Month: April 2019

“Гэр хороолол” хөдөлгөөнөөс өнгөрөгч баасан гаригт Сүхбаатарын талбайд гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийг үргэлжлүүлж, хашааны газрыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулахыг шаардаж, эсэргүүцлийн жагсаал зохион байгуулсан билээ. Тэд гэр хороолол руу дэд бүтэц татаж, иргэдийг хашаандаа хаус хороолол барихад нь төрөөс дэмжлэг үзүүлж, үүнд чиглэсэн бодлого гаргах ёстой гэж үзэж байгаа юм. Тэдний жагсаал суултаар үргэлжилж, Сүхбаатарын талбайд майхнаа бариад нэг хонов. Гэвч тэднийг өнгөрсөн бямба гаригийн шөнө цагдаа нар хүч хэрэглэн тараажээ. Энэ талаар “Гэр хорооллын хөдөлгөөн”ий гүйцэтгэх захирал Я.Мөнгөнцэцэгтэй ярилцлаа.

-Та бүхний жагсаалыг цагдаа нар хүч хэрэглэн тараажээ. Тэр үед болсон үйл явдлын тухай ярихгүй юу?

-Гэр хороолол хөдөлгөөн өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд жагсаал цуглаан хийж байна. Энэ хугацаанд хотын захиргаанд удаа дараа шаардлага өгсөн боловч хариу ирж байгаагүй. Энэ удаад мөн л шаардлагынхаа хариуг нэхэж, сайхан амьдрахыг хүсч байгаагаа хэлээд төв талбайд жагссан. Албан ёсоор бүртгүүлсэн жагсаал. Гэр хорооллынхон амьдралаа яриад л цугласан. Гэвч нэг ч дарга тоож хараагүй. Тиймээс бид жагсаалаа улс төрийн суултаар үргэлжлүүлэхээр шийдэж, улаан майхнаа барих гэсэн. Гэтэл цагдаа нар бариулаагүй. Хүч хэрэглэж, булааж авсан. Цуглаанд ирсэн иргэд тэмцэж байж үлдсэн майхнаа бариад суултаа үргэлжлүүлсэн. Ингээд бид Сүхбаатарын талбайд тэр шөнөө хоносон. Жагсаал хийх бүртгэлтэй хугацаа дууссаныг цагдаа нар үргэлж сануулж дарамталж байлаа. Бид хотын удирдлагуудыг гарч ирж уулзтал суултаа буулгахгүй гэдэг байр суурьтай байсан юм.

-Бүртгэлтэй хугацаа дууссан байхад суултаа үргэлжлүүлсээр байсан гэсэн үг үү?

-Өнгөрсөн өвөл эрх мэдэл булаалдсан УИХ-ын гишүүд Сүхбаатарын талбайд 40 гэр барьж, М.Энхболдыг огцруулахыг шаардаж жагссан. Ерөнхий сайд нь зарлигдаад гэрүүдийг нь гэрэл цахилгаанаар хангаж байлаа. Тэд бараг сар орчим Сүхбаатарын талбайд амьдарсан. Гэтэл гэр хорооллын иргэд аравхан майхан бариад суух гэхээр хууль яриад, зөвшөөрөл нэхээд дарамтлаад байдаг нь ямар шударга ёс вэ. Монголын хууль гуйлгачин ч бай, дарга ч бай алинд нь ч тэгш үйлчлэх ёстой биз дээ.

Үнэхээр хууль нь хууль байсан юм бол Их хурлын гишүүдийг гэр бариулахгүй байх нь яасан юм бэ гэдэг асуудлыг тавьсан. Мөн бид хотын дарга С.Амарсайханыг гарч ирж бидэнтэй уулзаж, юу хүсч, юу шаардаад байгааг минь сонсох хүртэл явахгүй гэдгээ л хэлсэн. Гэвч тэр үл ойшоосон. Гэр хорооллынхныг үнэхээр дорд үзсэн.

-Яаж?

-Суулт үргэлжилсэн хоёр дахь өдрийн орой 21:00 цагийн үед хотын Засаг дарга С.Амарсайхан гэр хорооллынхны суултыг албадан тараах тухай захирамж гаргасан. Түүний захирамжийг НЗДТГ-ын Хууль, эрх зүйн хэлтсийн дарга А.Даваажаргал гэдэг коммунист нөхөр танилцуулах гэж ирсэн. Ингэхдээ тэр “Энэ бол хотын даргын захирамж, та нар зөвхөн сонсох үүрэгтэй. Албадан тараах явцад хэн нэгний амь нас, эд хөрөнгө үрэгдвэл хариуцлагыг нь та нар өөрсдөө хүлээнэ шүү” гэж заналхийлсэн. Сайхан амьдрахыг хүсч шаардаж яваа гэр хорооллынхон цагдаа нарын гарт үрэгдвэл хохь нь шүү гэж хэлснээс өөрцгүй биз дээ. Нөгөө талаар цагдаа нарт гэр хорооллынхныг алсан ч болно гэж үүрэгдэж байгаа юм уу. Иргэдээ сонсч, гэр хорооллоор явж, айл бүрээр орж уулзаж, амьдрал ахуйтай нь танилцаад ямар бодлого шийдвэр хэрэгтэй байна гээд явж байх ёстой хотын Засаг дарга ийм увайгүй дарангуйлагчийн дүрээр иргэдээ заналхийлээд явж байна гээд бод доо. Тэгэхээр яаж гэр хороолол ядуурлаас гарах юм. Яаж дахин төлөвлөлт үргэлжлэх юм бэ.

-Дараа нь юу болсон бэ?

-Бямба гаригийн үдшийн 23:00 цагийн үед хотын дарга С.Амарсайханы захирамжийн дагуу цагдаа нар хүч хэрэглэж албадан тараах ажиллагаа эхэлсэн. Бид бууж өгөөгүй. Майхандаа ороод сууж байсан. Зарим жагсагчдын машин талбайн урд талын зогсоолд байсан. Тэр машинуудын цонхыг юмаар хааж, битүүлсэн. Дотор нь хүн сууж бичлэг хийх вий гэдгээс сэргийлж, бүгдийнх нь нүдийг таглаж байгаад бусармаг хүчирхийллээ эхлүүлсэн. Майханд сууж байгаа эмэгтэйчүүдийг орилуулж чирсэн. Нэг хүнийг дөрвөн цагдаа татаж, зулгааж байсан гээд бод. Үнэхээр гэр хорооллынхныг хүний ёсоор бус нохой шиг үзсэн. Толгой хоргодсон майхнуудыг нь хуу татаж, өмссөн хувцаснуудыг нь урж тасдаж зэрлэг балмад аашилсан. Майхнаасаа бариад тавихгүй нэлээд зуурсан учраас намайг дөрвөн цагдаа дороо хийгээд л нухчихсан. Ингээд гэр хорооллынхныг гэмт хэрэгтнүүд шиг бариад ачаад явсан. Очоод мэдүүлэг авч байгаа нь яг л ялтнуудтай харьцаж байгаа юм шиг байлаа. Ийм л дарангуйлал тогтсон байна. Хүний эрх, ардчилал устаж байна. Үнэхээр харамсалтай.

-Гэр хорооллынхон яг юу хүсээд байгаа юм бэ?

-Гэр хорооллын иргэд бид хашааны газраа үнэ цэнэд оруулъя. Халуун, хүйтэн устай, хар нүүрс түлдэггүй хауснууд барья. Дэд бүтэц татаад, газрыг минь барьцаалаад мөнгө зээлдэг болооч гэж л төрөөс гуйж байгаа. Бид анх жагсахдаа албан тушаалтнуудыг огцруулъя гэж ам ангайгаагүй. Амьдралаа ярьж Сүхбаатарын талбайд нэг хонолоо. Нэг ч дарга ирсэнгүй, тоосонгүй. Харин хотын дарга С.Амарсайхан захирамж гаргаж, цагдаа нараар баривчлуулан төв талбайгаас биднийг өшиглөөд хөөж гаргалаа. Өмссөн хувцсыг минь хүү татлаа. Орогносон майхныг минь хуу хамлаа. Эмэгтэйчүүдийг нь орилуулж, дахиад ирвэл хохино шүү гэж заналхийллээ. Амьдрал, ахуй орчныг минь сайжруулж өгөөч гэж нэхсэний төлөө ингэж дарамжталж байгаа бол харин одоо хотын дарангуйлагч Засаг дарга С.Амарсайханыг огцруулах тэмцлийг бид эхлүүлж байна. Сүхбаатарын талбайд зөвхөн дарга нар жагсах эрхтэй юм бол бид Ялалтын талбайд ирэх баасан гаригт дахиад жагсана. Тэмцлээ үргэлжлүүлнэ. Бид Монголын ядуучуудын төлөө тэмцэж байна. Бид үйл хэргийнхээ төлөө тэмцэж байна. Ядуурал чинь гэр хороололд л байгаа юм бол гэр хорооллоо хөгжүүлээч. Бодлого яриач, шийдвэр гаргаач л гэж шаардаж байна.

-Та бүхэн дөрөвдүгээр сарын 5-нд дахин жагсах юм байна. Тэр өдөр АН мөн жагсаал хийнэ. Та бүхнийг АН, Э.Бат-Үүлтэй холбож, ярьдаг шүү дээ. Энэ дээр тайлбар өгөхгүй юу?

-Гэр хорооллынхон халуун, хүйтэн устай байшин баримаар байна гээд хэлээд байхад өөдөөс нь Э.Бат-үүлийг яриад байх юм. Өнгөрсөн амралтын өдрүүдээр энэ дарангуйлагчид биднийг гутаах, харлуулах, Э.Бат-Үүлийн жагсаал гэж харуулах үйл ажиллагаа явуулж, троллын арми хөлсөлж ажиллуулсан байна лээ. Төрийн албаныхныг ч оруулсан гэдэг мэдээлэл бий. Нэг л зүйн үнэн. Бид Э.Бат-Үүлийн эрх ашгийг хамгаална гэж жагсаагүй. Хотын дарга болго гэж шаардаагүй. Гэр хорооллынхон зүгээр амьдралаа ярьж байна. Энэ нь Э.Бат-Үүлд ямар хамаатай юм. Ер нь бол Э.Бат-Үүлийн үед гэр хорооллын дахин төлөвлөлт нүдэнд харагдаж, айлууд мянга мянгаараа орон сууцанд орж байсан. Өөр хэний үед, аль намын үед гэр хорооллынхон мянга мянгаараа орон сууцанд орж байсан юм бэ. Тиймээс энэ гэр хорооллын дахин төлөвлөлт, гэр хорооллыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах асуудал нь яалт ч үгүй энэ хүний эхлүүлсэн, хийсэн ажил мөн. Тиймээс бидний жагсаал цуглаанд оролцоосой гэж хүсдэг. Хотын дарга асан Э.Бат-Үүл харин ч биднээс зайгаа бариад, “Та нарын тэмцлийг улстөржүүлмээргүй байна” гээд оролцож өгөхгүй байгааг нь гайхаад байгаа. Эцэст нь хэлэхэд гэр хорооллынхон минь хүчээ нэгтгээч, хүнээ нэмээд олуулаа дахиад тэмцье. Бүгдээрээ сайхан амьдралын төлөө жагсъя гэж уриалмаар байна.

Хамгийн шаналгаатай зовлон юу вэ? Өр! Өртэй хүний нойр хүрдэггүй. Хоол хоолойгоор давдаггүй. Амиа хорлох нь ч бий. Ямаанд өтөө түүх мутар заяасангүй. Өт өдөр хоногоор үржиж, бүх цусыг шимээд ямаа дуусдаг. Өртэй хүнийг өтөнд бариулаад арилдаг ямаатай зүйрлэсэн. Стандарт банкинд тавьсан их өр сар тутамд 1.2 сая доллараар үржих торгуульд ороод олон сарыг үдэв. Үүнд шаналж буй эх оронч Монголд байна уу? Төр Засаг эхний дугаарт сард 1,2 саяар үржиж буй 160 орчим (?) сая долларын өрийг яаж ийгээд нэг хоногийн өмнө ч атугай дармаар. Гэвч тэгье гэх сэтгэл Төр Засагт алга. Харин Эрдэнэтийг барьцаалж гаднаас зээл аваад “идчихсэн” Жастын Батхүү, Алтан авхай, Ч.Ганзориг, Т.Очирхүү, Д.Сугар нарын өрийг зэсийн баяжмалаар сэм төлж, Эрдэнэтийн улсад тушаадаг татварыг бууруулж, иргэн таны хүртэх дуслыг замхруулахаар хуйвалдаж байна уу. Нүүрлэсэн өрийг огт хайхралгүй Оросоос оруулаад ирсэн 49 хувийг булаах нисванис бадарсан Ц.Нямдорж У.Хүрэлсүхийг шордоод, У.Хүрэлсүх Л.Оюун-Эрдэнийг командлаад дайнд мордов. Баривчилгаа, 6 сарын онцгой дэглэмийн сүр хүчнээс хэн айв? Хууль зөрчөөгүй, төсвөөс нэг ч төгрөг аваагүй гээд “Зэс” додигор харагдана. Сарын 1,2 сая долларын “цодгор хүү” ч залуу халуун командлагчаас дальдарсангүй тоолуураа гялалзуулсаар 3,2 сая-маний өр сар сараар нэмэгдсээр.

Оросоос оруулаад ирсэн 49 хувь Стандарт банкны зээл шиг өдөр хоногоор өрөнд унагаагүй. Тиймээс юуны өмнө хүү нь сард 1,2 сая доллараар үржиж байгаа Стандарт банкны өрийг дарж дуусгаад, дараа нь “Зэс”-ийг гавалъя. Өмнөд Африкт бус Монголдоо байгаа өөрийн муу “Зэс”-ийг эд бад хийх хугацаа хойшлоход төлөх өр үүсэхгүйг адгийн тэнэг тооцно. Харин булчинлагууд тооцсонгүй. Шууд л хувийн хэвшлийг төхөөрөв. Онцгой дэглэм тогтоож, “Зэс”-ийхнийг баривчилж, байцааж байх зуур өр аривжаад байгаа. Манай сэлэмт менежерүүд дайчин аж. Л.Оюун-Эрдэнэ сайд Сангийн яам, Хөгжлийн банк, Монголбанкнаас төрийн мөнгө зувчуулан хулгайлсан гэх хэрэгт ХХБ, “Зэс” корпорацийн удирдлагыг баривчлав гэдэг

“Зэс”-ийнхэн тайлбарлахдаа Сангийн яам, Хөгжлийн банк, Монголбанкинд асуулга тавьсан. Тус байгууллагууд “Зэс” компани төрөөс нэг ч төгрөг аваагүйг нотолсон хариундаа: Сангийн яам “Монголиан коппер корпорейшн” ХХК 2015-2017 онуудад Монгол Улсын төсвийн тухай хуулиар батлагдсан хөрөнгө оруулалтын төсөл арга хэмжээ хэрэгжүүлж, санхүүжилт аваагүй болохыг үүгээр тодорхойлж байна” гэжээ. Тэгэхээр 2015-2017 онуудад буюу хэлцэл хийгдсэн цаг үеүдэд “Зэс” корпораци төсөвт хамаатай мөнгөнөөс хол байж. Хөгжлийн банкны албан бичигт “Монголиан коппер корпорейшн ХХК 2016 оноос хойш Монгол Улсын Хөгжлийн банкнаас ямар нэг зээл аваагүй” гэж хариулжээ. Монголбанк мэдэгдэхдээ “Төв банкны тухай хуульд заасны дагуу Монголбанк Засгийн газар болон банкинд зээл олгодог” гэж онцолжээ. “Зэс” корпораци улсаас, төсвөөс ямар ч мөнгө аваагүйг дээрх гурван байгууллага ингэж нотолсон аж. Ийм хол зөрүүтэй хоёр тайлбарыг ямар ч ня-бо баримтын шалгалтаар ялгачихна. Улсын мөнгийг хулгайлж 49-ийг авч уу, эсвэл монгол бизнесмэнүүд нийлж хуулийн дагуу мөнгө босгоод 49-ийг эх орондоо оруулаад ирж үү? Хуулийн нюансыг нарийн ялгах тархигүй дарангуйлагч асуудлыг шанаадаж шийддэг.

Бүхэл бүтэн улс байна даа иймхэн маргааныг тайлчихмаар юм. Эсвэл хуулийн дагуу босгосон мөнгийг заавал хулгайнх болгох гэж хүчирхийлээд байна уу? Зөвийг хүчээр буруутгадаг харгислал урьд “намын эсрэг бүлэг”, “Хятадын талыг баримтлагч” гээд олонтаа гардаг байв. Л.Цэндийн нэр нөлөө өссөнөөс айсан Ю.Цэдэнбал түүнийг хөдөө нутгаар явахдаа САА-д трактор олгосон нь халамжтай удирдагч мэт харагдаж, албан тушаал ахих гэсний нотолгоо хэмээн цөлж байлаа. Л.Цэндээс ямар ч ноцтой гэм олоогүй атлаа хэдэн жил хараалаар балбасан.

Төрийн том компаниудаас санхүүждэг Нам, шахаа хийдэг эрх баригчид, төр хувийн хэвшлийн хослолоос үхтэлээ айдаг. Тэдэнд хувийн хэвшил мөнгөө алддаггүй. Сүүлийн үед тодорсон эх оронч эрэлхэг баатрууд шахааныхаа талбар Эрдэнэтээс хувийн хэвшлийг зайлуулахаар сэлмээ сэнсэртэл эргүүлж гарлаа.

Ц.Нямдорж “Бүр аймаар баримт дэлгэж сахал Эрдэнэбилэгийг баллана, хохь чинь шүү” гэж хэдэн жил занав. Шүүх бүх шатандаа “Зэс”-ийг Эрдэнэтийн 49 хувийг хулгайн мөнгөөр авсныг нотолж чадалгүй тэдний талд шийдээд байдаг. Ц.Нямдорж нөгөө баллах баримтаа шүүхэд өгч тусалбал сахалтай хулгайчийн толгой гялс өнхрөх учиртай. Ц.Нямдорж аймаар баримтаа дэлгэж Сахалыг балладаггүй.

Ц.Пүрэвтүвшинд атаархагчид жиргээндээ “27-той бацаан хаанаас тийм их мөнгө олов” гээд бүтэж үхэх нь. Хөрөнгөлөг бизнесмэнүүд 400 гаруй сая долларыг хамтарч босгоо. Монгол чинээлэг боссуудтай болжээ. Аварга үйлдвэр Эрдэнэтийн талыг эзэмших хүмүүст мөнгө зээлүүлэх баячууд олдоно. Менежмэнт авьяастай гэж үзээд цэл залуу Ц.Пүрэвтүвшинд ачааны хүндийг үүрүүлж захирал болгосон нь боловсон хүчний бодлого биз гэж гэгээлгээр харахыг хичээв. Засаг баячуулд хорсоод хөрөнгийг хуу нийгэмчлэхээр довтолсон үед хувийн хэвшлийг өмөөрлөө.

Салхитад мандуулсан баривчилгаа дайчилгаагаар 400 ордыг хямгадах тохироонд эв эетэй яг таг хүрчээ ҮАБЗ. Ухаан уралддаг мэтгэлцээний танхим-парламент гурван хувь хүний далалсан цагт ил гарч, далайсан цагт далд ордог номхон тэмээ болбол МАНАН арилах аж. Ард түмний өмч гэх баялгийн агууламжтай чулуу шорооныхоо зарим ордыг Төр өөрийнхөө зохиосон хуулиар чинээлэг иргэндээ гэрээгээр ашиглуулсан. Төрөөс ордуудыг нь хэн ч булааж аваагүй. Төр засаг сайндаа бус мөнгөгүйдээ түрээсэлсэн юм. Тэгтэл өдгөө гэрээ ёсоор ашиглаж буй иргэнээсээ ордоо буцааж авахдаа хулгайч луйварчнаар нь цоллож, дайснаа дарах мэт сүржигнэв. Таван толгой-Сайншандын 600 орчим км төмөр замыг 2019 онд барьж дуусгахаар Гурван өндрөөс сонордуулав. Сайншандаас цааш түүхий нүүрсээ Сибирийн трансаар 5000 км тойруулах уу, эсвэл Сайншандаас Хятадын сүлжээгээр халхиулсаар Өмнөговьтой саахалт Бугатын гангийн үйлдвэрт буцааж авчрах уу? Зөнөг би ойлгосонгүй. Манай түүхий нүүрсийг шингээдэг ганц хэрэглэгч нь Бугат. Япон, Солонгос түүхий нүүрс авахгүй. Таван толгой-Гашуун сухайтын 267 км төмөр замыг 2020 онд барина гэдэг танил онигоо. Суурь бүтцийн ихэнхийг овоолчихсон 267 км-ийг 2019 ондоо Эрдэнэс Таван толгойн ашиг 800 тэрбумаараа түрүүлж бариад, тээвэрлэлтийн зардлаа 70 хувь хямдруулбал цэвэр ашиг эрс өсөөд тэр бэлээрээ 2020 онд Сайншандын тухай яримаар. 267-гийн гацаа ШХАБ-д элсээд ч арилахгүй юм бол, ард түмнээсээ үүрд нууж чадахгүйгээс хойш шууд хэлээч. Нүүрсээ угаавал бөөн мөнгө. Тээвэрлэхэд хөнгөн. Энэ хожил өөд зүтгэх Нам байна уу?

Газрын баялаг ард түмний өмч гэдэг. Ард түмний нэг нь би. Тиймээс газрын баялаг миний өмч. Эрдэнэт, Таван толгой, Оюу толгой, Цагаан суварга бүгд миний хувийн өмч. Хоногийн хоолгүй болбол энэ олон аварга ордууд надад таван цаас өгөх үү. Газрын баялаг ард түмний өмч гээ биз дээ. Эрдэнэтийн 49 хувийг хулгайчдаас Ц.Нямдорж булаагаад ард түмэнд өгмөгц би гүйж очоод хувиа авах юм шиг бөөн хөөр. Гэвч амьдралд би юу ч олж долоохгүй. Мөнгө нэхвэл манаач нь өшиглөөд гаргана. Газрын баялаг ард түмнийх гэдэг чинь ердөө энэ. Эрдэнэтийн улсад тушаадаг татвар улсын төсвөөр дамжаад танд дусах учиртай. Гэхдээ Эрдэнэтийн татвар эрх баригч намын санхүүжилтэд зальгуулчихгүй бол, баялаг ард түмний өмч утгаараа Эрдэнэтийн улсад тушаасан татвар төсвөөр дамжаад танд хувь ноогдоно. Тиймээс төр хувийн хэвшил 51:49-өөр хосолсон Эрдэнэтийн үйлдвэрлэл эрчимжиж, улсад тушаадаг татвар нь суга өсөөсэй гэж залбир. Газрын баялгийг үүнээс өөрөөр хүртэх хувилбар танд байхгүй. Тэгэхээр газрын баялаг ард түмний өмч гэж та бүү онгир. Эрдэнэтийн ашгийг эрх баригч нам бүү хамчихаасай, 49-ийг эзэмшдэг хувийн хэвшил шахаачдын хоншоорыг тас цохиосой гэж залбир. “Өөрийн чинь өмч гэгдэх газрын баялаг”-ийг хүртэх өгөгдөл ердөө энэ. Эрдэнэтийг саалийн үнээ гэдэг. Үнэн. Энэ ордоор бид өөдөлж яваа. Ер нь бид нүүрс, зэсийн баяжмал, хүдэр, малаараа амьдардаг болохоос МАН, АН-аар тэжээлгээгүй. Энэ хоёр намын авилгач жидүүч олигархууд ард түмнээ тэжээж байна гэж ханхалзахад нүүр лүү нь нулимдаг иргэд олширвол тэд бидний жанжин бус, бидний үйлчлэгч гэдгээ ухамсарлах сан. Гэтэл саалийн үнээ маань ард түмнийх бус эрх баригч Намынх болжээ. Одоо Эрдэнэтийн 49 хувийг булаах гэж нүдээ анин дайрч байна. Зодооны манлайд шинэхэн сайд Л.Оюу-Эрдэнэ дарцаг мэт дэрвэнэ. Эрдэнэтийг 100 хувь авч намаа 2020 оны сонгуульд санхүүжүүлэх, мөн АТГ-ын сейфэнд цоожлогдсон овгоруудынхаа хавтаст хэргүүдийг янзлах даалгавартай биз. Түүний ард У.Хүрэлсүх сэлэм далайж, түүний ард Ц.Нямдорж нуувчинд овоо хараагаа онилоод шагайж хэвтээ. Л.Оюун-Эрдэнэ та Бүргэдийн Лосол шиг л явна. Энэ комбинаци нурвал Л.Оюун-Эрдэнэ гэх жаал үсэрнэ. Харин тэр үед “захиалгат хайртай хүү”-гээ түүний жиргээчид тосоод аваарай.

Төр Засаг минь ариун дагшин ёс зүйг дээдэл. Боловсрол, суурь хүмүүжилтэй залуус эх орноо удирдаасай. Хууль зөрчдөг худлаа хэлдэг овилгогүй та хэд бол таарахгүй. Шинжлэх ухаанч, гэгээрсэн залуус горьдлого төрүүлнэм. Б.Лхагважав, Б.Бямбасайхан, Ч.Отгочулуу, Л.Наранбаатар, Д.Ангар, Э.Долгион гээд. Гэвч өөдөө гарвал Батзандан шиг зэс нь цухуйхыг таах аргагүй. Ардчилал чөлөөт зах зээлийн үнэт зүйлсийг гадарладаг, тууштай, туршлагатай Э.Бат-Үүл, Баабар, М.Энхсайхан, Да.Ганболд, Ц.Элбэгдорж, С.Баяр гээд төрд хэрэгтэй ахмад зайрангуудаа нухалгүй ашигламаар. Эднээс илүү өөр хэн хэн байна нэм. Ачаа даах ид насны Тэмүүжин, Батчимэг, Баатарбилэг, Нарантуяа, Мөнх-Оргил, Тэмүүлин, Цогтбаатар гээд шинжлэх ухаанч идэрчүүд нүдэнд тусдаг. Намаа бус Монголоо гэх нэгдмэл зорилготой залуу, идэр, ахмадын холимог баг бяцхан эдийн засгаа өөд татахаа л голло. Хоёр хөршийнхөө итгэлийг бататгаад гурав дахь хөршүүдтэйгээ харилцаж буй өнөөгийн гадаад бодлого гуравхан сая ядуу бидний хэрд таарна. Дэлхийг талцуулсан цэрэг армийн хүчирхэг гүрнүүдтэй зиндаархан ШХАБ гэх том улстөрөөр биеэ үгүйлэхгүй пээдийхээсээ ичээч. Юутай ч сэлэм Тогмидууд минь тогтож хайрла. Сэлмээр цус урсгахаас, баялаг бүтээдэггүй.

Цэндийн Доржготов (Төрийн соёрхолт, СГЗ, зохиолч) 2019-03-07

“Эрдэнэс стийл” компанийн Говьсүмбэр аймгийн Баянтээл сумын нутагт барих Кокс, ган төмөрлөгийн цогцолбор үйлдвэрийн ТЭЗҮ-ийг Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөл батлаад байна. Компанийн зүгээс төсөл хэрэгжүүлэх болсон үндэслэлийг “Монгол Улс жилд 7.4 сая.тонн төмрийн хүдэр, 35.7 сая.тонн коксжих нүүрсийг түүхий, хагас боловсруулсан байдлаар гадаадад гаргаж байна. Нэмүү өртөг шингээсэн эцсийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх шаардлага бий” хэмээн тайлбарлалаа.

Төсөл хэрэгжсэнээр уул уурхайн салбарын олборлолтоос гарсан коксжих нүүрс, төмрийн хүдрийн түүхий эдийг эцсийн бүтээгдэхүүн болгон үйлдвэрлэх боломж нээгдэнэ гэж компанийн зүгээс тайлбарлав.

Ирээдүйд өрнөх нь тодорхой бүтээн байгуулалтын хөтөлбөрүүд хэрэгжсэнээр төмөрлөг бүтээгдэхүүний хэрэгцээ жилд нэг сая.тонн-д хүрч, барилгын арматурын хэрэгцээ одоогийнхоос 70 хувиар өсөх тооцоо гарчээ. Өнөөдрийн байдлаар барилгын арматур, бусад цувимал бүтээгдэхүүний 97 хувийг өмнөд хөршөөс импортоор хангаж байгаа. Кокс, ган төмөрлөгийн цогцолбор үйлдвэр үүдээ нээвэл импортын хараат байдлаас гарах, барилгын арматурын импортын хэрэглээг багасгаж хэрэгцээт зах зээлийн тодорхой хувийг дотоодоосоо хангах боломж бүрдэх юм байна.

Үүнээс гадна Монголд үйл ажиллагаа явуулж буй хаягдал төмөрт суурилсан гангийн үйлдвэрүүдийн хүчин чадлыг бүрэн ашиглахын тулд дахин боловсруулах ширэм болон чанарын шаардлага хангасан ган бэлдэцээр хангах шаардлага байгаа аж. Энэ төсөл болон төмөрлөгийн үйлдвэрийн бусад томоохон төслүүд хэрэгжсэнээр коксын дотоодын хэрэглээ нэмэгдэх хандлага ажиглагджээ.

Цогцолбор үйлдвэр жилд 500.000 тонн кокс, 300.000 тн ган үйлдвэрлэх гэнэ. 1500 орчим ажлын байр шинээр бий болох тооцоо гаргажээ. ТЭЗҮ-ийн дагуу үйлдвэрлэлийн түүхий эд болох төмрийн хүдэр, коксжих нүүрс, шатаасан шохой, доломит, жонш зэргийг хүлээн авч боловсруулалт хийж эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх нь. Шинээр байгуулах 179 м3 домен зуух, 25 тонн-ын конвертерын зуух, 25 тонн шанаган зуух нь өндөр бүтээмжтэй, хайлалтын хугацаа богино, автоматжуулагдсан байна гэсэн өгүүлбэр ТЭЗҮ дээр дурайж байна. Мөн тоос, утаа цэвэрлэх орчин үеийн байгууламжтай байх зураг гарчээ. Цутгамал бэлдэцийг дахин халааж цувин D10-D32 мм голчтой цувимал ган туйван буюу арматур, D3-D8 мм голчтой өндөр бат бэхтэй ган утас, хэлбэржүүлсэн цувимал бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэнэ гэж ТЭЗҮ-д онцолжээ. Хэлбэржүүлсэн цувимал бүтээгдэхүүн гэдэг нь булан төмөр, швеллер, двутавр зэрэг юм байна.

Коксын үйлдвэр жилд 500 мянган тонн металлургийн кокс үйлдвэрлэх хүчин чадалтай гэж өмнө дурдсан. Үйлдвэрт 5.5 м өндөртэй, 52 ширхэг уламжлалт буюу дайвар бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх коксын батарей суурилагдах аж. Жилд нэг сая тонн орчим түүхий нүүрсний хольцыг боловсруулж металлургийн кокс үйлдвэрлэхийн зэрэгцээ давирхай, хүхэр, аммиак, сульфат бензол зэрэг химийн үйлдвэрийн суурь бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх төлөвлөгөө гарчээ. Үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагааг дэмжин хангах 110кВ цахилгаан дамжуулах агаарын шугам, 2х40 МВА дэд станц, салаа төмөр зам, үйлдвэрийн дотоод зам, үйлдвэрлэлийн явцад ялгарах домены болон коксын хийг ашиглан эрчим хүч үйлдвэрлэх 12.5МВт чадал бүхий цахилгаан станц, усан хангамжийн байгууламж, гадны тоосгүйжүүлэх систем, цэвэрлэх байгууламж, хүчилтөрөгчийн станц зэрэг туслах цех, хэсэг, байгууламжуудын бүтээн байгуулалт өрнөнө гэж төсөлд тусгажээ.

Төслийн түүхий эдийн хувьд коксжих нүүрсийг Таван толгойн орд, төмрийн хүдрийг Хэнтий аймгийн Баргилтын төмрийн хүдрийн орд, Сэлэнгэ аймгийн Баянгол ордуудаас авахаар тооцжээ. Төмрийн хүдрийг цаашид Чойрын бүлэг ордоос нийлүүлэх боломж ч байгаа бололтой.

Төсөл хэрэгжсэнээр хэд хэдэн давуу тал үүснэ гэж төсөл хэрэгжүүлэгчдийн зүгээс онцоллоо. Давуу талуудыг дахин дурдахад эх орны төмөрлөгийн үйлдвэрүүдийн хэрэглээг металлургийн коксоор, боловсруулах үйлдвэрүүдийг ган болон ширмэн бэлдцээр бүрэн хангах боломжтой бүрдэхээс гадна зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн нэмүү өртөг шингэсэн шинэ төрлийн эцсийн бүтээгдэхүүн болох ган цувимал үйлдвэрлэнэ.

Жилд 900 мян.тонн коксжих нүүрсний дотоодын байнгын хэрэглээг үүсгэснээр, Монгол орны коксжих нүүрсний үнэлэмж дээшилнэ гэж төсөл хэрэгжүүлэгчид онцолж байна. Мэдээж Монголд коксжих нүүрс, төмрийн хүдрийг бүрэн боловсруулан эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх кокс, металлургийн цогцолбор үйлдвэр бий болох нь хамгийн том давуу тал юм.

Кокс, химийн үйлдвэрийн тухайд коксжих нүүрсийг боловсруулан ашиглах технологи нь дэлхий нийтэд түгээмэл тархсан уламжлалт үйлдвэрлэл юм байна. Үндсэн бүтээгдэхүүн болох металлургийн кокс нь хар ба өнгөт металл хайлах үйлдвэрийн үндсэн чухал түүхий эдүүдийн нэг болдог аж. Коксын үйлдвэрлэл нь металлургийн салбартай салшгүй уялдаатай гэж салбарынхан онцолдог. Дэлхийн бусад оронд эдгээр хоёр үйлдвэрлэл зэрэгцэн хоршиж ажиллах нь кокс, химийн үйлдвэрийн хамгийн түгээмэл хэлбэр аж.

Бүтээн байгуулалт нь 3.6 жил үргэлжилнэ гэж буй уг цогцолбор үйлдвэр жилд дунджаар 87.7 тэрбум төгрөгийн татвар хураамжийг улс, орон нутгийн төсөвт төвлөрүүлэх тооцоо гарчээ.

Төслийнхөн алсын хараагаа “Монгол Улсын кокс, хими, төмөрлөгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн салбарт манлайлагч байж, энэ салбарын үйлдвэрийн мэргэжлийн загвар үйлдвэр болно” хэмээн тодорхойлжээ. Харин эрхэм зорилгоо “Эрдэс баялгийн нөөцөд тулгуурлан кокс, төмөрлөгийн үйлдвэрийг цогцолбор хэлбэрээр, түүхий эдийн нөөц, ашигт малтмалын ордыг түшиглэн барьж байгуулах, үндэсний стандартад нийцсэн ган төмөрлөгийн бэлдэц, бүтээгдэхүүнээр дотоодын хэрэгцээг хангах, экспортыг дэмжихэд оршино” гэж тодотгожээ.

Ц.СҮРЭН