“Монголын зэс корпораци”-ийн ТУЗ-ийн дарга М.Мөнхбаатартай ярилцлаа.
-Эрдэнэтийн 49 хувийн асуудал Дээд шүүхээр хоёр ч орчихов уу?
-Тэглээ, Монгол Улсын Дээд шүүхээр шийдвэр гарч байгаа хоёр дахь тохиолдол. Анхных нь Иргэний хэргийн шүүхээр орж шийдвэр нь 2017 оны арванхоёрдугаар сард гарсан юм. “Монголын зэс корпораци” бол Эрдэнэт үйлдвэрийн 49 хувийн хувьцааг эзэмшигч мөн гэсэн шийдвэр гарсан. Сая болсон Захиргааны хэргийн дээд шатны шүүхээс “Засгийн газар хуулийн хүрээнд шийдвэр гаргаагүй байна. Засгийн газрын шийдвэртэй холбоотойгоор Төрийн өмчийн бодлого зохицуулалтын газар, Улсын бүртгэлийн газруудын хийсэн үйлдэл хууль зөрчжээ” гэсэн агуулгатай шийдвэр гаргалаа. Дээд шүүхээр тус тусад нь гаргасан энэ хоёр шийдвэр эцсийнх гэж харж байна. Монгол Улсын Үндсэн хууль болон Шүүхийн тухай хуульд Дээд шүүхийн шийдвэр гарсан дороо хэрэгжинэ гэсэн заалт бий. Тэгэхээр өнгөрсөн долоо хоногт гарсан шүүхийн шийдвэр тэр дороо хэрэгжиж бидний эрх сэргэлээ гэж харж байна.
Улсын бүртгэлийн газар шүүхийн шийдвэртэй холбоотойгоор манай эрхийг сэргээх шийдвэрээ гаргаж Эрдэнэт үйлдвэрийн 49 хувийн хувьцааг “Монголын зэс корпораци” эзэмшдэг гэсэн үйлдлийг хийнэ гэж хүлээж байна.
-Эрдэнэтийн ТУЗ хуралдалгүй удсан учраас шийдлээ хүлээсэн олон асуудал үүссэн гэж ярьж бичиж байна. Шүүхийн шийдвэр гарсан болохоор ТУЗ хуралдаад шийдвэрээ гаргаад явах нь ээ?
-Өнгөрсөн хугацаанд үйлдвэрт ТУЗ-ийн хурал хэд хэдэн удаа болсон. 2016 онд хэвийн ажилласан байгаа. 2017 оны нэгдүгээр сард хуралдсан. Дараа нь 2018 онд нэг удаа хуралдсан. Иргэний хэргийн танхимын дээд шүүхийн шийдвэр гарсаны дагуу Засгийн газар манай эрхийг сэргээсэн дээ. Тэр үйл явдлын дараа нэг хуралдсан юм. Гэвч хэдхэн хоногийн дараа Засгийн газар дахиад шийдвэр гаргачихсан. Ер нь өнгөрсөн хугацаанд үйлдвэрийн үйл ажиллагаа Удирдах зөвлөлийн шийдвэргүйгээр явсаар өнөөг хүрлээ л дээ. Тэгэхээр мэдээж өчнөөн асуудал хуримтлагдсан. Шүүхийн шийдвэр гарсан учраас ойрын хугацаанд асуудлууд шийдэгдэх байх.
-Шүүх хурлын дараа та “ЖАСТ”-тай холбоотой төлбөрийн талаар мэдэгдэл хийсэн. Буруутай этгээдүүд нь төлөх ёстой гээд…?
-“ЖАСТ”-ын асуудлын хувьд байр сууриа илэрхийлэхээс аргагүй. Эрдэнэт үйлдвэрийн 49 хувийг эзэмшиж байгаа гэдэг утгаараа. ЖАСТ өрөө төлбөл Эрдэнэт үйлдвэрт хамаагүй болчихно. Гэтэл өрөө төлж чадахгүйгээс нь болоод Английн Арбитрийн шүүхээс “Баталгаа гаргаснаараа Эрдэнэт үйлдвэрийг өрийг нь төл” гэсэн шийдвэр гаргасан. Үйлдвэрийн 49 хувийн хувьцааг эзэмшигчдийн хувьд гээд харахад асуудал маш ойлгомжтой. Хэрвээ Эрдэнэт энэ төлбөрийг хийвэл үйлдвэрийн хэвийн үйл ажиллагаанд шууд нөлөөлнө. Хэдхэн хүний буруутай үйлдлийг, үйлдвэрийн 6000 хүний хүч хөдөлмөр нуруун дээр тохно гэдэг дэндүү шударга бус асуудал. Тийм учраас бид энэ асуудлыг сөхөж ярьж байгаа юм.
-Арбитрийн шийдвэрээс болж үйлдвэрт мэдрэгдэж байгаа сөрөг нөлөө гэвэл юуг онцлох вэ?
-Гадаадын харилцагчид маань Эрдэнэт үйлдвэр рүү мөнгө шилжүүлэх боломжгүйд хүрэх гээд байна. Бүтээгдэхүүнийхээ мөнгийг авч чадахгүй байдал руу орох гээд байна л даа. Үйлдвэрийн удирдлага Их Британи руу явж чадахаа болиод жил гаруй боллоо. Гүйцэтгэх удирдлага очвол шууд бариад хорих шийдвэр гарчихсан. Аравдугаар сарын эхний долоо хоногт Лондонгийн металлын биржийн жил бүрийн хамгийн том чуулга уулзалт болдог. Энэ арга хэмжээнд Эрдэнэт үйлдвэрээс очих боломж хумигдсан. Өнгөрсөн жил ч очоогүй.
-Таны онцолсон чуулга уулзалтад оролцохын давуу тал нь юу вэ?
-Ирэх нэг жилийн хугацаанд зэсийн ханш ямар шинэ төлөвтэй байхыг мэдэж, багцаалдаж авдаг гол арга хэмжээ. Тодруулж хэлбэл Эрдэнэт үйлдвэрийнхэн өөрсдөө очиж мэдээлэл авч чадахгүй нөхцөл үүсээд байна.
-“ЖАСТ”-аас гадна арбитртай холбоотой цөөнгүй асуудал Эрдэнэт үйлдвэрт бий байх аа?
-Хэд хэдэн асуудал бий. Ер нь 2009 оноос хойш тав, зургаан арбитрийн асуудал гарсан юм билээ. “ЖАСТ”-ын хувьд өөрөө их сонин кейс л дээ.
-Ямар утгаараа сонин кейс гэж?
-“ЖАСТ”-ын асуудлыг дарахын тулд манай асуудлыг улстөржүүлсэн юм шиг он цагийн дараалал харагддаг юм. 2016 оны тавдугаар сард үндсэн төлбөрийн асуудал яригдаад Английн Арбитрийн шийдвэр гарсан юм. Гэхдээ хурал нь болчихоод шийдвэр нь албажих процесс гурваас дөрвөн сар үргэлжилдэг юм билээ. Тавдугаар сард болсон хурлын шийдвэр есдүгээр сарын аравдаар гарсан байдаг. Яг үүний дараагаас манай асуудлыг хурцаар ярьж эхэлсэн. Түүнээс биш үндсэн асуудал маань аж ахуйн нэгжийнх шүү дээ. Хувьцаа эзэмшлийн, аж ахуйн асуудалтай холбоотой маргаанууд Иргэний болон Захиргааны шүүхэд өдөр тутам хэдэн арваараа шийдэгддэг. Манай онцлог юу гэхээр зүгээр л улстөржсөн кейс.
-Та түрүүн Эрдэнэт үйлдвэрт шийдэх ёстой асуудлууд цөөнгүй бий гэж ярьсан. Жишээ нь, цаг алдалгүй шийдэх ямар асуудлууд байна?
-Ер нь маш олон асуудал бий. Жишээ нь, Арбитрийн кейсүүд. Зарим нь шийдэгдсэн сураг дуулдсан. Зарим нь шийдлээ хүлээж байгаа. 35 жилийн хугацаанд ашиглаж дуусах техник эдийн засгийн үндэслэлтэй үйлдвэр гээд харахаар тоног төхөөрөмж нь хуучирсан, байгальд тогтсон хүдрийн биет дэх зэсийн агууламж буурч буй гэх мэт асуудлууд бий. Яг хэдий хэрийн нөөц үлдсэнийг нарийвчилж тогтоох ажил байна. Цаашлаад тогтоосон нөөцөн дээрээ үндэслэж яаж ажиллах төлөвлөгөөгөө гаргах шаардлагатай. Засаглалын хувьд компани маань Монголын хуулийг дагадаг аж ахуйн нэгж болоод хоёр жил болж байна. Гэхдээ олон улсад бүтээгдэхүүнээ гаргадаг компани гэдэг утгаараа олон улсын стандартыг дагадаг байх шаардлагатай. Нэг тонн баяжмал дахь зэсийн агуулгын олон улсын стандарт нь 30-аас дээш хувьтай байдаг. Манайх 23-24 хувьтай. Цаашдаа ийм үзүүлэлттэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлээд байх уу, олон улсын стандартыг дагах уу гэх мэт асуудлуудыг ярих ёстой. Худалдааны маш олон компанитай үйлдвэр маань ажиллаад ирлээ. Тэд эцсийн худалдан авагчдад дамжуулж борлуулж байгаа. Өөрсдөдөө тодорхой хэмжээний ашиг авч үлдэж байна гэсэн үг. Тэгэхээр бид худалдаан дээр ямар бодлого баримтлахыг ТУЗ-ийнхөө хурлаар ярих ёстой. Зарим бүтээгдэхүүнийг эцсийн хэрэглэгчдэд нь шууд зардаг болох шаардлага бий.
-Олборлолтын өртөг өндөр байсныг 49 хувийнхан орж ирснээр бууруулсан гэсэн мэдээлэл цацагдсан санагдаж байна. Тодорхой баримт жишээ хэлээч?
-Эрдэнэт үйлдвэрт нэг сонирхолтой статистик байсан. Зэсийн үнэ өсөхөөр бүтээгдэхүүний өртөг өсөөд байдаг үзэгдэл байсан юм. Өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд тэр үзэгдэл тодорхой хэмжээнд зогссон. Үүний эхний шалтгаан нь тендер. Тендерийг ил тод зарладаг болсонтой холбоотойгоор бараа бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэхэд зарцуулж байгаа зардал тодорхой хэмжээнд хумигдсан. Хоёрдугаар шалтгаан гэвэл зарим зардал маань төгрөгөөр гарч байгаа. Тэгэхээр төгрөгөөр гардаг зардал маань өсөхгүй, харьцангуй тогтвортой байгаа юм шиг харагдаж байна. Түүнээс биш үйлдвэр хэтэрхий сайн ажиллаад, технологио шинэчлээд, гайхамшигтай менежмэнт явуулсан зүйл байхгүй.
-Эрдэнэтийн 49 хувийнхны хийхээр төлөвлөсөн онцлох ажлууд гэвэл юу байна?
-Геологийн хайгуулаа сайн хийх ёстой. Үүн дээр үндэслэж бодлого гардаг. Ажилчидтай холбоотой асуудал дээр сургууль, цэцэрлэг төлөвлөж байна. Өнөөдөр Эрдэнэтэд нэг орос сургууль, ганцхан орос цэцэрлэг байгаа. Орос сургууль, цэцэрлэгт хүүхдээ өгөх гэж нэлээд асуудал болдог. Хойд хөршөөс ес, арван орос багш авчирвал тэнд сурч байгаа хүүхдийн тоог хоёр дахин нэмж болох боломж харагддаг. Энэ бол энгийн шийдэл. Харамсалтай нь өнгөрсөн хугацаанд хийсэнгүй. Орос цэцэрлэгийн тоог нэмэх шаардлага бий. Эрдэнэтийн хувьд Оросын соёл түгсэн газар. Үүнийгээ аль болох хадгалж үлдэх нь Эрдэнэ хотод төдийгүй Монголд хэрэгтэй. Учир нь орос хэл бол НҮБ-ын таван хэлний нэг, шинжлэх ухааны хэл. Ажилчдын байрны асуудал байна. Нэг гайхмаар зүйл бий. Ажилчдын орон сууц, сургууль, цэцэрлэгийн асуудлыг шийдээгүй хэрнээ бөхийн өргөө барьж байсан. Гэхдээ бөхийн өргөөний төслийг 40-50 хувьтай хэрэгжих үед нь түр зогсоогоод байгаа. Бидний зүгээс эхлээд чухал асуудлаа шийдье гэсэн бодлого барина. Ингэж байж хөдөлмөрийн бүтээмж нэмэгдэнэ.
-Сүүлийн асуулт. Ер нь Эрдэнэт яагаад улстөржчихөв өө. “ЖАСТ”-аас өөр шалтгаан байна уу?
-Хувийн бодлоо хэлье. Эрдэнэт улстөржсөн нь хоёр шалтгаантай гэж би хардаг. Эхнийх нь ярилцлагын эхэнд дурдсан Стандарт банкны асуудал. Улс төр дэх олон хүний эрх ашиг хөндөгдөж байгаа учраас энэ асуудлыг дарахын тулд манайхыг томруулсан. Энэ бол бодитой ил харагдаж байгаа зүйл. Нөгөө асуудал нь гэвэл Эрдэнэт үйлдвэр 1991 оноос хойш бизнес эрхлэгч, улстөрчдийн шахаа хийдэг газар байж. Бид очоод “Өнөөдрөөс өмнөх асуудлыг сөхөхгүй, үүнээс хойш шахаа гэдэг асуудлаа мартчих. Зах зээлийн үнээр нь бараа бүтээгдэхүүнээ нийлүүл. Хятадаас 100 төгрөгийн бараа оруулж ирлээ гэхэд тээврийн зардал, гааль, НӨАТ-аа тооцоод, нэмээд арван хувийн ашгаа хар. Энэ бол зах зээлийн зарчим. 100 төгрөгийн барааг 300-гаар зардагийг хүлээн зөвшөөрөхгүй” л гэсэн. Дараа нь тендерүүд зарлагдаад хагас жилийн дотор 15 тэрбум төгрөг хэмнэчихсэн. Үүн дээр багтардаг байж мэдэх л юм.
Цагдаа, дотоодын цэргийн сургалтын нэгдсэн төвийн эрэлч нохой гэмт хэрэг зөрчлийг халуун мөрөөр нь илрүүлэн ажиллажээ.
Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайдын Б/54 дугаар тушаалаар Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хөгжлийн ерөнхий газрын Дэд даргын үүргийг түр орлон гүйцэтгэгчээр Д.Ганболдыг томилжээ. Тэрбээр ХНХЯ-ны Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хөгжлийн хэлтэст Ахлах мэргэжилтнээр ажиллаж байсан аж.
Японы сумо бөхийн намрын барилдаан энэ гаригт өндөрлөсөн. Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар, Гавьяат тамирчин, Мэргэжлийн сумогийн 69 дэх их аварга Хакухо М.Даваажаргал Японы эзэн хааны цомыг 41 дэх удаагаа хүртэж, дээд зиндаанд 1,000 дахь ялалтаа байгуулж хоёр дээд амжилтыг нэгэн зэрэг тогтоосон. Тэрбээр түүхэн амжилтуудаа монголчуудтайгаа хуваалцахаар эх орондоо ирээд байна. Хакухо М.Даваажаргал яг одоо төрийн ордонд ээжтэйгээ хамт зочилж УИХ-ын дарга М.Энхболдтой уулзаж байна.
Авлигатай Тэмцэх Газраас өнөөдөр цаг үеийн асуудлаар мэдээлэл хийлээ. Энэ үеэр Хөрөнгө, орлогын мэдүүлэг болон бусад асуудлын талаарх мэдээллийг өгсөн юм.
