Month: April 2019

Транспэрэнси Интернэшнл байгууллагын гүйцэтгэх захирал О.Батбаяртай ярилцлаа.

-Авлигын нөхцөл байдал өнөөдөр манайд ямар байна вэ?

-Манай төрийн бус байгууллага, сэхээтнүүд уулзаж авлигын нөхцөл байдал хүндэрсэн талаар хэлэлцэж байна л даа. Өнөөдөр манайд авлига газар авсан нь ажилгүйдэл, иргэдийн амьжиргааны түвшин зэргээс харж болохоор байна. Монгол Улс өнөөдөр авлигын хямралд орчихсон. Авлигын хямрал гэдэг маань авлигаас үүдэлтэйгээр эдийн засаг, улс төрийн хямралд орж улс орон үймээд байгааг хэлж байгаа юм. Өнөөдрийн манай нийгэм яг л ийм болоод байна.

-Таны ярьж багаа авлигын хямралаас гарах арга зам юу байна. Олон улсын жишиг нь ямар байдаг юм бол?

-Бид улстөрчид, улс төрийн намуудад найдаад олон жилийг үзэж байна. Улстөрчид, улс төрийн намууд аварна гэж бид итгэж ирсэн. Харамсалтай нь, эд маань өөрсдөө авлигын хямралд орчихсон учраас татаж гаргахаасаа өнгөрөөд байна л даа. Энэ тохиолдолд иргэний нийгэм, иргэд, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл манлайллыг авдаг олон улсын жишиг бий. Иргэний, нийгэм иргэд, хэвлэл мэдээлэл хамтарч ажиллаж дуу хоолойгоо хүргэж авлигын хямралаас гарна. Бид Ардчиллын институци гэж ярьдаг. Ардчиллын институци хэн юм гэхлээр нэг нь хэвлэл мэдээлэл. Нөгөө нь иргэний нийгэм, улс төрийн намууд, сонгуулийн ерөнхий хороо, аудитын газар, шүүх засаглал, төрийн байгууллагууд гээд энэ бүхэн ардчиллын институци. Энэ бүхнээс шүүх, аудитын байгууллага, засгийн газар, улстөрчид бүгд хараат болчихсон. Тиймээс авлигаас гарах гол ачаа нь иргэний нийгэм, иргэд, хэвлэл мэдээлэл дээр ирж байна. Авлигын хямралаас улстөрчид, улс төрийн намууд биш иргэний нийгэм, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, иргэд өөрсдөө гаргана.

-Авлига хаана, аль салбарт гаарч байна вэ?

-Өнөөдөр өндөр түвшний авлига гол асуудал болж байна. Авлигын хямралд оруулсан гол буруутнууд нь улс төр, бизнесийн бүлэглэлүүд байна шүү дээ. Авлига өндөр байгаа орны жишээг харахад улс төр бизнесийнхэн оройд гараад суучихсан байдаг байхгүй юу. Монгол ийм болчихоод байна. Үүнийг авлигын индекстэй холбох ёстой. Транспэрэнси Интернэшнл байгууллага авлигын индексийг энэ оны нэгдүгээр сарын 29-нд танилцуулсан. Энэ үеэр манайхыг “Монгол Улс авлигын индексээр 37 оноо авлаа. Танай бүсийн дундаж оноо 44 байдаг” гэж зарласан. Ер нь 40 –өөс доош оноо авсан улс оронд эрсдэл байна гэдгийг Транспэрэнси Интернэшнл байгууллагаас гаргасан.

-Ямар эрсдэл?

-Энэ улсуудад популизм газар авсан байна гэдгийг сануулсан. Өөрөөр хэлбэл, улстөрчид нь популист гэсэн үг. Байх ёстой засаглал ардчиллын институци нь сул байгаа юм. Шүүх, АТГ, Сонгуулийн ерөнхий хороо гэх байгууллагуудын үйл ажиллагаа нь сул байна л даа. Оронд нь хэдэн популист нөхөд төрийн толгойд гарчихаад л цээжээ дэлдээд хашхираад байдаг. Ийм улсууд дарангуйллын ардчилал руу шилжих магдалал өндөр гэж Транспэрэнси Интернэшнл байгууллагаас анхааруулсан. Ганц манайд ч биш 40-өөс доош оноо авсан улсуудад хандаж хэлж байгаа юм л даа. Өнөөдөр дээр гарсан хэд маань биднийг ардчиллын дарангуйлал руу чирээд байна. Шүүх засаглал, прокурор, АТГ гээд бүх байгууллагуудад халдаж байна шүү дээ.

-Ардчиллын дарангуйллаас сэргийлэхийн тулд хийх ёстой эхний алхам нь юу вэ?

-Монгол Улсын авлигын индексийн оноо 40-өөс дээш гарахгүй олон жил болж байна. Нөгөө ардчиллын институциэ бэхжүүлэхгүй байгаа болохоор л тэр шүү дээ. Шүүх засаглалаа хараат бус болгож, АТГ-аа улам бэхжүүлж, төр нь өөрөө хүсэл эрмэлзэлтэй байж, бизнесийн орчноо бэхжүүлж энэ бүх салбарт авлигалыг арилгахгүй бол ахихгүй уруудаад л байна. Ардчиллын индексээ бэхжүүлэхгүйгээр авлигын индекс өсөхгүй. Ирэх жил бол авлигын индекс унах нь тодорхой болчихлоо. Хамгийн чухал институцийг нь нулимаад хаячихлаа. Шүүгчийн эрх зүйн байдлын хууль, дагалдах хууль болох Прокурорын хууль, Авлигын эсрэг хуулиндаа өөрчлөлт оруулсан нь өөрөө Монгол Улс НҮБ-ын авлигын эсрэг конвенцийг ноцтойгоор зөрчсөн үйлдэл болсон. Энэ заалтын 11 болон 13-т нь “Конвенцид элссэн улсууд шүүх засаглал ба авлигатай тэмцэх байгууллагуудынхаа хараат бус байдлыг бэхжүүлнэ” гэж үүрэг хүлээсэн. Одоо манай улсад НҮБ хүний эрхийн байгууллагын хараат бус шүүхийн шинжээчид ирж ажиллана. Шаардлагатай бол НҮБ-ын ерөнхий ассамблейд танилцуулах гэж байна.

-Популимз гээд л яриад байдаг. Мөн чанарыг нь иргэд тэр бүр мэддэггүй. Мэдэхгүй учраас их хурал ийм төрлийн хүмүүсээр дүүрчихээд байна шүү дээ?

-Популизм гэдэг өөрөө том үзэгдэл. Өнөөдөр олон орны улстөрчид популист болоод байна. Өөрийгөө ардчилагч гээд зарлаад байдаг. Гаргаж байгаа үйлдэл нь ардчиллын эсрэг байна. Ард түмэнд таалагдсан зүйл хийхийг оролддог. Тэр жинхэнэ ардчиллын суурь зүйлийг үнэгүйдүүлдэг. Авлигын индексээр 40-өөс доош оноо авсан улс орны удирдагч нар бүгд авлигын гэмт хэрэгт холбогдсон, холбогдож байсан хүмүүс байдаг. Манай удирдагчид ч гэсэн бүгд л АТГ-т дуудагдаж шалгуулж байсан хүмүүс байна шүү дээ. Худлаа ярьж, иргэдийн тархийг угааж байгаад л гараад ирдэг. Популист улстөрчид бүгд л авлигачид байдаг. АТГ, Шүүх гэх зэрэг ардчиллын институцийг сулруураад популизм гээд байж байх нь тэдний оршин тогтнох цор ганц арга нь.

-Иргэд популистуудыг энгийнээр яаж таних вэ. Сонголтоо яаж хийх вэ?

-Одоо хууль эрх зүйн орчингоо л сайжруулах хэрэгтэй байна. Үүний тулд сонгуулиа зөв өгөх ёстой. Худлаа амлаж, хийрхсэн, хашхирсан хүнээс татгалзаж шударга ёсны төлөө зүтгэж буй хүнд сонгож эрх зүйн орчноо сайжруулах хэрэгтэй. Уул нь хэдхэн хуулийг өөрчлөөд л болох асуудал. Улстөрчдөд хүсэл эрмэлзэл алга. Улстөрчдийн хүсэл эрмэлзэл байгаад богино хугацаанд үр дүн гаргасан улс ч байна. Гүрж, Латви, Эстони гэх зэрэг улсууд богино хугацаанд үүнийг амжуулсан. Манайд ч боломж бий.

Хүүхдийн хүчирхийллийн эсрэг гэмт хэргийн талаар Нийслэлийн цагдаагийн газрын Хүүхдийг гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн дарга, цагдаагийн хурандаа Б.Батзоригтой ярилцлаа.

-Нийслэлийн хэмжээнд хүүхдийн эсрэг гэмт хэргийн нөхцөл байдал ямар байна вэ?

-Нийслэлийн хэмжээнд 2018 онд 1128 хүүхэд гэмт хэрэгт өртөж хохирсон нь өмнөх оны мөн үеэс 1.1 хувиар өссөн үзүүлэлттэй байна. 2019 оны нэгдүгээр сарын байдлаар 7.1 хувиар буурсан үзүүлэлттэй байгаа боловч цаашид өсөх хандлагатай байна. Энэ нь иргэдийн эрхээ хамгаалах, хүчирхийллийг үл тэвчих хандлага нэмэгдсэн, ихэвчлэн гэр бүлийн гишүүдээс гомдол гаргадаг байсан бол хөндлөнгийн этгээдээс тухайн гэр бүл дэх хүчирхийллийг мэдээлэх хандлага нэмэгдсэнтэй холбож үзэж болно. Хүчирхийлэл бүрийн цаана хүүхэд байдаг. Хүүхдийн халдашгүй эрх нь насанд хүрэгчдийн санаатай, болгоомжгүй үйлдлийн улмаас олон талаар зөрчигдсөөр байна. Ихэвчлэн зам тээврийн осолд өртөх, хүний эрүүл мэндийн халдашгүй байдлын эсрэг гэмт хэрэг хуучнаар танхай, зодооны хэрэг, гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртөх, зарим тохиолдолд хулгай, дээрэм, залилан, хүчиндэх гэмт хэргүүдэд өртөж байна. Иргэн бүхэн бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөн хүүхдийн хууль ёсны эрх ашиг бүрэн хамгаалагдаж байна уу гэдэгт анхаарал хандуулах шаардлагатай.Бүртгэгдсэн хэргүүдийг судлахад хүчирхийлэгч нь ихэвчлэн тухайн гэр бүлийн амьжиргааг залгуулдаг, гэр бүл, хамаатан садны холбоотой шалтгаанаар хохирогчийг буруутгах, төрсөн эх нь хүртэл гомдолгүй гэж мэдүүлэг өгөхийг ятгах зэргээр хүүхдийн эрх ашгийг бүрэн төлөөлж чадах эсэх нь эргэлзээтэй нөхцөл байдал үүсч байна. Үүнд тухайн нутаг дэвсгэр дэх төрийн болон төрийн бус байгууллагууд анхаарч ажиллах шаардлагатай. Хүүхдийн эсрэг бэлгийн хүчирхийлэл бүр урт удаан хугацаанд хаалттай хаалганы цаана үргэлжилсэн байдгийг санаж байх ёстой.Насанд хүрсэн эрүүл хүний толгойд багтамгүй амиа хорлох аймшигт бодлыг хүчирхийлэлд өртсөн хүүхдүүд тээж явдаг гэдгийг анхаарах хэрэгтэй.

-Хүүхдийн эсрэг гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр ямар ажлууд зохион байгуулж байна вэ. Ямар үр дүн гарсан гэж бодож байна?

Энэ оны хоёр, гуравдугаар сард Нийслэлийн Хүүхэд, гэр бүлийн хөгжлийн газартай хамтран хүүхдийг гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, хараа хяналтгүй хүүхдийг илрүүлэх чиглэлээр “Цахим тоглоом”, “Илрүүлэлт-2019” зэрэг хэсэгчилсэн арга хэмжээг зохион байгуулсан юм. Энэ үйл ажиллагааны хүрээнд 78 удаагийн нэгдсэн шалгалтыг зохион байгуулж, 54 зөрчлийг илрүүлэн 157 иргэнийг 5.720.000 төгрөгөөр торгосон. Зөвшөөрөлгүй болон стандартын шаардлага хангаагүй 30 газрын үйл ажиллагааг түр зогсоож, зургаан газрын үйл ажиллагааг түдгэлзүүлсэн байгаа.Хараа хяналтгүй байж болзошгүй нийт 192 хүүхдийг олж тогтоон хүүхдэдээ анхаарал хандуулаагүй эцэг, эхэд Зөрчлийн тухай хуулиар 940 мянган төгрөгийн торгууль ногдуулах, Сэтгэцийн эрүүл мэндийн үндэсний төв, Харилцаа холбооны зохицуулах хороо зэрэг холбогдох байгууллагатай хамтран зорилтот бүлгүүдэд чиглэсэн нөлөөллийн үйл ажиллагааг зохион байгуулсан байна.

-Хүүхдийн эсрэг гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр төр засгаас болон цагдаагийн байгууллагаас хэрэгжүүлж байгаа үндсэн бодлого чиглэл юу вэ?

-Төрөөс хүүхэд хамгааллын чиглэлээр тодорхой бодлогын баримт бичгүүдийг батлан гаргаж, шаардлагатай зарим санхүүжилтийг шийдвэрлэж өгч байгаа нь үр дүнгээ өгнө гэж найдаж байгаа. Хүүхдийн төлөө үндэсний зөвлөлийн 2018 оны арванхоёрдугаар сарын 3-ны өдрийн гуравдугаар тогтоолоор хүүхэд хамгааллын бодлогын жишиг баримтыг баталж өгсөн. Үүнд төрийн болон хувийн хэвшлийн байгууллага бүр эцэг, эхийн зөвлөлийг дэргэдээ байгуулж, бүх талаар дэмжин ажиллах ёстой талаар тодорхой дурдсан байгаа. Энэ нь тухайн байгууллагын алба хаагчдын гэр бүлийн тогтвортой байдал, цаашлаад боловсон хүчний бодлогод ч эерэгээр нөлөөлнө. Яагаад гэвэл гэр бүлийн амар тайван тогтвортой байдал ямар ч байгууллагын ажлын үр дүнг дээшлүүлнэ гэдэг талаар тэр бүр бодохгүй байна. Энэ тогтоолыг хэрэгжүүлж, бусад хууль тогтоомжоо хэрэгжүүлээд явбал бид хүүхдээ хамгаалах бүхий л боломжууд байна.

-Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хуулийн хэрэгжилт ямар байна вэ?

– Хууль бол хэрэгжүүлэх ёстой эрх зүйн баримт бичиг. Хууль хяналтын байгууллагууд чиг үүргээрээ тодорхой ажлуудыг зохион байгуулж ажиллаж байгаа ч зарим газар хангалттай биш байна. Тухайлбал Баянзүрх, Сонгинохайрхан дүүргийн шүүхүүдийн гэр бүлийн хүчирхийллийн зөрчлийг шийдвэрлэж байгаа тоон үзүүлэлт тэнгэр газар шиг зөрүүтэй байна. Хүн амын тоо, бүртгэгдэж байгаа дуудлага, мэдээлэл ойролцоо түвшинд байгаа ч хүчирхийлэл үйлдэж байгаа этгээдийн асуудлыг шийдвэрлэхдээ яагаад ийм зөрүүтэй байгааг сэтгүүлчид та бүхэн тодруулна биз ээ. Энэ оны эхний гурван сарын байдлаар гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдэж баривчлагдсан хүний тоо Баянзүрх дүүрэгт 347 хүрсэн. Гэтэл Сонгинохайрхан дүүрэгт 54 байгаа юм. Хүчирхийлэл бол өдөр харгалзахгүй бүртгэгдэж, хүүхдийн айсан, уйлсан, шаналсан, аврал нэхсэн дуу сонсогдсоор байхад дүүргийн шүүх гэр бүлийн хүчирхийллийн асуудлыг ажлын 1-2 өдөрт зааж, бусад өдөр хүлээн авахгүй дотоод ажилтай гэдэг. Энэ нь Хүүхдийн эрхийн конвенц, Гэр бүлийн хүчирхийллийн тухай, Хүүхдийн эрхийн тухай, Хүүхэд хамгааллын тухай гэх мэт олон хуулийн үзэл баримтлалтай зөрчилдөхөөр байгааг анхаарах хэрэгтэй. Шүүх ажлын өдөр бүр ажиллаж хүүхдийн эсрэг хүчирхийллийн асуудлыг цаг алдахгүй шийдвэрлэж байх ёстой. Цагдаагийн байгууллагаас хүүхдийн эсрэг хүчирхийллийг таслан зогсоох, хүчирхийлэл үйлдэгч этгээдэд тохирсон хариуцлага хүлээлгэх саналыг тухай бүр прокурор, шүүхэд хүргүүлж байх бодлого баримталж байгаа.

-Цаашид гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр ямар ажлууд зохион байгуулах вэ?

-Гэмт хэрэгт өртөж хохирч, холбогдож байгаа хүүхдийн дийлэнх нь гэр бүлийн тогтворгүй байдал, гэр бүл салалтын улмаас хараа хяналтгүй болж, зарим нь гудамж талбай олон нийтийн газарт хоног төөрүүлж, гуйлга гуйж яваа нь харамсалтай. Иймд энэ хүүхдүүд рүү чиглэсэн хүүхэд хамгааллын үйлчилгээг үзүүлэх ажил нэн чухал учраас Нийслэлийн Хүүхэд, гэр бүлийн хөгжлийн газартай хамтран улирал бүр энэ ажлыг эрчимжүүлж ажиллана. Бидний зорилго нэг ч хүүхэд гудамжинд гуйлга гуйгаад хоног төөрүүлж суулгахгүй тусламж үйлчилгээнд хамруулах юм. Урт хугацааны туршид хүүхдийн эсрэг хүчирхийллийг бууруулах нэгэн том боломж нь хүүхэд, залуучуудад гэр бүлийн зөв боловсрол олгох явдал. Бие биенээ бүрэн гүйцэд таньж мэдрээгүй, удам судар, ар гэрийн хүмүүжлийг судлаагүй байж сэтгэлийн хөөрлөөр дөнгөж танилцаад удаагүй байхдаа хүүхэдтэй болчихдог, удалгүй бие биенийхээ үнэн мөн чанарыг таньж мэдрээд ирэхээрээ нөгөө хүчирхийлэлтэй тамын амьдрал нь эхэлдэг. Үүнээс болж хүүхэд хохирч, цаашлаад энэ хүүхэд Монгол Улсад зөв төлөвшилтэй, зөв хүмүүжилтэй иргэн болон төлөвшихөд асуудал тулгараад байна. Ерөнхий боловсролын сургуульд хүүхдэд гэр бүлийн боловсролыг хэрхэн үр дүнтэй өгч байна вэ гэдэг асуулт, хүүхдэд боловсрол олгох багш нарын мэдлэг ур чадвар, өөрсдийнх нь үлгэр дуурайл ямар байна вэ гэдэг асуулт гарна.

Мөн эрүүл мэндийн байгууллагаас сургууль бүрт, хороо бүрт охидын үзлэгийг сэргээн бэлгийн хүчирхийллийг эрт илрүүлэх арга хэмжээ авах шаардлагатай байна. Цаашид сургууль руу чиглэсэн хүүхдүүдэд гэмт халдлагаас өөрийгөө болон найз нөхдөө хамгаалах, хүчирхийлэлд өртсөн тохиолдолд хэрхэх ёстой гэх мэт эрх зүйн мэдлэг олгох сургалт мэдээллийг үргэлжлүүлэн явуулна. “Сургуулийн эргүүл буюу School police” загвар, бусад орны туршлагад тулгуурлан “Хүүхэд хамгаалагч” төслийг хэрэгжүүлэх, хүүхдүүдийг үе тэнгийн хүүхдүүдээр нь төлөвшүүлэх, эх оронч зөв төлөвшил олгох зорилготой “Өсвөрийн сэргийлэгч” бүлгэм гэх мэт ажлуудыг төлөвлөн хэрэгжүүлж байна.

Э.БААТАР