Month: September 2018

УИХ-ын гишүүн, Ардчилсан намын дарга С.Эрдэнэтэй ярилцлаа.

-У.Хүрэлсүхийн Засгийн газрын хийж хэрэгжүүлж байгаа ажлыг та хэрхэн дүгнэж байгаа вэ?

-Засгийн газрыг үнэлэх ямарч үнэлэмж алга. Хэлэх юм алга. Ажил хийгээгүй юм чинь юу хэлэх юм. Дүгнэ гэвэл муу л гэж хэлнэ. Ямар ч ажил хийгээгүй. Зүгээр л ярьсан. Өмнөх намынхаа үйл ажиллагааг муулсан. Хоорондоо муудалцсан, хэрэлдсэн, зодолдсон, нэг нэгнийгээ алсан, худлаа ярьсан, хулгай хийсэн ийм л нэг жил. Нүүрсний, тендерийн хулгай хийлээ. Хулгайч, луйварчдаар л дүүрсэн нэг жил өнгөрлөө. Өөр юу гэж хэлэх билээ.

-Шатахууны үнэ нэмэгдсээр байгаа. Энэ тухайд?

-Шатахууны үнэ их, бага хэлбэрээр таван удаа нэмэгдлээ. Үүнтэй уялдаж өргөн хэрэглээний барааны үнэ өссөөр байна. Ийм байхад цалин нэмээд ч ард түмний худалдан авах чадвар өсөхгүй. Өсөх боломжгүй.

Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийг луйврын хөтөлбөр, эдийн засаг дампууруулж байсан гэж маш их шүүмжилсэн. Тэр хөтөлбөрийн үр дүнд Монголын эдийн засгийг тогтвортой барьсан юм.

Гол стратегийн бараа бүтээгдэхүүний үнийг тогтвор-жуулсан. АН-ын хувьд хэдхэн зүйл дээр л гол бодлогоо тавьж байлаа. Би Засгийн газрын гишүүн байсан хүний хувьд маш сайн мэдэж байна. Гурил, мах, шатахууны үнийг тогтвортой барихад чиглэж ажилласан юм. Сүүлдээ монголчууд маань шатахууны үнийг нэмэгддэг гэдгийг мартчихсан шүү дээ. Тэр ойлголт байхгүй болчихсон байсан. Гэтэл эрх баригчид гарч ирээд хоёр жилийн дотор л шатахууны үнийг хэд, хэд нэмчихлээ. Өнөөдөр эрх баригчид шатахуун импортлогчдод шаардлага тавьж чадахгүй байгаа. Учир нь тэд асар их хэмжээний хандив авсан байх магадлалтай. Түүнээс болоод шаардлага тавьж чадахгүй нөхцөл байдалд хүрсэн гэж харж байгаа. Хардах эрх хэнд ч байгаа. Би өнөөдөр хардаж байна.

-Багш нарын ажил хаялт үргэлжилсээр байна. Уг асуудалд Ардчилсан нам ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Багш нарын хувьд хуу-лийн хүрээнд л тэмцэж байна. Хууль бус зүйл хийж байгаа мэтээр ярьж байгаа нь зүй зохисгүй асуудал.

Хуулийн хүрээнд өөрийнхөө эрхийн төлөө тэмцэж байгаа хүн буруутан болж болохгүй. Багш нарыг янз бүрийн хэлбэрээр дарамталж, зохион байгуулалттай дайралтуудыг зориуд хийж, эцэг эхчүүдийг турхирч байна. Эцэг, эхчүүд энэ нөхцөл байдлыг зөв ойлгох ёстой. Өнөөдөр бололцоотой айлын хүүхдүүд өндөр төлбөртэй хувийн сургуульд суралцаж байна. Амьжиргааны дунджаас доош орлоготой айлын хүүхдүүд улсын сургуульд явж байгаа. Гэтэл улсын сургуулийн багш нарын цалин хөлс, хүүхдүүдийн суралцаж байгаа орчин ямар байгаа билээ. Бид үүнийг эргэж харах цаг болсон. Энэ хэмжээ хязгааргүй тансаглал, төсвийн зардлаа танаад багш, эмч нарын цалинг нэмэхэд болохгүй юм байхгүй. Бидэнд маш их нөөц бололцоо байна. Төсөв хангалттай хүрэлцэнэ. 50 хувиа больё гэхэд 20, 30 хувиар нэмж болно шүү дээ. Найман хувь нэмнэ гэдэг бол хүн доромжилж байгаа хэрэг. Найман хувиар нэмсэн ч яалаа, байсан ч яалаа. Эхний хагас жилд 20 хувь, дараагийн хагас жилд нь дахиад 20 хувь нэмэх байдлаар зохицуулалт хийж болно. Зохицуулалт хийх эрмэлзэл харагдахгүй байна л даа. Миний хувьд багш нарын ажил хаялтыг зөв гэж харж байгаа. Харин өөрсдийнх нь буруугаас болж нийгэмд бухимдал үүсч байгаа асуудлыг АН-д нааж, буруутан болгох шаардлагагүй. Ер нь өнөөгийн эрх баригчид хуучны коммунист арга барилтай байна л даа. Бусдыг гүтгэдэг, доромжилдог. Гэсэн хэрнээ ард олны төлөө хийж байгаа зүйл байхгүй.

-Сөрөг хүчний зүгээс нийгэмд гарч буй эдгээр асуудлуудад АН ямар нэгэн акц үзүүлэхгүй юм уу?

-Бид буу бариад гудамжинд гаралтай биш. Бид бүх зүйлийг хэлж байгаа. Төсөв санхүү, явуулж байгаа үйл ажиллагаа чинь буруу байна, дэд сайд, агентуудаасаа татгалзаач, үйл ажиллагааг нь хумиач гэж. Эрх баригчид, сайд нарын хэмжээ хязгааргүй тансаглалыг болиулах хэрэгтэй. Дэндэж байна шүү дээ. 300 тэрбум төгрөгийн төсөв давсан орлогоос 55 тэрбумыг нь төрийн албан хаагчдад урамшуулал маягаар олгоно гэх юм. Үүнийгээ болиоч ээ. Өр дарах эсвэл ямар нэгэн ашигтай, үлдэцтэй зүйлд мөнгөө зарцуулаач ээ гэж зөндөө л шаардсан.

Гадаад зах зээл дээр уул уурхайн бүтээгдэхүүний түүхий эдийн үнэ өссөн маш ашигтай цаг үед явж байна. Алт, нүүрс, төмрийн хүдэр бүгд өссөн. АН-ын үед бүгд хасах байсан. Тонн нүүрс 28-хан ам.доллараар борлогдож байлаа. Бодит байдал тийм л байсан. Гэтэл эдний үед ямар байгаа билээ. Тонн нүүрсний үнэ гурав, дөрөв дахин өсчихсөн. 4200 байсан зэсийн үнэ өнөөдөр 7000 давчихаад явж байна. Гадаад зэх зээл дээр манай уул уурхайн бүтээгдэхүүн хэд дахин өсөж байхад тэр их мөнгө хааччихав. Орж ирэхгүй байгаа шалтгаан нь юу байна. Үнэхээр гайхаж байна.

Гадуур тендерийг бүтээж өгөөд 10 хувийг нь авдаг байсан бол одоо 20, 30 хувьд хүрсэн дуулдаж байна лээ. Арай л дэндэж байна. Компаниуд авсан мөнгөнийхөө 30 хувийг авлигад өгчихөөд 70 хувиар нь юу хийх юм бэ. Яагаад ийм ашиггүй юм хийж байгааг нь асуухаар ядаж ажилчдаа цалинтай байлгах хэрэгтэй биз дээ гэж л хариулж байгаа юм. Надад нэг биш бизнесмэн ингэж хэлсэн шүү. Улс орныг ийм л байдал руу аваачсан байна. Хариуцлагагүй байдал Монголын төрийг торлочихсон байгаа хэрэг.

-Ш.Батхүү гэх хүний тавьсан өрийг хүссэн хүсээгүй Монгол Улс, Засгийн газар төлөх болчихлоо. АН-ын зүгээс ийм нөхцөл байдал үүсэх юм бол эсэргүүцэх болно гэж хаврын чуулганы үеэр хэлж байсан…

-Бид байр суурин дээрээ хэвээрээ байгаа. Гэм буруутай этгээдүүдээр мөнгийг нь төлүүлэх ёстой. Монголын ард түмний татварын мөнгөөр тэр өрийг төлж болохгүй. Мөнгө оргүй алга болно гэж байдаггүй л байхгүй юу. Ш.Батхүү бол гал хамгаалагчийн л үүрэг гүйцэтгэж байгаа. Улсад үлэмж хэмжээний хохирол учруулсан гэж хэдэн жилийн ял авах байх. Суусан, суугаагүй болоод л гараад ирнэ шүү дээ. Тэгэхээр тухайн үед баталгаа гаргаж өгсөн хүмүүс хариуцлага хүлээх ёстой.

-Шинээр батлагдсан Эрүүгийн тухай хуулиар тэдгээр хүмүүст ямар ч хариуцлага хүлээх боломжгүй болчихсон юм биш үү?

-Эрх баригчид нь өөрсдөдөө зориулсан хууль гаргаж, зохицуулалт хийгээд луйвар булхайгаа нуугаад яваад байгаа энэ нийгэм цаашдаа удаан оршин тогтноод яваад байж болохгүй. Ш.Батхүүгийн зээлсэн гэх тэр өрийг ямар ч байсан Засгийн газар татварын мөнгөөр төлж болохгүй. Гэм буруутай этгээдүүдээр нь ямар нэгэн аргаар төлүүлэх ёстой. Хэн дуртай нь луйвар хийчихээд луйвар хийсэн мөнгийг нь төр төлөөд байх юм бол шударга ёс хаана байх юм. Монголын төр луйварчдын өр төлдөг газар болж хувирах хэрэг үү. Би Г.Занданшатарын “Эрдэнэтийн жилдээ олдог ашгаас төлөх боломжтой” гэж хэлсэн үгэнд үнэхээр эмзэглэж байгаа. Үнэхээр хариуцлагагүй хүний үг шүү дээ. Шударга ёсыг тогтооно, хариуцлага тооцно гээд байгаа Ерөнхий сайд маань хаана байна вэ. Одоо тооцох хэрэгтэй шүү дээ. Үхэхээс ч айхгүй гэж хэлээ биз дээ. АН-ын хувьд намрын чуулган дээр тавих ёстой шаардлагаа урьдын адил тавих болно. Бид олонхын засаглалыг хүндэлж хоёр жил дуугай байсан. Харин ч өөрсдөд нь хэрэгтэй санааг гаргаж өгөөд байгаа. Төсөв санхүү, төрийн албан хаагчид, нийгэм болохгүй байна, үргүй зардлаа багасга гэж маш их зүйлийг хэлсэн.

-ШҮҮХ ХЭРГИЙН ОРОЛЦОГЧДЫН ХҮСЭЛТИЙГ ХҮЛЭЭН АВАХГҮЙГЭЭР ХЭРГИЙГ ШИЙДВЭРЛЭХ ТОХИОЛДОЛД ХАРИН Ч ХАРДЛАГА ҮҮСЭХ, ХУУЛЬ ЗӨРЧИХ ҮНДЭСЛЭЛ БОЛДОГ –

Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн Хэргийн хөдөлгөөний удирдлагын хэлтсийн дарга Х.Билгүнзаяатай ярилцлаа.

-Ноён уулын маргаантай холбоотой хэрэг 39 дэх удаагаа хойшилж байна. Шүүх хурал ямар шалтгаанаар ийм олон удаа хойшлоод байна вэ?

-Энэ хэрэг анхан шатны шүүхээр эцэслэн шийдвэрлэгдсэн бөгөөд давж заалдах шатны шүүхэд хянагдаж байгаа. Хэргийн оролцогчид хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад эрх эдэлж, үүрэг хүлээдэг. Шүүхээс мөн хэргийн оролцогчдын хуульд заасан эрхийг хангах үүрэгтэй. Ийм хуультай. Үүний дагуу хэргийн оролцогчдын зүгээс шүүхэд тодорхой хүсэлтүүдийг гаргаж, шүүх тухай бүр нь шийдвэрлэж ирсэн. Тэд шүүх хүлээж авахаас өөр аргагүй хүсэлтийг гаргахаа бас сайн мэддэг. Энэ нь шүүх хуралдаан олон дахин хойшлох үндэслэл шалтгаан болсон байна.

-Засгийн газар, “Сентерра гоулд Монголия” ХХК-ийн талд орж шүүх хуралдааныг олон хойшлуулсан гээд байгаа. Оролцогчдын хэн нь хамгийн олон хүсэлт тавьж, шүүх хүлээж авсан юм бэ?

-Шүүхээс аль нэгний талд орж, үзэмжээр хуралдааныг хойшлуулах боломж байхгүй.

Хэргийн оролцогчдын зүгээс шүүх хуралдааныг хойшлуулах талаар гаргасан хүсэлтийг ангилж үзвэл нэхэмжлэгч буюу “Ноён уулаа аврах хөдөлгөөн” нийтэд үйлчлэх төрийн бус байгууллагын зүгээс долоо, хариуцагчийн зүгээс 11, гуравдагч этгээдийн зүгээс нийт 14 удаа хойшлуулах хүсэлт гаргасан бөгөөд бусад үндэслэлээр долоон удаа хойшилсон байна. Дээрх хүсэлтүүдийг шүүхээс тухай бүр нь хүлээн авч хэргийн оролцогчдын эрхийг хангаж шийдвэрлэсэн байна.

Хүсэлтүүдийн агуулгыг судалж үзвэл хэргийн оролцогчдын зүгээс шүүх хуралдаанд биечлэн оролцох, хэргийн материалтай танилцах, нотлох баримт гаргуулах зэрэг хүсэлтүүд давхардсан тоогоор гарсан байна.

-Та шүүх хэн нэгний талд орж хуралдааныг хойшлуулах боломж байхгүй гэлээ. Гэхдээ хэргийг шийдэлгүй 39 удаа хойшилж байгаа нь шүүхийн нэр хүндийг шороотой хутгаж байна. Монголын шүүх хараат бус байдлаа алдаж, нэг талд үйлчилж байна гэж олон нийт хардаад байна шүү дээ?

-Хардах эрх хүн бүхэнд бий. Гэхдээ ямар үндэслэл, нотолгоогоор вэ гэдэг нь чухал. Уг хэргийн шүүх хуралдаан олон хойшилсон шалтгаан нь тухайн хэргийн оролцогчдын зүгээс олон дахин хүсэлт гаргасантай холбоотой.

Шүүх хэргийн оролцогчдын хүсэлтийг хүлээн авахгүйгээр хэргийг шийдвэрлэх тохиолдолд харин ч хардлага үүсэх, улмаар хууль зөрчих, шийдвэр дараагийн шатанд унах хууль зүйн үндэслэл болдог.

-Ер нь оролцогчид хүсэлт тавиад л байвал шүүх хуралдаан хойшлоод байж болох уу. “Ноён уул”-ын шүүх хурал шиг ингэж олон удаа хойшилж байсан хэрэг байдаг уу. Хуралдааныг олон удаа хойшлуулаад байгаа шүүгчийг хууль зөрчсөн үндэслэлээр шалгуулна гэдгийг зарим оролцогч хэлж байгаа.

-Шүүх хуралдаан хуульд заасан үндэслэл журмын дагуу хэдэн ч удаа хойшилж болно. Хуульд шүүх хурал дээд тал нь тэдэн удаа доод тал нь тэдэн удаа хойшилж болно, болохгүй гэсэн зохицуулалт байхгүй. Хамгийн гол нь хуульд заасан үндэслэл байх ёстой. Миний харж байгаагаар “Ноён уул”-тай холбоотой маргаан нь өөрөө маргааны үйл баримт их учраас нотлох баримт цуглуулах, шинжээчийн дүгнэлт гаргуулах зэрэг ажиллагаа их байгаа байх. Мөн хэргийн оролцогчийн тоо их байгаа нь хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад хүсэлт их гарч энэ тоогоор шүүх хурал хойшлох шалтгаан болж байна. Шүүгчийг шалгуулж болно. Гэхдээ шүүгч хууль зөрчиж шүүх хуралдаан хойшлуулдаг тохиолдол бидний ард үлдсэн шүү.

-Өмнө нь ингэж олон удаа шүүх хуралдаан хойшилж байсан тохиолдол байгаа юу?

-Шүүхээс хэргийг хянан шийдвэрлэх явцад хэргийн ээдрээ түвэгтэй байдал болон хэргийн оролцогчийн тоо олон байх зэрэг нөхцөл байдлаас болж шүүх хуралдаан олон дахин хойшлох тохиолдол гардаг. Зарим хэргийн хувьд шүүх хуралдаан үүнээс ч олон хойшилсон тохиолдолд ч бий.

-Шүүхийн ерөнхий зөвлөлд өмнө нь шүүх хурал олон удаа хойшилж байна гэх гомдол ирж байсан уу?

-Энэ төрлийн гомдол ирдэг. Үүний дагуу шүүх хуралдаан хойшилж байгаа шалтгаан нөхцөлийг судлаад холбогдох хариуг гомдол гаргагчид хуулийн дагуу өгдөг. Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн хэргийн хөдөлгөөний хэлтсээс хэргийн хөдөлгөөнийг байнга судалж, дүн шинжилгээ хийж байдаг.

-Хэргийн оролцогчид хуралдааныг хойшлуулах хүсэлт тавьсныг шүүх хүлээж авахгүй бол өөрөө хариуцлага хүлээх, буруудах тохиолдол байх уу?

-Шүүхээс хэргийн оролцогчдын эрхийг хангаагүй, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны журмыг баримтлаагүй зэрэг процесс ажиллагаа зөрчсөн тохиолдолд тухайн хэрэг дээд шатны шүүхэд хүчингүй болох, процесс зөрчсөн, баримтлах мэдэх ёстой зүйлийг хэрэгжүүлээгүй гэдэг үндэслэлээр шүүгч хариуцлага хүлээх үндэслэл болно.

-Хуралдаандаа ирэхгүй байгаа оролцогчдыг шүүх албадан ирүүлж болдоггүй юм уу?

-Шүүгч хэргийн оролцогч, түүний төлөөлөгч, өмгөөлөгч, бусад оролцогчийг шүүхийн мэдэгдэх хуудсаар шүүх болон шүүх хуралдаанд дуудан ирүүлдэг. Хэргийн оролцогч шүүхийн мэдэгдэх хуудасны дагуу шүүх хуралдаанд ирэх үүрэгтэй.

Шүүх хуралд ирэхгүй байгаа хэргийн оролцогч нарт Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн хүрээнд арга хэмжээ авч болно. Тухайлбал, нэхэмжлэгч өөрөө болон төлөөлөгч, өмгөөлөгчийнхөө эзгүйд шүүх хуралдааныг хийх талаар шүүхэд бичгээр хүсэлт ирүүлсэн бол тэдгээрийг оролцуулахгүйгээр хэргийг хянан шийдвэрлэж болно. /ЗХШХШтХ-ийн 91.1/

Түүнчлэн шүүх нэхэмжлэгч, түүний төлөөлөгч, өмгөөлөгчийг шүүх хуралдаанд заавал байлцуулах шаардлагатай гэж үзвэл шүүх хуралдааныг хойшлуулж, дахин дуудан ирүүлэх бөгөөд хоёр дахь удаагаа ирээгүй бол нэхэмжлэлийг буцаах хуулийн зохицуулалттай. /ЗХШХШтХ-ийн 91.3/

Шүүхийн мэдэгдэх хуудсыг хүлээн авсан хэргийн оролцогч, бусад оролцогч хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр шүүхэд ирээгүй бөгөөд түүнийг зайлшгүй ирүүлэх шаардлагатай гэж үзвэл шүүгч албадан ирүүлж, хуульд заасан хариуцлага хүлээлгэнэ. одоо хэргийн оролцогчид хэрсүү, хууль сайн мэддэг болсон шүү дээ. Тэд хэл сураггүй алга болох, шүүх албадах нөхцөл байдал руу асуудлыг оруулах нь ховор.

-Хуульд шүүх хуралдаан хойшлуулах үндэслэлийг тодорхой заагаад өгчихөж. Хуулийн энэ хийдлийг хэргийн оролцогчид ашиглаад байна гэж ойлгож болох уу?

-Хуульд хийдэл, зарим өөрчлөх шаардлагатай зүйл байхыг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ одоо ил тод болсон асуудал байхгүй байна.

-Монголын шүүх хэргийг удаан шийддэг, олон удаа хойшлуулдаг учраас хөрөнгө оруулагчид, бизнес эрхлэгчид арбитрийн шүүхэд хандах сонирхолтой байдаг гэж ярьдаг. Шүүхэд итгэх итгэл үүнээс болж алдагдаад байгаа юм биш үү?

-Миний уншиж, сонссоноор харин ч манай улсын хэрэг шийдэх хугацааны процесс бусад улстай харьцуулахад маш богино байдаг. олон улсад хугацаа сараар биш, жилээр яригддаг.