж ядсан сошиалчид, фэйсбүүк, твиттерийн тэнэгүүд Монгол төрийн бодлогыг гаргаад ч байх шиг. Ингэж төр барина ч гэж юу байх вэ. Гэхдээ л энэ бол одоогийн манай төрийн үнэн нүүр царай. Үнэн хэрэгтээ малчид малыг махлах юм уу, амьдаар нь зарж хэдэн төгрөгтэй болох гэж л өсгөж, үржүүлж, жилийн дөрвөн улирлын турш араас нь явж байгаа. Түүнээс буянт мал гээд хайрлаж хамгаалаад байгаа зүйл огт байхгүй шүү дээ. Малчид хотноосоо хонь, ямаагаа нядлаад хотод ирэхээр гэдэс дотор, толгой шийр, нэхий, арьс нь үнэд хүрдэггүй. Арайхийж хоёр гурван мянган төгрөгөөр өгдөг.Тийм ч учраас малыг нь өндөр үнээр худалдан авахыг тэд хамгийн ихээр дэмжинэ. Тэр тусмаа амьдаар нь гаргахыг малчид хамгийн ихээр дэмждэг.Тэдэнд мал, мах нь үнэд хүрч л байвал “Хүчит шонхор”-ын ченжүүд нь авна уу, хятадууд нь байна уу хамаагүй.
Манай улс Хятад руу мах гаргах торгон үе нь өнгөрсөн хавар байлаа. БНХАУ-д Африкийн гахайн мялзан өвчин тархсаны улмаас сая орчим гахайгаа устгасан юм. Хятад дэлхийн гахайн махны хэрэглээний хагасаас илүү хувь буюу 700 сая гахайг жилд гадаадын зах зээлд нийлүүлдэг. Гэтэл мялзан өвчнөөс болж гахайн махаа идэж чадахгүйд хүрсэн. Тэгээд ч зогсохгүй дэлхийн зах зээлд нийлүүлэх боломжгүй болсон. Өөрөөр хэлбэл, махны эрэлт маш их үүсч, дэлхийн олон орон Хятад руу мах нийлүүлэх гэж хошуурсан. Энэ далимаар Хятадын махны хэрэглээг хонины махаар орлуулах бүрэн боломж, энэ төрлийн үйлчилгээний цонх манайханд онгойсон гэсэн үг. Тодруулбал, БНХАУ-ын Засгийн газар ч өнгөрсөн хавар хэдэн сая тонн мах манайхаас худалдаж авах шийдвэр гаргасан. Гэтэл яг энэ үед нь сошиалын тэнэгүүд солиорч гарсан. Засгийн газар ч тэдний үгэнд ороод малыг хөлөөр нь гаргахыг хорьчихсон. Бодит байдал дээрээ энэ нь гавьяа байгуулах биш гай болсон, малчдад. Тэртэй тэргүй нядалгаанд оруулах малаа хилээр гаргаад байж болох л байсан. Үүндээ харин Засгийн газар дорвитой анхаараад үржилд оруулах боломжгүй стандартыг ягштал бариад л эр малаа гаргаж болох байв. Тэгсэнсэн бол толгой шийр, нэхийнээсээ эхлээд үнэд хүрээд ирэх л байлаа. Нэхий, толгой шийр нь дахин боловсруулалт, нэмүү өртөг шингээх бүтээгдэхүүн боловсруулж чаддаггүй Монголд ямар ч хэрэггүй. Өөр нэг зүйл нь нядалгаанд зориулсан мал “Эмээлт” зэрэг түүхий эдийн хэдэн зах дээр жилийн дөрвөн улирал хатдаг. Монголчууд буянт мал гэж ярих дуртай. Тэгсэн мөртлөө үр ашиг шимийг нь хүртэж байгаа хэдэн малаа хятадуудаас илүү зовоож тарчлаадаг. Хэдэн өдрөөр хашаалчихаад өвс идүүлэх нь битгий хэл ус уулгахгүй төмөр хашаанд хорьчихдог. “Муу нүүрэндээ үстэй малыг хэдэн хоног ч хорьсон яадаг юм. Өвс, ногоо идүүлээд ус уулгачихвал чацга баас нь дийлдэхгүй” гэж хээв нэг хэлчихээд л зогсож байдаг. Үүнийг манай хятадуудад малаа зарахгүй гэж дөвчигнөөд байгаа хүмүүс огт мэддэггүй, анзаардаггүй. Анзаарахыг ч хүсдэггүй байж мэдэх юм. Эмээлтэд зарж болж байгаа малыг Эрээнд амьдаар нь аваачаад зарахад ямар ч ялгаа байхгүй. Харин ч гадаадад илүү үнэ хүрнэ. Хэрвээ малыг хөлөөр нь экспортолсон бол салбарын сайдын “Засгийн газрын 318 дугаар тогтоол гараад хэрэгжиж байгаа. Энд малыг амьдаар нь гаргах, тэр дундаа үржлийн бус эр хонь, ямааг гаргаж болох талаар чиглэл өгсөн байдаг. Нөөцийн 20 хүрэхгүй хувийг амьдаар гаргана гэж тус тогтоолд тусгасан” гэсний дагуу жилд 14 орчим сая толгой бог малыг өмнөд хөршид худалдах боломжтой байж. Толгой нэг бүрийг хамгийн багадаа 150 ам.доллараар зарлаа гэхэд бид жилд 2.1 тэрбум ам.доллар олох байв. Ийм зах зээлийн мэдрэмжгүй, поп популизм хөөсөн засаг төрийн бодлого явуулаад баймааргүй байна. Монгол Улс мал аж ахуйн орон. Тиймээс дэлхийн зах зээлийн махны салбарт гол тоглогч улс болох ёстой. Ингэхийн тулд малаа хөлөөр нь гаргах нь хамгийн зөв алхам. 70 сая малтай улс үржлийн бус малаа амьдаар нь гаргахгүй байна гэдэг аманд орсон шар тосыг хэлээрээ түлхэж байгаагаас ялгаагүй зүйл. Хүчтэйхэн цасан шуурганаар хэдэн мянгаараа үхчихдэг нүдний хөрөнгө шүү дээ.
Ус цаг уур орчны шинжилгээний газрын мэдээгээр маргаашнаас буюу долдугаар сарын 15-аас 17-ны хооронд баруун аймгуудын ихэнх нутгаар, төв болон говийн аймгуудын нутгийн зарим газраар хур тунадас орох бол долдугаар сарын 18-нд баруун аймгуудын нутгийн зүүн хэсэг, төвийн аймгуудын нутгийн ихэнх, говийн аймгуудын нутгийн зарим газраар дуу цахилгаантай бороо орохыг анхааруулж байна. Борооны өмнө салхи түр зуур ширүүсэх аж.
Тулгар төрийн 2228, Их Монгол Улсын 813, Ардын хувьсгалын 98 жилийн ой, Үндэсний их баяр наадмын хүчит бөхийн барилдаанд 512 хүчтэн зодоглосноос Хэнтий аймгийн Өмнөдэлгэр сумын харьяат, Улсын арслан Энхтөгсийн Оюунболд түрүүлж, Улсын аварга цол хүртсэн билээ. Ийнхүү тэрбээр Хэнтий аймгаас төрсөн 10 дахь аварга цолтон болов. Тэгвэл Хэнтий аймгийн нутгийн зөвлөлөөс шинэхэн аваргадаа “King tower” хотхонд таван өрөө байр бэлэглэжээ.
Наадмын өдрүүдэд улсын хэмжээнд 606 эх амаржиж 313 хүү, 293 охин мэндэлжээ.