Month: June 2018

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Нүүрсний тухай сайн мэдээнүүд

Урд хөрш Америкаас авдаг нүүрсэндээ 25 хувийн импортын татвар ногдуулсан нь Монголын нүүрсний зах зээлийн хувьд сайн мэдээ. Эдийн засагт өрнөж буй үйл явдлаас ганц гэгээтэй нь нүүрсний үнэ гэчихэд хэтрүүлэг болохгүй. Коксжих нүүрсний ханш энэ ондоо өгсөх зураг гараад буй. Таамаг эвдсэн элдэв өөрчлөлт өнөөдрийг хүртэл гарсангүйг бодоход цаашдаа ч давгүй явчих төлөвтэй байна. Нүүрсний үнэ дажгүйн дээр гадаад орчинтой хамаатай сайн мэдээ дуулдсан нь сая онцолсон татварын нэмэгдэл. Австралийн үер нэг хэсэг монгол нүүрсийг моданд оруулж байсан бол өдгөө АНУ, БНХАУ-ын гадаад худалдааны таагүй харилцаа бидэнд боломж өгөх нь тодорхой болчихлоо.

Трамп, Си хоёрын “худалдааны дайн” өнгөрсөн хавраас хүчээ авсан. Хоёр сарын өмнө Америкийн ерөнхийлөгч 258 хувийн татварт хамруулах 1300 хятад барааны жагсаалтыг нийтэлсэн юм. Трампын хар жагсаалтад багтсан бүтээгдэхүүнүүд жилдээ 50 тэрбум ам.долларыг урд хөршийн зах зээлд цутгадаг. АНУ-д зардаг энэ бараанууд нь Хятадын ДНБ-ий гурван хувийг эзэлдэг гэсэн тооцоо бий. Трампын шийдвэр урд хөршид хэр нөлөөлөхийг энэ тоонуудаас харчихаж болно. Си дарга ч тэр дор нь хариу барьж, Америкаас Хятадад нийлүүлдэг 106 бүтээгдэхүүний татварыг нэмсэнээ зарласан юм. Урд хөршийн дарга нэр төрлөөрөө хэд дахин бага ч үнийн дүнгээрээ Трампын хатгасан шийдвэртэй эн зэрэгцэхээр бүтээгдэхүүнүүд жагсаасныг онцолъё. Хятадууд АНУ-ыг яана, яг тийм хариу барина гэж шийдсэнийг энэ шийдвэр нотолж байна. Хятадын Арилжааны орлогч сайд “Энэ дайнд ялагч байхгүй ч бидэнд айх юм алга” гэсэн үгийг зүгээр ч нэг унагаагүй. Ганц намтай, социалист засагтай энэ улсын сайд нар сэтгэлийн хөөрлөөр мэдэгдэл хийдэггүйгээрээ бусад улсаас ялгардаг. Тэгэхээр Хятадын сайдын үгнээс анзаарахад энэ “дайн” багагүй хугацаанд үргэлжилж магадгүй.

БНХАУ-ын бараагаа зардаг чухал зээл нь АНУ. Харин АНУ-ын 1.2 их наяд ам.доллараар тоологдох үнэт цаасыг хятадууд барьж буй. Товчхондоо харилцан ашигтай хамтын ажиллагаатай түншүүд. Тухайн үед шинжээчид Си, Трамп нарын энэ толхилцлыг удаан үргэлжлэхгүй гэж байв. Тэд Хятад, Америкийг хэлэлцээр хийж гар барилцана хэмээн таамаглаж байсан юм. Гэтэл Хятад улс энэ сард АНУ-аас авах нүүрсэндээ 25 хувийн татвар тавьчихлаа. Энэ шийдвэрээс анзаарахад хоёр тал өнөөхөндөө хэлэлцээрийн ширээний ард сууж ойлголцолд хүрэхийг хүсэхгүй байгаа бололтой.

Зарим шинжээч Трамп түрүүлж барьцаа сулруулж бууж өгөхгүй бол Си дарга гэдийсээр байж магадгүй гэцгээж буй. Америкийн компаниудын Хятадын зах зээлд оруулсан хөрөнгө Хятадын компаниудын Америкт оруулсан хөрөнгөнөөс дөрөв дахин их учраас Трампийн шийдвэр өөрийнх нь улсад л хүнд тусна гэх таамгууд хөвөрч байна.

Хоёр гүрний “худалдааны дайн” дэлхийн бусад орнуудад эерэг, сөрөг нөлөөлөл үзүүлэх тухай тооцоо эхнээсээ дуулдаад эхэллээ. Германы машин үйлдвэрлэгч “Daim­ler” гэхэд л ашгийн таамгаа бууруулчихлаа. АНУ, Хятадын харилцан ногдуулахаар төлөвлөсөн импортын тариф “Daimler”-ийн Хятад дахь борлуулалтад сөргөөр нөлөөлөх нь тодорхой болжээ.

Трамп, Си хоёрын “дайн” эерэгээр нөлөөлөх улсын нэг нь манайх. АНУ-ын коксжих нүүрсний экспорт дэлхийн нийт экспортын дөрөвний нэгийг эзэлдэг, Хятадын зах зээлд коксжих нүүрс нийлүүлдэг гол тоглогчдын нэг. Ийм нөлөөтэй тоглогч татварын “хориг”-т орчихоор нүүрсний үнэ нэмэгдэх нь гарцаагүй. Нүүрсний эрэлт өсч, үнэ нь өнөөдрийнхөөс өсөх нь тодорхой. Лав л энэ жилдээ нүүрсний үнэ тун таатай байх нь ойлгомжтой боллоо. Манайхаас урд хөрш рүү экспортлох нүүрсний хэмжээ огцом нэмэгдэж, тэр хэрээр төсвийн орлого зузаарна гэдэг бол эдийн засагт маш сайн мэдээ. Ер нь дэлхийн зах зээл дээр коксжих нүүрсний дээд үнэ 200 ам.доллар байгаа бол Австралийн бирж дээр 180 ам.доллар орчим байна.

Нүүрсний зах зээлд дуулдаж буй өөр нэг эерэг мэдээ нь өндөр чанарын коксжих нүүрстэй “Нүүрстэйн орд”. Хөвсгөлийн Мөрөнгөөс баруун урд зүгт арав орчим километр орших энэ ордыг ЖОРК стандартаар 4.7 сая тонн таамаг, 8.1 сая тонн боломжит нүүрсний нөөцтэй гэж тогтоожээ. Австралийн Хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй “Аспайр майнинг” Нүүрстэйд хайгуул хийж байна. Тус компани хоёр байршилд хайгуул хийж байгаагийн нэг нь “Нүүрстэй”, нөгөө нь “Овоот” юм. Энэ хоёр орд 50 градусын өргөргийн зүүн зүгт байрладаг. Хоёулаа сайн чанарын коксжих нүүрсний нөөцтэй нь Хөвсгөлийн газар нутгийн онцлогтой холбоотой гэж геологичид онцолдог. Тус аймгийн газар нутгийн 80 хувь нь цэвдэгтэй учраас нүүрс нь дээд зэргийн чанартай байдаг аж. Тус компанийн эзэмшдэг Овоотын коксжих нүүрсний дээжийг коксын шатаах зууханд турших туршилтыг 2013 онд хийж байж. Туршилтаар Овоотын коксжих нүүрс дээд зэргийн цэвэр нүүрс болохыг тогтоожээ. БНХАУ, Орос, Зүүн Европ, Хойд Азийн хэрэглэгчид тус ордын нүүрсний чанарыг “маш сайн” гэж үнэлжээ. Овоотын хувьд 255 сая тонн сайн чанарын коксжих нүүрсний нөөцтэй гэсэн мэдээлэл бий. “Аспайр майнинг” компанийн тэргүүн Дэвид Паул “Нүүрстэй төслийн коксжих нүүрсийг Япон, БНСУ-ын ган үйлдвэрлэгчдээс гадна өндөр чанарын нүүрс хэрэглэдэг БНХАУ-ын ган хайлуулах үйлдвэрүүд худалдан авах боломжтой” хэмээн онцлоод байна. Нүүрстэйн ордын тухайд Овоотын ордоос баруун зүгт 160 километр оршдог.

“Аспайр майнинг” 2014 онд “Занаду майнс”-аас Нүүрстэйн төслийн 45 хувийг худалдаж авсан бол 2017 онд хувь эзэмшлээ 90 болгож өсгөсөн юм. “Аспайр майнинг лимитед” Австралийн Хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй компани. Зах зээлийн үнэлгээ нь 20 сая ам.доллар. 2300 орчим хувьцаа эзэмшигчтэй, 2.5 сая хувьцаатай. Хамгийн том хувьцаа эзэмшигч нь “Нобел” групп. “Нобел” групп компанийн нийт хувьцааны 19.9 хувийг эзэмшдэг бол компанийн удирдлагууд нь нийлээд 13 хувь эзэмшдэг. Хувьцааных нь дийлэнх хэсгийг олон нийт эзэмшдэг гэсэн үг. “Аспайр майнинг” Овоотоос Эрдэнэт хүртэл төмөр зам барих төслийг хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байна. Уг төмөр замын маршрут дагуу Нүүрстэйн орд оршдог. Тодруулж хэлбэл тус компани Овоот-Эрдэнэтийн төмөр замыг барьснаар нүүрс тээвэрлэх асуудлаа бүрэн шийдчихнэ гэсэн үг. Тэдний хэрэгжүүлэх төмөр замын төслийн талаар Зам тээврийн хөгжлийн сайд Ж.Бат-Эрдэнэ “Ажил нь дажгүй яваа төслүүдийн нэг. ТЭЗҮ нь дуусаад зургийнхаа ажилд ороод явж байна. 2019 оны гуравдугаар сараас ажил нь эхэлнэ гэсэн амлалт өгсөн. Яамнаас энэ төслийг бүх талаар дэмжинэ” гэсэн үг унагаад байна.

Овоотыг Эрдэнэттэй, цаашдаа Оростой холбох төмөр зам барина гэсэн хэтийн зураг бий. “Нэг бүс нэг зам” санаачилгын хүрээнд тодорхой хэмжээний санхүүжилтийг Хятадаас авах магадлалтай гэсэн таамаг дуулддаг. Орос, Хятадыг холбох хойд зүгийн төмөр зам баригдвал Нүүрстэйгээс гадна хойд зүгийн бусад уурхайнуудаас олборлох нүүрсийг өндөр үнээр Орос, цаашлаад Япон, Солонгост экспортлох боломжтой гэж төсөл хэрэгжүүлэгчид онцолж байна. Энэ төмөр замын өгөөж ашгийг “Эдийн засгийн хойд коридор” гээд байгаа нь ийм учиртай. Хойд коридорын төмөр замыг экспортын шинэ үүд хаалга хэмээн тодотгож буй. Төсөл хэрэгжүүлэгчид Оросоор дамжин Солонгос, Японы хэрэглэгчдэд сайн чанарын угаасан коксжих нүүрс экспортолно гэж төлөвлөжээ. Төслийн хүрээнд герман технологийн угаах үйлдвэр барихаар болж. Өнгөрсөн оны аравдугаар сард Нүүрстэйн төслийн олборлолтын тусгай зөвшөөрлийг авсан бол ирэх оны эхээр олборлолтоо эхлэхээр тооцжээ. Нүүрстэйн төслийн олборлолтыг нарны эрчим хүчээр явуулах гэнэ. Олборлолт эхлэхэд 200 шинэ ажлын байр бий болно гэж төслийн танилцуулгад онцолжээ. Төслийг ашиглалтад оруулахын тулд 13 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийх юм байна.

Төмөр замын тухайд өөр нэг сайн мэдээ дуулдаж байна. Өмнөд болон хойд Солонгос улс өнгөрсөн дөрөвдүгээр сарын 27-ны өдөр дээд хэмжээний уулзалт хийх үеэрээ хоёр улсын хооронд төмөр болон авто зам холбох, эх газрын төмөр замын холболтыг сайжруулах судалгааг эрчимтэй явуулахаар болсон юм. Хэрвээ энэ яриа ажил болбол Орос, Хятадаар дамжиж Өмнөд Солонгос гэх өндөр үнээр нүүрс худалдаж авдаг аварга зах зээлд хүрэх боломж нээгдэнэ. Юутай ч далайд гарцгүй Монгол эх газраар гуравдагч зах зээлд хүрэх том боломжийн тухай яриа хэлэлцээ хойд, өмнөдийн хооронд эхэлнэ гэдэг аятай мэдээ.

Ц.Баасансүрэн

Categories
энтертаймент-ертөнц

Ширээний тоглоом буюу ХӨЗӨР

Хөзрийн ноён, хатан, боол бол тус бүртээ түүхэн хүмүүсийг илэрхийлдэг.

Хөзөр бол дэлхийн өнцөг булан бүрт тархсан тоглоом. Эртний Египетэд хөзрийг мэргэний зориулалтаар хол, ойрын ирээдүйгээ урьдчилан тааж мэдэхэд ашигладаг байсан гэх баримт бий. Зарим судлаачид Арабаас уг тоглоомыг гаралтай гэх нь ч бий. Харин IX зууны Тан улсын үед буюу нийтийн тооллын 618-907 онд азичууд хөзрөөр тоглодог байсан ул мөр үлджээ. Хятадын гарамгай сэтгэгч Чин Же Туны толь бичигт анхны хөзөр 1120 онд Хятадад хэвлэгдсэн тухай өгүүлсэн байдаг. Харин Европт XI-XIII зууны үед хөзөр нэвтэрсэн гэж үздэг бөгөөд энэ тоглоом хүчтэй дэлгэрэхэд Загалмайтны дайн нөлөөлсөн гэж таамагладаг. Ромын папууд католик шашны нэрийн өмнөөс Европын Христийн шашинтнуудыг уриалан дуудаж 1095-1291 оны хооронд явуулсан есөн удаагийн уг дайн нь дэлхийн түүхэнд Загалмайтны дайн гэгдэж үлдсэн. Олон удаагийн дайны хөлд үрэгдэж чирэгдсэн ард түмэнд хөзөр нь нэг талын зугаа нөгөө талаараа мэргэ, төлгөний ач холбогдолтой байжээ. Хөзрийн гарал үүслийг олиггүй гэж үзээд хориглож ч байсан удаатай. Францт л гэхэд 1254 онд Гэгээн Людовик хөзөр тоглохыг хатуу хориглож, хөзрийн эсрэг хүчтэй тэмцэж байжээ.

XII зуун хүртэл хөзөр нь улс орон бүрт хүрэхдээ өөр өөрийн гэсэн онцлог, тоглоомын дүрэм, зураг хөрөг, хэмжээтэй байсан бөгөөд нэгдсэн нэг стандарттай байсангүй. Европт хөзрийг Таро, Тарот гэдэг. Тоглоомын зориулалтаас гадна Мэргэний Таро, Шулмын таро гэх мэтээр төрөлждөг байж.

Перс, Араб, Египетийн хөзрүүд нь ямар нэг дүрсгүй, хээ хуар, угалзаар чимэглэгдсэн зурагтай байжээ. Харин эртний Европт байсан хөзрүүдийг анзаарахад хүн, амьтныг дүрсэлсэн байх аж. Яваандаа хөзрийн дүрснүүд дунд хааны дүрс нэмэгдэх болжээ. XVII зуун үеэс одоогийн бидний мэдэх бундан, дөрвөлжин, цэцэг, гил гэх тэмдэглэгээ хөзөрт нэвтэрч, хатан, боол гэх дүрс ч орж иржээ. Хүмүүсийн өдөр тутамдаа хамгийн их тоглодог хөзрийн дүрмийн маргаанаас үүдэж зарим орны Засгийн газраас дүрэмд нь зохицуулалт, тусгай журам хүртэл гаргаж байсан байна. Сэргэн мандалтын он жилүүдэд улс төрийн шинж чанартай болж Христ болон философийн өнгө аяс бүхий зурагтайгаар хэвлэгдэж эхэлжээ.

Дэлхийн улс орнуудад бундан, дөрвөлжин, цэцэг, гилээр ялгаруулсан хөзрүүдийг түгээмэл хэрэглэдэг бол Герман, Франц, Итали, Испани зэрэг зарим улс оронд дээрх тэмдэглэгээнүүдийн оронд зоос, цом, сэлэм, сарнай, хонх, навч, бамбайг ашигладаг аж.

Хятадад хэвлэсэн анхны хөзөр

Анх хөзөр 78 ширхэгтэй байснаа дараа нь 72 болж цөөрчээ. Харин өнөө бидний үед 52 ширхэг хөзөр түгээмэл ашиглагдаж байна. Хөзрийн дөрвөлжин нь сэтгэл, баяр баясгалан, гоо үзэсгэлэн, хойд зүгийн бэлгэдэл юм байна. Харин цэцэг энгийн даруу, дэг журамтай байдлын бэлгэ тэмдэг. Бундан нь дорно зүгийг заах бөгөөд оюун ухааны бэлгэдэлтэй бол гилийг амьдралын эрч хүч, хүч тамирын илэрхийлэл, хавар, усыг бэлгэддэг гэж үзсээр иржээ.

Хөзрийг өнөө цагт ерөнхийд нь тоглоомын, мэргэний гэж хоёр төрлөөр ашиглаж байна. Мэргэний хөзөр нь улс орон бүрт салбарлаж цыган мэргэ, хятад мэргэ, шулмын таро гэх мэтээр олон төрөлтэй болжээ. Харин хөзрөөр покер, стар покер, 13 мод, крид, муушиг гэх мэтээр дэлхий даяар 800 гаруй төрлийн өөр өөрийн дүрэм журам онцлогтой тоглоом байдаг юм байна. Тэр дундаа Азичуудын дунд хамгийн олон төрөл байдаг аж. Сүүлийн үед цахим тоглоомд хөзрийн тоглоомын төрлүүд улам баяжигдаж, уламжлал дээр суурилсан шинэ тоглоомын хувилбар нэмэгдсээр байгаа аж.

52 модтой хөзрийн ноён, хатан, боолын зургийг XVII зууны үед зураач Гектор де Труа зуржээ. Хөзрийн зургийг хийсвэр гэж хэлж болох ч дүрслэгдсэн хаад, хатад, боолууд нь түүхэн бодит хүмүүс юм.

Бундын ноён бол Их Карл хаан, гилийн ноён бол Давид хаан, дөрвөлжингийн ноён бол Юлий Цезарь, цэцгийн ноён бол Александр Македонский юм байна. Бундын хатан-Юдифь, гилийн хатан-Жанна Д’Арк, дөрвөлжингийн хатан-Рахель, цэцгийн хатан-Аргина (Тэрээр Францын хааны татвар эм байжээ)-г тус тус илэрхийлдэг гэнэ. Харин бундын боолд Этьен де Виньолийг дүрслэн үлдээжээ. Тэрээр Жанна Д’Аркийн зөвлөх, ардын баатар бөгөөд “Уур хилэнт” хочтой нэгэн байжээ. Харин гилийн боол нь Ожье буюу Огиер гэгчийг төлөөлдөг. Тэрээр XI зууны үед амьдарч байсан бөгөөд түүний дүр төрхийг Францын их хувьсгалаас хойш улс төрийн тэгш байдал, эрх тэгш байдлын илэрхийлэл гэж үзэх болжээ.

1300-гаад оны үед Европт тоглож байсан ширээний тоглоом буюу хөзөр

Хэдийгээр хөзрөөр мэргэлж, тоглож амьдралдаа янз бүрээр ашигладаг ч хөзрийг бүхэлд нь ширээний тоглоом гэдэг. Ширээн дээр л дэлгэж тоглодог болохоор ингэж тодотгодог нь тодорхой. Сүүлийн жилүүдэд хөзрийн A, K, Q, J, 10, ес найм зэрэг үсгэн болон тоо тэмдэглэгээнүүд нь хэвээр үлдэж ар, өвөр талд нь үйлдвэрлэгчид өөрсдийн дуртай зураг, эсвэл захиалагчдын сонирхолд нийцсэн элдэв зураг, хөрөг, өгүүлбэр байршуулахын зэрэгцээ барааг сурталчлах талбар болгочихоод байгаа юм.

Гэхдээ хөзрийн уламжлалт дүр төрх эргэн хуучин төрхөндөө орж байгаа бөгөөд хөзөр, покерын ДАШТ, клубүүдийн аварга тодруулах олон улсын тэмцээн, казино, цахим тоглоомд стандарт хөзрийг ашигладаг нь хөзрийн түүхийг нэг их гажуудуулахгүй, уламжлалт төрхийг алдагдуулахгүй авч яваа том хөшүүрэг гэж үздэг юм байна.

Д.САРУУЛ

Categories
мэдээ спорт

Исланд эхний ялагдлаа хүлээсэн нь Аргентинд боломж олгов

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Заазалсан гэх шахуу юм ярьдаг захирал байна

Сургуулийнхаа хөлбөмбөгийн талбайд тоглох гэж гарсан 11 настай хүү харамсалтайгаар амиа алдсан хэрэг саяхан болсон. Тэрээр хөлбөмбөгийн хаалганы хөндлөвч төмөрт дарагдаж амиа алдсан байна. Хүүгийн сурдаг байсан нийслэлийн 79 дүгээр сургуулийн биеийн тамирын талбайд энэ явдал болжээ.

Сургуулийн захирал Ш.Болор-Эрдэнэ “Миний санахаар эрсдэлт бүлгийн хүү байсан. Ээж нь салаад явчихсан. Аав нь архины хамааралтай, эмээтэйгээ амьдардаг, ар гэрийн хараа хяналт султай хүүхэд байсан” гэж ирээд л нийгмийн нэг хог шавхрууг заазалчихлаа шахуу юм ярьжээ. Өмнө нь Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайд асан Н.Номтойбаярын сууж явсан машин мотоциклтой мөргөлдөж, хүний амь эрсдэхэд бас иймэрхүү үг хэлж байсан. Тэрээр төрийн ордонд энэ явдлын дараа мэдээлэл хийхдээ “Талийгаач согтуугаар мотоцикль унаж яваад осол гарсан” гэж ирээд л ярьсан. Бас л архичин, орон гэргүй, тэнэмэл гэсэн яриа гарсан. Эд нарын үгнээс нийгмийн илүүдэл устаж, архичин орон гэргүй хүнийг заазалсан шахуу ойлгогдоод байна.

Өнөөх өөд болсон хүүгийн сургуулийн захиралд захиргааны арга хэмжээ авна гэж Боловсролын сайд нь хэлнэ лээ. Цалингийн хувиар торгоод л өнгөрөх юм шиг байна. Зөвхөн сургуулийн захирал төдийгүй Нийслэл дүүргийн боловсролын газрын дарга, хариуцсан албан тушаалтан, Гэр бүл, хүүхэд, залуучуудын төвийн удирдлага, дарга мундартнуудад ч хариуцлага тооцохгүй бол нийгэм тэр чигээрээ хариуцлага гэдгийг мэдэхгүй болно. Саяхан Японы Осака хотод газар хөдлөлт болж, 9 настай охин хашаанд дарагдаж нас барсан. Гэтэл хотын удирдлага, сургуулийн захирал, хамаарах албан тушаалтнууд бүгд очиж ар гэрийнхнээс нь бөхөлзөн, уучлалт эрж зогсов. Угтаа байгалийн давагдашгүй хүчин зүйл рүү бурууг чихэж болох байлаа. Гэтэл охины дарагдсан хашаа 2 метр хорин сантимерт байх ёстой стандартаас үл ялиг өндөр байснаас өөрсдийгөө хүүхдийн үхэлд буруутган уучлал хүсэн бөхөлзөж, нахилзаж байгаа нь тэр. Манайд эсрэгээрээ ар гэрийнхэн рүү бурууг чихээд, хараа хяналт сул, эмзэг бүлгийнх гэх юм яриад пээдийгээд зогсч байх. Тиймээс энэ хэрэгт хатуу хандаж хариуцлага тооц. Үгүй бол Боловсролын сайд өөрөө огцор. Цагдаа нь хүртэл “Сургуулийн талбайд хараа хяналтгүй явж байсан байна лээ” гэх утгатай үг хээв нэг хэлж суух юм. Бусдын үр хүүхдийг ингэж доромжилж суугаа тэр цагдаад ч арга хэмжээ ав. Гэр бүл, хүүхэд, залуучуудын хөгжлийн төвийн Хууль, эрх зүйн хамтын ажиллагааны дарга А.Энхбаатар “Эцэг, эхийн хараа хяналтгүйгээс хүүхдүүд ийм эрсдэлд орох, гэмт хэрэг хийх нь их байдаг” гэж яриад зогсч байгаа юм. Дээрх хүмүүс хүүгийн үхлийн талаар ярихдаа ингэж бүгд л бурууг ар гэрийн хараа хяналт сул, аав, ээж нь салсан, архи дарстай холбож хэлсэн байх юм. Хүүгийн үхэлд тэгээд ар гэрийнхэн нь л буруутай болж таарах уу.

Сургуулийнхаа биеийн тамирын талбай дээр бөмбөг тоглохоос өөрөөр яаж чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрөөх юм. Тэрэн шиг амар амгалан газар хаана байна. Тэр хүү PC тоглож, гудамжинд сэлгүүцээгүй байна. Ар гэрийнхэн нь сургуулийнхаа биеийн тамирын талбайд тоглоод байж байгаа хүүхдэд хараа хяналт тавина гэж яах ёстой байсан юм. Үр хүүхэдтэй, эцэг эхчүүд мэднэ. Сургууль дээрээ байхад нь хараа хяналт тавиад дагаад явдаггүй л биз дээ. Гэтэл амгалан тайван тоглох ёстой арваад настай хүү хэн нэгэн шонг нь хуу татаад аваад явсан байлаа ч тэрийг нь хүүхдэд аюултай байна гэдгийг олж харахгүй, харахыг хүсээгүй хүмүүсийн буруугаас амиа алдлаа. Яс хавталзам ийм өөдгүй улстай, ийм хүйтэн цэвдэг хүмүүстэй улс оронд яаж та бидний үр хүүхэд амьдарна даа. Хүний, өөрийн хүүхэд ялгаа юу билээ. Үндсэн хуулиндаа монгол хүн амьд явах эрхтэйг заачихсан. Үхсэн хүн үг хэлэхгүй гэгчээр өөрсдийнх буруугаас болж өөд болсон хүүхэд, ар гэрийнхэнд нь бурууг чихээд зогсож байнга гэдэг дэндүү эмгэнэл шүү.

Б.ДОНРОВ

Categories
мэдээ цаг-үе

Г.Баяртүвшин: Антибиотик уувал давхар мөөгөнцрийн эсрэг эмийг тохирох тунгаар хэрэглэх ёстой

Дэлхийн нийт хүн амын 20 орчим хувь нь мөөгөнцрийн халдварт өртөмтгий байдаг гэсэн тоон судалгаа байдаг. Сүүлийн жилүүдэд манай улсад мөөгөнцрийн халдвараар өвчлөх иргэдийн тоо нэмэгдэх болсон. Энэ өвчнөөс яаж урьдчилан сэргийлэх талаар арьс гоо заслын их эмч Г.Баяртүвшинтэй ярилцлаа.

-Мөөгөнцөрт өвчний талаар манай уншигчдад мэдээлэл өгөхгүй юу?

-Мөөгөнцөрт өвчин нь арьсны халдварт өвчний нэг л дээ. Дотроо олон өнгөт үлд, цавь, суганы, хуйх тавхайн, хумсны үлд, салстын кандидоз гэх мэт олон төрөл байдаг. Мөн амны хөндийн, үтрээний мөөгөнцөр гэж бий. Гэхдээ энэ арьсны төрлийнх биш. Манайд хамгийн түгээмэл тохиолддог нь арьсны мөөгөнцөр өвчин байдаг.

-Сүүлийн жилүүдэд мөөгөнцөр өвчний тохиолдол бүртгэгдэх нь олширчээ. Үүний шалтгаан нь юу вэ?

-Иргэд усан бассейн, саунаар үйлчлүүлж байгаа нь хуйх, тавхай, хумсны мөөгөнцрөөр өвчлөх гол шалтгаан болж байна. Саун, бассейнаар үйлчлүүлэхдээ хувийн ариун цэвэр сахиж, бүх нийтээр хэрэглэдэг улавч, алчуур зэргийг хэрэглэхээс татгалзах нь зүйтэй. Үйлчлүүлсний дараа ариутгалын уусмал хэрэглэж халдвараас урьдчилан сэргийлж болно. Мөн хүүхдүүд мал болон гэрийн амьтантай тэжээмэл амьтантай харьцсанаас шалтгаалж арьсны мөөгөнцөр өвчин тохиолддог. Мөн төрөлхийн ба олдмол дархлаа дутмагшил, бодисын солилцооны өөрчлөлтүүд өвчлөхөд нөлөөлнө. Тухайлбал, нүүрс ус, өөх тосны солилцооны алдагдал орно. Дотоод шүүрлийн булчирхайн эмгэг ч нөлөөлдөг. Энэ нь сахарын диабет өвчин болон өндгөвчний үйл ажиллагааны дутагдлын үед тохиолдоно. Үүнээс гадна витамин, эрдэс бодисын дутагдал, хурц халдварт, архаг хууч, халдварт бус өвчний үед мөөгөнцрөөр давхар өвчилж болно.

-Энэ өвчин ямар замаар халдварладаг вэ?

-Өвчилсөн хүн, гэрийн тэжээмэл амьтан, малаас шууд халдварладаг. Өвчтэй хүний хэрэглэж байсан хувцас, алчуур, малгай зэргээс шууд бусаар халдварлана. Бохирдсон саун, халуун усны газар, усан бассейн,үсчин мөн ариутгал муутай маникюр, педикюр хийдэг гоо сайхны газрууд халдвар тараах голомт болж өгдөг.

-Арьсны халдварт мөөгөнцөр хүний ямар эд эртнүүдийг гэмтээдэг вэ?

-Өвчилсөн төрлөөс шалтгаалж арьс, үс, хумс, амны салст бүрхүүл зэргийг гэмтээнэ.

-Мөөгөнцрийн халдварын үед илрэх нийтлэг ямар шинж тэмдэг илрэх вэ?

-Төрлөөсөө шалтгаалаад өөр хоорондоо харилцан адилгүй байдаг. Бага зэрэг загатнах зовиуртай, арьсан дээр зөв дугуй, зууван хэлбэртэй, зах ирмэг рүү тэлэх хандлагатай, арьсны түвшнээс бага зэрэг дээш өргөгдсөн толбонууд бий болдог. Хумс гэмтсэн тохиолдолд зузаарч, шар, саарал өнгөтэй, хугарамхай, бутрамхай болно. Үс гэмтээсэн үед хуйханд голомтолж үс унах, үс хугарч унах, идээт голомт үүсдэг. Зарим мөөгөнцөрт хэлбэрийн үед идээлж буглаа үүсэх нь ч бий.

-Толгойн мөөгөнцөрт өвчнөөр өвчлөгчдийн зонхилох хувийг 3-14 насны хүүхэд эзэлж байгаа гэсэн. Шалтгаан нь юу вэ?

-Толгойн мөөгөнцрийг өнгөц болон гүн гэж ангилна. Хүүхдийн толгой хагтчихсан юм шиг цайрч хайрдаст хэлбэрийн тууралт илэрдэг. Үүнийг анзааралгүй удвал гүн мөөгөнцөр болсноор үс унаж цэврүүтэж идээлнэ. Хүүхдүүд мал амьтантай харьцахад халдварладаг л даа. Мал болон гэрийн тэжээмэл амьтад халдвар тээгчид байдаг учраас вакцинд хамруулж эрүүлжүүлж байх зайлшгүй хэрэгтэй.

-Мөөгөнцрийг гэрийн нөхцөлд эмчлэх боломжтой юу?

-Мөөгөнцрийн тууралт өөр төрлийн арьсны тууралтуудтай төстэй учраас заавал шинжилгээ хийлгэх шаардлагатай. Улаанбаатарт Арьс өвчин судлалын үндэсний төв болон цөөхөн хувийн эмнэлгүүдэд шинжилгээ хийдэг. Эмчийн заавраар биш дур мэдэн эмчилгээ хийвэл аюултай. Яах вэ, тухайн үедээ эмчилгээ аваад эдгэдэг. Харин дахиж, өвчлөх магадлалтай. Ялангуяа эмэгтэйчүүдийн хувьд дахих тохиолдол их байна. Бусдад халдварладаг учраас яаралтай эмнэлгийн байгууллагад хандах нь хамгийн зөв сонголт.

-Бэлгийн мөөгөнцрийн илрэх шинж тэмдэг нь юу вэ?

-Бэлгийн мөөгөнцрийн хамгийн түгээмэл шинж тэмдэг нь бэлэг эрхтнээс цагаан юм ялгарах үзэгдэл юм. Бэлгийн мөөгөнцрийн үед ялгарах цагаан юм нь сүү, сүүний цөцгий, ээдэм маягийн шинжтэй байдаг. Мөн бэлэг эрхтэн загатнах, хорсох шинж тэмдэг илэрч болно. Зарим тохиолдолд бие засах үед бэлэг эрхтэн хорсох шинж тэмдэг илэрдэг. Түүнчлэн цөөхөн тохиолдолд бэлэг эрхтэн хавдаж, хавагнах нь бий. Бэлгийн мөөгөнцөртэй хүмүүсийн заримд нь бэлгийн харилцаанд орох үед хорсож өвдөх шинж тэмдэг илэрнэ.

-Бэлгийн мөөгөнцөр хэрхэн халдварладаг вэ?

-Бэлгийн мөөгөнцөр нь гол төлөв бэлгийн харилцаанд орсон хосоос халдварлана. Мөн бохир жорлон, бассейнаас халдварлах эрсдэлтэй. Гэвч мөөгөнцрийн гол үүсэх шалтгаан нь гаднаас халдварлахаас илүүтэйгээр бэлгийн эд эсийн PH-ийн тэнцвэр алдагдсанаас болж үүсдэг. Учир нь огт бэлгийн харилцаанд ороогүй залуу охидод хүртэл энэ өвчин илэрдэг. Энэ мөөгөнцөр нь хамгийн ихээр нөхөн үржихүйн насны эмэгтэйчүүдэд илэрнэ. Учир нь эдгээр хүмүүст ялгарч байдаг эстрогений дааврын нөлөөгөөр мөөгөнцөр бий болох таатай орчин бүрдүүлдэг.

-Антибиотикийн зохисгүй хэрэглээ мөөгөнцөр үүсэх гол шалтгаан болдог гэсэн?

-Үнэн. Салстын мөөгөнцөр үүсэх гол шалгаан нь антибиотикийн зохисгүй хэрэглээ л дээ. Антибиотикийг хэрэглэж байгаа хугацаандаа эмчийн заавраар, мөөгөнцрийн эсрэг эм давхар хэрэглэх ёстой.

-Солонгос улсад ажил хөдөлмөр эрхэлж байгаад ирсэн иргэд мөөгөнцрөөр өвчлөх нь элбэг байна гэсэн. Энэ талаар ярихгүй юу?

-Солонгос улсад ажиллаж байсан иргэд тавхайн мөөгөнцөр халдварлаад ирэх нь элбэг байдаг. Тус улсад саун, бассейнаар үйлчлүүлэхдээ халдвар хамгааллын дэглэмээ баримтлалгүй нийтийн углааш, алчуур хэрэглэж байгаа нь мөөгөнцөртөх гол шалтгаан болж байна. Энэ нь хүндэрч хумсны үлд мөөгөнцөр тусдаг. Шинжилгээнд хамрагдаж тавхайн мөөгөнцөртэй оношлогдсон хүмүүсийн дийлэнх нь Солонгос ажиллаж байсан хүмүүс байдаг.

-Мөөгөнцөр өвчнийг бүрэн эмчилж болох уу?

-Эмчлэхэд түвэгтэй өвчин л дөө. Тэвчээртэй, тууштай байж курс эмчилгээ хийлгэж бүрэн эдгэрэх магадлалтай. Юунаас болж мөөгөнцөр өвчин сэдрээд байгаагаа тодорхойлох хэрэгтэй. Тэгж байж л энэ өвчнөөс сэргийлж чадна. Тухайлбал, ядарч сульдсанаас болж дархлаа суларч мөөгөнцөр өвчин нь сэдэрдэг хүн байлаа гэхэд хавар, намартаа дархлаагаа дэмжих витамин ууж, амралт ачааллаа тэнцүүлж байх хэрэгтэй.

-Мөөгөнцрөөс сэргийлэх хамгийн энгийн аргын талаар зөвлөгөө өгөхгүй юу?

-Цэвэрлэгээ маш чухал. Ариун цэврийн шаардлага хангаагүй нийтийн халуун усны газар, бохир саунаар үйлчлүүлэхээс татгалзах нь зүйтэй. Мөн бүсгүйчүүд хувийн жижиг маникюрын газраар үйлчлүүлж болохгүй. Хэрэгслүүдээр дамжуулж халдварлах магадлал өндөртэй.


Categories
мэдээ цаг-үе

Завханы Тэлмэн суманд хүүхдийн “Хүрэл тулгатан” наадам болов

Гавьяат жүжигчин Н.Төмөрхуяг, яруу найрагч Г.Машбат, Ж.Болд-Эрдэнэ нар

Завхан нутаг жаргалын минь орон, заяа тавилант миний нутаг гэсэн их Явуугийн шүлэг байдаг. Монголыг даасан цаст Очирваань богд хэмээдэг Отгонтэнгэр их хайрханы бэлд очиж, сурвалжлага тэмдэглэл бэлтгэж явснаас хойш жил гаруй хугацаа өнгөрчээ. Завханы Тэлмэн, Тосонцэнгэлийн талаар оюутан ахуйн анд, яруу найрагч, “Бөх” сонины эрхлэгч, сэтгүүлч Ганболдын Машбатаас мөн ч олонтаа сонсож байсан сан. Тэр сайхан нутагт очих хувь ерөөл энэ зуны эхэн сард бүрдэх байжээ. Ганболдын Машбатыг оюун сэтгэлгээний хувьд өсөх уран бүтээлч байсныг Монголын ерээд оны мөнгөн үеийн яруу найрагчид сайн мэднэ. Завхан аймгийн хүүхдийн яруу найргийн “Хүрэл тулга” наадмын 1991-1993 оны гурван удаагийн тэргүүн шагналт анд минь тэнгэр зүг одоод арав гаруй оныг үдэж дээ. Тэр ер нь өөрийгөө сурталчлах тун ч дургүй ясны уран бүтээлч байлаа. “Хурд” хамтлагийн “Ээждээ” дууг зохиосон Даваадашийн Болд, Монгол орноо явган туулсан бадарчин яруу найрагч Цэвэгжавын Батбаатар, МЗЭ-ийн болон Г.Сэр-Одын нэрэмжит шагналт яруу найрагч Цэндийн Доржсэмбэ бидэнд хааяа нэг “Тосонцэнгэл суурингаа орхиод алсын замд гарсаан…” гэх шүлгээ уншиж өгчихөөд тэрнээсээ их ичнэ. Тэгсэн атлаа шүлэг, утга зохиолын талаар гүн гүнзгий мэдлэгтэй байсан даа.

Түүний танилын хүрээ их. Улсын гарьд Дамдины Баяраа, улсын начин Нэгдэл, гавьяат тамирчин, боксын спортын мастер Олзод, боксчин Хичээнгүй эдэнтэй их дотно. Одоогийн алдартай бөх, улсын заан Нэгдэлийн Жаргалбаярыг бяцхаан хүү байхад манай Ма “Энэ хөөрхөн барилдах хүү шүү” гэж урам өгнө. “Бөхчүүд” сониныг эрхлэн гаргаж байхдаа олон ч бөхтэй ах дүү шиг элгэн сэтгэлээр ижилдэж явсныг би мэдэх юм. Тэр бүү хэл, Ерөнхий сайд асан Санжийн Баяртай ч ажил хэргийн харьцаатай байж, сонгуулийн сонинг нь гаргаж л явсан. Утга зохиол, нийгмийн ажилтны сургуульд Баатарын Галсансүх, яруу найрагч Отгоны Нандинцэцэг, “Цэг цэг таслал” номоо оюутан ахуйдаа гаргасан Д.Амаржаргал нартай нэгэн ангид суралцаж байгаад гурав дахь жилдээ С.Жамьянгаравын нэрэмжит Дорно дахины дээд сургуульд манай ангид шилжин ирж билээ.

Төрийн шагналт яруу найрагч Цогдоржийн Бавуудорж, мөнгөн үеийн яруу найрагчдын түүчээ Жамьянгийн Болд-Эрдэнэ, гавьяат жүжигчин Намдагийн Төмөрхуяг нартай чухам тэр л үеийнхнээсээ дотнохон байсныг гэрэл зургийн цомог дахь патиарууд нь илтгэнэ. Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн, төрийн шагналт зохиолч, яруу найрагч Пүрэвжавын Пүрэвсүрэн гуайнд ороод “Дүү нь хэдэн сайхан өгүүллэг бичээд танд ирж шавь орно оо” гэж байсан сан. Түүний сонинд бичсэн нийтлэл, хөргүүд гэхэд өгүүллэг бичвэл ч бичихээр хэл найруулга сайтай байж билээ. Харамсалтай нь өнөө тэр маань өгүүллэгүүдээ бичиж амжихгүй болжээ. Сүүлд бичиж байсан шүлгүүдтэй хар дэвтэр нь хүртэл олдохоо больж. Уг нь шүлэг бүтээлүүдийг нь эмхэтгээд ном болгоод гаргачихвал хичнээн сайхан байх сан билээ. Ануухан үлдсэн ээж нь, хайрт дүү нар нь Машбат агсны гэгээн дурсгалд зориулж хүүхдийн яруу найргийн “Хүрэл тулгатан” наадмыг өнгөрөгч сарын 21-нд төрөлх нутаг Тэлмэн суманд нь зохион байгуулж, Завхан аймгийн Тэлмэн, Идэр, Их-уул, Тосонцэнгэл зэрэг сумдын тавь жаран өсвөрийн найрагчид насны хоёр ангиллаар шүлгэн хүлгээ тарлав. Тайзнаа Г.Машбатын хөргийн дор

“Зүрх сэтгэлээрээ би ертөнцийн бүх охидод дурласан

Зөвхөн тэдний төлөө л хаврын бороог хүлээдэг” гэсэн шүлгийн гар бичмэлийг дурайлган гарын үсгийг нь сийлжээ. Тэр дунд сургуулийн сурагч байхдаа

“Битүү туурайн хурданд

Эрдэж явнам, хүлэг минь

Билгүүн найргийн онгодонд

Хурдалж явнам, шүлэг минь” гэж арван хэдхэн насандаа бичиж байсныг найрагчийн дүү Г.Дашдулам өгүүлж байна. Хэл шинжлэлийн магистр эл дүү нь ахынхаа нэрэмжит найргийн наадмын шүүгчээр суусан. Машбатын нэрэмжит наадмын нээлтийг тавдугаар сарын 12-нд Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн, их гүүш Готовын Аким, төрийн шагналт яруу найрагч Цогдоржийн Бавуудорж, МЗЭ-ийн болон “Болор цом” наадмын тэргүүн шагналт яруу найрагч Норовын Гантулга нар хийсэн нь тэлмэнчүүдэд утга соёлын гэгээ хайрласныг төрөлх сургуулийнхан нь, нутаг усныхан нь бахдан сууна. Машбатын аав С.Ганболд сургуулийнхаа пионерын ахлах удирдагчаар ажлын гараагаа эхэлж, сумын Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын даргаар ажиллаж байсан соёлын тэргүүний ажилтан цолтой хүн байсан бол ээж Лувсанренчингийн Тэгшжаргал нь Тэлмэн сумын сургуулийн захирлаар арван долоон жил ажилласан, монгол хэл-уран зохиолын багш хүн юм. Аав, ээжийн эрдэмлэг, авьяасын оч хүүдээ нөлөөлснийг эндээс хэлүүлэлтгүй анзаарч болно. Анхны шүлгүүдын нэг нь болох “Дөрвөн бэрх ” шүлэг нь 1989 онд “Пионерийн үнэн” сонинд хэвлэгдэж байсан бөгөөд 1992 онд хөгжмийн багш Г.Эрдэнэбат аялгуу хийснээр аймгийн “Яргуй” наадмын хоёр түрүү, “Солонго” улсын хүүхдийн урлагийн их наадмын тэргүүн шагналыг хүртэж, мөн дунд сургуулийн сурах бичигт багтаж байсныг ээж нь өнөө нулимстай дурсаж сууна. Найргийн наадмын үеэр ангийн багш Уртнасан нь шавийнхаа хамт уртын дуугаа уянгалуулаад тайзнаас гунигтайхан бууж харагдсан. Ангийн хэсэг нөхөд нь анддаа зориулж бичсэн шүлгээ уншиж, ар гэрийнхэнд нь хүндэтгэл үзүүлэв.

Төрийн шагналт яруу найрагч Ц.Бавуудорж, Г.Машбат

Тэр Тэлмэн нуурынхаа тухай “Уруул хүрээгүй байхад шорвог нь мэдрэгдсэн

Усан болор Тэлмэн нуур нь хө

Тэнгэрийн дагинын нулимс ч юм сан уу

Тэрсүүд амьдралын үнэн ч юм сан уу

Нутгийн минь нуур миний сэтгэлд

Нуулгүйхэн үнэнийг шивнэв үү

Нулимстай зүрхийг чагнан чагнан

Нууцхан нэгийг өгүүлэв үү” хэмээн бичсэнд Г.Эрдэнэбат аялгуу зохируулжээ.Түүний бичсэн шүлгээс бүтсэн “Дөрвөн бэрх”, “Засагт ханы нутаг”, “Тэлмэн нуурын шивнээ” дуунуудыг сургуулийн авьяаслаг сурагчид найрлаар уянгалуулж, зээ дүү нар нь дуулж хөгжимдөн, Т.Батцоож “Орчлонг хайрлаарай” дууг аргаданхан дууллаа. Машбатын маань дүү Г.Батмагнай, Г.Бямбарагчаа хоёр Улиастай-Улаанбаатарын унаанаас өглөө тосоход андтайгаа учирсан мэт сэтгэлд нэг л дотнохон. Батмагнай сумандаа алдартай адуучин, ах шигээ нуруулаг өндөр залуу. Харин отгон дүүгийнх нь хувьд ШУА-ын Археологийн хүрээлэнд эрдэм шинжилгээний ажилтан. Дашдулам, Дорждулам хэмээх хоёр бүсгүй дүү нь оюутан байхдаа ахтайгаа хамт амьдардаг байсныг санаж байна.Өдгөө хоёулаа гадаад хэлний мэргэжлийнхээ чиглэлээр ажиллаж байна. Энэ жил Тэлмэн сумын Ерөнхий боловсролын сургуулийн ерэн жилийн ой тохиож буй учир нутгийнхаа найрагчийн нэрэмжит наадмаар үндсэндээ эхлүүлж байгааг сургуулийн захирал Байгалмаа онцлон ярьж байсан. Машбат агсны гэр бүлийнхэн ч сургуулийнхаа ойд зориулж таван сая төгрөгийн хандив өргөж байна. Тэлмэн сумын Засаг дарга О.Батчулуун тус наадмын шагнал гардуулах хүндтэй үүргийг хүлээнгээ “Завхан аймгийн зүүн бүсийн хэмжээнд зохион байгуулагдсан энэхүү найргийн наадам цаашид улам өргөжин тэлж олон авьяаслаг сурагчдыг төрүүлэх болтугай” хэмээн мэндчилгээ дэвшүүллээ.


Categories
мэдээ цаг-үе

С.Баасанбат: Судалгаанд хамрагдсан хүүхдүүдийн 27 хувь нь сэтгэл зүйн өндөр эрсдэлтэй, 41 хувь нь дунд эрсдэлтэй байна

“Монгол өрх” сэтгэл зүйн хүрээлэнгийн захирал, сэтгэл зүйч С.Баасанбаттай ярилцлаа.

-Өсвөр насны хоёр хүүхэд тутмын нэг нь сэтгэл зүйн тулгамдсан асуудалтай байна гэсэн судалгааг гаргажээ. Судалгааг хэрхэн хийсэн юм бэ?

-Бид 20 сургуулийн 8645 хүүхдээс санамсаргүй түүврийн аргаар судалгаа явуулсан. Ер нь хүүхдүүдийн сэтгэл зүй нь ямар байна вэ, зан төлөвийн эрсдэл байна уу, үе тэнгийнхний дарамт байна уу, бүлэг хамт олонтойгоо хэр зэрэг нийцтэй байна вэ гэдгийг “SDQ” гэсэн олон улсын сургуульд хэрэглэгддэг судалгааны хэрэглэгдэхүүнийг ашигласан юм. Ерөнхийдөө Турк, Америкийн зарим муж, хотод уг судалгааг явуулж байсан юм билээ. Эдгээр оронд хүүхдүүдийн сэтгэл зүйн тулгамдсан асуудал арав гаруй хувьтай л гардаг. Тэгсэн бидний санаж байснаас манай улсын хүүхдүүдийн сэтгэл зүй гурав дахин илүү эрсдэлтэй гарсан. Тиймээс сургуулийн хүүхдүүдэд сэтгэл зүйн тусламж хэрэгтэй байна. Судалгаанд хамрагдсан өсвөр насны сурагчид бага ангид байхдаа өөрт тулгамдсан асуудлаа шийдэж чадалгүй, өдийг хүрсэн байж болзошгүй юм билээ.

-Яагаад гадаадын “SDQ” гэх судалгааны хэрэглэгдэхүүнийг ашиглах болсон юм?

-Уг судалгааны хэрэглэгдэхүүн нь богино хугацаанд олон хүнийг хамруулах боломжтой, баталгаат чанар өндөртэй, сурагчдын сэтгэл зүйн хямрал, зан төлөвийн эрсдэл, хурцдалыг дөрвөн хэмжээсээр цаг алдалгүй эрт илрүүлдэг. Тухайн хүүхэд хүрээлэн буй орчинтойгоо хэрхэн дасан зохицож буй нийцэрхэг байдалтай нь харьцуулан шинжилдэг буюу цаг үеийн прогнозыг танддаг судалгаа юм.

-Сэтгэцийн эмгэгийг оношилдог юм уу?

-Уг хэрэглэгдэхүүн нь сэтгэцийн эмгэгийг оношилдоггүй. Сэтгэл зүйн тулгамдсан асуудал, зан үйлийн хурцдал байна уу гэдгийг гаргаж ирдэг. Мөн тухайн хүүхэд анги хамт олон, гэр бүлтэйгээ нийцтэй харьцаж байна уу гэдгийг харьцуулж гаргаж ирдэг судалгаа. Хэрвээ сэтгэл зүйн тулгамдсан асуудал, сэтгэл санааны хямралтай, зан үйлийн эрсдэл хурцдалтай байх юм бол нийцэрхэг байдлыг оноо бага гарна. Сэтгэл санаа тогтвортой, зан үйлийн эрсдэл багатай байвал нийцэрхэг байдал нь өндөр гардаг гэсэн үг.

-Сэтгэл зүйн тулгамдсан асуудалтай гэдгийг тодруулахгүй юу?

-Сэтгэл зүйн асуудлыг гурав хуваана. Сэтгэл зүйн хувьд эрүүл, тулгамдсан асуудалтай, сэтгэцийн эмгэгтэй хүн гэж ангилна. Сэтгэл зүйн хувьд эрүүл хүний оюун ухаан эрүүл ажиллана, амьдралын хүрээлэн буй орчинтой дасан зохицох, даван туулах түүнд бодитой хариу нөлөө үзүүлэх, шүүн тунгаах чадвартай байдаг. Нийгэм, хамт олонтойгоо дасан зохицох чадвартай хүнийг эрүүл хүн гэнэ. Тулгамдсан асуудалтай гэдэг нь ямар нэг зүйлд санаа зовж, уг асуудал нь шийдэгдээгүй гэсэн үг. Ингээд айдас, түгшүүр, гутрал, сэтгэлийн зовиур шаналлыг хоёр долоо хоногоос дээш хадгалагдахыг хэлнэ.

Түүнээсээ болж найз нөхөд, анги хамт олон, гэр бүл хүрээлэн буй орчныхоо хүнтэй дасан зохицох чадвар нь сулраад ирэхээр сэтгэл санаа нь тогтворгүй болох, нөхцөл байдалдаа зохих дүгнэлт хийж чадахгүй болдог юм. Иймээс сэтгэл зүйн тулгамдсан асуудалтай байна гэсэн үг. Сэтгэцийн эмгэг нь тухайн хүн нөхцөл байдлыг шүүн тунгаах чадваргүй болох, оюун ухааны хувьд хэвийн мөртлөө сэтгэцийн хувьд аливаа зүйлд дасан зохицох чадваргүй, хариуцлага хүлээх чадваргүй гэх зэргээр оношлогддог. Тусгай өвчний нэрээр оношлогдохыг сэтгэцийн өвчтэй хүн гэнэ.

-Хэдээс хэдэн насныхан хамрагдсан юм бэ?

-Судалгаандаа 10-17 насны хүүхдүүдийг хамруулсан байгаа. Сургуулийн нэр нууц байх ёстой. Сургуулийн нэр, сэтгэл зүйн тулгамдсан асуудалтай хүүхдийг нэрийг ч нууцалсан. Хүүхдүүдэд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй байх нөхцөлтэйгөөр сургуулийн удирдлагуудтай хамтран ажиллах шаардлагатай. Нууцын зэрэглэлтэй байх ёстой асуудал. Манай улсад сэтгэл зүйн үйлчилгээ хөгжөөгүй байхад хүүхдийн нэр төрд халдсан болно. Болгоомжтой хандах ёстой асуудал.

-Өсвөр насныхны дунд сэтгэл зүйн тулгамдсан асуудал их болсон нь юутай холбоотой вэ. асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх ёстой вэ?

-Сэтгэл зүйн тулгамдсан асуудалтай хүүхдэд сэтгэл зүйн оношилгоо, үнэлгээ хийнэ гэсэн үг. Тухайн хүүхдийн сэтгэл зүйн төрөлхийн шинж нь юу вэ, олдмол төлөвшлийн шинж ямар байна, сэтгэл хөдлөлийн байдал ямар байна, дээд мэдрэлийн үйл ажиллагаа, хариу үйлдэл үзүүлэх чадамж нь ямар байна вэ гэдгийг нарийн оношилно. Ингээд юунаас шалтгаалсан байна вэ гэдгийг тогтоодог. Эмчилгээний схем гаргаж, засан залруулахыг төлөвлөж ажиллана. Ихэнхдээ сэтгэл зүйн тулгамдсан асуудалтай хүүхдүүдтэй 3-5, 5-15 удаа ажиллаж байж хэвийн байдалд орно. Архаг шинжтэй буюу сэтгэл санаанаас нь гарахгүй зан төлөвт нь амьдралынх нь дадал болчихсон тохиолдолд 1-2 жил ажиллана. Өсвөр насны хүүхдүүдэд тухай бүрт насны онцлог гэж бий. Өсвөр насны хүүхдийн сэтгэл зүйг судалсан хүн тусгай лицензтэйгээр ажилладаг.

-Манай улсад сэтгэл зүйн тулгамдсан асуудалтай хүүхдүүд гэмт хэрэгт түлхүү холбогдож байна гэсэн үг үү?

-Сургуулийн орчинд хүүхдийн дотоод сэтгэл рүү хандаж, зөвлөгөө өгдөг хүн алга. Гэртээ очиход эцэг эх, асран хамгаалагчид нь хүүхдийнхээ сэтгэл зүй манатай, цаг завгүй болчихож. Төр, засгаас ч гэсэн хүүхдүүдэд мэргэшсэн сэтгэл зүйч, мэргэжлийн эмч нарыг төдийлөн хүртээмжтэй ажиллуулж чадахгүй байна. Иймээс үндсэндээ бага насны хүүхэд, өсвөр үеийнхэнд эцэг эх, багш, төр засгийн хайр халамж дутагдаж байгаа юм. 8645 хүүхдийн 27.5 хувь нь сэтгэл зүйн өндөр эрсдэлтэй асуудалтай, 41 хувь нь дунд эрсдэлтэй гэж гарсан. Гэхдээ энэ нь өсвөр насны хүүхдийн тухайн өдрийн сэтгэл зүйн байдлыг илэрхийлэх өндөр магадлалтай байж болно. Тэгэхдээ эрсдэл өндөр гэдэг бол ужиг гэсэн үг. Амиа хорлох эрсдэл, сэтгэл гутрал бий юу гэдгийг давхар шалгасан. Мөн PC тоглоомын хамаарал, хулгай хийж үзсэн үү, гадуур тэнэдэг үү гэх зэрэг эрсдэлийг үзэх ёстой байдаг. Энэ хүрээнд өндөр эрсдэлтэй гэж гарсан. Өнгөрсөн жил бид долоон сургуулиас авч үзэж байсан. Тухайн үед мөн л өндөр гарсан. Иймээс сургууль болгонд сэтгэл зүйчтэй болох хэрэгтэй. Эсвэл дүүрэгт бүрт сургуулийн өсвөр насны хүүхдүүдтэй ажилладаг сэтгэл зүйн төвтэй болохыг тогтоож, шийдвэрлэх нь зөв. Сэтгэл зүйн чиглэлээр мэргэшсэн байгууллагатай улсын хэмжээнд гэрээ байгуулж, ажиллаж болно. Уг асуудлыг бодлогын түвшинд авч хэлэлцэх ёстой асуудал болоод байгаа юм. Бид 20 сургуулийн захирал, нийгмийн ажилтан, удирдлагуудыг авч ирж, цуглуулж, судалгааг танилцуулсан. Гэхдээ тухай бүрт нь код өгчихсөн учраас өөрийнхөө сургуулийг кодоороо танина. Сургуулийн нийгмийн ажилтан тэр бүр хүүхдүүдтэй тулж харьцдаггүй юм билээ.

-Манай улсад сэтгэл зүйчид хэрхэн бэлтгэгдсэн байдаг юм бол?

-Өсвөр насныхны дунд сэтгэл зүйчид заавал байх шаардлагатай. Энэ нь төрийн суурь үйлчилгээ. Хүүхдийн эрхийн конвенцийн 39 дүгээр зүйлд “Хүүхэд хамгаалагдаж чадахгүйгээс, авах ёстой жам ёсны эрхээ эдлээгүйгээс болж, хохирол амссан бол нөхөн сэргээх үйлчилгээг төр зуун хувь даах ёстой” гэж заасан байдаг. Хүүхдэд зориулагдсан төрийн суурь таван үйлчилгээ гэж бий. Тодруулбал, боловсрол, эрүүл мэнд, сэтгэл зүй, эрх зүй, халамжийн хүрээнд үнэ төлбөргүй холбогдох үйлчилгээг заавал авах ёстой. Үүнийг хүүхэд төрөөс үнэ төлбөргүй эдлэх эрхтэй юм. Гэтэл сүүлийн үед хүүхэд нийгмийн сэтгэл зүйн үйлчилгээг авч чадахгүй байна. Бусад үйлчилгээг аваад байгаа. Сэтгэл зүйн үйлчилгээ албан ёсных байх ёстой. Хүүхдийн насанд нь тохирсон хэрэгцээг нь хангахын тулд эцэг эх, багшийг нь мэдээллээр хангах, суралцах, харилцах чадварт асуудал үүсч байвал судалж үзээд зөвлөмжөөр хангах нь зүйтэй. Хүүхэд нас насандаа тохирсон өвөрмөц хэрэгцээтэй. Хэрэгцээндээ тохирсон зүйлийн талаар тусгай мэргэжлийн сэтгэл зүйчээс зөвлөгөө авах хэрэгтэй.

Ийм үйлчилгээг авч чадахгүй. Ингэснээр 20 жилийн дараа сөрөг үр дагавар нийгэмд гарч ирээд байна шүү дээ. Тухайлбал, архи ууж, гэр бүл үймүүлж, хар тамхи хэрэглэж, гэмт хэрэг үйлдэж байна. Сүүлийн үед эцэг эхчүүд хүүхдээ гэдэс цатгалан, мөр бүтэн хангалуун байна гэж үзээд байгаа. Харин сэтгэл зүйд нь яг юу тохиолдож байна, амьдрах чадвар сууж байна уу, сэтгэл санаанд нь дархлаа сууж байна уу, шархалчихсан яваа юм уу гэдгийг анзаарч байгаа хүн алга. Үүнийг шийдвэрлэх цаг болсон.


Categories
мэдээ спорт

“Дархан аварга”-ууд эхний ялалтаа байгуулав

Эхний тоглолтод бүдрээд байсан Дэлхийн таван удаагийн аварга Бразилийн шигшээ хоёр дахь тоглолтоо Өмнөд Америк тивийн төлөөлөл Коста Рикатай хийлээ. Баразил нэг оноотой байсан тул хожиж даалгавартай талбайд гарсан. Харин Коста Рика тэнцэх зорилготой байв. Коста рикагийн тамирчид эхнээсээ даалгавараа сайн гүйцэтгэж Нэемар, Габриель Жесүс нарын тоглолтыг сайн хязгаарлаж үндсэн цагт гоол алдаагүй.


Гэсэн ч 90 минутын турш амжилттай хамгаалсан тэдний хөдөлмөрийг Бразилийн шигшээ баг болон Барселона клубийн хагас хамгаалагч Флиппе Коутино үгүй хийж дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хоёр дахь гоолоо бүртгүүлэв. Гоол алдсан Коста Рикагийн багт довтлохоос өөр сонголт үлдсэнгүй. Довтолгоондоо анхаарлаа хандуулсан тэд хамгаалахаа мартчихжээ. Үүнийг нь Нэемар шийтгэж энэ дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний эхний гоолоо оруулсан юм.

Энэ хэсгийн нөгөө тоглолт Серб болон Швейцарийн багуудын хооронд явагдсан. Эхний тоглолтод дэлхийн аваргуудаас оноо салгасан Швейцаруудын хувьд тоглолт амаргүй эхэлсэн. Тоглолтын тав дахь минутад Дусан Тадичийн зүүн жигүүрээс дамжуулсан бөмбөгийг Александр Метрович амжилттай мөргөж багтаа тэргүүлэл авчирсан. Тэд нэгдүгээр үед энэ үр дүнгээ амжилттай хамгаалсан. Харин хоёрдугаар үед нөхцөл байдал өөрөөр эргэсэн. 15 минутийн завсарлагаар Швейцарууд алдаа оноогоо сайтар хэлэлцжээ. 52 дахь минутанд Гранит Шака 16 шугамын гаднаас сум шиг цохилт гүйцэтгэснийг Серб эр Стойкович хааж чадсангүй. Энэ үеэс Серб хамгаалалтаа задалж нээлттэй довтолсон тоглолт үзүүлж эхлэв. Гэхдээ тэд тоглолтын төгсгөл 90 дэх минутад хамгаалалтандаа байж боломгүй алдаа гаргасныг Швейцарь хагас хамгаалагч Жердан Шакири өршөөлгүй гоол болгож багтаа гурван оноо авчирсан. Ялагдал хүлээсэн Серб хэсгийн сүүлийн тоглолтод хүчирхэг Бразилийг хожиж байж хэсгээс гарах хүнд даалгавартай туллаа. Харин Швейцарь Коста Рикаг л аргалчихвал аялалаа цааш үргэлжлүүлнэ.

О.ДАШНЯМ

Categories
булангууд мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

Автомат жолоодлоготой машинаа хурдны зам дээр туршжээ

Хятадын хиймэл оюун ухаант техник зохион бүтээгч томоохон компани болох “Байду” корпораци пүрэв гарагт автомат жолоодлоготой хоёр машинаа Тяньжин хот дахь ашиглалтад хараахан ороогүй байгаа хурдны зам дээр туршсан тухай “Синьхуа” агентлаг мэдээлэв.

“Байду” компанийн хувьд ийм төрлийн туршилтыг анх удаагаа хийж буй нь энэ аж. “Туршилтаар автомат жолоодлоготой автомашины байрлал тогтоох, орчин тойрноо мэдрэх чадвар хийгээд удирдлагын ажиллагааг шалгасан” гэж компанийн ахлах инженер Ван Сяолун мэдэгджээ.

Туршилт явагдсан “Таншань-Ланфан” хурдны зам энэ оны сүүлээр ашиглалтад орох гэнэ. “Байду” компани нь автомат жолоодлого бүхий технологийг бүтээх салбарын шинэ төлөөлөгчдийн нэг болж байгаа бөгөөд энэ онд Лас-Вегас хотноо болсон Хэрэглээний электроникийн олон улсын үзэсгэлэн дээр “Аполло 2.0” хэмээх автомат жолоодлоготой тээврийн хэрэгслийн хурдыг нэмэгдүүлэх хөтөлбөрөө танилцуулсан билээ.

Categories
мэдээ нийгэм

Хууль сахиулахын их сургуулийн бакалаврын төгсөгчид офицер цол хүртлээ

Ёслолын арга хэмжээнд Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Ц. Нямдорж, тус яамны харьяа агентлаг, Боловсрол соёл шинжлэх ухаан спортын яам, Онцгой байдлын ерөнхий газрын удирдлагууд оролцлоо.

Хууль сахиулахын их сургуулийн захирал профессор, цагдаагийн хурандаа Ө. Энхтөр: “Төгсөгч та бүхэн төрийн хуулийг хэлүүлэлтгүй биелүүлж хүний эрхийг дээдэлж, түмэн олныхоо төлөө үнэнч шударгаар албандаа зүтгэж ажлаарай” хэмээн төгсөгчдөд баяр хүргэлээ.

Хууль сахиулахын их сургуулийг энэ хичээлийн жилд бакалаврын хөтөлбөрийн “Цагдаа-хууль сахиулах ажил”, “Хилийн алба”, “Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэл-хууль сахиулах ажил”, “Онцгой байдал-гамшгаас хамгаалах алба”, “Шүүх шинжилгээ-хууль сахиулах ажил” мэргэжлээр нийт 469 суралцагч төгсөж офицер бүрэлдэхүүнд нэгдсэн байна. Шинэ офицерууд хууль сахиулах болон үндэсний аюулгүй байдлыг хангах, төрийн тусгай чиг үүрэг бүхий байгууллагуудад томилогдоход бэлэн болсон байна. Ийнхүү төгсөгчдөдофицерын цол, диплом, энгэрийн тэмдэг гардууллаа.