Month: September 2018

Categories
гадаад мэдээ

Кенийн иргэдийг ерөнхийлөгчтэй нь цуг сармагчинтай зүйрлэсэн Хятадын бизнесмэнийг баривчилжээ

Арьс өнгөөр ялгаварласан агуулгатай зүйл ярьж байгаа бичлэг нь сошиал сүлжээнд тарсны дараа Кенийн эрх баригчид тус улсад ажилладаг Хятад бизнесмэнийг өчигдөр баривчилжээ.

Лю Жячи гэх энэ хүнийг удахгүй хилээр албадан гаргах гэж байгаагаа Кенийн цагаачлалын алба мэдээлсэн байна. Сошиал сүлжээнд тарсан 2.5 минутын бичлэг дээр тэр нэгэн ажилтантайгаа маргалдаж байгаа нь баримт болж үлджээ.

Лю “Кенийн бүх хүн, бүр ерөнхийлөгч Ухуру Кенята нь ч сармагчин шиг” гэж хэлсэн байна. Үүний дараа ажилтан түүнд хэрвээ ингэж боддог бол Хятад руугаа буцахыг зөвлөжээ.

Хариуд нь Лю “Би энд байх дургүй, сармагчин шиг хүмүүст дургүй, тэдэнтэй ярих ч дургүй, тэд муухай үнэртэй, бохир, ядуу, тэнэг, бас хар. Тэд яагаад цагаан арьстнууд шиг байж болдоггүй юм бэ?” гээд мөнгө олохын тулд л Кенид байгаагаа ярьсан байна.

Уг дүрсийг үзсэн зарим Кени хүмүүс Люг зүгээр явуулалгүй, шийтгэх ёстой гэж сэтгэгдлээ бичицгээжээ.

Харин Кени дэх Хятадын элчингийн ажилтан Жан Ган уг хэрэг явдал зургаадугаар сард болж өнгөрсөн, Лю буруугаа хүлээж, компаниасаа шийтгэл хүлээсэн хэмээн мэдэгдсэн байна.

Тэрээр “Залуу хүний үзэл бодол, хувийн яриа нийт Хятадын ард иргэдийн байр суурийг төлөөлж чадахгүй” гэж тайлбарлажээ.

Люгийн үйлдсэн хэрэг анхны тохиолдол биш. Гурван жилийн өмнө Кенийн нийслэл Найробид ажилладаг хятад ресторан оройн 5 цагаас хойш хар арьстанд үйлчлэхгүй гэсэн бодлого хэрэгжүүлж байсныхаа төлөө бизнес эрхлэх боломжгүй болж, хаагдаж байв.

Энэ оны эхээр Хятадын тусламжаар баригдаж байгаа төмөр замын төслийн Хятад менежэрүүд арьс өнгөний үзэл гаргадаг гэж орон нутгийн ажилчид гомдол гаргаж байжээ.

Гэвч $3.2 тэрбумын төслийн ажилд саад учруулахгүйн тулд Кенийн засгийн газар уг асуудлыг дарагдуулан өнгөрч байв.

Энэ долоо хоногт Бээжин хотод Хятад-Африкийн дээд хэмжээний чуулган болж байгаа ба түүнд Кенийн ерөнхийлөгч Кенята оролцож байгаа юм.

Categories
мэдээ нийгэм

УДЭТ болон Блюмон төвийн гаднах талбайг иргэдэд зориулж тохижуулна

Улсын Драмын Эрдмийн театрын хойд тал, Блюмон үйлчилгээний төвийн зүүн талд байрлах төлбөртэй авто зогсоолуудыг татан буулгах Хотын даргын захирамж гарсан. Харин энэ талбайд иргэдийн амарч зугаалах орчинг бүрдүүлэх юм.

Орчин үеийн архитектур төлөвлөлтийн шийдлийн дагуу дээрх хоёр талбайг тохижуулах ажлын хэсэг өчигдөр байгуулагдсан байна.

Түүнчлэн Хотын ерөнхий менежер тээврийн хэрэгслийн зогсоолын үйл ажиллагааг зохих журмын дагуу дуусгавар болгохыг Нийслэлийн Авто замын хөгжлийн газарт, тохижилтын ажлын төлөвлөлтийн шийдэл, даалгавар боловсруулахыг Нийслэлийн Хот төлөвлөлт ерөнхий төлөвлөгөөний газарт, газар эзэмшлийн байдалд судалгаа хийж, шаардлагатай арга хэмжээ авч ажиллахыг Нийслэлийн Газрын албанд үүрэг болгожээ.

Categories
мэдээ нийгэм

Садар самуун сурталчилсан фэйсбүүк дэхь хуудсуудыг хаалгаж эхэлжээ

ЦЕГ-ынхан хүүхдүүдийг гэмт хэрэгт өртөж, хохирохоос сэргийлэх зорилгоор цахим орчинд “Хар жагсаалт” хэмээх хуудсыг ажиллуулж эхэлжээ.

Фэйсбүүк дэхь эл хуудас өдгөө 15 600 гишүүнтэй болжээ. Тэд биеэ үнэлэх, амиа хорлох зэргийг сурталчилдаг группуудыг илрүүлж фэйсбүүкэд мэдээлэх юм байна.

Одоогоор 33856 гишүүнтэй “Санхүүгийн туслалцаа авна” , 14190 гишүүнтэй “Санхүүгийн туслалцаа” 4408 элсэгчтэй “Санхүү өгнө” гэх хуудсуудыг хаалгаад байна.

Цахим орчинд бусадтай харилцаж буй өсвөр насны долоон хүүхэд тутмын нэг нь садар самуунд уруу татсан мессэж хүлээж авдаг гэдгийг цагдаагийн байгууллагын эх сурвалж хэлэв.

Categories
мэдээ улс-төр

Вьетнам Улсын Элчин сайдыг хүлээн авч уулзав

Бүгд Найрамдах Социалист Вьетнам Улсаас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд хатагтай

Уулзалтын эхэнд УИХ-ын дэд дарга Л.Энх-Амгалан хоёр улсын харилцаа, хамтын ажиллагаа улс төр, эдийн засаг, түүх соёл, боловсрол, хөдөө аж ахуйн салбарт өргөжин тэлж байгааг онцлон тэмдэглээд хатагтай Элчин сайдад БНСВУ тунхагласны 73 жилийн ойн баярын мэндийг хүргэв.

Тэрбээр, “Хоёр улсын хооронд дипломат харилцаа тогтоогоод даруй жар гаруй жил болж байна. Манай хоёр орны хууль тогтоох дээд байгууллага хоорондын хэлхээ холбоо бэхжиж, энэ оны эхээр Монгол Улсын Их Хурлын дарга М.Энхболд БНСВУ-д албан ёсны айлчлал хийсэн нь Монгол, Вьетнамын уламжлалт найрсаг харилцааг хөгжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой болсон. Хоёр орны парламент дахь найрамдлын бүлэг, Байнгын хороод болон Тамгын газар хоорондын хамтын ажиллагаа сүүлийн жилүүдэд өргөжиж байгаад сэтгэл хангалуун байна. Цаашид бид эдийн засаг, худалдааны урсгалыг хоёр талтай болгож, экспорт, импортын бүтээгдэхүүний нэр төрөл, тоо хэмжээг нэмэгдүүлэх, орон нутгийн харилцааг дэмжих, түүх, соёл, хөдөө аж ахуйн салбарын хамтын ажиллагааг эрчимжүүлэх тал дээр анхаарч ажиллах шаардлагатай байна” хэмээн тэмдэглэлээ.

БНСВУ-аас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд хатагтай Доан Тхи Хыөнг УИХ-ын дэд дарга Л.Энх-Амгаланг цаг зав гарган хүлээн авч уулзаж байгаад талархал илэрхийлээд Вьетнам Улсад тохиолдсон дайны хүнд жилүүдэд Монголын төр, засаг, ард иргэдийн зүгээс тус улсад тал бүрийн тусламж, дэмжлэг үзүүлж байсныг одоо хүртэл вьетнамчууд санан дурсдаг гэв.

Элчин сайд Доан Тхи Хыөнг, “2017 оны 8-р сард Улаанбаатарт болсон Засгийн газар хоорондын комиссын хуралдаанаас худалдааны эргэлтийг 70 сая ам.долларт хүргэх зорилт дэвшүүлсэн. Хоёр улсын худалдааны эргэлт нэмэгдэж байгаа учир энэ зорилтын үр дүн эерэг гарна гэдэгт итгэлтэй байна. Манай хоёр улсын харилцаа өргөжиж байгаатай санал нэг байна. Монгол Улсын Их Хурлын дарга М.Энхболдын айлчлалын үеэр Төв аймаг, Вьетнамын Хао Бинь мужийн хооронд хамтран ажиллах Санамж бичиг байгуулсан. Манай Элчин сайдын яамныхан саяхан Төв аймагт ажиллаад ирлээ. Мөн хоёр улсын түүх, соёлын салбарын харилцаанд анхаарал хандуулан ажиллаж байна. Хорь гаруй жилийн өмнө Вьетнамын мэргэжилтнүүд Монголын түүх, соёлын өв болсон зарим сүм, хийдийг сэргээн засварлах ажлыг хийж байсан. Энэ ажлыг үргэлжлүүлэн Монгол Улсад төдийгүй дэлхийд ховорт тооцогдох соёлын гайхалтай бүтээл болсон Амарбаясгалант хийдийн ур хийцийг сэргээн засварлах ажлыг эхлүүлэхээр мэргэжилтэн ирсэн. Өвөрмөц ур хийцийг нь алдагдуулахгүйгээр сэргээн засварлахын төлөө манай мэргэжилтнүүд бүхий л чадвараа дайчлан ажиллах болно” гэв.

УИХ-ын дэд дарга Л.Энх-Амгалан Монголын өв соёлыг хадгалан үлдээхийн төлөө санаачилга гарган ажиллаж байгаа хатагтай Элчин сайдад талархал илэрхийлээд хоёр орны найрамдалт харилцааг хөгжүүлэхэд бүхий л салбарт хамтран ажиллахад бэлэн байгаагаа илэрхийлэв гэж УИХ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээлэв.

Categories
мэдээ нийгэм

Есдүгээр сарын сүүлээр уулархаг нутгаар нойтон цас орох төлөвтэй байна

-ЕСДҮГЭЭР САРЫН 10-НААС НИЙТ НУТГААР БОРОО ОРНО-

Сүүлийн хоёр өдөр ихэнхи нутгаар хүйтэрч, нойтон цас орлоо. Нийт нутгийг хамарсан хур тунадас өчигдрөөс зогссон ч энэ сарын 10-наас дахин бороошихыг Цаг уур, орчны шинжилгээний газар (ЦУОШГ)-аас анхааруулаад байна. Тодруулбал, энэ сарын 9-нд баруун аймгуудын нутгийн зарим газар, төвийн аймгуудын нутгийн баруун хэсгээр, 10-нд баруун болон төвийн аймгуудын нутгаар бороо орох юм байна.

УУР АМЬСГАЛЫН ТОЙМ

Есдүгээр сарын агаарын дундаж температур Их нууруудын хотгор, Алтайн өвөр говь болон говийн нутгийн өмнөд хэсгээр 14-19, Алтай, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтийн уулархаг нутгаар 4-9, бусад нутгаар 8-13 градус дулаан байдаг.

Энэ сард ордог хур тунадасны хэмжээ наймдугаар сарынхтай харьцуулахад эрс багасч, баруун ба говийн ихэнх нутгаар 4-9, харин баруун зүгийн нутгийн зүүн хойд хэсэг болон төв ба зүүн зүгийн ихэнх нутгаар 20-30, зөвхөн Хөвсгөл, Хэнтий, Дорнодын хойд, Булганы зүүн, Сэлэнгийн баруун хэсгээр 32-43, бусад нутгаар 10-20 мм ордог. Гэвч зарим жил үүнээс нилээд хэлбэлзэлтэй байдаг.

ЕСДҮГЭЭР САРЫН ЦАГ АГААРЫН УРЬДЧИЛСАН ТӨЛӨВ

Бaруун аймгуудын нутаг. Агаарын температурын сарын дундаж нь Алтай, Хангайн уулархаг нутгаар 4-9 градус, Алтайн өвөр говиор 14-19 градус, бусад нутгаар 9-14 градус дулаан буюу Баян-Өлгийн өмнөд, Ховдын ихэнх, Говь-Алтайн баруун хэсгээр уур амьсгалын дунджаас 1.0-1.5 градусаар дулаан, бусад нутгаар олон жилийн дунджийн орчим байна.

Нэг болон хоёрдугаар арав хоногийн эхний хагаст Алтай, Хангайн уулархаг нутгаар шөнөдөө 1-6 градус, өдөртөө 15-20 градус дулаан, Алтайн өвөр говиор шөнөдөө 11-16 градус, өдөртөө 26-31 градус дулаан, бусад нутгаар шөнөдөө 5-10 градус, өдөртөө 20-25 градус дулаан байна.

Нэг болон хоёрдугаар арав хоногийн дунд үе болон сүүлчээр сэрүүсч Алтай, Хангайн уулархаг нутгаар шөнөдөө 1-6 градус хүйтэн цочир хүйтэрнэ, өдөртөө 8-13 градус дулаан, Алтайн өвөр говиор шөнөдөө 7-12 градус, өдөртөө 18-23 градус дулаан, бусад нутгаар шөнөдөө 3 градус дулаанаас 2 градус хүйтэн, өдөртөө 12-17 градус дулаан байна.

Гуравдугаар арав хоногийн дунд үеэс хүйтэрч уулархаг нутгаар шөнөдөө 7-12 градус хүйтэн өдөртөө 4-9 градус дулаан, бусад нутгаар шөнөдөө 2-7 градус хүйтэн өдөртөө 8-13 градус дулаан байна. Бусад хугацаанд Алтай, Хангайн уулархаг нутгаар шөнөдөө 0-5 градус хүйтэн, өдөртөө 12-17 градус дулаан, Алтайн өвөр говиор шөнөдөө 7-12 градус, өдөртөө 22-27 градус дулаан, бусад нутгаар шөнөдөө 2-7 градус өдөртөө 17-22 градус дулаан байна.

Энэ сард орох хур тунадасны хэмжээ Ховдын ихэнх нутаг, Увсын өмнөд, Завхан, Говь-Алтайн баруун хэсгээр уур амьсгалын дунджаас бага, Говь-Алтай, Баянхонгорын өмнөд хэсгээр уур амьсгалын дунджаас ахиу, бусад нутгаар дунджийн орчим байна.

Нэгдүгээр арав хоногийн эхэн болон сүүлчээр зарим газраар бороо, уулархаг нутгаар хур тунадас орно. Дуу цахилгаантай. Хоёрдугаар арав хоногийн сүүлч, гуравдугаар арав хоногийн эхээр зарим газраар, гуравдугаар арав хоногийн сүүлчээр нутгийн хойд хэсгээр хур тунадас, уулархаг нутгаар нойтон цас орох төлөвтэй.

Төвийн аймгуудын нутаг. Агаарын температурын сарын дундаж нь нутгийн баруун хэсгээр 4-9 градус, бусад нутгаар 9-14 градус дулаан буюу Өвөрхангайн ихэнх нутаг, Төв аймгийн өмнөд хэсгээр уур амьсгалын дунджаас 1.0-1.5 градусаар дулаан, бусад нутгаар дунджийн орчим бaйнa.

Нэг ба хоёрдугаар арав хоногийн эхний хагаст Хангай, Хөвсгөлийн уулархаг нутгаар шөнөдөө 2-7 градус, өдөртөө 15-20 градус дулаан, бусад нутгаар шөнөдөө 7-12 градус, өдөртөө 22-27 градус дулаан байна. Харин нэгдүгээр арав хоногийн дунд үе болон сүүлчээр сэрүүснэ.

Сарын дунд үе болон гуравдугаар арав хоногийн эхээр Дархадын хотгор, Хангай, Хөвсгөлийн уулархаг нутгаар шөнөдөө 3-8 градус хүйтэн, өдөртөө 8-13 градус дулаан, бусад нутгаар шөнөдөө 3 градус дулаанаас 2 градус хүйтэн, цочир хүйтэрнэ өдөртөө 11-16 градус дулаан байна.

Мөн гуравдугаар арав хоногийн сүүлийн хагаст хүйтэрч Дархадын хотгор, Хангай, Хөвсгөлийн уулархаг нутгаар шөнөдөө 8-13 градус хүйтэн өдөртөө 3-8 градус дулаан, бусад нутгаар шөнөдөө 2-7 градус хүйтэн, өдөртөө 6-11 градус дулаан байна.

Энэ сард орох хур тунадасны хэмжээ нь Сэлэнгийн зүүн, Төвийн зүүн хойд хэсгээр уур амьсгалын дунджаас ахиу, Өвөрхангайн ихэнх нутаг, Төвийн өмнөд хэсгээр уур амьсгалын дунджаас бага, бусад нутгаар дунджийн орчим байна.

Нэгдүгээр арав хоногийн эхэн болон сүүлчээр зарим газраар, дунд үеэр нь нутгийн хойд хэсгээр бороо орно. Дуу цахилгаантай. Хоёрдугаар арав хоногийн дунд үеэр нутгийн хойд хэсгээр, гуравдугаар арав хоногийн эхээр болон дунд үеэр нь зарим газраар хур тунадас, уулархаг нутгаар нойтон цас орох төлөвтэй.

Зүүн аймгуудын нутаг. Агаарын температурын сарын дундаж нь бүх нутгаар 8-13 градус дулаан буюу Хэнтийн өмнөд, Сүхбаатарын баруун хэсгээр уур амьсгалын дунджаас 1.0-1.5 градусаар дулаан, бусад нутгаар дунджийн орчим байна.

Нэгдүгээр арав хоногийн эхний хагаст, хоёрдугаар арав хоногийн дунд үеэр шөнөдөө нутгийн хойд хэсгээр 4-9 градус, бусад нутгаар 9-14 градус, өдөртөө ихэнх нутгаар 23-28 градус дулаан байна. Харин нэгдүгээр арав хоногийн сүүлч, хоёрдугаар арав хоногийн сүүлийн хагаст сэрүүсч Хэнтэйн уулархаг нутгаар шөнөдөө 0-5 градус хүйтэн цочир хүйтрэх ба өдөртөө 7-12 градус дулаан, бусад нутгаар шөнөдөө 2-7 градус, өдөртөө 15-20 градус дулаан байна.

Гуравдугаар арав хоногийн дунд үеэр хүйтэрч шөнөдөө нутгийн хойд хэсгээр 5-10 градус хүйтэн, өдөртөө 3-8 градус дулаан, бусад нутгаар шөнөдөө 2 градус дулаанаас 3 градус хүйтэн цочир хүйтэрнэ, өдөртөө 8-13 градус дулаан байна. Бусад хугацаанд нутгийн хойд хэсгээр шөнөдөө 3-8 градус, өдөртөө 13-18 градус дулаан, бусад нутгаар шөнөдөө 7-12 градус, өдөртөө 18-23 градус дулаан байна.

Энэ сард орох хур тунадасны хэмжээ нь Хэнтийн хойд, Дорнодын зүүн хэсгээр уур амьсгалын дунджаас ахиу, бусад нутгаар дунджийн орчим байна.

Нэгдүгээр арав хоногийн эхэн болон сүүлчээр зарим газраар, дунд үеэр нутгийн хойд хэсгээр бороо орно. Дуу цахилгаантай Хоёрдугаар арав хоногийн дунд үеэр зарим газраар бороо, уулархаг нутгаар хур тунадас орно.

Гуравдугаар арав хоногийн эхээр зарим газраар, дунд үеэр нутгийн хойд хэсгээр, сүүлчээр нь зарим газраар хур тунадас, Хэнтийн уулархаг нутгаар нойтон цас орох төлөвтэй.

Говийн аймгуудын нутаг. Агаарын температурын сарын дундаж нь нутгийн өмнөд хэсгээр 14-19, бусад нутгаар 8-13 градус дулаан буюу Дундговь, Говь-Сүмбэр, Дорноговийн ихэнх нутаг уур амьсгалын дунджаас 0.5-1.0 градусаар дулаан, бусад нутгаар дунджийн орчим байна.

Нэг болон хоёрдугаар арав хоногийн эхний хагаст ихэнх нутгаар шөнөдөө 10-15 градус, өдөртөө 23-28 градус дулаан байна. Нэгдүгээр арав хоногийн сүүлчээр сэрүүсч нутгийн хойд хэсгээр шөнөдөө 3-8 градус дулаан, өдөртөө 14-19 градус дулаан, бусад нутгаар шөнөдөө 6-11 градус, өдөртөө 18-23 градус дулаан байна. Хоёрдугаар арав хоногийн сүүлийн хагаст сэрүүсч нутгийн хойд хэсгээр шөнөдөө хөрсөн дээр сулхан цочир хүйтрэх төлөвтэй.

Гуравдугаар арав хоногийн дунд үеэс хүйтэрч Дундговийн нутгаар шөнөдөө 1-6 градус хүйтэн цочир хүйтэрнэ, өдөртөө 6-11 градус дулаан, бусад нутгаар шөнөдөө 1 градус хүйтнээс 4 градус дулаан, өдөртөө 12-17 градус дулаан байна. Бусад хугацаанд ихэнх нутгаар шөнөдөө 7-12 градус, өдөртөө 19-24 градус дулаан байна.

Энэ сард Өмнөговийн баруун өмнөд хэсгээр уур амьсгалын дунджаас ахиу, Өмнөговийн бусад хэсэг болон Дорноговийн өмнөд хэсгээр дунджийн орчим, бусад нутгаар уур амьсгалын дунджаас бага хур тунадас орох төлөвтэй.

Нэгдүгээр арав хоногийн эхээр болон сүүлчээр зарим газраар, хоёрдугаар арав хоногийн дунд үеэр нутгийн зүүн хэсгээр бороо орно. Дуу цахилгаантай. Гуравдугаар арав хоногийн эхээр зарим газраар хур тунадас орох төлөвтэй байна.

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

“Азгүй” 32 мянган хүүхэд цоожтой хаалганы цаана уйлаад л байж байг уу

Хуучин бол хичээлийн шинэ жилийн нээлт гэдэг чинь сурагч, багачуудын дуу хуур, инээд цалгисан их л сүртэй, эрдмийн баяр, томоохон ёслол байлаа. Харин одоо баяр биш, цэцэрлэггүй үлдэж азгүйгээрээ дуудуулсан багачуулын гуниг уйтгартай харц, гэртээ цоожлогдсон бяцхан үрсийн ганцаардмал төрхтэй нулимстай өдрүүдийн эхлэл болж дээ. Өнөө жил нийслэлд төрийн өмчийн 222, төрийн бус 450, нийт 672 цэцэрлэгт ойролцоогоор 114 мянган хүүхэд хамрагдахаар болоод байгаа бол цаана нь 32 мянган хүүхэд цэцэрлэггүй үлдээд байна. Харин Ерөнхий боловсролын 241 сургуулийн нэгдүгээр ангид зургаан настай 34 мянган хүүхэд элсэнэ.

Улаанбаатар хотод цэцэрлэгт хамрагдах ёстой нийт 146 мянган хүүхэд байгаагаас 32 мянга нь сугалаагаар нэр нь гарч ирээгүйгээс “азгүй”гээрээ дуудуулан хаалганы цаана үлдэж байгаа нь цэцэрлэгт хамрагдах ёстой хүүхдүүдийн 22 хувь болж байна.

Энэ оны хоёрдугаар сарын 2нд Монгол Улсын Ерөнхий сайд, МАНын дарга У.Хүрэлсүх Д.Сүхбаатарын мэндэлсний 125 жилийн ойн өдрөөр өөрийн төгссөн II дунд сургуульд зочлох үеэрээ “Энэ Засгийн газар боловсролын салбарт урьд өмнө байгаагүй их хөрөнгө зарцуулж энэ жил 127 цэцэрлэг, 93 сургууль барина. Ингэснээр гурван ээлжээр хичээллэдэг сургуульгүй болж, хүүхдүүд азын сугалаагаар цэцэрлэгт ордгоо болино” гэж ярьж байсныг ард түмэн санаж байгаа байх. Салбарын сайд нь ч 2018 оны төсвийг батлах үеэр сургуулиудын хөрөнгө оруулалтыг иж бүрэн шийдсэн учир 2018 оны есдүгээр сарын нэгэн гэхэд сугалаа сугалж, танил талаараа яриулж хүүхдээ цэцэрлэгт бүртгүүлдэг асуудал нэг мөр шийдэгдэнэ гэж хэлж байсан удаатай. Гэтэл өнөө жил улсын хэмжээнд 20хон цэцэрлэг шинээр үүд хаалгаа нээж байгаа юм. Өмнө нь хэн нь түрүүлж ирж дугаарлаж зогссон нь хүүхдээ цэцэрлэгт бүртгүүлдэг байсан. Энэ нь хэл ам таталснаар ийнхүү цахимаар бүртгэж хүүхдүүдийг цэцэрлэгт авахдаа хэр аз, ёндоотойгоор нь шалгадаг болоод удлаа. Наймдугаар сар гарах үеэс л цэцэрлэгийн багачуудыг “азтай”, “азгүй”-гээр нь ярих болж эцэг, эхчүүд “Миний хүүхэд азтай. Цэцэрлэгт орж чадсан”, “Манай хүүхэд азгүй. Дахиад л гэртээ бүтэн жил цоожлуулах нь дээ” гэх мэтээр хүүхдээ элдвээр цоллож сэтгэл зүйн асар их дарамтад оруулдаг боллоо. Багаасаа өөрийгөө азгүй, хийморьгүй, гологдмол гэж эцэг эх, эргэн тойрноосоо сонссон хүүхдийн сэтгэхүйд ямар ч байсан сайн ул мөр үлдэхгүй.

Улсын хэмжээнд 2015-2016 оны хичээлийн жилд 1288 цэцэрлэгт 225 мянган хүүхэд хамрагдаж байсан бол 20162017 онд 1354 цэцэрлэгт 243 мянган хүүхэд, 2017-2018 онд 1416 цэцэрлэгт 256 мянган хүүхэд тус тус хамрагджээ. Сүүлийн дөрвөн жилд улсын хэмжээнд жилд 62-66 цэцэрлэг шинээр баригдаж ашиглалтад орж байсан ч олон хүүхэд цэцэрлэггүй үлдсээр байсан. Гэтэл өнөө жил бүхэл бүтэн улсын хэмжээнд 20хон цэцэрлэг шинээр баригдсан нь өмнөх үзүүлэлтүүдийг доош татлаа. Энэ нь чамлах байтугай харамсмаар үзүүлэлт мөн биз дээ.

Сургууль, цэцэрлэг хүрэлцээгүй байхад барилгын ажил, засвар гэж бөөн тээг бий. Шинээр цэцэрлэг, сургууль барихаар бол сонгон шалгаруулалтыг хурдан явуулаад хаврын улиралд, цаг уярах үеэр барилгын ажлыг нь эхлүүлчихвэл есдүгээр сарын нэгэн гэхэд ашиглалтад орчих боломжтой. Гэтэл шинэ сургууль барих, өргөтгөх, засвар хийх ажлаа сунжруулсаар наймдугаар сар хүргэдэг нь гэм биш, зан болчихож. Барилгын ажил дуусаагүйгээс олон хүүхэд цэцэрлэггүй хоцорч, сурагчид нэг ширээнд чихэлдэж хичээллэх болчихоод байна.

Их болон урсгал засвар дуусаагүй байгаа сургууль, цэцэрлэг нийслэлийн хэмжээнд 25 байгаа бол засварын ажил дуусаагүй гэх шалтгаанаар 15 нь шинэ хичээлийн жилд хүүхэд хүлээн авах боломжгүй байна. Сүхбаатар дүүргийн 54 дүгээр цэцэрлэг, Хан-Уул дүүргийн 121, 41 дүгээр цэцэрлэг, Баянгол дүүргийн 47 дугаар сургууль, 164 дүгээр цэцэрлэг, Баянзүрх дүүргийн 126, 53 дугаар сургууль, 146 дугаар цэцэрлэг, Чингэлтэй дүүргийн 102, 19, 174 дүгээр цэцэрлэг, Сонгинохайрхан дүүргийн 127 дугаар цэцэрлэг засварын ажлаа дуусгаагүй байна. Тэгэхээр сургуулийн сурагчдыг гурван ээлжээр ч болтугай чихээд, ийш тийш шилжүүлэх замаар зохицуулалт хийх нь тодорхой боллоо. Харин цэцэрлэггүй үлдсэн 32 мянган хүүхдийн хувь заяа маш хүнд байдалд орж байгаа юм. Тэднийг одоо яах вэ. Гэрт нь уйлуулаад түгжээд байх уу, гудамжинд тоглоод ээж, аавыгаа хүлээгээд зогсч байг уу.

Ойролцоогоор 5000 орчим нь хүүхэд харах үйлчилгээнд хамрагддаг гэдэг тоо байдаг бол дийлэнх нь өвөө эмээ дээрээ, хамаатан садныхаа гэрт өдрийг бардаг. Цэцэрлэгт хамрагдах ёстой 10 хүүхэд тутмын 23 нь гэртээ цоожлуулдаг гэдэг бас нэгэн судалгаа бий. Эцэг эх нь хүүхдээ өгөх цэцэрлэг, газар олдоггүйгээс гэртээ цоожлохоос өөр сонголтгүй. Өглөө цоожлуулсан хүүхэд зурагтын өмнө нүдээ чилтэл суудаг. Халуун хоол, цай идэх боломжгүй ийм хүүхдүүд хүйтэн хар цай, талх төдийхнөөр гол зогоож өдрийг барна.

Гэмтэл согог судлалын үндэсний төвд түлэгдсэн гэх оноштойгоор хүргэгдэн ирдэг хүүхдүүдийн 85 хувь нь бага насныхан буюу 1-5 настай багачууд байдаг нь мэргэжилтнүүдийн сэтгэлийг эмзэглүүлдэг. Түлэнхийн нөхөн сэргээх эмч нар “Сургууль, цэцэрлэгийн үйл ажиллагаа эхлэхээр хүүхдийн түлэгдэлт багасдаг. Эцэг эхийн хараа хяналтгүй, гэртээ цоожлуулдаг хүүхдүүд түлэгдэх нь хамгийн түгээмэл” гэдэг хариулт өгдөг. Цэцэрлэгт хамрагдаагүй, гэртээ байдаг хүүхдүүд түлэгдэхээс гадна бэртэж гэмтэж их ирдэг юм байна. Түүнчлэн юм залгих, тог цахилгаанд цохиулах нь элбэг. Тиймээс хүүхдээ гэртээ цоожлохоор болвол зориулалтын манежинд хийх юм уу, уяж хөдөлгөөнийг нь хорьж байвал гэмтэж бэртэх эрсдэл нь буурна гэж аргаа барсандаа уламжлалт юм ярьдаг. XXI зуунд, мэдээллийн эрин зуунд үр хүүхдээ хүмүүжүүлж, нийгэмшүүлж, эрдэм сургаж, ертөнцтэй танилцуулж байх байтал манайхан шиг ингээд гэрт нь уяад байж байдаг улс өөр байх болов уу. Хүүхдээ түлэхгүй байхын тулд аль болох цэцэрлэгт хамруулах шаардлагатай бөгөөд цэцэрлэгт хамрагдсанаар түлэгдэлтээс гурав дахин хамгаалдаг гэдэг судалгааг гаргажээ. Хүүхдээ түлсэн айлын хүүхдүүд ихэвчлэн цэцэрлэгт хамрагдаагүй байдаг нь тогтоогдсон юм байна. Үүнээс гадна гэртээ цоожлуулдаг, цэцэрлэгээр хүмүүжээгүй хүүхэд нэгдүгээр ангид ороод үеийнхнээсээ сурлага, зан харилцаа, өөрийгөө илэрхийлэх байдал, хамт олонч байх зэрэг олон шинж чанараараа хол хаягддаг.

Есдүгээр сарын нэгэн болоход сайд, дарга нар бүгд нэг, нэг сургуульд очиж хичээлийн шинэ жилийг нь нээж үг хэлдэг. Тэгж хэлэхдээ барьсан хэдэн цэцэрлэг, сургуулийнхаа тухай л яриад байхаас биш, хичнээн мянган хүүхэд цэцэрлэггүй, гэртээ, аюулд өртөх эмзэг нөхцөлд цоожтой байгааг дурддаггүй. Жил ирэх бүр нэмэгдэж байгаа хүн амын өсөлтийг давхар тооцоолж, хот, хөдөө гэлтгүй сургууль, цэцэрлэгийг хангалттай бариад өгчих нөөц бололцоо уг нь бий. Гэвч яагаад ч юм ирээдүйнхээ төлөө, ардын хүүхдүүдийн төлөө зангидсан гар шиг хамтарч нийтээрээ хөдөлдөггүй нь харамсалтай. Цэцэрлэг, сургууль барих нь БСШУСЯны асуудал биш, энэ бол улсын аюулгүй байдал, улсын орны ирээдүйтэй холбоотой чухал асуудал учир Засгийн газар бүхэлдээ хөдлөх ёстой. Сонгуульд ялалт байгуулах нэг чухал амлалт бол “Шинээр сургууль, цэцэрлэг барьж өгнө”. Тэр амлалтаа биелүүл. Та бүхний сэтгэлгүй байдлаас болоод “Азгүй”гээрээ дуудуулсан 32 мянган хүүхэд цоожтой хаалганы цаана дахиад нэг жилийг уйлж барах нь. Уйлаад л сууж байг уу?


Categories
мэдээ нийгэм

Д.Сарангэрэл: Сурагчдыг 12-сарын 25-наас хоёрдугаар сарын 15-ныг хүртэл амраах шаардлагатай

Орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хорооны хуралдааны үеэр Эрүүл мэндийн сайд Д.Сарангэрэл дараах мэдээллийг өгчээ. Тэрээр “Энэ жилийн арванхоёрдугаар сарын 25-наас 2019 оны хоёрдугаар сарын 15-нийг хүртэл сурагчдыг амраах шаардлагатай байна. Учир нь ДЭМБ-ын мэдээлснээр цартахал үүсч ханиад, хатгалгааны өвчлөл хүндрэх төлөвтэй байна.

Мөн Европын орноор дэгдсэн улаан бурхан өвчин ОХУ-д ч дэгдэж, нөхцөл байдал хүнд байна. Хэрэв манайд ч мөн улаан бурхан дэгдэж, ханиад томуутай хавсарвал эмзэг бүлгийнхэн, хүүхдүүд, жирэмсэн эхчүүд, өндөр настнууд хамгийн түрүүнд өртөнө” гэв.

Categories
мэдээ цаг-үе

С.Нарангэрэл: Үндсэн хуулийн Цэц нөхөн сонгуулийн утгагүй шийдвэрээ өөрсдөө хүчингүй болгох ёстой

Хуульч, академич С.Нарангэрэлтэй ярилцлаа.

-Хэнтий аймгийн 42 дугаар тойрогт нөхөн сонгууль явуулах УИХ-ын тогтоол хаврын чуулганаар батлагдсан. Гэвч Үндсэн хуулийн Цэц УИХ-ын уг тогтоол Үндсэн хууль зөрчсөн гэдэг шийдвэр гаргалаа. Хэдийгээр Цэц шийдвэрээ гаргасан ч иргэдийн зүгээс “Хэнтий аймгийн 42 дугаар тойргийн 17 мянган иргэнийг хохироож болохгүй. Нөхөн сонгуулиа явуул” гэж байгаа. Нөгөө хэсэг нь “Цэцийн шийдвэр гарсан” гээд байх юм. Үндсэн хуулийн Цэцэд эрх баригчид нөлөөлсөн гэсэн хардлага бий. Энэ процессийг та хэрхэн дүгнэж байна вэ?

-Үндсэн хуулийн Цэцийн хуралдаанаас нөхөн сонгууль явуулах УИХ-ын тогтоолыг хүчингүй болгох шийдвэр гаргасан. Уг шийдвэр нь үндэслэл муутай, Монгол Улсын Үндсэн хуулийн үзэл баримтлал, агуулгад нийцээгүй. Дараа иймэрхүү асуудал үүсэхэд жишиг болж гарна гэсэн үг. Нэг жишээ авъя. УИХ-ын гишүүд бүгдээрээ нэгэн хүлээн авалтад оржээ. Өнөөдөр Монгол Улсад хүнсний аюулгүй байдал үндсэндээ алдагдсан. Тиймээс тэр хоолонд нь хүний амь нас, эрүүл мэндэд хортой зүйл байгаад бараг бүгдээрээ хордож, ихэнх гишүүд цаашид хөдөлмөрийн чадваргүй болоод УИХ-ын ирц бүрдэхээ болилоо. Улс орныг хэвийн удирдах, Монгол Улсын эрх ашигт хамаатай шийдвэр гаргах ямар ч боломжгүй болж байгаа юм. Энэ нөхцөлд төрийн албан хаагчдыг сонгуульд оруулахын тулд нэгдүгээр сарын нэгнээс өмнө ажлыг нь өгүүлнэ гээд бүтэн жил улс орон ямар ч удирдлагагүй болбол яах вэ. Үндсэн хуулийн зөвхөн ганц тойрог дээр биш, улс орны хэмжээнд ингэж бодож, ухаарах шаардлагатай байсан.

Мөн Сонгуулийн тухай хууль, Үндсэн хууль хоёрын аль нь илүү хүчин чадалтай вэ гэдгийг бид бодолцох ёстой. Сонгуулийн тухай хуульд байгаа төрийн албан хаагч нэгдүгээр сарын нэгнээс өмнө ажлаа өгнө. Зургаан сар өнгөрсний дараа сонгуульд орно гэдэг нь ээлжит сонгуулийн үеийн зохицуулалт. Манай сургуульд сурч байгаа сайн оюутнуудаас муу шийдвэр гаргасан гэж багш сурган хүмүүжүүлэгч, эрдэмтэн хүний хувьд үзэж байгаа. Тиймээс Үндсэн хуулийн Цэц өөрсдөө нөхөн сонгуулийн утга учиргүй энэ шийдвэрээ хүчингүй болгох ёстой гэдгийг зориуд хатуу цохон тэмдэглэмээр байна.

-Намрын чуулган эхлээд Үндсэн хуулийн Цэцийн дүгнэлтийг хэлэлцэж таарна. УИХ Цэцийн дүгнэлтийг хүлээж авахгүй гэвэл яах юм. Үндсэн хуулийн Цэцийн Их суудлын хуралдаанаараа хэлэлцэх үү?

-Их хурал намрын чуулганаараа хэлэлцэнэ. УИХ Үндсэн хуулийн Цэцийн шийдвэрийг хүлээж авахгүй гэвэл Цэц Их суудлын хуралдаанаа хийнэ.

Тэгэхээр Үндсэн хуулийн Цэц Их суудлын хуралдаанаараа шинжлэх ухаан, амьдрал, улс орны хэвийн байдлыг бүх талаас нь бодож шийдвэр гаргах ёстой. Түүнээс сонгуульд оролцож магадгүй гэсэн ганц нэг хүнээс айгаад тийм шийдвэр гаргаж болохгүй.

-Зарим хүмүүс намрын чуулган эхэлсний дараа Сонгуулийн тухай хуулийн хугацаа заасан заалтуудыг нэмэлт, өөрчлөлтөөр авсан тохиолдолд заавал ирэх оны зургадугаар сарыг хүлээх шаардлагагүй. Наана нь нөхөн сонгуулиа явуулах боломжтой гэх юм?

-Сонгуулийн тухай хуульд заавал өөрчлөлт оруулж байж шийднэ гэж ойлгож болохгүй. Яагаад гэхээр нөхөн сонгууль гэдэг нь тусгай тохиолдол. Тусгай тохиолдолд төлөөлөлгүй болсон тойрог дээр л сонгогчдын төлөөллийг цаг алгуурлалгүйгээр бий болгох асуудал. Түүнээс тэнд төрийн албан хаагч нэр дэвшчихвэл заавал ажлаас нь чөлөөлнө гэсэн заалтыг гол болгох шаардлагагүй. Хамгийн чухал нь Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан Монгол төрийн хэвийн үйл ажиллагааг л алдагдуулахгүй байлгах, ард түмнийхээ эрх ашгийн асуудалд Үндсэн хуулийн Цэц анхаарал тавих ёстой байсан.

-Үндсэн хуулийн Цэц өөрөө Үндсэн хуулиа зөрчсөн шийдвэр гаргачихаар яах юм. Цэцийн дээр хөх тэнгэр бий гэдэг. Хариуцлага байх ёстой биз дээ?

-Үндсэн хуулийн Цэц ингэж дампууралд орох нь аргагүй. 1990 оны сүүлч, 2000 оны эхээр УИХ өөрөө ийм болгосон. Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүн гэдэг бол хууль зүй, улс төрийн өндөр мэргэшилтэй байна гээд биччихсэн байгаа. Хууль зүйн өндөр мэргэшил гэж юу юм. Улс орны хэмжээнд хууль зүйн дээд албан тушаалд ажилласан туршлагатай, УИХ-ын гишүүн юм уу, улс төрийн томоохон албан тушаалыг нэр төртэй хааж байсан тийм хүмүүс л дээ. Гэтэл өнөөдөр ихэнх дээд сургууль хуулийн ангитай болчихсон. Ямар ч хамаагүй сургуулийн хуулийн анги төгссөн хүнийг хуулийн дээд боловсролтой, аль нэг намын гишүүн байх юм бол улс төрийн өндөр боловсролтой гэж урвуулан Үндсэн хуулийг дэндүү муухайгаар тайлбарлаж байна.

Ний нуугүй хэлэхэд 2001, 2005 онд хоёр удаа Их хурлын гишүүдийн саналаар намайг Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүнээс унагасан. Түүнээс хойш гаргаж байгаа хүмүүсийг нь хар. Юу болоод байна вэ гэдэг нь илүү тодорхой харагдаж байгаа биз.

-Цэцийн гишүүдийн хариуцлагыг яаж нэмэгдүүлэх ёстой юм бэ. Эрх барьж байгаа улс төрийн хүчин өөрийнхөө хүнийг, Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд өөрийнхөө хүнийг Үндсэн хуулийн Цэцэд оруулдаг жишиг бий болчихсон. Ингээд ирэхээрээ өнөө бүлэглэл чинь өөрсдөө хуулийн хамгаалалтад орчихоод байгаа юм биш үү?

-Бидний эх орон Монгол Улс дэлхийн бусад улс үндэстэй харьцуулахад үндэсний асар их өвөрмөц онцлогтой. Тухайлбал, хөдөлмөрлөх чадвартай насанд хүрсэн хүн хэд билээ. Тэднээс дадлага туршлагатай нь хэд билээ. Ингээд бодохоор цаашид олон намын тогтолцоо ялангуяа намын гишүүнчлэлийг харж албан тушаалд тавьдаг байдал болохгүй юм байна гэдэг нь харагдлаа. Хүнийг ёс суртахуун, мэдлэг, чадвар, туршлагаар нь ажилд тавих хэрэгтэй. Монгол Улсад Үндсэн хуулийн томоохон өөрчлөлтийг Үндсэн хуулиндаа суулгахгүй бол болохгүй юм байна гэдэг нь харагдаж байна.

-Үндсэн хуулийн ямар зүйл заалтыг өөрчлөх ёстой вэ?

-Төрийн тогтолцоонд зарчмын шинжтэй томоохон өөрчлөлт хийх цаг нь болсон. Монгол Улс 30 шахам жил олон толгойтой могой шиг явж ирлээ. Бүх зүйл нь дампуурал, мөхөл, сүйрэл рүүгээ явсан. Тиймээс Монгол Улсыг эзэнтэй болгох хэрэгтэй. УИХ гэдэг бол хамтын хариуцлага. Хамтын хариуцлага гэдэг нь хариуцлагагүй гэсэн үг. Хариуцлага гэдэг бол хувь хүний өндөр хариуцлага байх ёстой. Ингэж гэмээнэ Монгол Улс хөгжил, дэвшлийн замдаа орно.

-Сүүлийн үед манайхан баталсан хууль хэрэгжихгүй байна гэж ярих болсон. Зарим тохиолдолд хуулийн мухардалд орлоо гэж хуульч гишүүд нь ярих юм. Хувь хүн гудамжаар явж байгаад мухар гудамж руу орсон бол буцаж гараад зөв замаа олох сон. Гэтэл хууль мухардалд орно гэхээр нэг л санаанд буухгүй юм л даа?

-УИХ буюу парламент хууль зохиодог байгууллага биш. Хуулийг батлах уу, үгүй юу гэдэг асуудлыг л шийдвэрлэдэг. Хуулийн амин сүнс нь ёс суртахуун, шударга ёс, жудаг, нинжин нигүүлсэнгүй сэтгэл, нэр төр, тэсвэр тэвчээр, шуналгүй байх, атгаг сэтгэлгүй байх, үнэн, итгэл.

Хуулиар энэ бүгдийг л хамгаалж байх ёстой. Гэтэл хууль тогтоогчид гадагшаа явж ганц нэг гайгүй хуулийн заалт харчихаад тэрийгээ батлуулах гэж улайрсаар байгаад улс орныхоо эрх зүйн тогтолцоо, өмнө нь байсан уламжлалт зүйлсээ самраад дуусгасан.

Тиймээс УИХ-ын гишүүдэд хандаж ний нуугүй хэлье. Та нарын хууль тогтоогч гэдэг үг бол хууль батална. Батлах ёстой хуулийнх нь уг үндэс нь улс орны өвөрмөц онцлог, ард түмний амьдралын зайлшгүй шаардлага, улс оронд болж бүтэхгүй байгаа зангилаа асуудлуудыг зохицуулж шийдвэрлэх эрх ашгаас л ургаж гарна. Өнөөдөр манай УИХ-ын гишүүд батлуулсан, өөрчлүүлсэн хуулийнхаа тоогоор ажил хийсэн болдог, яам, агентлагууд хүртэл хуульд өөрчлөлт оруулах гээд улайрдаг боллоо. Монгол Улсад байгууллага болгон бараг хуультай болсон цаг. Манай улсад 600 гаруй хууль хэрэгжиж байна. Өөрөөр хэлбэл үнэ цэнэгүй хуулийн үйлдвэрлэл өнгөрсөн 30 жилд хийгдсэн. Энэ хугацаанд хөгжил дэвшил авч ирсэнгүй. Хуулийг хар үгээр хэлбэл үр хүүхдүүд нь эцэг эхийнхээ үгэнд ордог. Эх, эцэг нь эх, эцэг шиг байдаг. Ах нь дүү нартаа үлгэр дуурайл үзүүлдэг. Дүү нар нь ахыгаа дагадаг. Айл бэрээ хүндэлдэг, бэр нь хадмуудаа хүндэлдэг, эх, эцэг, багш ах захаа хүндэлдэг ийм болгосон хууль л улс орныг хөгжил дэвшилд авч ирдэг. Хууль гэдэг угтаа энэ. Үүнийгээ ойлгохоо байснаас биш дампуурсан. Сүүлдээ хуулийн мухардал гэдэг юм яриад сууж байна. УИХ чинь “Болъё. Хуулийн мухардалд орчихлоо” гэдэг болсон шүү дээ.

-Хуулийн мухардал гэж байдаг юм уу?

-Тийм юм ерөөсөө байхгүй.

Э.ЭНХБОЛД

Categories
мэдээ цаг-үе

Л.Чаминчулуун: Залуучуудад зориулсан ганц театр барьчихдаггүй юм байх даа

Түрүүч нь №171(6014) дугаат


Монгол Улсын гавьяат жүжигчин, Соёл урлагийн их сургуулийн багш, профессор Л.Чаминчулуунтай ярилцлаа.

-Амьдралд хутгалдаж яваа болохоор бүх юм харагдана. Тэр бүхнийг хараад өөрийн эрхгүй эмзэглэл төрнө. Би оюутны амралтаар өвөл, зундаа Өмнөд Монголд очиж ажилладаг юм. Тэнд очиход гудамжинд согтуу хэвтэж байгаа хүн байдаггүй. Гуйлга гуйж байгаа хүн бараг байхгүй шүү. Тэр түм буман хүн дотор шүү дээ. Англи, Америкийн хууль гээд л ярьцгаадаг. Гэтэл хаяанд байгаа хятадууд яаж амьдарч байна. Эд нар зах зээлд шилжсэн үү, шилжсэн. Дээд зэргээр шилжсэн. Ажилгүй хүн байхгүй. Бүгд ажиллаж байна. Тэр түм живаа хүн ш дээ. Нооройсон хувцастай хүн бараг явахгүй. Бидний нүдэн дээр амьдрал нь дээшилж байгаа. Энэ юутай холбоотой вэ. Энэ бол дээрээ зөв чиглүүлэгчтэй, дан ялангуяа БНХАУ-ын дарга нь ард түмнээ хайрлаж, энхрийлсэн, зөв чиглэлтэй, бүх хүнийг ажилтай байлгаж ядуурлаас гарахын тулд янз янзын юм хийж байна. Би Хятадыг шүтэн биширч амьдардаг. Яагаад гээч. Тэр төрийн зохицуулалт, ард түмнийх нь байж байгаа байдал, хөдөлмөрлөж байгаа байдлыг хар. Хятадуудын дотор янз бүрийн юм бий л дээ. Гэхдээ сайн талыг нь харъя л даа. Яагаад тэд сайхан амьдраад байна вэ, яагаад гоё амьдраад байна. Гэтэл бид яагаад тэгж амьдарч болохгүй юм бэ. Би тэнд байнга шахуу очиж нэг очихоороо 1-2 сар болдог хүн чинь тэр болгоныг хараад судлаад мэдчихгүй яах юм бэ. Гүн рүү нь орчихсон.

-Та оюутан, шавь нарынхаа хэлийг зүгшрүүлэхийн тулд хамгийн эхэлж ямар хичээл заадаг вэ?

-Дуудлага зүй, тод хэллэгийг бүр системтэйгээр заадаг. Тэрийг эхлээд суулгаж өгчихөөд дараа нь амьсгаа, тэгээд бүх аргачлалыг зааж өгдөг.

-Аймаг аймгаас ирсэн нутаг нутгийн аялгатай шавь нар тань хэр хугацааны дараа хэл нь зүгширч төв халх аялгаар ярьж сурдаг вэ?

-Хурдан засарна. Улсын драмын театрын дарга Д.Цэрэнсамбуу Увсынх. Аль л тэртээ дээр үед шүү дээ, миний шавь байлаа даа. “Бэйрэн улаан бээмбэгэр бэмбэгээ бээмбэрүүлнэ” гэдэг байлаа.

-Тэр нь юу гэж байгаа юм?

-“Бөөр нь улаан бөмбөгөр бөмбөгөө бөмбөрүүлнэ” гэж байгаа юм (Инээв). Одоо ч миний шавь сайхан явна. Шавь нар дотроос минь зургаан гавьяат төрчихөөд байна даа. Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Д.Цэрэнсамбуу, Дорноговийн “Саран хөхөө” театрын ерөнхий найруулагч, урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Н.Пүрэвдорж, урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, найруулагч, талийгаач Ч.Ганхуяг, гавьяат жүжигчин С.Лхагвасүрэн, Ааяа буюу Ш.Алтанцэцэг, Ц.Төмөрхуяг байна. Араас нь дахиад ч гавьяатууд төрнө. С.Болд-Эрдэнэ, Г.Эрдэнэбилэг, Д.Ганцэцэг гээд эд нар чинь бүгд миний шавь нар. Хошин урлагийнхнаас Г.Алтаншагай, “Банш” Батаа буюу Д.Баттөмөр, “Шинэ үе”-ийн Отгоо, Гамбаа эд нар чинь бас бүгд миний шавь.

-Энэ нэрлэсэн уран бүтээлчид чинь их гал цогтой хүмүүс шүү дээ. Багшийнх нөлөө байдаг байх нь ээ?

-(Инээв). Нөлөөлдөг байлгүй. Эрх биш дөрвөн жил сурч байгаа юм чинь шүншгээ авна шүү дээ. Би шүншгээ өгнө.

-Нэг үеэ бодвол манай урлаг хөлөө олчихсон. Гэхдээ засч залруулмаар гэхээсээ дэмжээд өгөөсэй гэх зүйл бий. Та үүнд ахмад уран бүтээлч, Монголын урлагт өөрийн гэсэн хувь нэмрээ оруулж яваа хүний хувьд хэлэх үг байгаа л байлгүй?

-Байна шүү дээ. Урлаг бол маш хүчтэй хөгжиж ирсэн. Тэр дундаа уран бүтээлчид төрөлжчихсөн. Дээр үед дуулдаг бол дуулдаг, бүжиглэдэг бол бүжиглэдэг, ярьдаг бол ярьдаг байлаа. Нэг чиглэлээрээ. Дууны анги төгссөн бол зөвхөн дуулна. Сонгодог бүжиг бүжиглэдэг бол тэрийгээ л бүжиглэнэ. Одоо бол бүжиглэдэг, дуулдаг, жүжиглэдэг байж орчин үед универсиал гэдэг утгаараа ард түмэн, үзэгчийн нүдэнд илүү тусна гэж боддог юм. Ингэхээр уран бүтээлч хүн юу дуртайгаа хийх боломж нь нээгдчихсэн.

Багш хүний хувьд дөрвөн жилийн турш нэг оюутныг бэлтгэх гэж чөмгөө дундартал зүтгэж явна. Янз бүрийн хүмүүжилтэй хүүхдүүдийг авчраад нэг багцанд хийгээд төлөвшүүлээд мэдлэг олгоод, мэдлэгийг мэргэжил болгоод гаргаж байна. Гараад театр байхгүй. Ганцхан театртай. Би энэ олон сүндэрлэсэн байшингуудыг хараад залуучуудад зориулсан ганц театр барьчихдаггүй юм байх даа гэж боддог юм. Тэр дундаа хошин урлагийнхнаа энд тэнд тус тусдаа газар түрээсэлж тоглолт хийж байхаар Хошин урлагийн театр байгуулагдчихвал тэндээ ээлж ээлжээр тогломоор байна шүү дээ. Төр засгийнхан боддог юм уу. Залуучуудын театр, Хошин урлагийн театр хэрэгтэй байна. Энэ олон буудал саваар юугаа хийдэг юм. Ганц театр бариад өгчих л дөө.

-Улсын драмын театр жилдээ шинээр хэдэн жүжигчин авдаг вэ. Тав хүрэх болов уу?

-Тав хүрэхгүй ээ.

-Тэгээд танай сургуулийн жүжигчний ангийг төгссөн хүүхдүүд хаашаа явдаг юм?

-Продакшнууд руу явна. Тэнд очоод шууд уран бүтээлчээр ажилд орж чадахгүй. Тайзны арын ажилд тусалж, үндсэн жүжигчний хойно бүжиглэж ажлаа эхлүүлдэг. Тайзыг нь засч том жүжигчний хувцсыг нь өмсүүлэх зэргээр янз янзын ажил хийнэ. Тийм болохоор хөдөөгийн театруудыг маш сайн хөгжүүлээсэй гэж боддог. Тэгвэл төгссөн залуучууд тэнд очно шүү дээ. Тэнд очлоо гэхэд найруулагч байхгүй. Бас тэндээ бүр олон жил нэг сандалд зүв зүгээр юу ч хийхгүй ягшийтал суугаад ховхрохоо байчихсан хэдэн хөгшин бий. Залуу жүжигчин “Танайд ажиллая” гээд яваад орохоор гоочлоод л. Хүүхдүүд “Багш аа, тэнд үнэхээр хэцүү байна” гэнэ. Би тэгсэн ч “Яв” гээд дахиад явуулдаг. Хотод гуравдагч, дөрөвдөгч байхаар хөдөө анхдагч бай гэж үг байдаг юм. Чи яв гэж загнана. Тэгэхээр өөдөөс “Багш аа, гадуурхаад үнэхээр хэцүү. Хийхээр ч юм алга. Өглөө очоод баахан хий дэмий суудаг. Хөзөр тоглоод л ууж идсэн хүмүүс байх юм. Тэгэхийнхээ оронд энд тайзны арын ажилд туслалцаад ард нь бүжиглээд явж байя” гэдэг.

Одоо ингээд есдүгээр сарын нэгэн болж байна даа. Оюутнуудаа хүлээгээд авах сайхан. Урлагийн хүн болъё гээд ороод ирэх нь сайхан. Ирээдүйгээ гэрэл гэгээтэй хараад сайн уран бүтээлч болно оо гээд ороод ирж байгаа хүүхдүүдийг авах сайхан. Дөрвөн жилийн дараа яах вэ, яана вэ. Тэд энэ сургуулиас гараад юу хийх юм. Гуравдугаар курсээ төгсөөд дөрөвдүгээр курстээ орох дөхөхөөр “Багш аа, одоо төгслөө. Яана аа” гэж байгаа юм чинь. Хэрвээ улс нийгмээс урлагийн салбартаа нөлөөлдөг, ач холбогдол өгдөг байсан бол хүүхдүүд тэгж айх уу.

Залуучуудын театр, Хошин урлагийн теартыг нэгдүүлсэн нэг том театр байгуулаасай гэж маш их бодож байна. Энэ зочид буудал, ресторан гэсэн олон заваан юм барьж байхаар нэг тийм юм бариад өгчих юмсан гэж их боддог юм. Би өнөөдөр чинь инээж, уйлаад юу болчихов доо. Дотор минь нэг шаналал яваад байсан нь энэ л байж дээ. Уг нь миний шавь нар их л мундаг явдаг юм. Тэднийхээ тухай, тэдэнд минь тохиолдсон хөгжилтэй юм ч олон шүү дээ.

-Та тэр хөгжилтэй явдлаасаа ярь л даа?

-“Банш” Батаа хоёрдугаар курст байлаа. Хүүхдүүд хоёрдугаар курст ороод ирэхээр их гоё болоод цаанаасаа танигдаад эхэлдэг юм. Батаа, Алтаншагай, Отгонтуяа чинь цаанаасаа мэдэгдээд эхэлсэн. Нүд нь гялалзаад, цаанаасаа оргилж буцлаад дэлбэрэхэд бэлэн болчихдог. Яг тийм нүд “Банш” Батаад гараад ирэнгүүт “За энийг нэг юм болгоё” гэж бодсон. “Утгын чимэг” наадам ч боллоо. Батааг тэр наадамд оруулаад өгүүллэг уншуулчихмаар санагдлаа. “Утгын чимэг” наадамд орох уу, багш нь чамд өгүүллэг олоод өгье гэсэн чинь “Тэгье, оръё” гэж байна шүү. Өгүүллэг олоод өгчихлөө. Тэгсэн чинь энэ СУИС-ийн хонгилоор л нэг хүн “Би “Утгын чимэг” наадамд орох гэж байгаа” гээд л онгироод сагаад эхэлдэг юм байгаа биз дээ. Хоёр ч хонолоо. Орж ирж өгүүллэгээ шалгуулах байсан. Байдаггүй шүү. Зохиолч нь ирээд “Миний өгүүллэгийг яав ийв” боллоо. Батааг дуудсан чинь “Цээжилчихнэ ээ, болчихно оо багш аа” гэж байна. “Аваад ир, шалгая” гэсэн чинь “Арай болоогүй” гэдэг юм байна. Тэгэхээр нь өнөө зохиолчид нь “Энэ таны өгүүллэгийг авсан хүүхэд. Одоо тэгээд мэдэхгүй, энэ уншихгүй шинжтэй байна” гээд өгүүллэгээ аваад ир гэсэн чинь Батаагийн нүд том болоод “Багш аа, би уншина ш дээ” гээд гартаа барьчихсан байсан өгүүллэгээ өгдөггүй. Тэгэхээр нь булаагаад авчихлаа. “Гар, чи” гээд загнасан чинь Батаа “Багш аа, би уншина ш дээ” гээд хариугүй уйлах нь ээ. Аргагүй ш дээ, “Утгын чимэг”-т орно гээд сургуулиар нэг зарлачихсан юм чинь (инээв). Батааг хөөгөөд гаргачихлаа. Тэгтэл нөгөө зохиолч бас мэдэрчихжээ. “Хүүш ээ, энэ яасан хөөрхөн хүү вэ. Хөөрхөн жүжигчин болно оо” гэж байна. Тэгэхээр нь би “Тийм ээ, Өвөрхангайн Тарагтынх байгаа юм. “Амрга” гэж хэлдэг хүүхэд байгаа юм. Гэхдээ одоо “Г” үсгийн ар дахь эгшгээ урд нь оруулж “Амраг” гэж ярьдаг болоод байгаа, зүгээр ээ” гэлээ. Зохиолч “Энэ хүүхэд уншчих юм шиг байна аа. Хөөрхөн жүжигчин болно” гэж ятгаж байна. Би “Тийм ээ, би мэднэ. Гэхдээ ингэхгүй бол болохгүй” гэсэн. Тэгээд бид Батаагаар уншуулахаар тохиров. Батааг дуудаж оруулж ирээд “За, за бид хоёр чамаар уншуулахгүй гэж тохирлоо. Өөр хүнээр уншуулахаар шийдлээ” гэсэн чинь “Багш аа, би уншина ш дээ” гээд бүр уйллаа. Тэр үед чинь “Утгын чимэг” наадам зурагтаар гардаг байсан юм. Тэр нэвтрүүлгийг хүмүүс үзэх гэж хүлээдэг байсан. “Багш аа, би уншина аа, би уншина. Багш аа, би ээждээ зурагтаар гарна гээд хэлчихсэн юм аа” гээд уйллаа (Инээв). Аягүй хөөрхөн байгаа биз дээ. Тэгэх тусам нь би “Ээ, чи муу зурагтаар гараад байхдаа яадаг юм.

Ёстой горьдов оо, чамайг гаргах юм уу. Чи яачихсан гэж зурагтаар гардаг юм. Гар! Битгий дэмий юм яриад бай” гэлээ. Зохиолч нь “Энэ хүүхдээр уншуулъя, уншуулъя. Ёстой хөөрхөн хүү. Энэ хүүхэд унших юм байна” гээд л. Тэгээд уншууллаа. Тэгэхэд “Утгын чимэг”-т Г.Равдан, Д.Жагдаг гээд ланцгарууд бид хэд бүгд орсон байхгүй юу. Тэгтэл хоёроор гараад ирдэг юм даа. Зохиолч нь баярлаад л “Энэ ёстой мундаг жүжигчин болно” гээд л магтаад байдаг. Би “Тэгнэ ээ. Чи хараарай. Арван жилийн дараа ёстой зурагтыг эзэгнэдэг хүн болно доо” гэж хэлж байж билээ. Үнэн л байгаа биз дээ.


Categories
мэдээ цаг-үе

Ц.Эрдэнэбаяр: Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн барилгын ажлыг ирэх жил эхлүүлэхээр төлөвлөж байна

– НЕФТИЙН ХАНШИД ХАМГИЙН ГОЛ НӨЛӨӨЛСӨН ЗҮЙЛ НЬ ГАДААД ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ҮНЭ-

Ашигт малтмал, газрын тосны газрын орлогч дарга Ц.Эрдэнэбаяртай газрын тосны үйлдвэр, нефтийн үнэ ханшийн сэдвийг хөндөж ярилцлаа.

-Сүүлийн үед бензиний үнийг нэг хэсэг нь нэмэгдээгүй, нөгөө нь нэмэгдсэн гэх юм. Статистикийн газрын хамгийн сүүлийн мэдээгээр нэмэгдсэн гэж гарсан. Таны хувьд ямар тайлбар өгөх вэ?

-Монгол Улс гаднаас 100 хувь бензин, дизель түлшээ худалдаж авдаг. Үүний 97 орчим хувийг ОХУ-аас, үлдсэн хувийг БНХАУ болон бусад улсаас нийлүүлдэг. Бензиний үнийн асуудал үндсэн гурван хүчин зүйлээс шалтгаалдаг. Энэ нь газрын тосны дэлхийн зах зээл дэх баррелийн үнэ, ОХУ-аас манайд сар тутам тогтоодог хил үнэ, валютын ханш юм. Тухайн бүтээгдэхүүнийг худалдаж авахдаа зөвхөн ам.доллараар тооцоо хийдэг учраас валютын ханш нөлөөлдөг. Өмнөх жил нэг торх баррелийн үнэ 50 гаруй ам.доллар байсан бол энэ жил 70 гаруй ам.доллар хүрч өссөн. Мөн ОХУ-аас АИ-92 бензиний хил үнэ 550 доллар байсан бол 710 орчим ам.долларын өртөгтэй болсон. Үндсэндээ гадаад зах зээлээс 13-15 хувиар өсч орж ирж байна. Төгрөгийн доллартай харьцах ханш өссөн. Өнгөрсөн зургадугаар сард Оросоос ирж байгаа хилийн үнэ бензин дээр 61 ам.доллар, дизель түлшин дээр 48 ам.доллараар нэмэгдэж орж ирсэн. Зургадугаар сарын эхээр ам.долларын төгрөгтэй харьцах ханш 2403-2405 төгрөгийн хооронд хэлбэлзэж байсан бол тухайн сарын сүүлээр 2450 орчим төгрөг болсон. Нэг долларын ханш ингэж өсөх нь бензиний үнэд их нөлөөлдөг. Үүний дагуу зургадугаар сард УУХҮ-ийн сайдаар ахлуулсан Үнийн зөвлөл хуралдсан юм. Төрийн болон төрийн бус байгууллага, шатахуун импортлогч байгууллагуудын төлөөллүүд оролцсон 20 гаруй хүний бүрэлдэхүүнтэй хуралдаж зөвлөмж гаргасан байгаа.

Энэ зөвлөмжид эдийн засгийн зохих түвшинд уялдуулж үнийг тогтвортой байлгана гэж заасан. Үнэ гэхээсээ гадна бүтээгдэхүүний нөөцийн асуудал маш чухал.

-Тийм шүү. Ялангуяа тариалангийн улирал эхлэх гэж байхад нөөцөд анхаарахаас өөр аргагүй. Энэ тал дээр хэр анхаарч байна?

-Тогтвортой, хангалттай хэмжээнд нөөц хуримтлуулж байж тариа хураалт болон өвөлжилтийн бэлтгэл ажлыг сайн гүйцэтгэнэ. Мөн манай гол нийлүүлэгч ОХУ-ын Ангарск дахь боловсруулах үйлдвэр засварт орно гэж бидэнд мэдээллээ. Бид Монголын төмөр зам, салбарын яам, аж ахуйн нэгжүүдэд нөөцөө сайтар хангахыг сануулсан.

-Энэ удаагийн шатахууны өсөлт валютын ханшийн өсөлт, Оросоос тогтоодог хилийн үнээс шалтгаалсан уу. Дотоодоос нөлөөлсөн зүйл бий юу?

-Хамгийн гол зүйл нь гадаад зах зээлийн үнэ гэж ойлгох хэрэгтэй.

-Ургац хураалтын үеэр дунджаар хэдий хэмжээний шатахуун шаардагддаг вэ?

-Манайх сар болгон нөөцөө бүрдүүлдэг. Долоо хоног болгон аж ахуйн нэгжүүдээс нөөцийн мэдээллийг аваад үүнээс үндэслэн тооцоогоо гаргадаг. Мөн ургац хураалтын үеэр нөөцөө нэмэгдүүлэхийг шаарддаг. Есдүгээр сарын хилийн үнэ хараахан орж ирээгүй байна. 2017 онд 1.4 сая тонн бүтээгдэхүүн импортоор орж ирсэн байдаг. Үүний 60 хувийг дизель түлш, 32 хувийг АИ-92, үлдсэн хувийг АИ-95, АИ-98, АИ-80 бензин эзэлдэг. Дизель түлшийг уул уурхай, газар тариалангийн машин механизмууд хэрэглэдэг. Есдүгээр сард ургац хураалт эхэлсэн үед өмнөх жилийнхтэй харьцуулж хичнээн хэмжээний түлш хэрэглэж байгааг тогтооно.

-Нефть боловсруулах үйлдвэрийн шав тавигдсан. Энэ үйлдвэр дотоодын хэрэгцээг бүрэн хангаж чадах уу?

-Энэтхэгээс жилийн 1.75 хувийн хүүтэй хөнгөлөлттэй зээлийг олгосон. “Инженерс Индиа лимитэд” компани манай боловсруулах үйлдвэрийн ТЭЗҮ-ийг хийхээр шалгарсан. Бид жилийн 1.5 сая тонны хүчин чадал бүхий газрын тосны боловсруулах үйлдвэр барихаар төлөвлөж байна. Нарийвчилсан ТЭЗҮ энэ онд багтан батлагдах ёстой. Ирэх жилийн гуравдугаар улирлаас барилгын ажлаа эхлээд 2023 он гэхэд үйлдвэрээ ашиглалтад оруулах зорилт тавин ажиллаж байна. Бензиний үнэ нэмэгдэхэд өргөн хэрэглээний барааны суурь үнэд шууд нөлөөлдөг. Энэ бүгдийг тогтвортой барихын тулд боловсруулах үйлдвэрийг барих шаардлагатай. Цаашдаа стратегийн томоохон салбар болж хөгжинө. Энэ үйлдвэр дотоодын хэрэгцээг бүрэн хангах хүчин чадалтай.

-Барилгын ажлынх нь хүрээнд ямар бүтээн байгуулалтууд өрнөх вэ?

-Үйлдвэрийн барилга, дэд бүтэц, шугам татах гэсэн үндсэн гурван ажил хийгдэнэ. Дорноговь аймгийн Сайншандаас Алтанширээ сум хүртэл 20 орчим км зайд 150 гаруй га талбайд газрын тосны боловсруулах үйлдвэр барихаар тусгай хэрэгцээт газраа авчихсан үйл ажиллагаа эхлүүлээд байна. Үүнтэй холбогдуулан авто зам, төмөр зам, цахилгаан дамжуулах сүлжээ гэсэн дэд бүтцийн ажлууд эхэлсэн. Төмөр замын хувьд нийтдээ 27 орчим км зам барина. Үүнд аймгийн төвөөсөө 18 км зам болон бусад туслах замууд багтаж байна. Аймгийн төвөөс Алтанширээ сум хүртэл 18 гаруй км авто зам барина. Засмал замын ажлыг Батлан хамгаалах яамны 220 хүн, 50 машин, механизмаар гүйцэтгэж байна. Одоогоор 11.5 км замын хөрс хуулалтын ажлыг хийж гүйцэтгэсэн. Үйлдвэр өөрийн гэсэн цахилгаан станцтай байхаар төлөвлөсөн. Одоогоор аймгийн төвийн өргөтгөсөн цахилгаан станцаас боловсруулах үйлдвэр лүү шугам татан цахилгаанаар хангаж эхэлсэн. Дэд бүтцийн ажилд төрийн болон төрийн бус байгууллагууд өөрсдийн бололцоогоор ажиллаж байна. Улаанбаатар төмөр замын хувь нийлүүлсэн нийгэмлэг төмөр замын барилгын ажлын гүйцэтгэгчээр сонгогдсон. Долоо хоног бүр хурал, зөвлөгөөн хийж бидэнд ажлын мэдээллээ цаг алдалгүй мэдэгддэг. Барилгын ажил нэлээд шуурхай явагдаж байгаа.

-Газрын тосоо хоолойгоор дамжуулна гэсэн албан бус мэдээлэл бидэнд ирсэн. Мөн усны хангамж хүрэх үү гэдэг маргаантай асуудал байх шиг. Энэ талаар ямар тайлбар өгөх вэ?

-Дорнод аймагт байрлах газрын тосны ашиглалтын 19, 21 дүгээр талбай гэж байдаг. Тэндээс Алтанширээ хүртэл 651 км орчим шугам хоолой татна. Дэлхийд тосны тээвэрлэлтийн хэд хэдэн хэлбэр байдаг. Далан тээвэр, шугам хоолойн тээвэр, авто зам, төмөр замын тээврүүдийг нэрлэж болно. Эдгээрээс хамгийн хямд нь далан тээвэр юм. Монголд энэ төрлийн тээвэр байхгүй. Тэгэхээр дараагийн өртөг багатай тээвэр болох шугам хоолойн тээврийг сонгосон. Өртөг багатайгаас гадна байгальд ээлтэй зэрэг олон давуу талтай. Үүнд нарийвчилсан ТЭЗҮ-ийг гаргах, аль чиглэлээр яаж явуулах зэрэг судалгааны ажлыг хийж байна.

-Энэтхэгийн нэг тэрбум ам.доллар үйлдвэр барихад зориулсан мөнгө. Тэгэхээр манайхаас шугам хоолой, дэд бүтэц хоёрт мөнгө гаргах хэрэг гарах нь. Багцаагаар хэдий хэмжээний хөрөнгө гарах бол?

-Хөгжлийн банкнаас хөнгөлөлттэй зээлээр 250 орчим тэрбум төгрөг олгоно. Тэр мөнгөөр дэд бүтцийн бүх ажлыг хийхээр төлөвлөсөн. Үүний ТЭЗҮ гарчихсан. Ажлын гүйцэтгэл нь хүртэл эхэлсэн. Шугам хоолойн ажлын өртөг урьдчилсан тооцоогоор 300 гаруй сая ам.доллар болох болов уу гэж төсөөлсөн. Үйлдвэрийн барилгын ажил нэг тэрбум ам.долларт багтана гэж тооцоолсон. Газрын тос гэдэг өөрөө маш өндөр эрсдэлтэй. Цаг хугацаа, хөрөнгө оруулалт их шаарддаг. Усны асуудалд Байгаль орчны яамнаас судалгаа хийсэн. Тухайн үйлдвэр баригдах газраас 40 гаруй км зайд газрын доорх завсрын усны нөөц байгааг илрүүлсэн. Мөн ашигласан усныхаа 70 гаруй хувийг саарал ус болгон дахин ашиглахаар төлөвлөж байна.

-Манай улсын газрын тосны нөөцийг бүрэн тогтоогоогүй байна. Одоогоор илэрсэн нөөцийн хэмжээг танилцуулаач?

-Монгол Улсад 33 талбайд газрын тос илэрсэн. Үүнээс гурван талбайд ашиглалт хийхээр болсон. Дорнод аймгийн 19, 21, Зүүнбаянгийн талбай, бусад талбайд газрын тос хайж байгаа гэсэн үг. Улсын хэмжээнд геологийн тогтоц байгаа нөөц 330 сая гаруй тонн гэж гарсан. Үүнээс ашиглалтын баталгаат нөөц нь 43 сая тонн юм. Тэгэхээр ойролцоогоор 30 орчим жилийн нөөцөө илрүүлчихсэн. Манайх жилдээ сая орчим тонныг олборлож байгаа. Боловсруулах үйлдвэртэй болчихвол дахиад 500, 600 гаруй тонн нэмэгдэнэ. Үүний тулд газрын тосны эрэл хайгуулаа нэмэгдүүлж, нөөц олохын тулд ажиллаж байна. Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ хийсэн компаниуд хайгуул хийж байгаа. Газрын тосны нэг давуу тал нь байгаль орчинд сөрөг нөлөө багатай. Хайгуул хийгдсэний дараа өрөмдлөгөө эхлүүллээ гэхэд тухайн хөрсөнд 30 см диаметртэй нүх үүсдэг. 2000-3000 метрийн гүнд өрөмдөж байж ямар геологийн эрдэс байгааг тогтоодог. Эрэл хайгуулын ажилд Монгол Улсын төсвөөс нэг ч зардал гардаггүй. Тухайн бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ хийсэн компани бүх зардлаа гаргаад эрэл хайгуулаа хийдэг. Хайгуулын ажил зөвшөөрөл 8-12 жилийн хугацаатай. Тухайн хугацаанд газрын тос олохгүй бол тухайн компани шаталтад ороод өнгөрдөг.

-Манайх бүтээгдэхүүн хуваах гэрээг “Петрочайна Дачин тамсаг”-т хэт ашигтайгаар хийсэн гэсэн шүүмжлэл их явдаг. Энэ гэрээний талаар таны байр суурийг сонсмоор байна?

-Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээг улс орон, компани болгон өөрсдийн нөхцөлд тааруулж хийдэг. Хамгийн энгийн жишээ хэлбэл, Монгол Улсын Засгийн газар “Петрочайна Дачин тамсаг” компанитай гэрээ хийсэн. Тухайн компани 100 хувь хөрөнгөө гаргаад хайгуулаа хийсэн. 2.5 тэрбумын хөрөнгө оруулалт хийгээд, тосоо олборлож эхэлсэн. Гэрээний хоёр төрлийн заалт байдаг. Нэг нь өөрийнхөө хэсгийг тосоор авах, нөгөө нь валютаар авах сонголт бий. Одоогоор боловсруулах үйлдвэр байхгүй учраас валютаар хувиа авч байна. Энэ онд “Петрочайна Дачин тамсаг”-ийн олборлолтоос улсад 223 тэрбум төгрөг төлүүлэхээр ажиллаж байна. Тухайн гэрээний хувьд хоёр тал аль аль нь ашигтай байхаар заасан. Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ гэдэг нь ямар нэгэн зардал гаргахгүйгээр ашиг олохыг хэлнэ.

-Таван жилийн дараа нефть боловсруулах үйлдвэр ашиглалтад орох юм байна. Иргэд энэ үйлдвэрээс шатахуун авч борлуулж болох уу. Энэ үйлдвэр зөвхөн дотоодоо хангах зориулалттай юу?

-Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ болон Газрын тосны тухай хуулинд зааснаар тухайн тосоор эсвэл валютаар ашгаа авдаг. Хэрвээ дотооддоо боловсруулах үйлдвэртэй болбол нэн тэргүүнд улсдаа тосоо дэлхийн зах зээлийнхээ ханшаар нийлүүлнэ гэсэн заалт байгаа. Бүгд цагаан дээр хараар буусан хуулийн дагуу явагдаж байдаг.