Month: September 2018

Categories
булангууд мэдээ нийгэм нэг-ангийнхан

“Жирийн” гэх тодотголтой ч жирийн байгаагүй манай ангийнхан

Жирийн гэх тодотголтой 10-ын “З“ ангийн хөвгүүд

Төв аймгийн хэмжээнд арван жилийн сургуультай сум цөөн байдаг учир сумдаас наймдугаар анги төгссөн хүүхдүүд аймгийн төвд шилжин ирж суралцдаг. 2001 онд Төв аймгийн “Хүмүүн” цогцолбор сургуулийн есдүгээр ангид өмнөх жилүүдтэй харьцуулбал сумдаас олон тооны элсэгч хүлээн авч есийн Агаас Ж хүртэлх бүлэгт сурагчдыг математик, түүх, хими гээд цаашид сонирхон судлах хичээлийнх нь дагуу анги ангид нь шалгалт аваад оруулчихлаа. Ядаж байхад манай аймгийн олон сумтайг хэлэх үү. Тэгтэл ямар нэгэн гүнзгийрүүлсэн сургалттай ангид орох гэж шалгалт өгөөгүй хэдэн нөхөд үлдчихсэн байлаа. Багш нар, сургуулийн захиргаа ч гайхаж “Энэ ямар хүүхдүүд шалгалт өгөхгүй үлдчихэв ээ. Анги даасан багш нь гэж хэн байна аа” гээд бөөн юм болж өнөө хэдэн сурагчийг Урлагийн зааланд цуглуулбал 40-үүлээ. “Одоо эднийг яана. Ямар нэгэн байдлаар Агаас Ж бүлэгт хуваагаад ч болтугай оруулах хэрэгтэй” гэсэн яриа гарлаа. Өнөө 40 сурагч Урлагийн зааланд чимээгүй л суугаастай. Эхний нэг, хоёр өдөр тэгэсхийгээд өнгөрөв. Дараагийн өдөр нь өнөө хэдэн сурагчийг бөөгнүүлээд нэг анги болгоё гэж сургуулийн захиргаа шийдсэн бололтой есийн “З” гэдэг бүлэг шинээр үүсгээд багшаар нь Угтаалцайдамаас ирсэн Б.Цэвэгмид гэдэг багшийг тавьчихаж. За ингээд ямар ч байсан “З” гэдэг пайзтай, ангийн багштай болоодохтол өөрийн гэсэн анги танхим байдаггүй. Урлагийн заал, Биеийн тамирын заал, сургуулийн хонгил, хувцасны өлгүүр хавьцаа дахин ганц хоёр өдөр хичээллэх маягтай болж байтал сургуулийн захиргаа манай ангид Бялдаржуулах танхимыг суллаж өглөө дөө. Сургууль даяар яриа гарав. Нөгөө ямар ч сонгоны ангид орж чадаагүй, хөдөө сумдаас голдуу ирсэн сурагчидтай адгийн “З” анги чинь явж явж сургуулийн хамгийн гоё ангид орчихлоо гээд л. Бялдаржуулах өрөө гэхээр дасгал хөдөлгөөн хийдэг, саруулхан гэж жигтэйхэн. Гэрлийн бүрхүүл нь гоёмсог. Хойд хана нь тэр чигээрээ угалз, хээ хуар болсон жаазтай томоос том тольтой. Шал нь шив шинэ хулдаастай. Ширээ сандал нь ч шинэ. Хичээл заах гэж орж ирсэн багш нар “Та нар чинь харин анги ч үгүй, багш ч үгүй байснаа ордон шиг юманд ороод суучихаж шүү” гээд цаашлуулна. Яагаад ч юм нэг тийм уламжлалт ойлголт байдаг шүү дээ. А юмуу, Б бүлэгт суралцаж байвал аав, ээж нь хүүхдээ мундаг ангид сурч байгаа юм байна гэж ойлгодог. Гэтэл манайх очиж очиж “З”. Бид “З” гэдэг бүлэгт орсноо нэг их зарлах дургүй л байлаа. “Ямар ангид орсон бэ” гэж асуухаар бид “Өө, сонгон монгонд ороогүй ээ. Жирийн ангид сурч байгаа” хэмээн даруухан хэлдэг байлаа. Манай анги нэг давхрын баруун жигүүрийн хамгийн мухарт, Хөдөлмөрийн кабинетын харалдаа анги. Ингээд аравдугаар сар гарч ангиараа анх удаа зургаа авахууллаа. Урлагийн үзлэг болж Р.Цолмонгэрэл маань ёочингоор гадаадын сонгодог хөгжим тоглож, Г.Эхлэнбаатар Б.Зангад гуайн дууг дуулж шүүгч багш нарыг бишрүүлж, ангиараа Төрийн шагналт Д.Сэнгээгийн шүлэг, Төрийн хошой шагналт, ардын жүжигчин, хөгжмийн зохиолч Л.Мөрдоржийн хөгжим “Эх орны тухай дуу”г хоороор дууллаа.

Дэлгэр Монгол орноо

Магтаж бид нар дуулахдаа

Тэнэгэр сайхан жаргалаа

Бахдаж заавал оруулдаг гээд дуулахад ангийн багш Урлагийн заалны хойноос хоёр эрхийгээ гозойлгож шавь нараа сайн байгаа хэмээн магтана. Ингээд манай анги урлагийн үзлэгээр байр эзэлж, Г.Цолмонгэрэл маань дуу хөгжмийн багш нарын хараанд өртөж сургуулийн хэмжээний хөгжимчин болчихов. Дараа нь Спартикиад болоход манай хөвгүүд сагсан бөмбөгөөр цойлоод ирэв. Бас л сургуулийн шигшээтэй өрсөлдөх хэмжээний ур чадвартай. Харин охидоос Б.Батцэцэг сургуулийн сагсны шигшээд сонгогдож хичээлдээ ч суух завгүй бөмбөг хөөцөлдөж спортын цол зэрэг аваадахлаа. Г.Цолмонгэрэлийн оролцдог тэмцээн уралдаан ч гэж тоймгүй. Ийш тийш урлагийн наадам, уралдаанд ороод ирэхээрээ хүзүүндээ алтан медаль зүүгээд ирнэ. Удалгүй хичээлүүдийн олимпиад эхэлж Б.Лхамжав нийгмийн хичээлээр сургууль, аймгаасаа шалгарч улсад өрсөлдөөд шагналт байрт оров. Тэр жилдээ есийн “З”-гийнхэн жирийн биш анги байсан гэдгээ бусад бүлэгтээ, сургуулийн захиргаандаа харуулаадахлаа. Ангийн багш маань алгебрь, геометрийн багш байсан болохоор бидэнд өдөр болгон шахуу давтлага өгнө. Өглөө хичээл ороод 12 цагт тараад буцаад 14 цагт ирж давтлага хийнэ. Манай ангийн хувьд нөгөө ээлжийн анги гэж байгаагүй учир бүхэл өдөржингөө ангидаа хичээлээ давтах боломжтой байв. Суурь сайтай сурагчид голдуу байсан болохоор манай ангийн сурлага улирал ирэх тусам дээшилсээр. Багш нар жишээ авахаараа манай ангийг ярьж бусад ангиудын сурагчдыг загнана. “Та нар тэр хар. Арвын “З” гэж ямар ч сонгоны анги биш хэрнээ бүх хичээлдээ сайн хүүхдүүд. Юм юмандаа авьяастай. Их томоотой, хэл ам таталдаггүй хүүхдүүд байна” гээд биднийг үлгэр жишээ болгож ярина.

Манай анги 16 хөвгүүн, 24 охинтой. Хөвгүүд маань сахилгагүйтэж, гүйлддэг үеэ хэдийн өнгөрөөчихсөн, их сайн төлөвшилтэй. Бусад ангийн охид завсарлагаанаар манай ангийн гадаа ирж зогсоно. Хөвгүүдийг харах санаатай. Сэргэлэн сумын Р.Энх-Амгалан, Б.Ариунбаяр гэж хоёр хөвгүүн хичээл номдоо гаргуун. Ялангуяа алгебрь, геометр, газар зүйдээ ангидаа толгой цохино. Ц.Чулуунцэцэг, Б.Эрдэнэхуягийг бид тооны гавал гэж дуудна. О.Гэрэлмаа химийн хичээлдээ багшаараа магтуулна. Ангид ингээд ямар нэг хичээлдээ онц сайн хүүхдүүд байх нь бусдыгаа дагуулаад аваад явчихдаг сайн талтай болохоор давтлага хийхдээ нэг нэгэндээ маш их зүйл зааж зөвлөнө.

А равдугаар ангид орсон хойноо ярьжээ суухад яагаад ямар нэгэн сонгоны ангид оролгүй, жирийн ангид орсноо тайлбарлацгаахад нь сэтгэл хөдөлж билээ. Сэргэлэн сумын сургууль угаасаа элсэгч багатай, энэ жил гэхэд л нэгдүгээр ангид таван хүүхэд авснаас нээлтийн өдөр нь нэг нь чөлөө авч дөрөв нь ирсэн гэсэн шүү дээ. Тэрэнтэй адил 1-8 дугаар анги хүртлээ нэг ангид сурсан Сэргэлэнгийнхэн маань “Аймгийн төвд очоод өөр, өөр ангид орж салахгүй шүү. Шалгалт өгөхгүй үлдээд жирийн ангид хамт орно шүү” гэж ярьсан байх жишээтэй. Баяндэлгэрийнхэн ч ийм шалтгаанаар салаагүй юм билээ. Бас аймгийн төвийн найман жилийн сургалттай “Монгень”ээс ирсэн Ж.Дамдинсүрэн, Д.Өнөрбаяр, Ц.Чулуунцэцэг, Х.Ганзориг, Л.НямОсор, Д.Үүрийнчулуун, Б.Баярцэцэг, М.Мөнхтуул, Ч.ОюунЭрдэнэ, найман жилийн сургуулиас ирсэн О.Гэрэлмаа, Б.Лхамжав, Б.Алтанхүү, А.Даваасүрэн нар ч тийм шалтгаанаар жирийн анги руу орж ирсэн байж билээ. Наймдугаар анги хүртлээ нэг анги гэгдэж, амь нэгтэй болсон болохоор 9-10 дугаар ангидаа ч хамт байна шүү гэсэн ам тангаргаар л манай ангийнхан ямар нэг гүнзгийрүүлсэн сургалттай ангид оролгүй үлдсэн нь тэр юм билээ. Манай ангийнхан шинэ жилээр нийлж ёолкоо тэмдэглэнэ. Мартаар хөвгүүд нь ангиа цэвэрлэж охиддоо бяцхан ширээ засч, хөгжим тавина. Дараа нь Цэргийн баяраар охид нь хариу барьж ангидаа даруухан ширээ засацгаадаг байж билээ. Аравдугаар ангид байтал Төв аймгийн хэмжээнд Засаг даргын нэрэмжит математикийн түвшин тогтоох уралдаант шалгалт боллоо доо. Манай төгсөлтийн аравдугаар ангийн Агаас З хүртэлх есөн бүлэг тэр шалгалтыг өглөө. Нэгдүгээр байрт 510 дугаар анги хүртлээ математикаар дагнаж ирсэн Ж бүлэг орчихож. Аргагүй л дээ, тэгэхээс өөр яах билээ. Харин хоёрдугаар байрт Б.Цэвэгмид багштай жирийн гэгддэг “З” бүлэг орсон байлаа. Энэ үеэс эхэлж манай анги урлаг, спорт, хүмүүжил, төлөвшил, сурлага, харьцаа, биеэ авч яваа байдал зэргээрээ бусад ангийнхнаасаа ялгарч багш нарын хайр хүндэтгэлийг улам хүртэх болсон юм. Бид жирийн биш анги гэдгээ тэгэхэд бүр бататгаснаа одоо бахдан ярьцгаадаг. Тийм ч болохоор бүгд аравдугаар ангиа амжилттай төгсч их, дээд сургуульд элсч өөр өөрсдийн замыг хөөж нийслэл хотдоо, аймагтаа, бусад аймгуудад ажиллаж хөдөлмөрлөөд сайхан явцгааж байна. Ж.Дамдинсүрэн, Л.НямОсор, Б.Эрдэнэхуяг, Д.Өнөрбаяр, Х.Ганзориг, Г.Эхлэнбаатар, Э.Эрдэнэбилэг нар барилга, уул уурхайн инженерээр амжилттай ажиллаж байна. О.Гэрэлмаа, А.Даваасүрэн, Б.Энхбулаг, Б.Ариунбаяр, Б.Энхтуяа нар хувиараа бизнес эрхэлж, компани толгойлцгоож байгаа бол Б.Золбоо, С.Батсүх нар цагдаа, цэргийн ахмад цолтой төрийн тусгай албан хаагчид. З.Лхамсүрэн, Г.Ган-Эрдэнэ, О.Отгонжаргал, Р.Цолмонгэрэл, Д.Отгонжаргал, Д.Мөнхсоёл, Ч.ОюунЭрдэнэ, Б.Баярцэцэг, Ж.Халиунаа, Ц.Алтанцэцэг, Н.Отгонсэлэнгэ, Н.Намуунцэцэг, Д.Бадамханд, Б.Алтанхүү, Д.Үүрийнчулуун, М.Оюунбаяр, Э.Баасан, Б.Лхамжав, М.Мөнхтуул, Б.Отгонпүрэв нар эрх зүйч, сувилагч, дууны багш, бага ангийн багш, мэргэжлийн хяналтын байцаагч, аймгийн ЗДТГт мэргэжилтэн, олон улсын харилцааны ажилтан, нягтлан бодогч зэрэг мэргэжил эзэмшин Улаанбаатар хот, Төв аймаг, төрөлх сумандаа ажиллаж байна. Харин Л.Мөнхбүрэн, Н.Мөнхбаяр Баяндэлгэрт, Ц.Чулуунцэцэг БаянӨнжүүлдээ буцан очиж малчин болцгоочихсон. Д.Үүрийнчулуун дөрвөн хүү төрүүлж “Алдарт эх” болсон нь ангийнх нь бас нэг бахархал юм. Манай анги маш эв нэгдэлтэй, амь нэгтэй, нэгнээ ихэд өмөөрч, шүүмжилбэл анги дотроо шулуухан хэлчихдэг онцлогтой анги байсан юм. Зүг зүгээс ирсэн хүүхдүүдийг нэг анги болгон зангидаж амьдралынх нь замыг заасан гол хүн бол ангийн багш Б.Цэвэгмид билээ. Энэ хүний хүчээр, сайхан сэтгэлийнх нь илчээр манайхан ангийнхан олон түмнийхээ дунд нэртэй төртэй л явна.

Яагаад ч юм түм түжигнэсэн, бум бужигнасан хүмүүс дунд чимээгүй, дуугүй хэрнээ урдахаа мөрөөрөө, чанартай хийгээд, ажлын хамгийг нуруун дээрээ үүрдэг ч тэвчээр заан амгалан оршдог хүчирхэг хэрнээ эрхэмсэг, сайхан хүмүүс байдаг шүү дээ. Энэ ангийнхан бол яг л тийм хүүхдүүд. Аравдугаар ангиа төгсөөд 15 жил, их, дээд сургуулиа төгсөөд арван жил болж байгаа манай ангийнхны хувьд амьдрал дөнгөж эхэлж байна. Улс нийгмийнхээ бүхий л салбарт өөр өөрсдийнхөө зам зураг, эзэмшсэн мэргэжлээрээ амжилттай яваа болохоор хожим нь манай ангиас ард түмэн, нийгэмд танигдсан ямар мундаг том хүмүүс төрөн гарахыг таашгүй. Одоо бол эцэж цуцахыг мэдэхгүй хөдөлмөрлөж, эх орныхоо бүтээн байгуулалт, хөгжилд өөр өөрийн хувь нэмрийг оруулцгаагаад өнөө л чимээгүй, даруухнаараа л явцгааж байна. Бид ангийнхаа нэг андыг цаг бусаар алдсанаас хойш аль болох ойр ойрхон уулзаж, амьдралынх нь жаргал зовлон бүхэнд хамт байхын төлөө эрмэлздэг болсон билээ. Маргааш манай ангийн төгсөлтийн “Бидний баяр15 жил” уулзалт болно. Уулзалтдаа оролцохоор малчны хотноос, барилгын талбайгаас, хилийн зурвасаас, говиос, морины уяанаас, Солонгосоос бүгд сэтгэл зүрхээрээ нэгдэнэ. Анги хамт олондоо болон ангийн багшдаа урт удаан насалж, аз жаргалаар бялхаж явахыг ерөөж байна, ангийн дарга нь.


Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

А.Ундраа: Би шантрахгүй, улсын том эрх ашиг, ирээдүйн төлөө зүтгэх болно

УИХ-ын гишүүн А.Ундраатай ярилцлаа.

-Таныг МУИС-ийн зардлаар гадаад руу томилолтоор явлаа гэх шуугиан дэгдээд байгаа. Үүнд тайлбар өгөхгүй юу?

УИХын Нийгмийн бодлого, Боловсрол, Соёл, Шинжлэх ухааны байнгын хорооны эрхлэх асуудлын хүрээнд явсан ажил юм. Судалгааны их сургуулийг хөгжүүлэх, бодлогын дэмжлэг үзүүлэх шаардлагатай байна гээд энэ хүрээнд МУИС, Сөүлийн Үндэсний их сургуулийн харилцааг өргөжүүлэх, Солонгосын Шинжлэх ухаан технологийн институттэй харилцаа тогтоох, Солонгосын Үндэсний ассамблейн анхаарлыг энэ асуудалд хандуулах талаар ажилласан. Мөн Ансан дахь технологийн паркад ажилласан, дараагийн шатны ажлууд нь хийгдээд явж байна. Төрийн ажлыг төрийн мөнгөөр хийгээд, их сургуулиудаа дэмжээд явж байгаагаас биш хувьдаа ашигласан зүйл байхгүй. Журмаараа зохицуулагдаж байгаа асуудал. МУИСийн тухайд өнгөрсөн онд шинжлэх ухааны чиглэлээр суралцаж буй 10 оюутанд судалгааны болон сургалтын тэтгэлэг олгосон. Энэ жил ч дахин зарлана. Ер нь монголчууд бидний хувьд боловсролоо дэмжиж, оюуны хөдөлмөрийг эрхэмлэн, шинжлэх ухаан, технологи, инновацийг хөгжүүлж байж орлого нэмэгдэнэ, эдийн засаг сайжирна. Шинжлэх ухаан, судалгааг дэмжих нь улс орны чухал асуудал учраас ингэж мушгин шүүмжилж байгаад би шантрахгүй, улсын том эрх ашиг, ирээдүйн төлөө зүтгэх болно оо. Бүр цаашлаад, бидэнд шинжлэх ухаан, технологийн цоо шинэ хот хэрэгтэй байна. Төвлөрлийг сааруулах, зарим их, дээд сургуулийг нүүлгэх, академиа шинэчлэн хөгжүүлэх, инновацийн компаниудад татварын таатай орчин үүсгэж их дээд сургуулийн судлаачидтай хамтран хоршиж ажиллах боломж бүрдүүлэх, өндөр цалинтай ажлын байр олноор бий болгох, антрепренер сэтгэлгээг дэмжих талаар хийх ажил их байна.

-Эрдэнэт үйлдвэрийн 51 хувийн асуудлаар Лондонгийн Арбитрийн шүүхэд манай Засгийн газар ялагдсан. Өдөр хоног өнгөрөх тусам төлбөрийн хүү нэмэгдсээр байгаа. Та энэ нөхцөл байдлыг хэрхэн дүгнэж байна вэ?

-Эрдэнэт үйлдвэртэй холбоотой шахааны бизнес, бүтээгдэхүүний борлуулалт зэрэг олон жилийн туршид бүрхэг, далд явж ирсэн байдал үр ашгийг нь хамгийн өндөр байлгаж чадсан болов уу гэж эргэлзэхэд хүргэдэг. Хариуцлага өндөр, засаглал ил тод байх шаардлагатай гэдэг нь тодорхой.

Гэхдээ Эрдэнэтийн доторх асуудлын талаар би бараг юу ч мэдэхгүй гэж хэлэхэд болно. Хэвлэл мэдээллээс л унших төдий байна. Монголчууд бид 51, 49 гээд талцаж, маргалдаж байх хооронд уурхайтай холбоотой зарчмын олон асуудлууд хүлээж байна. Тэр дундаа нийгмийн эрүүл мэндийн, тоосжилтын, байгаль орчны нөхөн сэргээлтийн өндөр өртөгтэй чухал асуудлууд шил шилээ даран хүлээж байгаа гэж бодохоор сэтгэл зовнидог. Тэр дарамтыг бид үндэстнээрээ үүрэх учраас өнөөдрийн хариуцлага, ирээдүйн харанга болох вий. Мөн дараагийн Налайх шиг болж хүнд байдалд битгий очоосой гэж хүсдэг.

Энэ жил Эрдэнэтэд Уул уурхайн салбарын эмэгтэйчүүдийн Үндэсний чуулган зохион байгуулахад оролцсон. Эрдэнэтийнхэн маш сайн зохион байгуулсан. Үйл ажиллагаа илүү орчин үеийнх болсон хэрнээ зарим хүмүүсийн хандлага, социализмын үеийн сэтгэхүй хүчтэй мэдрэгдэж байсан. Цаг үеэ дагаад хурдтай өөрчлөгдөхөөс өөр арга бий гэж үү.

-АНУ-ын Конгрессийн гишүүд Монгол Улсад айлчилж УИХ дахь Монгол-Америкийн парламентын бүлгийн гишүүдтэй уулзсан. Энэ айлчлалаар юу яригдав. Хоёр орны харилцааны талаар та юу гэж бодож байна вэ?

-АНУ-ын Конгрессийн гишүүн Тед Ёохогоор ахлуулсан таван гишүүн Монгол Улсад айлчиллаа. Энэ хүрээнд УИХ-ын дарга М.Энхболдтой болон УИХ дахь Монгол-Америкийн парламентын бүлгийн гишүүдтэй уулзсан. Мөн Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулгад бараалхсан. Конгрессийн гишүүдтэй УИХ дарга, гишүүд уулзах үеэр улс төр, эдийн засаг, нийгэм соёлын харилцааны асуудлыг ярилцсан. АНУ-ын Конгрессийн гишүүд Монголын ноос ноолуур, сүлжмэл бүтээгдэхүүнийг АНУ-ын зах зээлд хөнгөлөлттэй тарифаар гаргах тухай хуулийн төсөл санаачилж өргөн бариад байгаа. Хэрэв энэ хууль батлагдвал манай экспортод эерэг нөлөө үзүүлж хөдөө аж ахуйн салбарыг дэмжих нь гарцаагүй. Монгол Улс-АНУ-ын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 30 жилийн ой өнгөрсөн онд тохиож өргөн хүрээнд тэмдэглэсэн бөгөөд хоёр орны харилцаа улс төрийн хувьд бэхжиж ирсэн. Иргэд хоорондын харилцаа өргөжиж, олон монгол оюутан АНУ-д боловсрол эзэмшсэн, одоо ч суралцаж байна. Монгол Улсын гадаад бодлогын үзэл баримтлалд ардчилал хүний эрхийг дээдэлдэг үнэ цэнэ нэгтэй улс орнуудыг гуравдагч хөрш хэмээн тунхагласан байдаг. Эдгээр улс орнуудын нэг АНУ юм. Дээр дурдсан ноос ноолуур, сүлжмэл бүтээгдэхүүнийг АНУ-ын зах зээлд гаргахыг дэмжих хуулиа “Монголын гуравдагч хөршийн ноос ноолуурын салбарыг дэмжих тухай” гэж нэрлэсэн байгаа нь санамсаргүй хэрэг биш. Монгол Улсын Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх АНУ-д айлчилж буй энэ өдрүүдэд Мянганы сорилтын сантай байгуулж буй хоёр дахь компакт гэрээг баталгаажуулах тунхаглалд гарын үсэг зурна. Олон жил АНУ-д суралцсан, багшилсан хүний хувьд хоёр талын харилцаа эдийн засгийн хувьд өргөжин тэлэх нөөц бололцоо их байгаа гэж хардаг. Монгол дахь Америкт төгсөгчдийн холбооны (MASA) ерөнхийлөгч байсны хувьд Америкт төгсөөд ирсэн олон залуучууд салбар болгонд амжилттай ажиллаж байгаад бахархдаг. Одоо тус холбооны ерөнхийлөгчөөр Сангийн дэд сайд Х.Булгантуяа сонгогдон ажиллаж байна.

-Ирэх намрын чуулганаар өргөн барихаар зэхэж буй хуулийн төслүүд бий юү. Ямар хуулийн төслүүд дээр ажиллаж байгаа вэ?

-Шинжлэх ухаан технологийн асуудлаар голчлон ажиллаж байна. Шинжлэх Ухааны академийн шинэчлэлийн асуудал, дээд боловсролын чанарын асуудал тулгамдаж байна. Боловсролын багц хуулийн нэг хэсэг болох уу, эсвэл ШУА бие даасан хуультай хэвээр байх уу зэрэг олон асуудал бодлого шийдвэрээ хүлээсээр байна. Социализмын үеийн ШУА-ийн бүтцээр ажиллаж байгаа манайх шиг хоцрогдсон бүтэцтэй улс дэлхийд хуруу дарам цөөхөн байна. Бүгд өөрчлөгдөөд шинэчлэгдсэн ширүүн өрсөлдөөнд манай улс оролцох, хоцрохгүй байх шаардлага тулгамдаж байна. Мөн өөр нэг хууль дээр ажиллана. Тодруулбал, УИХ-ын хэсэг гишүүдийн хамтаар Сургуулийн сурагчдын Үдийн цайг Үдийн хоол хөтөлбөр болгон өргөжүүлэх тухай хуулийн төсөл өргөн бариад байгаа. Өмнө нь миний санаачлан батлуулсан Баяжуулсан хүнсний тухай хууль ирэх оноос хэрэгжиж эхэлнэ. Энэ хоёр хууль агуулгын хувьд хоорондоо нэлээд уялдаатай. Хүүхэд бүрийг шим тэжээлтэй, эрүүл хоол хүнсээр хангах, хүүхдийн өсөлт бойжилт, биеийн болон оюуны хөгжлийг дэмжих чухал алхмууд болно гэж үзэж байна. Улсын хөгжил хүнээсээ эхэлнэ. Оюун ухааны хөгжил сайн, бие бялдар эрүүл чийрэг иргэдтэй бол улс хөгжих үндэс болно.

-Чуулган завсарласан хугацаанд тойрогтоо ажилласан уу. Иргэдийн зүгээс ямар санал хүсэлтийг голчлон тавьж байна вэ?

-Тойргийнхоо Нарны хорооллын сургууль цэцэрлэгийг улсынх болгох асуудлаар өнгөрсөн өвөл, хавраас хойш ажиллалаа. Иргэдийн талд асуудал шийдэгдсэн. 141 дүгээр сургууль есдүгээр сарын 1-нд нээлтээ хийсэнд баяртай байна. Мөн удахгүй 262 дугаар цэцэрлэг үйл ажиллагаагаа эхэлнэ. Бусад сургууль дээр манлайллын хөтөлбөр, номын сан тохижуулах зэрэг ажлуудыг хийж байгаа.


Categories
мэдээ улс-төр

Н.Энхболд Уулын явган цэргийн 232 дугаар батальонд зочлов

Батлан хамгаалахын сайд Н.Энхболдын ХБНГУ-д хийж байгаа албан ёсны айлчлал үргэлжилж байна. Батлан хамгаалахын сайд Н.Энхболд, айлчлалын бүрэлдэхүүний хамт ХБНГУ-ын Бавари мужийн Бийшофсвийзен хотноо байрлах Холбооны Зэвсэгт хүчний Уулын явган цэргийн 23 дугаар бригадын 232 дугаар батальонд зочиллоо.

Уулын явган цэргийн 23 дугаар бригадын удирдлага, батальоны бие бүрэлдэхүүн Батлан хамгаалахын сайдад, ангийнхаа үүрэг, үйл ажиллагааныхаа онцлогийг танилцуулж үзүүлэх сургууль сонирхуулав.

Уулын явган цэргийн 232 дугаар батальоны цэргийн алба хаагчид нь Монгол Улсад 2014, 2016 онуудад ирж, Исламын Бүгд Найрамдах Афганистан Улсад явагдаж буй энхийг дэмжих ажиллагаанд үүрэг гүйцэтгэх Монгол Улсын Зэвсэгт хүчний цэргийн багийн ажиллагааны өмнөх сургалтыг хамтран зохион байгуулж байсан юм.

Айлчлалын сүүлийн өдөр Батлан хамгаалахын сайд Н.Энхболд ХБНГУ-ын Холбооны Канцлерийн Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын зөвлөх, Холбооны сайд Ян Хекер, Бундестагийн гишүүн, Бунтестагийн Батлан хамгаалах Байнгын хорооны гишүүн Фритц Фелденьтрой нартай албан ёсны уулзалт хийж, хоёр орны харилцаа, хамтын ажиллагааны талаар санал солилцов.

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Сайншандад Энэтхэгийн зээлээр баригдах нефтийн үйлдвэрийн хөрөнгө шийдэгдсэн үү?

Монгол Улсын Засгийн газраас Дорноговь аймгийн Алтанширээ сумын нутагт газрын тосны үйлдвэр барихаар шийдвэрлэсэн. Энэ дагуу тус суманд газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн шав тавих болон дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтын ажлын нээлтийн ёслол өнгөрсөн зургадугаар сарын 22-нд болсон. Ёслолын ажиллагаанд Монгол Улсын Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх, УИХ-ын гишүүн Б.Дэлгэрсайхан, Г.Мөнхцэцэг, УИХ-ын гишүүн, Зам тээврийн хөжлийн сайд, Ж.Бат-Эрдэнэ,УИХ-ын гишүүн, Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн сайд Д.Сумъяабазар, УИХ-ын гишүүн, Гадаад харилцааны сайд Д.Цогтбаатар, Эрүүл мэндийн сайд Д.Сарангэрэл, Батлан хамгаалахын сайд Н.Энхболд, БНЭУ-ын Дотоод хэргийн сайд Ражна Сингх, аймгийн Засаг дарга Т.Энхтүвшин зэрэг албаны хүмүүс болон лам хувраг ч байлцсан. Энэ үйлдвэрийг Энэтхэгийн Засгийн газраас олгож буй нэг тэрбум ам.долларын хөнгөлөлттэй зээлээр барих мэдээ бий. Ийнхүү нефтийн үйлдвэрийн дэд бүтцийн ажил эхэлсэн юм. Бүтээн байгуулалтын ажлын явцад 1200-1500 ажлын байр, үйлдвэр ашиглалтад орсноор 600 хүний байнгын ажлын байр шинээр бий болох тооцоо байдаг. Газрын тосны боловсруулах үйлдвэр байгуулах ажлын ТЭЗҮ болон судалгааны ажлыг Монгол Улсын Засгийн газраас 2017 оны есдүгээр сард эхлүүлсэн. Улмаар 2022 онд ашиглалтад бүрэн хүлээлгэн өгөхөөр төлөвлөжээ. Харин УУХҮ-ийн сайд Сумъяабазар мэдээлэхдээ “Есдүгээр сард эцсийн шийд гаргахаар Энэтхэгийн төлөөлөгчид ирнэ” гэж хэлсэн нь сонирхол татлаа. Олон нийтэд тарсан мэдээллээр бол энэтхэгчүүд манайд нефть байгуулах зориулалтаар нэг тэрбум ам долларын зээл олгож байгаа. Энэтхэгчүүдийн ярьснаар бол манай тал хэр амлалтаа биелүүлэхээс шалтгаална гэдэг.

Гэвч ямар үйлдвэр барих талаар мэдээлэл тун хомс байна. Саяхан албаны эх сурвалж манай сонинд ирүүлсэн тус үйлдвэрийн талаарх мэдээллийг хүргэж байна. Тус үйлдвэр Сайншанд хотоос зүүн хойш 22 км-т Алтанширээ сумын нутагт баригдана. Үйлдвэр барих бэлтгэл ажлын хамгийн чухал хэсэгт дэд бүтцийн байгууламжийг барих ажил тооцогдож байна. Энэ нь үйлдвэрийг барихад усан болон цахилгаан хангамж, авто болон төмөр зам шаардлагатай юм. Дээрх үйлдвэрт зориулж Алтанширээ суманд 150 га газар олгожээ. Дэд бүтцийг барих ажлыг БХЯ, ЗТХЯ, ЭХЯ хариуцна. Засгийн газрын зүгээс дэд бүтэц барих ажлыг энэ оны зургадугаар сарын 3-наас эхлүүлжээ. Дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтын хүрээнд Сайншандын төмөр замтай үйлдвэрийг холбох 27 км төмөр зам, 18 км цахилгааны 110 кв-ын агаарын шугам, дэд станц, 16 км авто зам барих ажлууд хийгдэнэ. Эдгээр ажлуудыг ирэх оны дөрөвдүгээр улиралд дуусгах төлөвлөгөөтэй байгаа аж.

Тус үйлдвэрийг барихад усан хангамж шийдэгдээгүй эсвэл байгаль орчинд сөрөг нөлөө учруулах тухай мэдээлэл гарсан. Албаны эх сурвалжийн мэдээллээр бол Дорноговьд хийсэн судалгааны дүнгээр Бор хөөврийн газар доорх гүний уснаас жилд 10-15 сая куб метр ус хэрэглэнэ. Хэрэглэсэн усныхаа 70 хувийг дахин ашиглана. Үүнийг боломжтой гэж БОНХЯ баталгаажуулсан аж. Төслийн “Байгаль орчны төлөв байдлын болон байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээ”-г “Эко планет” компани хийж энэ оны нэгдүгээр сарын 30-нд хүлээлгэн өгчээ.

Энэ үйлдвэр нь жилд 1.5 сая түүхий нефть боловсруулах хүчин чадалтай. Түүхий нефть Дорнод, Сүхбаатар аймгуудын нутгаар дамжин 560 км замыг туулан Дорноговь аймгийн Алтанширээ суманд баригдсан үйлдвэрт ирнэ. Түүхий нефьтийг тээвэрлэх хэрэгсэл нь Орос, Хятадын хооронд барьж байгаатай адил ган хоолой юм.

Үйлдвэрийн ТЭЗҮ-г боловсруулах ажлыг Засгийн газрын зүгээс 2017 оны IV улиралд эхлүүлж 2018 оны зургадугаар сард Энэтхэгийн талд шилжүүлэн өгчээ. Энэтхэгийн “Инженерс Индиа лимитед” нэртэй төрийн өмчийн зөвлөх компани нарийвчилсан ТЭЗҮ хийснээр дээрх үйлдвэр Энэтхэг Монголын хооронд тохирсон нэг тэрбум ам долларт багтахгүй гэдэг дүгнэлт гарч. Харин Монголын талаас үйлдвэрийн болон түүхий тос дамжуулах хоолойн технологийг сонгох, эдийн засгийн тооцоог олон улсын жишигт нийцүүлэх шаардлагыг хүргүүлсэн байна. Хэдийгээр Энэтхэгийн тал давтан тооцоо хийсэн боловч үйлдвэр, түүхий нефть дамжуулах хоолойн үнэлгээг бусад технологитой харьцуулаагүй, хөрөнгө оруулалтын зардлыг дорвитой бууруулаагүй аж.

Үүний улмаас дээрх асуудлаар УУХҮЯ, СЯ, ГХЯ болон “Монгол газрын тос боловсруулах үйлдвэр” Төрийн өмчит компанийн төлөөлөгчид Энэтхэгт айлчилж Энэтхэгийн ГХЯ “Экспорт импорт банк”, ТЭЗҮ хийсэн “Инженерс Индиа лимитед” зөвлөх компанийн төлөөлөгчидтэй уулзжээ.

Уулзалтаар үйлдвэрийг Энэтхэгийн хөнгөлөлттэй зээл болох нэг тэрбум ам долларт багтаахаар тохиролцсон байна. Гэвч уулзалтаар тохирсон асуудалд зургадугаар сарын 22–нд Энэтхэгийн тал хариу ирүүлсэн ч тооцоо нь Монголын талын хүсэлд бас л нийцсэнгүй. Тиймээс Монголын тал өмнө уулзсан талуудтай дахин уулзалт хийх хүсэлтийг долдугаар сарын 22-нд хүргүүлж. Асуудал үүсгээд байгаа түүхий нефть дамжуулах хоолойн хувьд манай улстай ижил нөхцөлтэй ОХУ, БНХАУ-д хэрэглэж байгаа уламжлалт технологийг судлах ажлыг эрчимжүүлж, үүнд шаардлагатай нэмэлт санхүүжилтийн боломжит эх үүсвэрийг тодорхойлох шаардлагатай болж байна. Стратегийн ач холбогдолтой энэ үйлдвэр байгуулагдсанаар Монгол Улсыг түлш, шатахуунаар хангана. Цаашдаа аж үйлдвэрийн томоохон бүрэлдэхүүн хэсэг болох нефть-химийн үйлдвэрийн суурь бий болно. Жилд 1.5 сая тн ямар ч түүхий нефьтийг боловсруулах энэ үйлдвэрийг Засгийн газар 2022 онд ашиглалтад оруулахаар төлөвлөжээ.

Дээрх мэдээлэл бол АМГТГ-аас өгсөн албан ёсны мэдээлэл. Мэдээллээс харвал нефть боловсруулах үйлдвэрийг Энэтхэгийн талаас үзүүлэх нэн хөнгөлөлттэй нэг тэрбум ам долларын зээлд багтааж барихаар хоёр тал тохиролцсон нь харагдана. Харин мэргэжилтнүүдийн үзэж буйгаар үйлдвэрийн байршил нь Энэтхэгийн зээлд багтах боломжийг үгүйсгэж байгаа аж. Үйлдвэрийг нэг тэрбум долларт багтааж барих боломжтой ч түүхий нефть дамжуулах хоолой багаар тооцоход 1.2 тэрбум доллараар босно. Энэ мөнгийг Энэтхэгийн тал гаргах тухай ямар ч мэдээлэл байхгүй. Дээр нь үйлдвэрийг нэг тэрбум долларт багтааж байгуулах хоёр талын тохиролцоонд ч мэргэжилтнүүд эргэлзэж байсан юм. Ийм хэмжээний хүчин чадалтай, орчин үеийн технологийн нефть боловсруулах үйлдвэр байгуулахад багаар тооцоход 1.6 тэрбум ам. доллар шаардлагатай гэнэ. Мөн усны асуудал эцсийн байдлаар шийдэгдсэн гэхэд мэргэжилтнүүд итгэхгүй байгаа аж. Учир нь өмнөх албаны эх сурвалжууд Улаан нуур, Сайн усны говь, Хэрлэн голоос ус татах тухай мэдээлж байсан боловч эцсийн бүлэгт Засгийн газар Бор хөөвөр хэмээх газрын гүний ус ашиглах шийдвэрт хүрсэн байна. Энэ нь байгаль орчинд хөнөөлгүй гэдгийг өнөөг хүртэл Засгийн газрын бүтцийн байгууллагаас өөр хэн ч батлаагүй гэнэ. Зүй нь хөндлөнгийн тэр тусмаа олон улсын мэргэжлийн байгууллагаар баталгаажуулах ёстой аж. Эндээс харвал манай зүгээс хэдэн тэрбум төгрөг гаргаж, дэд бүтцийг л шийдэх боломжтой. Бусад асуудлууд маргаантай байгаа нь харагдана. Хөрөнгө оруулалтын хувьд хаанаа ч хүрэлцэхгүй. Хамгийн гол аюул нь хоёр тал хэд дахин уулзалдаад өнөөг хүртэл хийн хоолойн технологийн асуудалд нэгдсэн ойлголтод хүрээгүй байна. Хэрэв энэ асуудал шийдэгдвэл үйлдвэрийн тухай ярих боломжтой болно. Эс шийдэгдсэн тохиолдолд үйлдвэр эхлэх нь осолтой асуудал болж хувирах гэнэ. Гэхдээ дээрх асуудал удахгүй ирэх Энэтхэгийн төлөөлөгчид буюу УУХҮ-ийн сайд Д.Сумъяабазарын хэлснээр шийдвэр гаргах түвшний албан тушаалтнууд Энэтхэгээс ирснээр нэг тийш болох магадлалтай байна.


Categories
мэдээ цаг-үе

Э.Бөхбат: Замын хөдөлгөөнд дорвитой шинэчлэлт хийхгүй бол 2020 он гэхэд автомашины хөдөлгөөн таг зогсоно

ЦЕГ-ын Тээврийн цагдаагийн албаны Урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн дарга, хурандаа Э.Бөхбаттай ярилцлаа.

-Улаанбаатар хотын зам зохион байгуулалт энэ хэвээрээ байвал 2020 он гэхэд машинууд хөдөлгөөнгүй таг зогсоно гэх мэдээлэл байна. Энэ үнэн үү?

-Тийм. Улаанбаатар хотын авто замын ерөнхий сүлжээ нь 1975 оны ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу баригдсан. Уг төлөвлөгөөнд 349 мянган хүн, 10044 автомашинтай байхаар төлөвлөгдсөн. Энэ тоонд хүн амын ердөө 2.9 хувь нь автомашин байна гэж тооцсон байдаг. Түүнчлэн дээд тал нь 400-500 мянган хүн амтай байхаар тооцоолсон байдаг. гэтэл өдгөө энгийн үед 350 мянган тээврийн хэрэгсэл хөдөлгөөнд оролцож байна. Оргил үе буюу хичээл сургууль орох, тарах, томоохон баяр ёслолын өмнөх өдрүүдэд энэ хэмжээ 100 мянган машинаар нэмэгддэг. Хүн ам, автомашины тоо нэмэгдэх тусам зам, гэрлэн дохио, тэмдэглэгээ, замын цагдаагийн алба хаагчид нэмэгдэх ёстой. Түүнчлэн замын хөдөлгөөний дүрэм ч шинэчлэгдэх ёстой юм. Манай улсын замын хөдөлгөөний дүрэм 2004 онд батлагдсан. Үүнээс хойш нэг ч шинэчлэлт хийгдээгүй. Тиймээс дорвитой шинэчлэлт хийхгүй бол хэдхэн жилийн дараа Улаанбаатар хотын замын хөдөлгөөн таг зогсоно.

-Манай хотын замын зохион байгуулалт нэг талаас нөгөө эцэс хүртэл ганцхан тууш зам байдаг. Нарны гүүрийн зохион байгуулалт шиг сүлжээ гүүрэн замууд баривал энэ түгжрэлийн асуудал шийдэгдэх боломжтой юу?

-Тодорхой хэмжээгээр шиидэгдэнэ. Гүүрэн замууд баригдсанаар төмөр замтай огтлолцохгүй болно гэсэн үг. Одоо 20 минут тутамд галт тэрэг явж байгаа. Энэ нь түгжрэлд ихээхэн нөлөөлдөг. Төмөр зам дээгүүр машинууд гүүрээр даваад гардаг болчихвол түгжрэлд эерэг нөлөө үзүүлнэ.

-Хичээлийн шинэ жил эхэлж замын ачаалалтай байх үеэр долоо хоногт хоёр удаа тэгш, сондгойгоор нь дугаарын хязгаарлалт хийдэг байсан. Үүнийг иргэд буцааж нэвтрүүлэх талаар санал хүсэлт өгч байгаа гэсэн үү?

-Үнэн. Ер нь нийтийн үйлчилгээний тээврийн хэрэгсэл, такси үйлчилгээ, явганаар болон дугуйгаар явах орчин зэргийг цогцоор нь шийдэж байж түгжрэл буурна гэж боддог.

-Хүүхдүүд зам тээврийн осолд их өртөж байна. Юунаас болж байна вэ?

-Зам тээврийн осолд өртөх маш олон шалтгаан байна. Тухайлбал, аюулд ойр сургууль, зам, талбай гэх мэт. Энэ бүх аюулыг арилгахын тулд эмх цэгцтэй төрийн бодлого, төсөв хөрөнгө шаардагддаг. Хүүхдүүдийг осол гэмтэлд өртөхийг зүгээр хараад суухгүйн тулд Замын цагдаагийн байгууллагас олон ажлыг зохион байгуулж байна. Хамгийн түрүүнд бид сургууль орчны аюулгүй байдалд анхаарлаа хандуулж байгаа. Сургуулийн аюулгүй байдлын бүс гэх стандартыг эрх зүйн орчинд нь батлуулсан. Сургууль орчны тохижилт руу бид анхаарлаа хандуулан ажиллаж байна. Холбогдох газруудад ажлын санал хүргүүлснээс өнгөрсөн онд Нийслэлийн Засаг даргын төсвөөс 850 сая төгрөгийг шийдэж өгсөн. Үүний хүрээнд 16 сургуулийн гадна орчинг аюулгүй болголоо. Түүнчлэн 2017 онд найман сургуулийн орчны гадна талбайн аюулгүй байдлыг хангах төсөв мөнгийг нь шийдэж өгсөн байгаа. Цаашид бүх сургуулийн аюулгүй байдал хангагдчихвал бид дараагийн аюул болох зам, талбай руу шат дараалан орохоор төлөвлөөд байна.

Дөрвөн эгнээ, 250 метрийн урттай Яармагийн гүүрийг БНХАУ-ын хөнгөлөлттэй зээлийн 30 сая ам.долларын төсөв өртгөөр босгож, “Хятадын төмөр замын хоёрдугаар групп товчоо” ТӨК ажлыг гүйцэтгэж, Монгол Германы хамтарсан зөвлөх компани ажиллаж байна. Тус гүүрийг үндсэн гэрээгээрээ 2019 оны нэгдүгээр сарын 31-нд хүлээлгэж өгөх юм байна.

-Буруу талдаа жолооны хүрдтэй тээврийн хэрэгслүүд осол гаргах томоохон шалтгаан болдог гэж үү?

-Монгол Улсад буй 900 гаруй мянган тээврийн хэрэгслийн 800 мянга нь автомашин. Үүний 51 хувь нь буруу талдаа жолооны хүрдтэй тээврийн хэрэгсэл байгаа. Бид буруу талдаа жолооны хүрдтэй тээврийн хэрэгслүүдээр хүүхдийг хэрхэн тээвэрлэж байгаа талаар судалгааг олон улсын байгууллагатай хамтран хийсэн. Ийм төрлийн машинд хүүхэд тээвэрлэж байгаа нийт иргэдийн 95 хувь нь буруу тээвэрлэдэг юм билээ. Тухайлбал, буруу талдаа жолооны хүрдтэй тээврийн хэрэгслүүдийн урд талын суудалд хүүхдүүдийг хамгаалах бүс, зориулалтын суудалгүй тээвэрлэж байна. Тэгэхээр урд талын суудалд сууж байгаа хүүхэд шууд зорчих хэсэг рүү бууж таарч байгаа юм. Монгол Улсын замын хөдөлгөөний дүрэмд зорчигчийг явган хүний зам талбай руу буулгана гэсэн тодорхой төрлийн заалт байдаг шүү дээ. Хоёрдугаарт, эцэг эхийн асран хамгаалалт гэдэг зүйл хамгийн чухал байна. Хүүхдийг зорчих хэсгээр зам хөндлөн дагуулж гарахдаа өөрсдийн хяналтдаа бүрэн байлгах ёстой. Манай байгууллагаас хяналт шалгалт хийгээд үзэхэд эцэг эхчүүд хүүхдүүдээ бүрэн хараа хяналтдаа байлгаж байгаа дүр зураг ер харагдахгүй байгаа. Өнгөрсөн жил гэхэд 4000 гаруй хүүхэд зам тээврийн осолд өртөж 55 нь амь насаа алдаж, 1000 гаруй нь бэртэл гэмтэл авч хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн эгнээнд орж хүсэл мөрөөдлөө алдсан. Үүний нэг шалтгаан нь дээрх зүйлс байгаа юм. Энэ асуудалд төр захиргаа, хувийн хэвшил, сургуулийн удирдлага, багш сурган хүмүүжүүлэгчид, эцэг эхчүүд анхаарлаа хандуулах цаг аль хэдийнэ өнгөрчихсөн. Гэвч энэ ажлыг араас нь хийгээд явахгүй бол дахиад олон хүүхэд амь насаа алдах орчин нөхцөл бүрдчихээд байна.

-Сургуулийн аюулгүй байдлын стандартыг тогтоолгосон гэлээ. Сургууль гадна талбайгаа яаж тохижуулбал аюулгүй байх вэ?

-Сургуулийг тойрсон хашаа, талбайд сурагчид хаанаас нь ч хамаагүй ордог биш тодорхой аюулгүй зам талбайтай бүсүүдээр ордог байх шаардлагатай. Ингэж тохижуулсан сайн жишээнүүд бий. Тухайлбал, тавдугаар сургууль, 50 дугаар сургууль, Сэтгэмж цогцолбор, 48 дугаар сургуулиуд зэрэг. Эдгээр сургуулиуд гадна талбайдаа хашлага хийж хүүхдийн аюулгүй байдлыг маш сайн хангасан. Яг боломжтой хэсгүүд нээж өгөн тэнд нь гарц, гарцын тэмдэглэгээ, гэрлэн дохио байрлуулсан байх жишээний. Орчин нь тохижоогүй сургуулиудын гадна талбайд School police-той хамтран замын цагдаагийн багш нар очиж тусламж үзүүлж байгаа. Орчин нь тохижоогүй, аюулгүй бүс бүслэлтэй, хайс хашлагагүй, гэрлэн дохиогүй газар дээр хаа хамаагүй явж байгаа хүүхдүүд дээр манай цагдаа нар очоод ажлын үр дүн гарахгүй байна. Тиймээс тус сургуулиуд яаралтай хүүхдүүдийг тодорхой төрлийн аюулгүй байдал хангагдсан нэг, хоёр гарцаар сургууль руу нь явуулдаг байх хэрэгтэй. Тухайн гарц нь зорчих хэсэгтэй хиллэж байгаа бол сурагчдын аюулгүй байдлыг хангасан хэсгийг байгуулж тэмдэг тэмдэглэгээ тавих ёстой. Энэ нь эхний ээлжид бидний дотоодын санал санаачилгаар хийж болох ажлууд юм. Түүнчлэн сургуулийн автобусаар 300 гаруй мянган хүүхдүүдийг тээвэрлэж чадвал хүүхдийн аюулгүй байдалд эергээр нөлөөлөх ажил болно. Бусад оронд хүүхдийг улсынхаа ерөнхийлөгч, дээд албан тушаалтнуудаас илүү хамгаалалттайгаар авч явдаг юм билээ. Улс орны ирээдүй болсон үр хүүхдээ хамгаалахын тулд тэр шүү дээ. Манай улсад эсрэгээрээ байна. Тиймээс сургуулийн захирал, нийгмийн ажилтан, багш нар хүүхдэд дөрвөн аргын тоо, уншиж бичихээс илүү амьд байх арга ухааны талаар заах үүргийг Монгол Улсын хуулийн дагуу хүлээчихсэн байгаа.

-Хүүхдүүдэд замын хөдөлгөөний дүрэм заах талаар тодорхой зохи-цуулалтууд хийсэн үү?

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Замын цагдаа, боловсрол, хүүхдийн төлөө ажилладаг байгууллагуудыг хүлээн авч уулзсан. Түүнчлэн Нийслэлийн Засаг даргатай ч энэ асуудлаар уулзалт хийсэн. Уг уулзалтуудаар хичээлийн сүүлийн таван минутад Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг заана гэж сургалтын хөтөлбөрт оруулъя гэсэн тохиролцоонд хүрсэн. Ядахдаа хичээлийн сүүлийн таван минутад ойр очны аюулгүй байдал, гэр сургууль, сургууль гэр гэсэн маршрутандаа хэрхэн хөдөлгөөнд оролцох талаар байнга зөвлөж байх хэрэгтэй. Хүүхэд гэдэг чинь гэнэн ертөнц. Томчуудын хэлээр бичсэн хөдөлгөөний дүрмийг хүүхэд өөрсдийн сэтгэхүйгээрээ ойлгоход түвэгтэй байдаг. 14-өөс доош насны хүүхдүүд бүгд хараагаар биш, сэтгэхүйгээрээ замын хөдөлгөөнд үнэлэлт дүгнэлт өгдөг. Хүүхдүүдийн тэр ертөнцөд тохирсон сургалт арга зүйн хэлбэрийг ашиглах санал санаачилгыг олон удаа холбогдох хүмүүст хүргүүлсний үр дүнд шийдье гэсэн хариу өгсөн нь их бахархалтай байгаа. Түүнчлэн сургууль бүр дээр замын хөдөлгөөнийг сурталчлах булантай болъё гэсэн санал санаачилгыг бид дэвшүүлж байгаа. Үүнийг та бүхэн сониноороо уламжилж олон хүүхдийн амь насыг аврахын тулд дамжуулаад өгөөрэй гэж хүсэх байна. Энэ нь нь сургууль, зам орчны мэдээллийг тавьсан макетыг хийгээд хүүхдүүдийг бодит байдал дээр сургана гэсэн үг.

Categories
мэдээ нийгэм

Өмнөд Солонгост суралцах Монгол, Хятад, Вьетнам оюутнууд ихэссэн гэв

Өмнөд Солонгост суралцаж байгаа гадаад оюутнуудын тоог өнөөдөр тус улсын Олон Улсын Боловсролын Үндэсний Хүрээлэн гаргаснаа танилцуулжээ.

Энэ оны дөрөвдүгээр сарын байдлаар Өмнөд Солонгост 142,205 гадаад оюутан суралцаж байгаа нь өмнөх оны мөн үеэс 14.8 хувиар өссөн үзүүлэлт гэнэ.

Улс орноор ангилбал Хятадын оюутнууд тэргүүлж, нийт гадаад оюутнуудын 48.2 хувийг эзэлжээ. Энэ нь өмнөх оноос 6.9 хувиар буурсан дүн гэнэ. 2010 онд Хятад оюутнууд нийт гадаад оюутнуудын 71 хувийг эзэлж байсан нь оргил үе бөгөөд тэр цагаас хойш жил бүр буурсаар иржээ.

Дэд байрыг 27,061 (19 хувь) оюутантай Вьетнам улс, гутгаар байрыг 6,768 оюутантай Монгол улс эзэлж, дөрөвдүгээрт 3,977 оюутантай Япон улс, тавдугаарт 2,746 оюутантай АНУ тус тус жагссан байна.

Эх сурвалж: Yonhap News
ЖИРГЭХЖИРГЭХ 8ХУВААЛЦАХ
Categories
мэдээ цаг-үе

Ж.Үйлст: Дийлэнх охид өөртөө итгэлгүй байдлаа гадаад үзэмжээрээ нөхөх гэж оролддог

Оюутан охидын сэтгэл зүйн онцлогийн талаар Төрийн тусгай албан хаагчдын нэгдсэн эмнэлгийн сэтгэл судлаач Ж.Үйлсттэй ярилцлаа.

-Оюутан охидын сэтгэл зүйн онцлогийн талаар яриагаа эхэлье?

-Оюутнуудын дийлэнх нь 17 орчим насныхан байдаг. Нэг ёсондоо өсвөр нас нь дөнгөж өнгөрч, орь залуу үе рүү шилжих шилжилтийн үе нь тохиодог гэсэн үг. Хөгжлийн сэтгэл судлалд 18-25 насыг орь залуу нас гэж нэрлэдэг. Энэ насны хүмүүс ихэвчлэн амьдралыг танин мэдэх, өөрийнхөө бодол хандлагыг хэлбэршүүлж бий болгох гэж оролддог. Тэгэхээр үүнийг төлөвшихөөс арай өмнөх үе гэж нэрлэж болно. Тэд ихэнхдээ шинэ зүйл сурч, мэдлэг боловсрол эзэмшиж, өөрийгөө олох гэж эрмэлздэг. Харин дараа нь гэр бүл зохиож, амьдралд хөл тавьж эхэлдэг юм. Судалгаанаас үзэхэд монголчуудын дийлэнх нь 20-25 насандаа гэр бүлтэй болдог юм билээ. Энэхүү үйл явц нь тухайн хүний оюутны төгсөх курс эсвэл оюутан байхад нь тохиолддог. Өөрөөр хэлбэл, тулгамдсан асуудал, бэрхшээлийг даван туулах гэсэн оролдлого, зүтгэл дунд өнгөрдөг онцлогтой нас юм. Оюутан охид олон зүйлийг шинээр бүтээж, бий болгож, мэддэг, бас алдаж, онодог. Үүний дараа алдаанаасаа сургамж ухаарал авч, төлөвшилтэй иргэн хүн болсон байдаг.

-Сүүлийн үед оюутан залуус асуудалд орж, стресстэй байх хандлага ихсэх болсон. Зарим нь үүссэн асуудлаа зөвөөр шийдэж чадахгүйгээс болоод буруу зүйлд татагдах, бүр даамжирвал амиа хорлох хэмжээнд хүрч байна гэсэн. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Нас наснаасаа шалтгаалаад тухайн хүнд тулгарах асуудал нь өөр байдаг. Тухайлбал, хөдөөнөөс хотыг зорьж ирээд оюутан болж буй охид эцэг эхийнхээ хараа хяналтаас гэнэт холддог. Тэдгээр хүүхдүүдээс ажиглагддаг нэг ижил зүйл бий. Өмнө нь бүх зүйлийг нь ээж, аав нь хариуцдаг, өмнөөс нь шийдвэр гаргадаг, санхүүг нь зохицуулж, өөрөөр нь шийдвэр гаргуулахгүй байх нь тухайн хүүхдийг бие даах чадваргүй болгосон байдаг юм. Эцэг эхчүүд хүүхдээ хэнтэй нөхөрлөж найзлах, хэнтэй үерхэх вэ гэдэгт нь хүртэл хяналт тавьдаг. Эдгээрээс болоод оюутан охид гэлтгүй энэ насны дийлэнх нь тулгамдсан асуудалтай болчихсон байдаг. Хамгийн түгээмэл тохиолддог нь санхүүгээ захиран зарцуулж чадахгүй, дэмий зүйлд мөнгөө үрэх байдал юм. Тухайн хүн орь залуу насандаа гэнэтхэн л эрх чөлөөтэй гэдгээ мэдэрч эхэлдэг. Өмнө нь хийж үзээгүй зүйлсээ хийхийг их хүсдэг болчихно. Энэ нь эцэг эхийн олгосон хүмүүжилтэй шууд холбоотой. Манай монголчууд хүүхдийнхээ бие даах чадварыг нь хөгжүүлдэггүй. Өөрийгөө бүрэн хариуцах боломж олгодоггүй гэсэн үг. Иймэрхүү хүмүүжлийн арга нь хүүхдийг өөртөө итгэлгүй болгоно. Тухайн хүүхэд бие даан нийгмийн ямар нэг үйл ажиллагаанд оролцохдоо дутуу бүхнээ элдэв зүйлээр нөхөх гэж оролддог. Үүнээс үүдэж 18-25 насныхан буруу алхам хийнэ, бухимдана стресстэж асуудалд орчихсон байдаг юм.

-Оюутан үед нь сэтгэл зүйг нь ямар байлгах ёстой гэсэн үг вэ?

-Төлөвшил нь тогтоогүй хүн ямар нэг шинэ зүйл хийж, бүтээж, бие дааж шийдвэр гаргахдаа алдаа гаргаж болно. Тодруулбал, сүүлийн үед дийлэнх охидын хувьд өөртөө итгэлгүй байдлаа гадаад үзэмжээрээ нөхөх гэж оролдох хандлага ажиглагддаг болсон. Тиймээс эцэг эхийнхээ явуулж буй сургалтын төлбөр, хичээлдээ хэрэглэх мөнгөөрөө хувцас авах, найзуудтайгаа зугаацдаг юм байна лээ. Энэ нь өөртөө итгэх итгэлээ бүрэлдүүлэх гэсэн нэг оролдлого. Найзуудтайгаа нийлж дэмий зүйлд мөнгөө зарцуулж байгаагийн цаана өөртөө итгэлгүй байдлаа түр мартаж, олон хүнээр өөрийгөө хүрээлүүлэх гэсэн оролдлого нуугдаж байдаг юм.

-Дунд сургууль төгссөн үеийнхэн амьдралд хөл тавих гэж байгаад алдаа гаргадаг. Тэд яарсны улмаас сөрөг үр дагавар гарсны дараа харамсах тохиолдол хэр их ажиглагддаг вэ?

-Тухайн хүний хүмүүжил, эцэг эхийн хандлагатай шууд холбоотой байдаг. Зарим аав, ээжүүд хүүхдэдээ маш сайн анхаарал хандуулаад байна гэж боддог. Гэвч яг үнэндээ сэтгэл зүрхийг нь хангалуун, бүтэн байлгаж чаддаггүй. Ийм хүүхдүүд өөр хэн нэгнээр хайрлуулахыг хүсч, түүнийгээ эрэлхийлдэг. Өсвөр насны охид, оюутан болж буй залуус яагаад амьдралын замд яарч, хэн нэгийг хайрлаж, хэн нэгэнд хайрлагдахыг хүсдэг вэ гэхээр хүмүүжих явцдаа хайраар дутагдсан болоод л тэгж байгаа хэрэг. Эцэг эх нь зөв хайраар чиглүүлж, хүмүүжүүлж, өсгөсөн хүүхэд амьдралд тэгтлээ яардаггүй. Өнөө үед гэр бүл болох, охидын төрөлт залуужлаа гэж их ярих болсон. Хайр дутагдсан болохоор л тэр шүү дээ. Үүнээс болж цаг нь болоогүй байхад гэр бүл болох, хүсээгүй жирэмслэлт бий болох зэрэг буруу сонголтуудыг хийчихдэг. Охид яаран шийдвэр гаргахдаа үерхэж байгаа хүнээ таних завдалгүйгээр дотно харьцаанд ордог. Мөн “Үгүй” гэж шууд хэлж чадаагүйгээсээ болж халдварт өвчин авах, жирэмслэх гэх зэрэг засаж болохооргүй алдаа гаргаж, өөрийгөө эрсдэлд оруулж байдаг юм.

-Бэлгийн замын халдварт өвчин ихсч буйг хүмүүжилтэй нь холбож ойлгож болох уу?

-Өсвөр насанд хүүхдийн бэлгийн бойжилтын идэвхтэй үе эхэлдэг. Хүүхэд бүрт харилцан адилгүй байдаг. Ерөнхийдөө 11-14 настайд нь илэрдэг. Энэ наснаас нь эхлээд л хүүхдүүдэд бэлгийн боловсрол гэж юу болох, бие биеэ хэрхэн зөв хайрлах, эрүүл мэндээ эрсдэлд оруулахгүйгээр бусадтай харилцах талаарх мэдээллүүдийг системтэйгээр өгөх хэрэгтэй юм. Тухайлбал, охидыг найз залуутай болчихоод шууд бэлгийн харьцаанд орж болохгүй гэдэг ойлголтыг өсвөр нас эхлэх үеэс нь суулгах хэрэгтэй. Эцэг эхчүүд, Ерөнхий боловсролын сургуулийн хичээлийн системд энэ талаарх мэдээлэл хомс байдаг нь халдварт өвчний тархалтыг нэмэгдүүлэх нөхцөл болж байна гэсэн үг. Хүүхдүүд амнаас ам дамжсан байдлаар нэг нэгнээсээ энэ төрлийн мэдээллийг олж авдаг. Аав ээжүүд хүүхдүүдтэйгээ илэн далангүй ярих нь ичгэвтэр юм шиг санагддаг. Яг үнэндээ нөхөн үржихүйн боловсрол, бэлгийн харьцаанд орох гэдэг зүйлүүд нь хоорондоо тэс өөр ойлголт. Үүнийг насанд хүрсэн хүмүүс ч ялгаж, мэдэхгүй байгаагаас өсвөр насны хүүхдүүд эрсдэлд орж байна.

-Охид найз залуудаа “Үгүй” гэдэг үгийг ховор хэлэх болсон гэлээ. Үүнийг тайлбарлахгүй юу?

-Охидын дийлэнх нь найз залуутай болмогцоо бэлгийн харьцаанд орчихсон байдаг. Гэхдээ тухайн залуу хүч хэрэглэсэн юм уу гэхээр үгүй. Охин нь өөрөө дуртай байсан юм уу гэхээр бас үгүй. Ийм тохиолдолд бэлгийн харьцаанд орсон охид “Хайртайгаа батлахын тулд ийм үйлдэл хийсэн” гэж хэлдэг юм. Мөн тааламжгүй нөхцөл байдалд орчихоод охид бэлгийн харьцаанд орсон байдаг. Үүнийг хүмүүжилтэй холбож ойлгож болно. Эцэг эхчүүд охидоо тааламжгүй байдалд орсон тохиолдолд их зоригтойгоор өөрийгөө хамгаалах үйлдэл хийх, “Үгүй” гэж чангаар хэлж сургаагүйтэй холбоотой болохоор яах аргагүй хүмүүжил хөндөгдөж байгаа юм. Багаас нь өнөө л хаагдмал байдлаас үүдэн бэлгийн боловсрол олгоогүй гэсэн голлох шалтгаантай. Гэтэл хүүхдэд ээж, ааваас чинь өөр хэн ч хүрч болохгүй хэсэг чиний биед байдаг гэдгийг энгийнээр ойлгуулах арга байдаг. Эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн усны хувцас өмссөн хэсэг нь гаднын хүний хүрч болохгүй хэсэг байдаг юм. Уг ойлголтыг суулгачихвал найз залуутай болсон хойноо ч эрсдэл бага амсдаг. Харин ийм мэдлэг байхгүйгээс болоод амьдралд бэлэн биш үедээ жирэмсэлж, энэ хүүхдийг гаргахгүй гэсэн шийдэлд хүрдэг. Энэ нь үр хөндөлт ихсэх шалтгаан болдог. Жишээ нь нэгдүгээр курст дөнгөж орсон хоёр хүүхэд бие биедээ таалагддаг байлаа. Энэ харьцаа нь улам гүнзгийрч дотуур хувцсыг нь тайлах хэмжээнд хүрмэгц “Би буруу зүйл хийж байна” гэж охид боддог гэнэ. Тэгээд эсэргүүцэл үзүүлдэг ч аль хэдийн оройтсон байдаг. Энэ байдлаасаа болоод охид хүсээгүй ч юм шиг, хүссэн ч юм шиг харилцаанд орчихдог. Хэрэв ээж, аавууд багаас нь үгүй гэж зоригтой хэлж сургасан бол, гадны хүний хүрч болохгүй газруудыг заагаад өгчихсөн бол охиноо эрсдэлд оруулахгүй байсан юм.

-Орцноос гараад ирэхэд хоёр гурваараа нийлээд тамхи зуучихсан охид сүүлийн үед их харагдах боллоо. Бас бааранд залуучуудаас илүү эмэгтэйчүүд байдаг болж гэх яриа сонсогдох болсон. Энэ юутай холбоотой вэ?

-Залуус чөлөөт цагаа зөв өнгөрүүлэх амьдралын хэвшилгүй болж. Магадгүй бүгд тийм биш байх л даа. Гэхдээ хүмүүст төдийгүй нийгэмд буруу ойлголт төрүүлэхээр эдгээр үйлдлүүд нь тухайн хүний өөрийгөө мэдрэх гэсэн нэг оролдлого байдаг гэж сэтгэл судлалд үздэг. Хүн гурван настайгаасаа эхлээд л бие төвтэй болж, өөрийгөө мэдэрч, бусдад батлах гэж оролддог юм. Харин оюутан охидын сэтгэл зүйн онцлог нь өсвөр насны байдлаасаа гараагүй байдаг. Тиймээс охидын хувьд насны онцлог нь өөрийгөө хэн нэгэнд батлан харуулах, өөртөө итгэлгүй байдлаа өөр зүйлээр нууж, далдлахыг хичээх зэргээр илэрдэг. Бас хамт олны гадуурхалд өртөхгүйн тулд иймэрхүү үйлдэл хийсэн байдаг. Сүүлийн дөрвөн жилд 92 хүүхэд гадуурхал, дарамтад өртөн сэтгэл гутралд орж амиа егүүтгэсэн байдаг. Тамхи татдаг охидоос “Үнэхээр тамхигүй бол байж чадахгүй юу” гэж асуухад ихэнх нь “Үгүй ээ, чадна” гэдэг. Харин эрэгтэйчүүд “Үнэхээр чадахгүй. Миний уур хүрээд байдаг. Ямар нэгэн аргаар олж татдаг” гэж хариулдаг. Өөрөөр хэлбэл, залуу эмэгтэйчүүдийн хувьд энэ үйлдэл нь хэн нэгний анхаарлыг өөртөө татах гэсэн биеийн хэлэмж нь болдог. Тамхи татаж байгаад тамхи барьсан гарын бугалагаа эргүүлж бугуйн дотор талаа хэн нэгэнд харуулах, эсвэл утаагаа гаргахдаа гараараа үсээ хойш нь болгохоор өөрийгөө бусдад гоё харагдаж байгаа, хүмүүсийн анхаарлыг өөртөө татаж байна гэж ойлгодог. Энэ зүйлээс болоод охид тамхинд орох нь нийтлэг ажиглагддаг. Хүний анхаарлыг татах зорилготойгоор тамхи татаж эхэлсэн хүн бусдаас нуугдаж, санаа зовох нь ховор шүү дээ. Мөн энэ насны хүүхдүүд ямар тохиолдолд биеэ яаж авч явах вэ гэдгээ төдийлөн ойлгоогүйгээс болоод аливаа зүйлд уруу татагддаг.

-Энэ нь ямар үр дүнд хүргэдэг бол?

-Магадгүй хэн нэгэнд сайхан харагдах гэж нэгнийгээ даган дуурайж шоуддаг, тамхи татдаг байж болно. Бүр болохгүй зүйлийг сонирхон хийж ч болно. Эцэст нь буруу гэдгийг нь ойлгодог ч ихэнх тохиолдолд хэт оройтсон байдаг. Их олон харамсалтай үйл явдал, дурсамжуудыг амьдралдаа бий болгож, үүндээ өөрийгөө буруутгаж өөрийгөө ялладаг. Хүн өөрийгөө буруутган муу хүн гэж бодохоороо түүнээсээ гарч чадахаа больчихдог.

-Стрессээ тайлах нэрийдлээр залуус их шоуддаг. Ер нь шоудлаа гээд стресс тайлагддаг юм уу?

-Тодорхой хэмжээнд тайлагдаж болно. Гэхдээ үүний дараа гарах эрсдэл нэмэгддэг. Сүүлийн 20 жилд стрессээс үүдэлтэй сэтгэцийн эмгэг 10 дахин, архинд донтох эмгэг 40 дахин өссөн. Гэхдээ стресс гэдэг зүйл хүний амьдралд байх л ёстой зүйл. Стрессгүй нийгэм, амьдрал, хувь хүн гэж хэзээ ч байдаггүй. Стресс гэдэг зүйл байна, байгаа, байсаар ч байх болно. Энэ болгонд шоудаад байвал болохгүй шүү дээ. Хүн давших болон зугтах сэтгэл зүйн хандлагатай байдаг. Зугтах хандлагатай хүмүүс асуудлаа бодохгүй, түгшүүртэй байдлаас түр хугацаанд гарахын тулд архи ууж, шоуддаг юм. Харин уур бухимдлаа гадагшлуулах хоёр арга байдаг. Сублимацлах болон проекцлох. Проекцлох хэлбэр нь ууртай үедээ орилж, ямар нэгэн зүйл шидэх, хэн нэгэнтэй хэрэлдэж байгаа хэлбэрийг хэлнэ. Архи уусан үедээ, шоудаж байхдаа хүмүүс энэ үйлдлийг их гаргадаг учраас залуус асуудалд их өртөөд байдаг. Сублимацлах гэдэг нь уур бухимдлыг ашигтай зүйл рүү хувиргахыг хэлж байгаа юм. Залуусыг асуудалд орлоо, зодоон цохион хийх нь ихэслээ, охид архи, тамхи хэрэглэж байна гэж буруутгаад байдаг. Гэтэл яг үнэндээ орь залуу насны хүмүүс өөрийгөө олохын тулд олон зүйлийг туршиж оролдож байдаг. Үүний нэг илрэлийг л нийгэм буруутгаад байгаа юм.

-Мөнгө санхүүгийн асуудалд орсон, эсвэл хүссэн зүйлээ авч чадахгүйгээс болоод охид буруу зүйл рүү татагдаж, амархан мөнгө олох аргийг эрэлхийлдэг юм шиг байсан. Өөрийнхөө дутууг нөхөж чадахгүй болохоороо нөхөж чадах хэн нэгэнтэй дотно байдлаар харьцдаг байх. Ер нь охидод тулгардаг санхүүгийн асуудлыг яаж шийдвэрлэвэл зохиох вэ?

-Мөнгөнөөс болж гарч байгаа буруу үйлдлүүд нь мэдээллийн буруу урсгалаар хүрээлэгдсэнтэй холбоотой гэж би боддог. Юу гэхээр сайхан эмэгтэй гэж ямар хүнийг хэлэх вэ гэдэг энгийн асуултад мэдээллийн урсгал “Өнгө мөнгөөр хүрээлэгдсэн гоё ганган хүн” гэж харуулдаг. Эсвэл ийм машинтай, ийм гэрт бол чи гоё хүн гэдэг ойлголтыг өгдөг. Үзэл бодол нь төлөвшөөгүй хүн ухамсаргүйгээр энэ мэтээр авсан мэдээллүүдээ амьдралынхаа зорилго болгож, үүндээ хүрэхийн тулд олон асуудалд орооцолддог. Мөн эцэг эхчүүдийн тухайд хүүхдээ юугаар ч дутаалгүй өсгөхийн тулд мөнгө олох л хамгийн нэгдүгээрт бичигдэх зорилго нь болсон байдаг. Өөрт тулгарах асуудлаа хэлэх гэхээр бүхнээ зориулаад байхад асуудалд орлоо гэж зэмлэдэг. Яг ийм байдлаар өссөн хүүхдүүдийг хүрээлж байгаа найзууд нь ямар нэгэн аргаар яаж ийгээд брэндийн хувцас авах гэсэн бодолтой байдаг юм. Найзтайгаа ижил түвшинд очно гэсэн бодолтой болсноор буруу зүйлд тэмүүлдэг болдог.

-Яагаад хүн амиа хорлох үйлдэл хийдэг юм бол?

-Хүний зүрх сэтгэл хэн нэгнээр хайрлуулж байж дүүрдэг. Түүнээс биш эд хөрөнгө, элбэг хангалуун байдлаар бус. Хайрлагдаж байж зүрх сэтгэл дүүрэн, хангалуун байдаг юм. Амиа хорлох үйлдлийг ямар ч гарцгүй болсон үедээ хийдэг эцсийн цэг гэж үздэг ч зарим тохиолдолд үгүй байдаг. Энэ нь өсвөр насныхан дунд илүүтэй их ажиглагддаг. Учир нь тэд сэтгэлийн хөдлөлөөр шийдвэр гаргах нь элбэг. Сэтгэл нь гэнэт хоосорч, гэнэт дүүрэх хандлагатай. Энэ насныхан сэтгэл зүйн саармаг байдалд оршдог. Амиа хорлох гэдэг нь сэтгэл хөдлөлтэй шууд холбоотой байдаг. 18-23 насныхан дунд удаан бодож төлөвлөсний эцэст амиа хорлосон тохиолдол маш цөөхөн. Ихэвчлэн тухайн нөхцөл байдалд өөрийгөө хэн ч биш юм шиг мэдэрснээс үүдэн энэ үйлдлийг хийх гэж оролдсон байдаг. Монголд 1047 хүүхдийн дунд анх удаа энэ төрлийн судалгаа явуулж үзсэн байдаг. Тэдний 57 хувь нь бие мах бодын дарамтад өртөж, өөрийгөө хэн ч бишээр мэдэрснээс үүдэн амиа хорлох гэж оролдож байсан. Гэхдээ энэ мэдрэмж төртөл тухайн хүн хуурмаг сэтгэл зүйн байдалд удаан явсан байдаг. Хамгийн гол нь намайг олон хүн хайрладаг гэдгийг мэдэрсэн хүн хэзээ ч ийм үйлдэл хийдэггүй.

-Хүнд яагаад донтох шинж илэрдэг юм бэ?

-Нөхөж чадахгүй зүйлээр дутагдаад түүнийгээ өөр зүйлээр орлуулах гэж оролдож буй хэлбэрийг донтолт гэж байгаа юм. Хүн болгонд сонирхол гэж бий. Гэхдээ хийж буй зүйлээ хойш нь тавьж, өөртөө асуудал үүсгэн байж тухайн зүйлийг сонирхож байгаа бол үүнийг эмгэг хобби буюу ямар нэгэн зүйлээр дутагдсан байна гэж үзнэ.

З.МӨНХСУВД

Categories
мэдээ цаг-үе

Чулуунбатын Мөнх-Эрдэнэ: Намайг ахин төрж хөл дээрээ босоход арван сартай охин хүртэл хандив өргөсөн

Чулуунбатын Мөнх-Эрдэнэ

“Алтан Намар” хөгжмийн наадмаар төрийн шагналт хөгжмийн зохиолч Бирваагийн Мөнхболдын “Ятганд зориулсан концерт”-ыг тоглож “Шилдгийн шилдэг хөгжимчин” өргөмжлөл, 2008 оны хавар төрийн хошой шагналт, хөгжмийн зохиолч Л. Мөрдоржийн нэрэмжит үндэсний хөгжимчдийн улсын анхдугаар уралдааны тэргүүн байрын шагнал, 2009 онд Узбекистан улсад болсон олон улсын “Тронолари” наадмын шүүгчдийн нэрэмжит шагнал, 2009 онд ОХУ-ын Буриадад болсон “Sound of Euro-Asia” наадмын тусгай талархал, 2010 онд “Бөртэ” хамтлагтайгаа Бүх урлагийн тэргүүн дээд шагнал “Гоо Марал”, 2017 оны шилдэг хөгжимчинд олгодог “Мөнгөн мод” шагнал тус тус хүртсэн. 2013 онд 120 хүний бүрэлдэхүүнтэй үндэсний их найрал хөгжимтэй “Хос эрвээхэй” бүтээлийг урд хөршид тоглосон. Хөгжим бүжгийн коллеж үүсэн байгуулагдсаны 80 жилийн ойн хүрээнд Монгол улсын Консерваторийн сүлд дууг эгшиглүүлэх, туг залах хүндэтгэлийн үйл ажиллагааны үеэр Монгол Улсын Боловсролын тэргүүний ажилтан цол тэмдэг цолоор шагнуулсан. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар 2017 оны арванхоёрдугаар сарын 29-д Монгол Улсын гавьяат жүжигчин цолоор энгэрээ мялаажээ.

Монгол Улсын гавьяат жүжигчин, Азийн ятгын хатан хаан Чулуунбатын Мөнх-Эрдэнэтэй “Кемпинский” зочид буудалд болсон ӨМӨЗО-ы “Талын дуу хоолой” радиогийн таван жилийн ойн үеэр уулзаж хөөрөлдлөө.

-Хүнд хэцүү өвчнийг даван туулаад уран бүтээлээ хийж явааг чинь харахад сайхан байна. Монголын ард түмэн тэнгэрээс авшигт сайхан авьяастнаа сонсож, харж явах азтай л юм даа?

-Юуны өмнө энэ гэгээн сайхан өдрийн мэндийг хүргэе. Удаан хугацаанд хэвлэл мэдээллээр олон түмэнтэйгээ холбогдсонгүй. Өнөөдөр “Талын дуу хоолой” радиогийн таван жилийн ойн баярт аялгуу эгшгээ хөглөн явж байгаа минь олон түмний буян юм. Уран бүтээлч намайг өндийн босоход хандив өргөсөн арван сартай өлгийтэй нялхаас ард түмэн хэмээх яндашгүй ачит та бүхний маань сэтгэлийн их тус дэм юм даа. Энэ бүх ач тусын тань дэмээр би инээмсэглээд уран бүтээлдээ эргээд орж байна. Олон түмэнтэй биднийг холбож байдаг хэвлэл мэдээллийнхэн та нарын маань ч ач гавьяа их бий. “Талын дуу хоолой” радиогийнхон гэхэд ӨМӨЗО-ы монгол ахан дүүстэй холбож, хандив өргөж байсны хүчээр бэрх хэцүү эмчилгээ, хүнд үеүдийг давж гарахад эдийн засгийн хувьд, сэтгэл санааны гүн дэмжлэг болж байсан. Урлагийнхан бид чинь сэтгэлээрээ л баян болохоос мөнгө төгрөгтэй хүмүүс биш шүү дээ. Хүн асуудал тулаад аргаа барах үед сайн мэдэхгүй зүс таних хүн наян сая төгрөг барьж ирээд хүүгүй, барьцаагүй ав гэхэд нулимс өөрийн эрхгүй асгардаг юм билээ. Тэр хүн намайг аварсан. Их даруухан хүн болохоор нэр усаа зарлуулахыг хүсдэггүй. Хэзээ нэг өдөр баярласан сэтгэлээ хэлэх цаг ирэх байлгүй дээ. Урлагийнхныхаа агуу их хайранд үнэхээр их баярлаж байгаа. 1700 удаа инээмсэглэл зураад, маань уншиж байсан тэр нэгэн охинд би баярлаж байна.

-Ходоодны бэрх л өвчин ороолоо гэсэн. Ямар эмчилгээ хийлгэв дээ?

-Үнэхээр хэцүү өвчин туслаа гэдгийг сонссоноос хойш 15 сарын хугацаа өнгөрсөн байна. БНСУ-д хагалгаанд ороход солонгос эмч маань амжилттай болно гэдэгт эргэлзэж байсан. Мэс ажилбар амжилттай болоосой гэж үнэндээ их залбирч байлаа. Мэс заслын орон дээр дөнгөж ухаан ороод ханиасаа “Хагалгаа хийгдсэн үү” гэж асуусан. “Зургаан цаг гучин минут үргэлжиллээ” гэдгийг сонсоод “Надад тэнгэрийн авралаар энэ амьдралд буцаж ирэх боломж байжээ” гэж тайвшраад улам их тайвширч унтаж амарсан. Яах бол гэж түгшүүртэй байсан, бүх амьдралын минь хэцүү зовлонтой байсан тэр үеийг давж гарах сэтгэлийн хүч л Мөнх-Эрдэнийг дахин шинээр төрөхөд их тус нэмэр болсон доо. Зөвхөн эм уугаад, тариа хийлгээд өндийж босно гэдэг нэг асуудал. Хүмүүсийн сэтгэлийн сайхан үг, хайрын халуун дулаан цагаан эрчим эрчис хүнд ямар их тэнхэл өгдгийг би өөрийн биеэрээ мэдэрсэн. Хагалгаанд орсноор өвчин өргөс авчихсан юм шиг эдгэрчихдэггүй юм байна. Химийн тариа гэж хагалгаанаасаа хэд дахин хүнд даваа байдаг юм байна лээ. Солонгос эмч маань “Шүд авчихсан юм шиг зүгээр болчихож байгаа юм биш шүү. Гамаа сайн бариарай” л гэж байгаа.

-Гам алдаад уран бүтээлдээ орчихоод байгаа юм биш биз?

-Уран бүтээлээ хийсэн ч ядрахгүй байх ёстой. Эмчилгээгээ маш сайн хянаж, улам эрүүл болохын төлөө тэмцэж байгаа. “Өдрийн сонин”-оор дамжуулж “Та бүхэндээ хайртай шүү” гэж хэлье. Та бүхнийхээ хариуд уран бүтээлээрээ хариу барина гэдэг гол зорилго болоод байна даа.

-Ингэхэд хүүхэд насныхаа тухай, уг гарлаа яривал ямар бол?

-Би Улаанбаатарын унаган иргэн л дээ. Миний аав ээж Говь-Алтай аймгийн Эрдэнэ сумын уугуул хүмүүс. Манай гэр бүл, ахан дүүст урлагийн хүн нэг ч байхгүй. Миний хувьд дур сонирхлоороо л урлагийн замд орсон. Намайг өнөөгийн энэ дайны хүн болоход миний хань ижил, ойр орчныхон маань маш их тусалж дэмжиж өдий хүрчээ. Тиймээс ч өнөөдөр “Ятгачин” хэмээх бүрэн дүүрэн алдрыг эзэмшээд явж байна даа. Хөгжим бүжгийн коллеж буюу одоогийн Монгол Улсын консерваторийн багш наргүйгээр, энэ сургуулийн нэргүйгээр би бол хэн ч биш юм. Би сургуульдаа зургадугаар ангиасаа наян найман онд элсэн орсон минь энэхэн насны минь өгүүлшгүй их аз заяа байсан. Миний багш Зундуйн Нарантуяа гэж мундаг алдартай ятгачин байсан. Энэ ачит хүн маань яг л миний одоогийн насан дээр цэл залуудаа хорвоог орхисон нь даанч харамсалтай. Багш минь шавь нартаа маш их зүйлийг өвлүүлж үлдээсэн. Би түүнийхээ үргэлжлэл болж явна даа.

-Багшийнхаа алдрыг өргөж төрөөсөө сайхан шагнал авлаа шүү дээ?

-Ятгачид дотор урлагийн гавьяат зүтгэлтэн гэсэн цолтон бол байдаг. Наранбаатар ахыг хүн бүхэн таних байх. Хоормейстр Алтантуул багшийг бас мэдэж байгаа. Харин Монгол Улсын гавьяат жүжигчин гэсэн цолыг ятгачдаас хамгийн анх удаа хүртсэн маань багшийнхаа хийж бүтээж, зорьж зүтгэж явсных нь хариу бэлэг гэж бодож байна.

-Хазайхад түшиг болох хань гэдэг ч агуу юм даа. Ганпүрэвийгээ би тийм л нэгэн багана гэж бодож байна?

-Бид хоёр ханилаад хорин хоёр жил болж байна. Миний хань чинь бор зүрхээрээ урлагийн тогоонд чанагдаж яваа хүн. Хоёулаа харин ямар азаар бие биеэ олж аваа вэ. Бидний амжилтын тавь тавин хувь нь ханийн хайраар бий болсон. Ханиараа би бахархдаг. Хүн яагаад ханийнхаа сайн сайхныг дурдаж болохгүй байх билээ. “Хамгийн тэнэг хүн ханиа магтдаг” гэдэг үгийг би эсэргүүцнэ. Ханиа өвдөж зовоход сэтгэл зүрхээ зуун хувь зориулаад яваа ийм хүн энэ хорвоод миний ханиас өөр хэн байгаа билээ. Эргээд бодоход аз жаргалтай мөчүүдэд ч, хүнд хэцүү цаг мөчүүдэд ч миний хань асаалттай танк шиг зогсож байдаг. Тийм учраас Монголд минь миний хань шиг сайхан эрчүүд олон байгаасай, олон сайхан гэр бүл бие биенийхээ төлөө халуун дулаан сэтгэлээр энэ амьдралыг туулаасай гэж боддог.

-Та хоёр маань хэдэн хүүхдийн аав, ээж билээ дээ?

-Манайх хоёр хүүхэдтэй. Хоёулаа Германд төрсөн. Ууган охин Амина Монгол Улсын консерваторийн төгөлдөр хуурын ангид Мягмарцэрэн багшийн удирдлагад сурч байгаа. Хүү Тэргүүнбаяр Ерөнхий боловсролын сургуульд сурч байна. Хүүгээ өөрсөд шигээ урлагийн хүн болгохгүй гэсэн бодолтой. (Инээв. сур)

-Хүүхдүүд чинь Германд төрсөн гэхээр гадаадад нэлээд хугацаанд амьдарчээ дээ?

-Би 1996-2008 онд, хань маань 1993 оноос Германд ажиллаж амьдарсан. Энд “Бөртэ” хамтлагаа байгуулж, Европоор аялан тоглолт хийж байлаа. “Ингэн тэмээний нулимс” киноны хөгжмөө бичсэн. Хөгжмийн зохиолч Чойгивын Сангидорж гуайн “Миний ээж тэмээчин” зохиолыг нөхөр маань найруулж, манай хамтлаг тоглосон. Энэ кино Оскарт нэр дэвшиж байлаа. “Говь” гэдэг клип гаргасан. Ганпүрэвийн маань бичсэн “Шар нохойн там” киноны хөгжим Америкийн Хэмптоны их наадмын хамгийн анхны гран при шагналыг Монголоос анх удаа 2005 онд авч байлаа.

-Өөрийг чинь Азийн ятгын хатан хаан гэж өргөмжилдөг. Сайхан сонсогдоно биз?

-Хүн болгон л асуудаг юм. “Азийн ятгын хатан хаан” гэдэг өргөмжлөлийг надад гавьяа шагнал болгон өгчихсөн нэр биш шүү дээ. Анх энэ өргөмж нэрийг хүний нутагт байхдаа анх сонсож байсан юм. Малайз улсад болсон “Rainforest” дэлхийн хөгжмийн наадамд бурхан болсон багшдаа зориулж бичсэн “Дурсамж” зохиолоо тоглоход, хэвлэл мэдээллээр болон интернетээр “Queen of Harp” буюу “Ятгын хатан хаан” хэмээн өргөмжлөн бичиж байсан. Түүнээс хойш л ард түмэн намайг ингэж нэрлээд байгаа болохоос гардаад авчихсан шагнал биш юм. Тэр фестивальд оролцсон урлагийнхны дүгнэлт л дээ.

-Хоёр хөгжмийг нэг хөгжим шиг л тоглож байгаа харагддаг. Энэ чадвар тань мастер түвшинд очсоны илрэл яах аргагүй мөн биз?

-Хоёр хөгжмөөр тоглоно гэдэг хэцүү ш дээ. Хоёр тал руугаа анхаарлаа хандуулна. Одоо юу гэдэг юм бэ дээ, баруун зүүн тархи л зэрэг ажиллаж байна гэсэн үг л дээ.

-Баруун, зүүн гараараа бичдэгтэй л адил зүйл болох нь ээ дээ?

-Ер нь хэцүү шүү. Тийм амар зүйл биш. Нэг ятган дээр тоглох, хоёр ятган дээр тоглох хоёр тэс өөр. Хөгний хувьд хоёр өөр хөг шаардлагатай. Тоглогдож буй бүтээл, ноот өөр байдаг.

-Өөрөө аялгуу аяз зохионо биз?

-Хүүхэд байхдаа оролдож байсан. Хөгжмийн зохиолчоор сураагүй мөртлөө зохиох сонирхол байдаг. Аливаа нэг зохиол бүтээлийг байгаагаар нь биш хөгжүүлж баяжуулж, өөрийнхөө сэтгэлгээг оруулж хөгжимдөхийг зорьдог. Ганц нэг найруулга зэргийн юм бол байгаа л даа. Дэлгэрмөрөн бид хоёрын “Уянга цагаан хуруу” гэдэг дууны найруулга байна. Энэ найруулгын тохируулгыг их богинохон хугацаанд хийсэн.

-Саяхан гадаад оронд очиж тоглосон байв уу даа?

-Тавдугаар сард ӨМӨЗО-д очиж Энхбаяр гэж хөгжмийн зохиолчийн уран бүтээлийг тоглосон. Түүний дараа Германд сар орчим хугацаанд айлчлан тоглолт хийж, эрүүл мэндийн үзлэгт хамрагдлаа. Арваад жил ажилласан тэр сайхан улс хоёр дахь эх орон минь болчихсон юм байна. Ирээд Баян-Өлгий аймгаараа явсан. Таван Богдод очлоо. Байгалийн үзэсгэлэн үнэхээр ноёлж байдаг газар юм байна.

-Ард түмэндээ тайлан тоглолтоо хэзээ толилуулах гэж байна?

-Би өмнө нь “Алтайд хөглөгдсөн уянга”, “Хос эрвээхэй”, “Хатан ятгын эгшиг” бие даасан уран бүтээлийн тайлан тоглолтуудыг хийсэн. Одоо ард түмэндээ зориулж талархлын тоглолт хийнэ л гэж бодож байна. Ямартаа ч биеэ нэг их ядраалгүй, бүтээж туурвиж байхад нэг гэгээн сайхан өдөр энэ маань биелэх байх аа.


Categories
мэдээ спорт

Ёкозуна Хакухо сумогийн хоёр дээд амжилтыг нэгэн зэрэг тогтоолоо

Японы сүмо бөхийн намрын барилдаан өчигдөр 14 дэх өдрөө үргэлжилж, ёкозуна Хакухо энэ өдөр сүмогийн хоёр дээд амжилтыг нэгэн зэрэг тогтоолоо.

33 настай Хакухо өчигдөр озекиГоедог ялж, 14 даваа, 0 унаатай болсноор намрын барилдаанд түрүүлэх нь тодорхой болсон юм. Ингэснээр тэр Японы эзэн хааны цомыг 41 дэх удаагаа хүртэж, дээд зиндаанд 1,000 дахь ялалтаа байгуулсан гэх хоёр дээд амжилтыг нэгэн зэрэг тогтоож байна.

Дээд зиндаанд түрүүлсэн тоогоор Хакухогийн ард 32 түрүүтэй Тайхо их аварга жагсаж байгаа бол дээд зиндаанд хамгийн олон ялалт байгуулсан дараачийн бөх нь 2011 онд зодог тайлсан, 879 ялалттай озеки Кайо болж байгаа юм.

Гэмтлийн улмаас таван тэмцээн дараалан түрүүлж чадаагүй байсан Хакухо энэ оны анхны түрүүгээ ийнхүү авч байна.

“Нас явахын хэрээр миний гэмтэж бэртэх нь амархан болоод байгаа. Тийм учраас би энэ түрүүг авахдаа ингэж их удлаа. Энэ түрүү миний хувьд их үнэ цэнэтэй юм” гэж тэр тэмцэээний дараа ярьжээ.

Өнөөдөр Хакухо нутаг нэгт ёкозуна Какурютай (10-4) барилдаж, есдүгээр сарын барилдаанаа өндөрлүүлнэ.

Эх сурвалж: Mainichi

Categories
мэдээ улс-төр

Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх Конгрессын номын санд зочлов

Ерөнхий сайдын АНУ-д хийж буй албан айлчлал үргэлжилж байна. Тэрээр Конгрессын номын сангаар зочилж, Азийн танхимын Түвд, Монголын номын тасагт ном бүтээлтэй танилцав. Энэ үеэр Монгол судлаач Алиша Kэмпи PETIS, FRANCOIS зохиолчийн бичсэн “history du grand Genghizcan буюу Чингис хааны намтар” түүхийн номын талаар тайлбар өгүүлэв. Мөн Томас Жефферсоны номын сан, төв уншлагын танхимаар явж танилцлаа.

Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх Конгрессын номын санд ном гардуулж, дурсгалын дэвтэрт гарын үсэг зурав гэж Засгийн газрын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.