Мэргэжлийн боксын олон улсын шүүгч Д.Сүхбаатартай ярилцлаа.
Цэргийн улс төрийн ажилтан, шог зураач, элэглэгч, боксын дасгалжуулагч, тулааны урлагийн тайлбарлагч гэх олон ажил мэргэжлээр өөрийгөө гоёсон эрхэм бол Дамдинсүрэнгийн Сүхбаатар билээ.
Монголын боксчид 60 жилийнхээ ойгоор буюу 2008 оны Бээжингийн олимпоос алт, мөнгөн медаль хүртэж, дараа нь 2012 оны Лондонгийн олимпоос мөнгө, хүрэл медаль авч гялалзсан амжилт гаргаж байсан тоглолтуудыг ард түмэн маань тодоос тод санаж байгаа. Эдгээр олимпын тоглолтуудыг 25 дугаар суваг телевизээр тайлбарлаж түмэн олонд хүргэж байсан хүн бол “Цагаан бүргэд” хочтой Д.Сүхбаатар. Тиймээс ч спорт сонирхогчид төдийгүй үзэгч түмэн түүнийг танина.
Тэрээр одоо тэнгис кино театрт өөрийн хамгийн дуртай ажил болох шог зургаа зурж суудаг билээ.
-Таныг хоёр олимпын боксын тэмцээн тайлбарлаж телевизээр гарч байсан болохоор спорт сонирхдог залуучууд үзэгч түмэн танина.Гэхдээ хаана төрж, ямар гэр бүлд, ямар хүсэл мөрөөдөл тээж өссөнийг тань тэр бүр мэдэхгүй. Үүгээр ярилцлагаа эхлэх үү?
-Би Улаанбаатар хотын уугуул, айлын өргөмөл хүү. Ээж, аавтайгаа амьдардаг айлын ганц хүү байлаа. Миний амьдрал их сонин. Хүүхэд чинь онгоцны нисгэгч, цагдаа, эмч болох хүсэлтэй байдаг даа. Харин би тийм биш. Багын л цэргийн дарга эсвэл зураач болно гэж мөрөөддөг байлаа. Санасандаа хүрч цэргийн дарга ч, зураач ч болсон доо. (инээв)
–Таныг боксын спорттой хамгийн ойр гэж ойлгодог. Ингэхэд хэзээнээс, яаж энэ спорттой холбогдсон бэ?
-18 насандаа цэрэгт очоод л боксын спортоор хичээллэх болсон доо. Тэр үедээ олон ч тэмцээн уралдаанд орж байлаа. Харин 1980 оноос эхлэн энэ спортоор тамирчдыг дасгалжуулж, хүмүүстэй ажиллах болсон. Хожим 1982 онд шүүгч болж,үүнтэй зэрэгцээд албан ёсоор дасгалжуулагч хийх эрхээ ч авч, бүр хожуу 2000 онд мэргэжлийн боксын олон улсын шүүгч болсон доо.
-Та зөвхөн бокс гэлтгүй сүүлийн үед ихэд дэлгэрч байгаа тулааны спортуудыг шүүж харагддаг. Хэчнээн төрлийн тулаан шүүж байсан бэ?
-Монголд хөгжиж байгаа 20 тулааны төрөл байдаг. Тэр дундаас 14 төрлийг нь би шүүж байлаа. Надаас олон төрөл шүүсэн шүүгч одоохондоо байхгүй байхаа. Учир нь тулааны спортын чиглэлээр 23 жил тайлбар, нэвтрүүлэг хийж ирсэн. Ази тивийн Гардан тулааны холбооны шүүгч болсон. Дараа нь би өөрөө “Тулааны гайхамшиг” гээд нэвтрүүлэг TV9 телевизээр хоёр жил тайлбайрлаж гаргасан.
-Та боксоос өөр зүйлд хүч сорьж байв уу? Ер нь хэр амжилт гаргаж байв?
-Хөлбөмбөгөөр улсын аварга шалгаруулах ахмадын тэмцээнд дөрвөн жил тоглосон. Медальт байранд л манай баг шалгарч чадаагүй болохоос чамгүй тоглож байлаа \инээв\. Бүжгийн (цэнгээнт) спортоор улсын зэрэгтэй.Одоо бол 16 төрлийн цэнгээнт бүжгийг заачихна шүү. Улсын аваргын тэмцээнд оролцож байлаа. Жижиг тэмцээнүүдээс хэд хэдэн медаль авч байсан даа.
-Та хэчнээн шавьтай вэ? Шавь нараас тань олонд танигдсан шилдэг тамирчид бий юу?
-Зөндөө шавь байгаа. Гэхдээ хамгийн түрүүнд би хүүгээ хэлэх ёстой байх. Гэр бүлээсээ эхлээд ярихад ганц хүү Шинэбаярыгаа багаас нь боксоор хичээллүүлж, зааж сургаж байлаа. Одоо хүү маань Англи улсад “Нарны хүү” нэртэй рингнийхээ клубыг байгуулаад тэндхийн иргэн болоод ажиллаж, амьдарч яваа. Хүү маань мэргэжлийн боксоор английн аварга болж байсан. Өөр гэвэл би тагнуулчдад тав,зургаан жил гардан тулааны хичээл зааж, зөвлөх багшаар ажилласан. Тэднээс өндөр амжилтанд хүрсэн олон сайхан шавь бий.
-Одоо боксын дасгалжуулагч, тайлбарлагчийн ажлаа хийж байгаа юу?
-Ер нь бараг хийхгүй байгаа гэж хэлж болно доо. Гэхдээ үнэхээр ямар нэг тэмцээн шүүх хэрэгтэй гээд уривал очно. Тийм урилга ч саяхан ирсэн. Дэлхийн мэргэжлийн боксын аварга Баяртогтох гэх залуу “Чингис” боксын холбоог байгуулсан юм. Тэр залуу Монгол улсын аваргын бүсийн төлөөх мэргэжлийн боксын тулааныг хэдхэн хоногийн өмнө зохион байгуулж тэр тулааныг нь бирингэнд шүүж өгсөн.
-Өөрийн гэсэн клуб байгуулах бодол бий юу?
-Клуб байгуулах талаар бодож үзсэн ч цаг зав таарахгүй байгаа учир хэсэгтээ болихоор шийдсэн.
-Бокстой холбоотой сайхан дурсамжаасаа ярьж сонирхуулбал…?
-Дурсамж гэх юм уу даа. Сайны хажуугаар саар гэж… Би машины осолд ороод түнхээ мулталж, дөрвөн хавиргаа хугалж байлаа. Тэгээд зургаан сар өнжсөний дараа боксоо болъё гэж бодож байсан шүү(санаа алдав).Гэтэл өндрийн харайлтын оросын алдарт тамирчин Балари Блүймерийн 2 метр 28см дээгүүр хариасан амжилт нь олон жил эвдэгдээгүй тухай түүхэн хүний баримтат уран сайхны киног үзчихээд уйлаад гарч байлаа. Тэгээд л маргааш өглөөнөөс нь эхэлж бэлтгэлдээ орж удалгүй бэртэл гэмтлийг чмартаад амжилт руу тэмүүлж болдоггэдгийг мэдэрсэн юм даа(инээв).
-Олон жилийн өмнө ч гэлтгүй хамтран ажиллаж,нэгэн үе хөл нийлүүлэн алхаж явсан хамт олонтойгоо одоо хэр холбоотой байдаг вэ?
-Тэдэнтэйгээ найрсаг сайхан харилцаатай байдаг. Голдуу тулааны спортынхоо хүмүүстэй их ойрхон байдаг л даа. Миний хийдэг сонирхдог ажил маань намайг олон хүний дунд оруулж холбож өгдөг шүү.
-Өдрийг ер нь юу хийж өнгөрөөдөг вэ?
-Надад хоногийн 24 цаг багаддаг. Учир нь би таргалчихгүйн тулд өөрийгөө байнгын хөдөлгөөнтэй байлгах гэж хичээдэг. Тиймдээ ч спортоороо хичээллэдэг. Хажуугаар нь ном бичиж байгаа. Мөн нөхөрсөг шог зургийнхаа тав дахь үзэсгэлэнг гаргах гэж оролдож байна. Хүний захиалсан номын зураг зурах гээд олон ажил давхацдаг. Ингээд ирэхээр 24 цаг багаддаг. Их орой унтаж өглөө эрт босдог хүн дээ.
-Таны боксын амьдрал их сонирхолтой, гайхалтай түүхтэй юм. Харин та хэзээнээс эхлэн шог зураг зурж, нөхөрсгөөр элэглэх болов?
-Зураг зурж эхэлсэн гэвэл анх 10 жилдээ байхдаа хэдэн найзтайгаа нийлээд түүхийн кабинетаа зурж байгуулж байлаа.Их сэргэлэн байсан байгаа шүү. Хөдөлмөр ч гэх юм уу (инээв). Дараа нь жижиг цаасан дээр хүмүүсийн хөрөг зураад л бэлэглэдэг болсон. Гэтэл боломжийн давгүй болоод байх шиг санагдахаар нь улам хичээж зорилгоо болгож эхэлсэн дээ. Ингээд л нэг мэдэхэд 40 гаран жил хүний хөрөг зуржээ. Сонирхуулж хэлбэл 1982 онд ардын уран зохиолч Пунцагийн Бадарч гуайг зурсан нөхөрсөг шог зураг “Улаан од”сонинд анх гарсан. Энэ нь хэвлэлд тавигдсан анхны нөхөрсөг шог зураг байлаа.
-Нөхөрсөг шог зургийг яагаад онцолж сонирхох болов?
-Хүүхэд байхад Ц.Жандал гэх телевизийн ажилтны зурсан нөхөрсөг шог зургууд сонинд гардаг байлаа.Яагаад ч юм тэр их гоё харагдаж сонирхол татдаг байсан сан. Тэгсэн чинь сүүлдээ өөрөө шог зурдаг болчихдог байгаа. (инээв)
-Зураг зурахдаа баримтладаг зарчим ч гэх юм уу, тийм онцлох зүйл танд байдаг уу?
-Уучлаарай, би бурхан болсон хүнийг зурдаггүй л дээ.Зуръя гэж бодож ч байгаагүй, зурж үзээ ч үгүй. Яагаад гэвэл би амьд хүнийг хөгжилтэй баясгалантай шог байдлаар нөхөрсгөөр зурахыг хүсдэг.Тиймээс зарчмаасаа гажилгүй нөхөрсөг шог зургаа л зурдаг даа. Надад санаанаас гардаггүй сайхан түүх байдаг. Зураг яриад эхэлсэн чинь гэнэт бодогдлоо. Өнөөх шүтэж явдаг Ц.Жандалтайгаа танилцсан түүхээсээ хуваалцъя. Болор цом яруу найргийн наадам дээр хүмүүсийг зураад нэг их пээдгэр амьтансууж байлаа. Тэгсэн нэг монхор хамартай нөхөр ирж зуруулав. Зураг дуусч өнөөх хүн босоод “их сайн зурсан байна. За танилцъя намайг Жандал гэдэг” гэдэг байгаа. Тэр үедээ айх, гайхах зэрэгцэж их л эвгүй байдалд орж байсан (инээв). Тэгж анхЖандалтайгаа танилцаж билээ.
-Бусад зураачдаас ялгарах онцлог тань юунд оршиж байна вэ?
-Богино хугацаанд цөөхөн зураасаар хүнийг илэрхийлэх тэр мэдрэмж их сайхан. Хүн өөрийгөө толинд эгц урдаас нь л хардаг. Хагас хажуу талаасаа харах нь их ховор. Харин би тэгж харсан мэт сэтгэгдлийг төрүүлэхээр хагас хажуу байрлалаас царай төрхийг нь зурж өгдөг. Бас өөрөө өөртөө итгэлтэй алдаж зурахгүй гэсэн үүднээс харандаа баллуур ашиглалгүй шууд хар үзгээр зурж дурсгадаг. Энэ л миний онцлог юм уу даа.
-Өнгө будагтай нөхөрсөг шог зургийг ойролцоогоор хэдэн хором зурдаг вэ?
-Тухайн байдлаасаа шалтгаалдаг. Зарим хүнийг зурахдаа яг үзэсгэлэнгийн хэмжээнд зурахын тулд хагас өдөр зарцуулдаг.Мөн хүний дүр төрхөөс шалтгаалдаг. Ер нь бол хүнийг 3 минутад амжиж зурдаг.
-Нөхөрсөг шог зургийнхаа үзэсгэлэнгийн талаар тайлбарлахгүй юу?
-Би одоо тав дахь үзэсгэлэнгээ гаргах гэж байна. Ер нь бол зургаа дахь л даа. Гэхдээ би Драмын театрын 60 жилийн ойн баярт зориулсан үзэсгэлэнгээ тооцдоггүй юм. Учир нь албан ёсоор нээлтээ хийгээгүй. Тэр үзэсгэлэнгийн хувьд 90 хүн шууд зурж тэндээ үзэсгэлэн гаргасан. Тэр дунд Японоос ирсэн нэг зочин миний олон зургийг доллараар худалдан авч байлаа.Би тэр хүнд “Өөрөө хүссэнээ ав, хүссэнээ өг” гэж хэлсэн дээ. Би үнэрхээгүй. Үнэрхэх ч дүргүй.
-Зуруулаад явж байгаа хүмүүс хэр сэтгэл хангалуун байдаг вэ?
-Ер нь их сэтгэл хангалуун явцгаадаг. Олуулаа ч юм уу хоёр гурваараа явж байгаа хүмүүс ирж зуруулбал би бусдыг нь хойно зогсоод хар гэдэг. Энэ нь зурах арга барилаа харуулж байгаа хэрэг л дээ. Дараа нь зурж дуусаад ар талын цаасан дээр нь өөрийгөө зурах үед алга ташдаг. Концерт үзэж байгаа юм шиг л. Тэр мэдрэмж их сайхан шүү. Тодорхой хүн ойлгохгүй байхад тэрний хажууд байгаа хүн хүлээн зөвшөөрч байвал болоо. Тэр зургийг л амилсан сайхан бүтээл болжээ гэж хувьдаа үнэлэх дуртай. Аливаа юмыг муу биш сайн талаас нь тайлж байх хэрэгтэй шүү дээ.
-Зураг зурах нь таныхаар авьяас уу, хичээл зүтгэлийн дүнд бий болдог зүйл үү?
-1 хувь нь авьяас 99 хувь нь хичээл зүтгэл гэж ярьдаг даа. Гэхдээ миний хувьд яг аль нь их гэдгийг ойлгодоггүй. Намайг гурав дахь үзэсгэлэнгээ гаргачихсан танхим дотор нэг их сүрхий амьтан хүн зураад, өөрөө танилцуулгыг нь биччихсэн самбар тавьчхаад сууж байтал Ардын зураач Г.Одон гуай ороод ирсэн. Би чинь санаа зовоод гүйж очоод зургийн сургууль байтугай дугуйланд ч суралцаагүй байж үзэсгэлэн гаргаад гээдл сандарсан чинь Г.Одон гуай надад баяр хүргэж гар бариад “Миний хүү би гадаадад сургууль төгсөж ирээд намын төв хорооноос шог зураг зурах даалгавар аваад тав хоног ноцолдоод дийлээгүй. Энэ шог зурахыг чинь сургууль төгсөж сурдаггүй юм байна лээ. Тэнгэрээс өгдөг хишиг, нэг ёсныавьяас билэг юм билээ. Харин чи өөрт байгаа хишгийг ашиглаж миний чадаагүйг чадчихсан үзэсгэлэн гаргаад сууж байгаа учраас чи зураач” гэж хэлж байсан сан. Ингээд бодохоор тэр гээд хэлчихэд хэцүү байгаа биз.(инээв) Тэр бол маш том урам байсан. Хүнд маш их амин дэм болдог юм билээ.
-Ингэхэд элэглэлийг хэзээнээс сонирхож бичиж эхэлсэн бэ?
-Сонины газруудад зургаа аваад очихоор зуруулсан хүн нь “энд дөрөв юм уу зургаа, найман мөр холбож бичсэн байвал зүгээр юм” гээд байхаар нь хүнээс гуйж байхаар өөрөө бичье гээд элэглэл бичиж эхэлсэн. Тэрнээс хойш шог зураг маань элэглэлтэй болсон. Дараа нь 1991 онд, анх З.Доржийн хөтлүүлсэнЧөлөөт зохиолчдын холбоонынайргийн наадам, найргийн хуриман дээр очоод элэглэл уншлаа. Ингээд л элэглэл уншдаг болчихсон байсан.
-Таньтай Тэнгис кино театрт сууж байхад чинь бид нэгэнтээ уулзаж холбогдсон шүү дээ? Яагаад тэнд сууж зурах болсон юм бэ?
-20 гаран жилийн өмнө Богд хааны музей, Чойжин ламын сүм музей, Дүрслэх урлагийн музей, Байгалийн түүхийн музей зэрэг хөл хөдөлгөөн ихтэй газраар 7-9 сарын хооронд жуулчид, үзэгчдийг сууж зурчхаад больчихдог байсан. Хүмүүс дунд сууж зурах ажлыг Ард кино театрын тэнд хэсэг хугацаанд л хийсэн дээ. Тэрнээс бол тогтмол суудаггүй байсан. Одоо бол нэг газар тогтвортой суугаад ард түмнээ зурахаар шийдсэн. Манай Монголд гадаад оронд байдаг шиг хурдан зурдаг, зургаар хүнд үйлчилдэг үйлчилгээ байхгүй шүү дээ. Тэрийг л бий болгоё гэж бодоод тэнгис кино театрт амралтын өдрүүдээр сууж байгаа. Цаашдаа байнга суух боломжийг ч бүрдүүлж олон түмэндээ зургийн үйлчилгээг хүргэхийг зорьж байна даа.
-Театрын хамт олон хэр дэмждэг вэ?
-Өө, их дэмжинэ шүү. Яагаад гэвэл ард түмнээ зурж үйлчилдэг шинэ зүйл гараад ирж гэсэн эерэг бодол сэтгэлээр ханддаг. Мөн Тэнгис кино театрын удирдлага, маркетингийн албаныхандаа их баярлалаа. Намайг ойлгож, ард түмэндээ үйлчлэх эрхийг минь олгосонд талархаж байгаагаа хэлмээр байна.
-Зав гарган ярилцсан танд баярлалаа. Таны ажил амьдралд сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе.
-Баярлалаа.
М.САЙНЗАЯА
Өчигдөр “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49 хувийн асуудлаар Худалдаа Хөгжлийн Банкны ТУЗ-ийн дарга Д.Эрдэнэбилэг, гүйцэтгэх захирал О.Орхон, “Монголиан коппер корпорейшн” ХХК-ийн Гүйцэтгэх захирал Ц.Пүрэвтүвшин 
Хөрөнгийн бирж өнөөдөр I, II, III ангиллын 22 хувьцаат компанийн 788,639,725 төгрөгийн үнийн дүн бүхий 375,711 ширхэг хувьцаа арилжигдсанаас 8 хувьцаат компанийн хувьцааны ханш өсч, 13 хувьцаат компанийн хувьцааны ханш буурсан бол 1 компанийн хувьцааны ханш тогтвортой байлаа. Үүнээс “Адуунчулуун” ХК (ADL+9.68%) болон “Жинст Увс” ХК (JIV+8.43%) -ийн хувьцааны ханш хамгийн өндөр өсөлттэй байсан бол “Техник Импорт” ХК (TEX-9.61%) болон “Шивээ Овоо” ХК (SHV-5.68%) -ийн хувьцаа хамгийн их уналттай байлаа.
Дэлхийн оюутны спортын өвлийн XXIX Универсиад наадмын нээлтийн ёслолд 6,000 гаруй зочин төлөөлөгч, албаны хүмүүс, 59 орны 3,000 гаруй тамирчин, дасгалжуулагч, 1,000 гаруй уран бүтээлчид оролцсон байна. Манай үндэсний баг тамирчид цана, цанын орон зай баримжаалах, шорт трейк, уран гулгалт, фристайлын спортын таван төрөлд 16 тамирчин, 6 дасгалжуулагч, албаны 4 нийт 26 хүний бүрэлдэхүүнтэй оролцож байна. Монголын баг тамирчид 1991 оны Японы Саппоро хотноо болсон Өвлийн Универсиад наадамд эхлэн оролцож байсан түүхтэй. Түүнээс хойш Монголын оюутан тамирчид 14 дэх удаагаа өвлийн Универсиад наадамд хүчээ сорьж байна. Энэ удаагийн наадамд уран гулгалт, цанын орон зай баримжаалах спорт, фристайлын төрөлд оролцож байна.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга 2019 оны хоёрдугаар сарын 20-ны өдөр Монгол Улсын Их Хурлын дарга Г.Занданшатарт “Ээлжит бус чуулган зарлан хуралдуулах тухай” 
Улсын Их Хурлын Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хороо болон Өргөдлийн байнгын хорооноос хамтран “Угийн бичгийн хөтлөлт” зөвлөгөөнийг өнөөдөр (2019.03.06) Төрийн ордноо зохион байгуулав.