Month: June 2018

Түрүүч нь №112(5956) дугаарт

-АВЬЯАСЫГ АЛДАГ ГОЛ ЗЭВСЭГ БОЛ ШАГНАЛ, НЭР ХҮНД-

Монгол Улсын Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, зохиолч Чинагийн Галсантай ярилцлаа.

---

-Оролцуулдаггүй байв уу?

-Оролцуулахгүй. Тийм нэг хуй салхи л явж байдаг. Энэ хүнийг замаас гаргаж байх ёстой гэж. Хамгийн тод жишээ бол, би Монголын Зохиолчдын хороонд элсэх гэж 20 жил хөөцөлдсөн. 1968 оны аравдугаар сард, Германаас ирэнгүүтээ өргөдлөө өгсөн л дөө. Германы талаас өгүүллэгийн анхны түүврээ хэвлүүлнэ гэсэн зөвшөөрөл авчихаад хүрээд ирсэн юм. Тарваа гэж Зохиолчдын хорооны нарийн бичгийн дарга өвгөн байсан. Тэр хүний шүүгээнд миний өргөдөл 20 жил түгжигдсэн. Тэгээд 1988 онд сая нэг юм элсч билээ. Зохиолчдын хороонд элсүүлэхгүй гэж байхад намайг хоёр мундаг том хүн чирч орсон юм байхгүй юу.

-Хэн хэн?

-Сэнгийн Эрдэнэ, Лодонгийн Түдэв хоёр. Энэ хоёр хүн миний батлан даагчаар орсон. Тэгтэл Сэнгийн Эрдэнэ хорооны нарийн бичгийн дарга байсан учир хүн дааж болохгүй гээд бусад нь зөвшөөрдөггүй. Батлан даах хүн байхгүй бол асуудлыг минь хойшлуулна гээд болдоггүй. Д.Цэдэв дарга “Гадаа үүдэнд байгаа зохиолчдын нэгээр даалгачих” гэлээ. Гүйгээд гарсан чинь О.Дашбалбар сууж байна. “Намайг миний хүү даагаадах” гэсэн чинь “Тэгье, тэгье” гээд өөрөө бичгийн машин дээр тэр дор нь тоншоод л батлан даасан бичиг хийж өглөө.

Тэр үед надад “Ээ, хөөрхий. Энэ олон зохиолыг биччихсэн байхад, хавтас хавтас зохиолоо хэвлүүлэх гээд хадгалчихсан байхад намайг дэвтэр дэвтэр шүлэг бичсэний хойно хорвоод төрсөн хүүхэд батлан дааж, зохиолч мөн гэж тодорхойлж суудаг мөн ч сонин хорвоо юм даа” гэж бодогдож билээ (инээв). Тэгж л албан ёсоор зохиолч гэгдэх болсон. Зохиолч болсон ч нэмэр болоогүй. Нэг ч арга хэмжээнд оруулдаггүй байсан.

-Таныг тува болохоор ямар нэгэн арга хэмжээнд оролцуулдаггүй байсан гэх гээд байна уу?

-Тийм тийм. Дээрээс өгсөн даалгавар. Одоо би энэ бүхний учрыг хэлэх гэж байна. Ю.Цэдэнбал даргатай нэг удаа сүрхий саймширлаа. 1977 оны дөрөвдүгээр сард. Тавдугаар сард нь Ю.Цэдэнбал дарга Ардчилсан Германд нам төрийн албан ёсны айлчлал хийх гэж байсан юм. Би тэгэхэд Ю.Цэдэнбал даргатай хамт өрөөнд нь бүтэн сар суулаа даа. Дарга тэнд том ширээнийхээ голд л сууж байдаг. Би цонхны дэргэд нэг жижиг ширээ тавиулчихсан. Ардчилсан Германд болох бүх арга хэмжээний үгийг нь монголоор бэлдээд өөрт нь уншуулж зөвшөөрөл аваад тэрийгээ герман хэл рүү орчуулна. Засгийн газрын ордон руу би өөрийнхөө герман хэлний бичгийн машинаа тусгай зөвшөөрлөөр оруулчихсан байлаа. Тэгээд бүх арга хэмжээний үгсийг хоёр хувь машиндаад дугтуйнд хийгээд дээр нь харандаагаар хаана хаана унших ёстой үг вэ гэдгийг тайлбарлаж бичлээ. “Берлин хотын мах комбинатын уулзалт дээр”, “Хөдөлмөрчдийн цуглаан дээр”, “Телевизийн ярилцлагын үг” гэж бүгдийг нь бичиж өгөөд “За дарга аа, би ажлаа дуусгачихлаа. Нэг сар ажиллалаа. Би одоо явах уу” гэлээ. Тэгсэн чинь дарга “Чи наашаа суу” гэж байна. Би хажууд нь очиж суулаа. “Наашаа ойртоод суу. Ойрт” гэж хэлээд өөртөө бүр дөхүүлж бараг дэргэдээ суулгалаа. Утсаар нэг тийш залгаснаа “Хоёр цай оруулаад ир” гэж байна. Цай ч орж ирлээ. “Чихэр тавь” гэж байна. Тавган дээр тэр болгон харагдаад байдаггүй, үнэтэй, ховор чихэр дүүрэн байна. Би чихэрт хүрч зүрхлэхгүй, цай уугаад суулаа. “Чи хүүхэдтэй юу. Хэдэн хүүхэдтэй вэ” гэж надаас асуулаа. Би “Дөрвөн хүүхэдтэй” гэсэн чинь “Хүүхдэдээ чихэр ав” хэмээлээ. Би нэг ширхэгийг авсан чинь “Чи ядаж хүүхдүүддээ нэг нэгийг аваач” гэхээр нь дөрвийг аваад халаасандаа хийв. Тэгсэн чинь намайг хаана герман хэл сурсан талаар асуугаад жигтэйхэн сонирхож байна. “Чи аль нутгийн хүн билээ” гэхээр нь “Баян-Өлгий аймгийн Цэнгэл сумын хүн” гэсэн чинь “Өө би танай сумаар очсон ш дээ” гэлээ. “Тийм ээ сонссон. Манай нутгийнхан таныг айлчлаад буцсан талаар домог шиг юм ярьдаг” гэсэн чинь “Ямар домог” гэж сонирхож байна. Би домог шиг яриа ярьсан чинь их инээлээ. “Намайг танай нутгийнхан их халуун дотно хүлээж авсан. Тэгэхээр чи урианхай хүн байна шүү дээ” гэж байна. Би “Үгүй ээ. Бид чинь өөрсдийгөө тува гэдэг юм, дарга аа” гэсэн чинь “Ямар ялгаа байна вэ. Тува гэдэг чинь урианхай ш дээ” гэхээр нь “Урианхайчууд чинь монгол хэлээр ярьдаг. Тувачууд чинь тува хэлээр ярьдаг юм” гэсэн чинь нүүр нь хувьсхийгээд чимээгүй болчихлоо. Тэгээд бид хоёрын яриа дууссан.

-Ширүүхэн юм болж дээ. Тэр том хүний өмнөөс дуугарна гэдэг бас л зоригтой явдал байсан байх шүү?

-Дарга цайгаа хурдан хурдан ойчиллоо. Би ч цайгаа ууж дууслаа. Тэгтэл нэг харсан чинь хажууд хүмүүс ирээд зогсчихсон байна. Хартал хайрхаан, баяр ёслолоор зургийг нь орой дээрээ залж явдаг Улс төрийн товчооны улсууд бүгд орж ирээд номхон зогсчихож. Цагаа харсан чинь 14.00 цаг болж байна. Улс төрийн товчооны хуралдаантай байж. “За, дарга аа. Би ч явъя. Баяртай” гээд босоод хаалга руу дөхсөн чинь Улс төрийн товчооны гишүүн Ц.Намсрай “Хөөе залуу чамайг дарга дуудаад байна ш дээ” гэж хэллээ.

Эргэж харсан чинь Ю.Цэдэнбал дарга зогсч байна. Улс төрийн товчооны гишүүд цөм номхон зогсчээ. Даргыг суу гэж хэлээгүй байхад хэн ч суухгүй. Тэр байтугай юм асуухад нь босч хариулчихаад “Суу” гэж хэлтэл нь зогсч байдаг байсан юм. Заримдаа дарга ууртай байх үедээ өөрөө суучихаад тэднийг зогсоочихсон загнаж байдаг юм. Ю.Цэдэнбал дарга бол томчуулдаа маш хатуу хүн байсан. Жирийн хүнд их зөөлөн хүн байсан гэж яригддаг юм. Дарга над руу хараад “Ойрт, бүр ойрт” гэж байна. Хуруугаа над руу чиглүүлж байгаад чанга дуугаар “Монгол Улсад нэг ч тува байхгүй. Мэдэв үү, чи. Нөхөөр!” гэж сүрдмээр чичиллээ. Би “За” ч гэсэнгүй, “Үгүй” ч гэсэнгүй өрөөнөөс нь гараад явж билээ. Тэгээд бид хоёр уулзалдахгүй их удсан. Тэр үеэс миний бүх юм доош унаж эхэлсэн. Илт мэдрэгдлээ. Тэрнээс өмнө намайг Германд зохиол бичдэг байсан болохоор НАХЯ анхааралдаа авчихсан байсан юм. Их сургууль, НАХЯ, Намын төв хороо, Зохиолчдын хороо гээд энд тэнд надтай холбоотой хавтаст хэргүүдийг нээчихсэн байлаа. Явсан газар болгондоо би хавтаст хэрэг нээлгэдэг байсан. Ингээд л намайг бүгдээрээ мэддэг болчихсон. Зохиолыг минь хэвлэхгүй, есөн жил дарлаа. Тэгсэн чинь Германы Соёлын яамны сайд нь “Энэ Монгол гэж сонин улс байна. Авьяас билгийг дэмжихгүй. Энэ хүний зохиолыг гарга. Би мэдээд хэвлүүлье” гээд миний зохиолыг гаргасан юм. “Аянгат цагийн тууж” маань Германд 10 мянган хувиар хэвлэгдсэн. Хэвлэгдээд л тэр дорхноо дууссан даа. Нэг хэсэг чимээгүй байж байгаад дараагийн номоо өгсөн чинь хэвлэгддэггүй ээ. Сураг тавьсан чинь манай Төв хороо Германы Төв хороонд гомдол гаргасан байгаа юм, “Намын бус хүний номыг битгий хэвлүүл” гэж. Би намын бус хүн. Хоёрдугаарт, өөрийгөө тува гээд хэлчихсэн. Гуравдугаарт, Ю.Цэдэнбал даргатай маргачихсан. Ийм хүн чинь яаж явах вэ дээ.

-Та Германд олон жил зохиол бүтээл туурвисан болохоор Монголын утга, уран зохиолыг өөр нүдээр хардаг байх. Өмнөх үеэ харанхуйгаар хэт шүтэж тэднийгээ магтан дуулж, бүтээлийг нь дуурайхаас өөр юм мэддэггүй. Массын уран зохиол давамгайлаад жинхэнэ уран зохиол төрж гарахгүй байна уу даа гэж харагддаг?

-Монголын уран зохиолд нэг л том дутагдал байдаг. Тэр дундаа үргэлжилсэн үгийн зохиолд. Манай яруу найраг бол дэлхийн хэмжээнд хөгжсөн. Үргэлжилсэн үгийн зохиол дэндүү хол хоцорчихсон. Яагаад вэ гэвэл өргөн мэдлэг байхгүй. Мэдлэггүй, авьяасаараа дулдуйдаж юм бичих гэж үздэг. Бичих гэж байгаа юмаа улс төрд их захируулдаг. Тухайн үед сайшаал магтаал хүлээж байгаа юм руу бүгд хошуурдаг. Намын төв хорооны хурлаас хөдөө аж ахуй руу чиглэсэн, хөдөө гарч ажиллая гэвэл яг тэр сэдвээр нь, хөдөө гарч ажиллаж байгаа хүмүүсийн тухай бичээд эхэлдэг. Цаг хувираад Чингис хаан, бөө мөргөл, шарын шашины тухай яриад эхэлтэл одоо ерөөсөө хаадын тухай л бичиж байна.

-Бас хатдын тухай их бичиж байна?

-Тэгж байна. Бичихдээ их чимэглэлтэй бичдэг. Аугаа Их Эзэн Богд Чингис хаан гэнэ. Их Чингис хаан гэж бичнэ. Бөртэ Үжин гэнэ. Үжин гэдэг чинь хятадаар хатан гэсэн л үг ш дээ. Одоо манайхны монгол гээд байгаа үгс бүгд хятад. Хятадын хүндэтгэлийн бүх л үг байна. Монгол хэлэнд хятад үг маш их орсон байгаа юм. Тэгэлгүй ч яахав. Тэр олон жилийн харилцаатай байгаа юм чинь. 70-хан жилийн дотор орос хэлний үгс монгол хэлэнд их нэвтэрлээ дээ. УИХ-ын гишүүд хүртэл өөр гэхийг өшөө гэж яриад байгаа. Өшөө гэдэг чинь оросын “Еще” гэсэн үг байхгүй юу. Манай ялангуяа цэргийн дарга нар “И…” гэж байгаад л ярьдаг байлаа шүү дээ. Оросоор “За тэгээд” гэж байгаа үг. Одоо хүртэл ярьж байна, “Но-той” гэж. Но гэдэг чинь гэхдээ, гэвч гэсэн үг. Миний хувьд энэ бүхнээс их тойрдог. Би амьдралын чин үнэнийг гаргаж бичдэг. Байгалийг хуулж шүтдэг. Байгаль хэзээ ч худлаа хэлдэггүй. Байгаль шүтсэн хүн хэзээ ч буруу замаар ордоггүй.

-Та М.Ю.Лермонтовоос гадна И.В.Гётег их шүтэн биширдэг бололтой?

-Энэ И.В.Гёте ёстой миний урд төрлийн хүн юм шиг байгаа юм (Ханан дахь И.В.Гётегийн хөрөг зургийг заав.сурв). Миний хэлдэг бүхнийг энэ хүн ярьдаг байсан байгаа юм. Энэ хүний амьдарч байсан Веймар гэдэг газарт урт хугацааны дадлага хийсэн юм. Би И.В.Гётегийн гэр музейд нь байдаг байлаа. Тэнд хамаагүй гадны хүн байлгадаггүй байсан. Миний хувьд багш нарын итгэлийг олсон, хүүхэн шуухан, архи дарс гэж явахгүй дандаа л архивын ном, бичиг цаас шагайгаад сууж байдаг номын хорхойтой, хорхойд хоргүй жижигхэн биетэй, ази нөхөр. Багш нар маань надад итгээд намайг тэнд үлдээгээд явчихна. Би И.В.Гётегийн хэрэглэж байсан эд хэрэгслийг хэрэглээд нэг өдөр бүр орон дээр нь хэвтэж үзлээ дээ.

-Ямархуу ор байх юм?

-Богинохон. Их гоё мебель. Алтан шаргал бүтээлэгтэй. Гэтэл би И.В.Гётегоос бүтэн толгой өндөр байна. Дараа нь архивын материал үзсэн чинь И.В.Гёте үнэхээр жаахан хүн байсан байна. Тэр үеийн барууныхан жижигхэн байсан. Харин нүүдэлчид, монголчууд том биетэй байсан байгаа юм. 335 алд газар буюу 502 метр харвасан гэхээр Чингисийн үед монголчууд их том биетэй байсан байж таараа. Хөө хуягийг нь харахад л монголчууд том биетэй байсан нь харагдана. Харин европчууд жижиг биетэй байж. Орон дээр нь тэгж хэвтсэн нь надад их том дэмжлэг болсон, аугаа их И.В.Гёте хэрэг дээрээ надаас жижиг байсан юм байна гэж. Том аугаа хүмүүст жижиг бие заяадаг. В.И.Ленин маш жижигхэн, Наполеон Бонапарт бүр жижиг. И.В.Гёте жижигхэн. Европын зарим алдартай хаадын өмсч байсан гэх хувцаснуудыг харахаар манай дөрөв, тавдугаар ангийн сурагчдын өмсгөл шиг алтан саатай хувцаснууд байдаг. Харин одоо европчууд том биетэй болсон.

Анх би Германд очоод “Эд нар асар их мэдлэгтэй, асар их соёлтой мундаг улсууд юм аа” гэж боддог байлаа. Яваандаа “Эд нар хүн нь олон, ахуй амьдралын боломж нь сайн, цаг баримталж, хэлсэн үгэндээ хүрдэг учраас амжилтад хүрдэг юм байна” гэдгийг ойлгосон. Тэгээд би надад эднээс дутаад байх юм алга, харин ч тэгж яривал эд нараас илүү гарах учиртай гэж бодсон. Б.Ринчен багш яг тэгж хэлдэг байсан юм. “Оросуудыг манайхан Зөвлөлтийн хүн гээд шүтээд л байна. Оросууд чинь хэрэг дээрээ тийм ч мундаг биш шүү дээ. Тоо нь олон учраас тэр олон дотор хэдэн ухаантай хүн байлгүй яахав” гэж ярьдаг байсан. Би үүнийг л үнэн юм байна гэдгийг ойлгосон. Тэгээд би эдэн шиг ажиллаж үзье гээд герман хүн шиг цагийг баримтлаад, герман шиг зүтгэсэн учраас амжилтад хүрсэн.

Зохиолыг маш их бодож бичдэг. Манайхан онгодоор бичдэг гэж хөөрөх юм. Нэг усан шүлэг биччихээд нэг шил архи задлаад нөгөөгөө дуудаад байх юм. Бүхий л урлагийнхан тийм байна. Хөгжмийн зохиолчид ч тэр. Дээр үеийн зохиолч, яруу найрагчид гэж бөөн архинд дуртай хүмүүс байлаа. Архичин, архинд орсон зохиолчид гээд нэрлэвэл маш олон хүн байна. Нэгэн үеийнхэн нэг нэгнээ архинд уруу татаад алаад хаячихсан. Зохиолч хүн архи уух ёстой. Дуучин, урлагийн хүн архи уух ёстой, онгодоо хөглөх ёстой гэдэг. Нэг шүлэг биччихээд нөгөөгөө дуудаж “Би ийм шүлэг биччихлээ” гээд уншиж өгөхөд согтуу хүнд ямар ч шүлэг гоё дуулдах нь аргагүй. Нэг нэгийгээ ингэж хөөргөж байгаад алаад хаячихсан. Хэрэг дээрээ монголчууд маш авьяастай гэдгийг би их эрт таньсан. Бидний толгой бол маш сайн. Оюуны чадвар хамаагүй дээр. Яагаад вэ гэвэл бид олон үеийн турш ном бичигт толгойгоо идүүлэлгүй амраачихсан. Олон үе амарчихсан толгойтой. Бидний тархи гэдэг чинь амарчихсан уураг тархи. Асар их хур хүчтэй. Олон улсын спорт, урлаг, ой ухааны ямар л тэмцээнээс монгол хүүхдүүд медаль хамаад ирж байгаа биз дээ. Асашёорюү Д.Дагвадорж, Хакухо М.Даваажаргал, Харумафүжи Д.Бямбадорж нарыг хар. Бид жижигхэн биетэй юм шиг ч бидний биеийн эзлэхүүн бол том. Давтчихсан юм шиг. Энэ бол энэ их хур салхи, асар их хүйтэнтэй холбоотой. Хүйтэнд нэг их сайхан хөргөөд авахад эс чийрэгждэг. Би мод тарьдаг хүний хувьд мэдэж байна. Улиас модыг хүйтэн элсэнд булдаг.

-Суулгацаа тэгж чийрэгжүүлдэг байх нь?

-Тэгнэ. Усанд булна. Суулгахын өмнө бүр хөлдөөгчинд хийнэ. Хөлдөөгчнөөс гаргаж ирээд гэсгээнэ. Ингэхээр тэр мод маш чадалтай болж хүчирхэг үндэстэй болж амь бөхтэй ургана. Бид хар багаасаа даарч хөрчихсөн. Нусаа гоожуулаад л Алтайн нуруугаар явдаг байсан болохоор бидний мах бүр чигжигдчихсэн.

-Зохиолчдын тухай яриандаа эргэн оръё?

-Өчнөөн номтой, жил болгон ном хэвлүүлэх гээд зохиолчид чинь хөөцөлдөөд явж байна шүү дээ. Нэг л их нэр төрийн хойноос гүйсэн хүмүүс. Шагнал гэж аюултай юм байна. Зохиолчдыг алдаг. Авьяасыг алдаг гол зэвсэг бол шагнал, нэр хүнд. Болоогүй үед нь хүнийг асар их нэр хүндтэй болгоно гэдэг тэр хүнийг алж байгаа хэрэг. Ямар олон авьяастай яруу найрагч, зохиолчийг ийм аргаар алсныг бүгд мэдэж байгаа. Алдартай, авьяастай хүмүүсийг яагаач үгүй байхад Төрийн шагнал өгөөд, гавьяат болгоод нэр усыг нь сурах бичигт оруулж, архи дарсаар дайлсаар байгаад алчихдаг. Энэ бол Монголын уран зохиолд их дээр үеэс эхэлсэн явдал. Авьяастай хүмүүсийг хээр дураараа давхиж яваа унага шиг сэргэлэн, цовоо, соргогоор нь байлгаж байх ёстой. Тийм учраас би үгийг маш их бодож байж бичнэ. Болвол дахиж засахгүй юмсан гэсэн мөртлөө засна. Нэг хоногийн дараа уншихад өөр санаа гарна. Арав хоноод уншихад дахиад л санаа гарна.

Хамгийн гол нь байгаль, амьдралын хамгийн эцсийн үнэнийг, туйлын үнэнийг, муухай юмыг муухайгаар нь, хатууг хатуугаар нь, сайхныг сайхнаар нь бичдэг. Улс төрийн хэл яриа оруулаад Аугаа Их Чингис Богд хаан гээд бичвэл ихэс дээдсийн чихэнд чимэгтэй, нүдэнд аятайхан харагддаг юм байгаа биз. Нам засаг, ардчиллыг их магтана гэдэг хөөрхий дөө. Зохиолч, уран бүтээлч хүн байгалиас өгсөн авьяасаа тэгж үрээд юу хийнэ.

Азийн шилдэг 10 сургуулийн нэг болох Японы Тохоку их сургуулийг хиймэл оюун ухаан, био инжерингийн чиглэлээр амжилттай сайн суралцаж төгссөн “Юу Эн Ай Ти” ХХК-ийн захирал Э.Цог-Эрдэнэтэй ярилцлаа. Бидний ярилцсан сэдэв бол хүн төрөлхтнийг гайхшруулж мөдхөн бидний амьдрал дунд орж ирж буй хиймэл оюун ухаан, роботын тухай байв.

---

-Та ярилцлагын эхэнд инженерийн чиглэлээр гадаад, дотоодод хийсэн томоохон ажлуудаасаа танилцуулна уу?

-Японд программ хангамжийн чиглэлээр ажиллаж байхдаа олон сонирхолтой төслүүд дээр ажиллах боломж гарч байсан л даа. Жишээ нь, дэлхийн хамгийн том түргэн хоолны сүлжээ “Macdonald”-ын хамгийн шигүү буюу 3000 гаруй салбартай Япон дахь салбарын хүний нөөцийн программ хангамжийг бичсэн. 100 мянга гаруй ажилтны бүртгэл, цагийн хуваарийн сонголт, шинэ ажилтан сонгох болон сургах гэх мэт олон механик үйлдлүүдийг автоматжуулсан. Манай орны хувьд ч гэсэн цагийн ажил хийх сонирхолтой залуучууд их байдаг болсон. Тиймээс худалдаа үйлчилгээний салбарууд иймэрхүү шийдлээр оюутан залуучуудыг ажиллуулах боломж байгаа гэж хардаг.

Мөн Японы “NTT” группийн охин компани болох “NSF­MC” компанийн захиалгаар өрсөлдөгчийн зах зээлийн тухай мэдээллийг цаг алдалгүй цуглуулах системийг хийж байсан. Ер нь л бизнесийн өрсөлдөөнд хэн мэдээллийг түрүүлж авч өөрийн бизнестээ ашиглаж чадсан нь амжилтад хүрдэг шүү дээ. Бид ч гэсэн одоо иймэрхүү системийг Монголдоо хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байна. Өөр сонирхолтой төслүүдээс гэвэл үнэртэнг зочид буудлын үйлчилгээтэй холбож өгсөн систем байдаг. Ядаргаа тайлах, сэргээх, амраах гэх мэт таван төрлийн үнэртэй төхөөрөмжийг зочид буудлын үйлчлүүлэгчийн өрөөнд орохын өмнө, эсвэл өглөө сэрэхээсээ өмнө юмуу, орой амрахаасаа өмнө ямар үнэр үнэртэх хүсэлтэй байгааг урьдчилан алсаас удирдах систем байсан.

Японы алдарт Тоёота болон Фүжицү компанийн ажлууд, Монголын томоохон банкнуудын IT эд хөрөнгө болон хамгаалалтын системүүд гэх мэт 40 орчим жижиг, том төслүүдийг хийж гүйцэтгэж байсан.

-Японы шилдэг оюутны тэтгэлэг авч суралцаж байсан үеэ эргээд нэг дурсахгүй юу. Тэтгэлгээр суралцаж мөн төгсөөд Японы нэр хүндтэй компанид ажиллах болсон гол чадвар, бүтээмжийн ард юу гол нөлөө үзүүлэх болсон бэ гэж бодогддог вэ?

-МУИС-д ажиллаж байхдаа 2009 онд Японы Засгийн газраас зарласан Азийн шилдэг инженерүүдийн тэтгэлэгт тэнцэж, Японы эзэн хааны нэрэмжит Тохоку Их сургуульд суралцах сайхан боломж гарч ирсэн л дээ. Тухайн үед Тохоку их сургуулийн оюутан гэхэд япон хүмүүс хүртэл хүндэтгэж харьцахад маш сайхан санагддаг байсан. Тохоку сургуульд надтай хамт өөр салбар сургуульд бакалавр, магистр, доктороор сурч байгаа олон монгол оюутнууд байдаг байсан. Ер нь монгол оюутнууд оюуны чадавх өндөртэй, суралцах арга барил сайтай санагддаг. Тэр тусмаа программ хангамжийн чиглэлээр сурч байгаа залуучуудад гадаадад мэдлэгээ дээшлүүлэх боломж маш их байна. Учир нь Монголд энэ мэргэжлээр суурь мэдлэг сайн олгогдож байна. Гагцхүү хэлний мэдлэгээ сайжруулж, гадаадын өндөр хөгжилтэй оронд ямар шинэ технологи гарч байна түүнийг сонирхож судалж эхлэх нь чухал байна. Сургуулиа төгсөөд маш олон хүн амтай, өдөр бүр шинэ технологи, шинэ үйлчилгээ шинэ бүхэн буцалж байгаа дэлхийн томоохон хотуудын нэг болох Токио хотод ажиллаж амьдрах шинэ амьдрал эхэлсэн л дээ. Эхэндээ юм бүхэн шинэ сонин байсан хэцүү шантрах үе ч байсан. Гэвч Монголчууд бид эртнээс нүүдэлчин ард түмэн аливаад дасан зохицох чадвар байдаг шүү дээ. Одоо Монголоос очоод амжилттай сурч ажиллаж байгаа олон монгол залуучууд байна. Тиймээс залуучууддаа хандаж хэлэхэд хэн бүхэнд боломж байдаг, та бүгдийн хөрвөх чадвар мэдээллийн технологид, тэр тусмаа Монгол Улсын маань хөгжилд хэрэгтэй байна.

-Олон улсын чиг хандлага хэдийнэ хиймэл оюун ухаанд чиглэж энэ талыг дэмжиж байна. Хиймэл оюун ухаан хүний өдөр тутмын амьдралд ямар байдлаар нэвтрэн орж ирж, ямар шинэ дэвшлийг авчирч байгаа талаарх мэдээллийг хүргэхгүй юу?

-Олон улсын хөгжилтэй орнуудад энэ чиглэл рүү түлхүү анхаарч, онлайн худалдаа, харилцаа холбоо, хүний нөөц, эрүүл мэнд, аюулгүй байдал, спорт болон жижиглэн худалдаа болон зам тээвэрт илүүтэйгээр ашиглаж байна.

Сонирхолтой жишээ гэвэл жолоочгүй машиныг дурдаж болж байна. Бүх төрлийн саад, аюул ослыг тооцоолж осолгүй жолоодлого хийж чадаж байна. Хүнээс илүү найдвартай. Биднийг авто тээврийн осолгүй ирээдүй хүлээж байна.

Эрүүл мэндийн салбарт зүрхний шигдээс, даралт ихсэх гэх мэт өвчинг хүний нүүрний зураг авснаар урьдчилан илрүүлэх боломжтой болж байна. Энэ нь тухайн хүний зургийг маш олон эрүүл болон өвчтэй хүний мэдээлэлтэй харьцуулан анализ хийж, өвчний оношийг илрүүлж байгаа гэсэн үг юм. Өөрөөр хэлбэл их хэмжээний өвчний түүх дээр үндэслэн гаргаж байгаа бөгөөд өндөр түвшний шинжилгээг гар утаснаасаа авах үе ирээд байна.

Хэрвээ бид ашиглаад эхэлбэл манай Монгол шиг өргөн уудам газар нутагтай оронд маш хэрэгтэй гэж дүгнээд байгаа. Ирээдүйд эмч бүр ухаалаг төхөөрөмж авч явж, хөдөө орон нутагт ч дэлхийн түвшинд нийцсэн үзлэгийг хийх боломж бидэнд удахгүй ирнэ гэж бодож байна. Спортын салбарт, тамирчны сургалт бэлтгэлийн үед ашиглагдаж байна. Дэлхий дахины маш олон тамирчдын сургалтын өгөгдлөөс тухайн тамирчинд тохирох бэлтгэлийг хиймэл оюун сонгож, тохирох хоол тэжээлийг санал болгож байна.

Дараагийн нэг сонирхолтой жишээ гэвэл онлайн туслахын программ хангамж байна. Олон компаниуд ийм төрлийн программ хангамж зохиосноос Google компанийн бүтээгдэхүүн нь маш сайн явж байна. Энэ тодорхой түвшинд нарийн бичгийн үүргийг гүйцэтгэх ба мэдээлэл олж өгөх, үйлчилгээний газар захиалга өгөх мэйл бичих, төлөвлөгөөт ажлыг сануулах, хурлын протокол хөтлөх зэргээр маш сайн туслах болж чадаж байна.

Банк болон худалдааны салбарт ухаалаг под буюу онлайн туслах нь маш ихээр ашиглагдаж байна. Харилцагчийн асуултад ухаалгаар хариулж, асуудлыг шийдвэрлэж өгч байна. Хүнтэй харьцуулахад хэрэглэгчийн тоо хамаагүй олон хүнтэй харьцаж боломжтой. Мөн цалин хөлсгүй, амралтгүй ажиллах боломжтой байна гэх мэт маш олон жишээг дурдаж болно.

-Манай улсын хувьд хиймэл оюун ухааныг ашиглаж эхэлж буй ямар чиг хандлагууд байна вэ Монголын инженерүүдийн хийж буй сонирхолтой бүтээлүүдээс сонирхуулах зүйл байна уу?

-Манай улсын хувьд энэ талын ойлголт маш муу байна. Дэлхий дахинд маш өндөр анхаарч, энэ салбарыг эзлэх гэж тэмцэж байх үед бид энэ салбарын талаар ойлголт ч байхгүй байна. Банк санхүүгийн чиглэлд багахан нэвтэрч байгаа ч бусад салбарт огт ашиглахгүй байна гэж хэлж болно. Шалтгаан нь энэ талаар мэдлэг бидэнд байхгүйгээс гадна хэцүү мэдэхгүй салбар гэж тойрч байгаад шалтгаан нь байна. Хүнд хэцүү гэж харалгүйгээр, төр л биднийг дэмжихгүй байна гэж гомдолгүйгээр өөрсдийн боломжийг хүрээнд судалж, хамтарч хэрэгжүүлэх нь бидний үүрэг гэж ойлгох хэрэгтэй юм болов уу гэж бодож байна. Сүүлийн үед Аж үйлдвэрийн дөрөвдүгээр хувьсгалын хүрээнд хиймэл оюун ухааны талаар залуус сонирхож эхэлж байгаа нь маш талархууштай зүйл юм. Манай компанийн инженерүүд нийгмийн сүлжээ болон цахим хуудсуудын мэдээлэлд мониторинг хийж анализ хийдэг системийг хийсэн. Энэ систем нь фэйсбүүкийн нээлттэй пост, сэтгэгдэл, твитеерийн жиргээ болон мэдээллийн сайтуудын нийтлэлүүдийн агуулга, сэтгэгдлүүдийг хиймэл оюун ухаан ашиглан цуглуулж BIG DATA үүсгэдэг. Цуглуулсан өгөгдөл дээр анализ хийж нийгмийн эерэг сөрөг хандлагыг тодорхойлж, олон талаас анализ хийдэг систем юм. Нийтлэлийн тоо болон сэтгэгдлийн тоо нь маш их хэмжээтэй тул хүн агуулгад анализ хийх боломжгүй. Тийм учраас хиймэл оюун ухаанаар анализ хийдэг. Бидний энэ хийж байгаа зүйл байгууллагын үйл ажиллагаа үйлчилгээ, бүтээгдэхүүний тандалт судалгаа гэх мэт маш олон зүйл дээр анализ хийх боломжтой систем. Тиймээс залуучууд гэлтгүй бизнес эрхэлж байгаа хүн бүр энэ чиглэлд анхаарлаа хандуулж, ашиглаж, зах зээлээ мэдэрч хэрэглэгчдийн сэтгэлд нийцсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээг үзүүлээсэй гэж боддог юм.

-Хиймэл оюун ухааны талаар хамгийн энгийн ойлголтоос уншигчдад хэлэхгүй юу. “Cloud технологи”, “Big data” зэрэг олон улсад нэршил болсон ойлголтуудын тухай товчхон мэдээлэл өгөөч?

-Хүүхэд төрснөөсөө хойш аав ээж, хүрээлэн буй орчноосоо суралцдаг шиг суралцаж хөгждөг программ хангамжийг хиймэл оюун ухаан бүхий гэж нэрлээд байгаа юм. Амархан жишээ бол гүүглийн орчуулгын систем байна. Анх гарахдаа маш муу орчуулгатай байсан. Одоо харьцангуй дээшилсэн. Үүний цаана хиймэл оюун ухаан байна гэсэн үг. Cloud технологи энэ нь мэдээллийн технологийн бүх төрлийн үйлчилгээг интернэтээр дамжуулан хэрэглэгчдэд хүргэх арга. Мэдээллийн технологид Cloud гэсэн үг нь өөрөө интернэтийг төлөөлдөг. Тиймээс хүмүүсийн ашиглах программ хангамж болон өгөгдлүүд нь ямар нэг хувь хүний компьютер дээр биш томоохон серверүүдийн сүлжээнд байрлах ба хэрэглэгчид хувь хүмүүс вэб броузер, тусгай програм ашиглан эдгээр нөөцөд ханддаг. Энэ нь бүх программыг худалдаж авах биш, хэрэгтэй үедээ бага хэмжээний мөнгө төлөөд хэрэглэх боломж, мөн хүссэн үедээ хүссэн газраасаа өгөгдөлд хандах боломжийг олгодог. Big data гэдэг нь маш их хэмжээний өгөгдлийг цуглуулах, тэдгээрийг боловсруулах, анализ хийж хэрэглээнд нэвтрүүлэхэд ашигладаг технологи юм. Одоогоор төдий хэр хэмжээний өгөгдлийг Big data гэж гаргах нь боломжгүй ба нийтийн сүлжээ, олон нийтийн мэдээлэл, зам тээвэр, томоохон байгууллагын өгөгдлийг төлөөлүүлж нэрлэж ашиглаж байна.

-Орчин үеийн бизнес эрхлэгчид юуг голлон анхаарах ёстой вэ?

-Дэлхийн том компаниуд Big data, судалгаан дээр үндэслэн зорилтод маркетинг хийдэг. Жишээ нь Iphone болон Samsung утаснуудыг хэдэн доллараар зарах, өргөн хэрэглээний уух зүйлс, бараа, технологи нь бүгд судалгаа болон өгөгдөл дээр үндэслэн хэрэглэгчийн хүссэн амт, орц болон хүсэж байгаа үнийг тогтоодог. Ip­hone -ыг хэдээр зарвал, хэдэн хүн авах, өрсөлдөгчийн хүч чадал гэх мэт бүгдийг судалгаа болон өгөгдөл дээр үндэслэн гаргадаг. Тиймээс тэдний бизнес өөр бүрээр тэлэгдэж, томорсоор байдаг. Хэрэглэгч юу хүсч мэдэрч хүссэн барааг нь нийлүүлэх нь тэдгээрийн амжилтын нууц оршиж байна. Хэрвээ энэ технологи, аргыг мэддэггүй, ашигладаггүй байсан бол том компани болж өргөжиж чадахгүй байх.

Японд амьдарч байхдаа үйлчилгээний соёл, хэрэглэгчийн сэтгэл ханамж ямар байх ёстой вэ? гэдгийг биеэрээ мэдэрч гайхаж, биширч байсан хүний хувьд Монгол маань хэзээ ийм сайхан болох вэ? яавал бид сайжрах вэ гэж боддог байлаа. Гэтэл энэ бүхэн маш энгийн зүйлээс эхэлдэг шүү дээ. Хэрэглэгч юу хүсэж, юу сонихож, ямар үйлчилгээнд сэтгэл ханамжтай байна түүнийг судлах, мэдэх, тандах түүн дээр үндэслэж үйл ажиллагаагаа явуулбал илүү үр дүнтэй үр ашигтай байх болов уу.

-Хиймэл оюун ухаан хүний амьдралд орж ирснээр ямар эерэг, сөрөг нөлөөлөл үүсэх бол?

-Хиймэл оюун ухаан хүний амьдралд ойрын таван жилд нийт ажлын байрны 30%, 20 жилд 60-80% ажлын байр байхгүй болно гэж таамаглаж байгаа. Хүний хийдэг хар ажлуудыг бүгд робот хийж гүйцэтгэдэг үе ойртож байна. Энэ нь холын ирээдүй биш гэж харах хэрэгтэй. Жишээ нь JP Morgan хуульчид болон зээлийн ажилчид нийлж 360 мянган цаг зарцуулдаг ажлыг хиймэл оюун ухаан ашиглан ганцхан секунтэд хийж байна. Санхүүгийн томоохон байгууллагууд бүгд хиймэл оюун ухаанд хөрөнгө оруулж хөгжлийнхөө хурдыг хэд дахин нэмэхээр хичээн ажиллаж байна. Тэгэхээр одоогийн ажлын байрнууд жил ирэх тусам багасаад явна гэдэг нь тодорхой болсон. Мөн ирээдүйд хүний бүх үйлдэл, хийсэн зүйл тэмдэглэгдэн архивлагдан хадгалагдсаар байх болно. Тиймээс жижиг том муу үйл үйлдэл хийвэл тэр хүний үр хүүхдийг нь насаар нь дагах тул гэмт хэрэг хийх, бусдыг залилж ашиг хонжоо харах гэх мэт сөрөг тал нь багасах болов уу гэж бодож байна.

-Одоо байгаа ажил мэргэжлийн 60-80 хувь нь хүний оролцоогүй болно гэгдэж байгаа үед хүн ямар зүйлд бэлэн байх ёстой вэ. Технологийн хөгжлийг дагаад ямар чадвар гол үзүүлэлтэд багтах вэ?

-Хүний тархи, бие организм гэдэг маш гайхамшигтай байгалийн бүтээл шүү дээ. Хүн төрөлхтөн бидэнд нээгээгүй нээлт, судлагдаагүй зүйлс маш олон байгаа. Галактик, сансар огторгуй болон хүн өөрийгөө ч бүрэн судалж дуусаагүй байна шүү дээ. Хиймэл оюун ухаан бидний өмнөөс хар ажлыг хийгээд эхэлбэл бидэнд, өдөр тутмын ажил, амьдралын төлөө санаа зовох зүйлгүй судлах боломжийг олгох болно. Бид тархиа илүү оюунлаг зүйлд зарцуулах ёстой гэж би боддог. Тиймээс ажлын байр багасна гэж туйлшрахаас илүү бид ирээдүйд хэрхэн яаж цаг заваа зөв ашиглах вэ? гэдэгт анхаарлаа хандуулж эхлэх цаг хэдийнээ иржээ. Тэр тусмаа Монголчууд бид цөөхөн хүн амтай. Үйлдвэрлэл болон шинэ бизнес эхлэхэд боловсон хүчин, хүн ам цөөдөөд байдаг. Дэлхийн том, том улсууд аль хэдийнээ эхэлсэн байхад бид яагаад айгаад хойш суух хэрэгтэй гэж. Тиймээс бид хүссэн хүсээгүй өөрчлөлтөд бэлэн байх ёстой. Ирээдүйд бид бүгдийн мэргэжил солигдоно. Бидэнд мэргэжил дээшлүүлэх шаардлага үүсгэнэ гэдэгт бэлэн байх ёстой. Залуучууд бид материаллаг зүйлд анхаарлаа хандуулах биш оюунлаг зүйлд анхаарлаа хандуулж, мэдээлэл технологиор мэргэжил эзэмшдэггүй юмаа гэхэд өөрсдийн ажиллаж байгаа салбартаа хэрхэн яаж ашиглаж хөдөлмөр цаг хугацаагаа хэмнэх вэ гэдэг талаас нь ойлгож, сонирхооч гэж хэлмээр санагддаг. Дэлхий ертөнц маш хурдтай хөгжиж байна. 100 жилийн өмнө бидэнд өнөөдрийн мэргэжлүүд, ажлын байр ихэнх нь байхгүй байсан. Одоо харин хөгжлийнхөө дараагийн түвшинд хүрэх цаг ойртож байна гэж харж байна. Бид нүүдэлчин ард түмэн, нийгэм өөрчлөгдөхөд хамгийн сайн хүлээж авах нь бид байх болно.

-Төрөөс мэдээллийн бааз суурийг ашигласнаар ямар давуу талууд гарах вэ. Та инженер хүний хувьд Монголын төр засаг программ хангамж, энэ төрлийн бааз суурь дээр түшиглэн ямар ажлуудыг улс орон зайлшгүй хийх ёстой вэ гэж харж байна вэ?

-Төрд өөрийн гэсэн Big data хангалттай байдаг. Түүнийгээ ашиглан ард иргэддээ мэдээлэлд анализ хийж, аль хэсгийг дэмжих вэ? Аль хэсэгт хүрч ажиллах? Ямар төрлийн мэргэжилтэн Монгол Улсад хэрэгтэй гэх мэт маш олон төрлийн анализ хийх боломжтой. Энэ судалгаа анализ дээрээ тулгуурлан шийдвэр гаргаж байвал илүү иргэдэд хүрсэн шийдвэр болно гэж харж байна. Инженер хүний хувьд харж байгаагаар төрийн ажлыг аль болохоор иргэдэд нээлттэй байлгавал зүгээр санагддаг. Санал хүсэлт, гомдол төрийн аль хэсэгт гацаж байгаа, хүн бүрт харах хянах боломжийг олговол зүгээр санагддаг. Илүү иргэдэд нээлттэй төрийг бүрдүүлэх хэрэгтэй гэж бодож байна.

-Танай компанийн алсын хараа юунд чиглэж байна вэ?

-Манай компани одоохондоо тийм олон ажилтантай том компани биш л дээ. Гэхдээ бид цөөхөн чанартай бүрэлдэхүүнтэй, чанартай бүтээгдэхүүн гаргаж ажиллахыг чухалчилдаг. Би Японд нийтдээ зургаан жил орчим сурч ажиллаж амьдарсан л даа. Үргэлжлүүлээд тэр өндөр хөгжилтэй оронд гэр бүлээрээ ажиллаад амьдраад байх боломж ч байсан. Гэхдээ би өөрийн сурсан мэдсэн зүйлийнхээ үр ашгийг Монголдоо хэрэгжүүлэхийг хүссэн учраас ирсэн. Одоо хийж байгаа ажил маань дээр хэлсэнчлэн Монголдоо шинэ технологийг хэрэгжүүлье, хөгжүүлье гэсэн бодол санаан дээр үндэслэж хийсэн ажлууд байгаа. Жишээ нь, бидний хамгийн сүүлд хийсэн хиймэл оюун ухаан бүхий мэдээллийн анализ хийх систем. Үүнийг Монголын банкнууд, томоохон групп компаниуд, бизнес эрхлэгчид хүртэл зорилтод маркетинг хийхдээ ашиглах бүрэн боломжтой юм. Хамгийн гол нь бидний ажлыг ойлгож, хийсэн бүтээлийг монголчууд маань ашиглаж цаг зав, хөрөнгө мөнгөө хэмнэж, дэлхийн хөгжлийн багахан хэсэгтээ ч гэсэн хөл нийлүүлэн алхаж чадаж байвал бидний ажлын гол зорилго биелж байна гэж ойлгож болно. Мөн бид цаашдаа энэ салбарт ямар шинэ технологи гарч ирнэ тэр бүгдийг цаг алдалгүй судалж, сурч Монголынхоо нийгэмд хэрхэн үр ашигтай хэрэгжүүлж болох талаар гол анхаарлаа хандуулан ажиллах болно.

Б.ДОЛЗОДМАА