Month: May 2018

Монголын хүүхдийн дууны нэрт мастер, Монгол Улсын гавьяат багш, хөгжмийн зохиолч Лувсанцэрэнгийн Галмандахын охин Г.Тунгалагтай ярилцлаа. Л.Галмандах багш нийслэлийн Хан-Уул дүүргийн 52 дугаар сургуульд 30 гаруй жил багшилсан бөгөөд гавьяат жүжигчин Т.Ариунаагаас аваад олон авьяаслаг шавьтай билээ. Түүний “Зуун зууны ерөөл”, “Үерхэл чамайгаа нандигнана”, “Торойсоор үлддэг миний ээжий”, “Сурагчийн жилүүд”, “Арван зургаан нас”, “Бага насаа хайрлаж явъя”, “Төгсөх сурагчийн уянга” болон “Могжоохон даагатай Жогжоохон хүү”, “Дэлдэн чихэр”, “Үлгэрийн бүжин” гээд зуу зуун дууг хүүхэд багачууд дуулж, түүний сэтгэлээс гарсан гэгээлэг аялгуунд хүүхэд бүр хөглөгдөн өсч хүмүүжсэн байдаг.

---

-Аавынхаа тухай дурсамжаас хуваалцаач. Таны аав хувь хүнийхээ хувьд ямар хүн байв?

-Би аавынхаа тухай дурсах маш дуртай. Яагаад гэвэл миний аав Монголын мянга, мянган хүүхдүүдийг дуу хөгжмөөрөө хүмүүжүүлж, төлөвшүүлж ирсэн хүн. Тиймээс үр хүүхдүүдийнхээ болон олон мянган шавь нарынхаа бахархал болсон эрхэм хүн. 1970-1980-аад оны эхээр аавын минь алдартай сайхан бүтээлүүд жинхэнэ туурвигдаж байлаа. Тухайн үеийн хүүхдүүд ерөөсөө л Галмандахын хөгжмөөр өсөж, хүмүүжсэн байдаг. Хүмүүс аавыг хүүхэд шиг гэж тодорхойлдог. Үнэхээр тийм. Аав минь жижигхэн юманд баярладаг, жоохон юманд гуниглачихдаг. Дэврүүн сэтгэлтэй цайлган хүн байсан. Инээмсэглэл нь тухайн хүнийг илэрхийлдэг гэж би боддог. Аав хөөрхөн инээдэг байлаа. Яг л хүүхэд шиг мөн чанартай, хүүхдүүддээ их зөөлөн хандана. Биднийг багад аав, би дөрвөн ханатай гэртэй, дөрвөн сайхан хүүхэдтэй, дөрвөн уулынхаа дунд сайхан амьдардаг гэж шүлэглэдэг байлаа. Өөрөө аялгуу зохиохоос гадна, шүлэг бичнэ, шүлэглэж ярина, зарим дууныхаа шүлгийг ч өөрөө бичсэн байдаг. Бид хоёр, хоёр насны зөрүүтэй тэрсхэн болохоор багадаа үймүүлээд, гэрээ буулгах шахна. Ээж “Галаа хүүхдүүддээ юм хэлээч ээ, гэр орноо буулгалаа” гэхээр аав юу ч хэлэхгүй, үймүүлж байгаад нь харин ч дуртай байрын сууж байна. Өөрөө их амгалан хүн болохоор аав хүүхэд юу гэж гэртээ номхон сууж байх юм бэ, яадаг юм сахилгагүйтэж байг, ингэж байж өсөж хөгжинө гэх философитой байлаа. Тэгэхээр ээж би л загнаж, зэмлээд л муу хүн болдог гэнэ. Аав их юм ярихгүй, ярихаараа цөөхөн хэрнээ даацтай хэдэн үг хэлнэ, тийм л эр хүн.

-Харин таны ээжийн тухайд?

-Би айлын эхнэр хүүхдийн ээж болсныхоо дараа өөрийнхөө ээжийг их тэвчээртэй байжээ гэж боддог болсон. Ээж маань их сайхан эмэгтэй, тухайн үед аавтай мөр зэрэгцээд уран бүтээл хийж байсан яруу найрагчид хөгжмийн зохиолчид ээжийн тухай их сайхан дурсамж хэлдэг. Өндөр нуруутай, цайвар царайтай, цагаан шүдтэй их сайхан эмэгтэй гэж ярьдаг байлаа. Мөн ээжийг минь сайхан эмэгтэй гэж илтгэх гол чанар нь амгалан байдал нь. Ээж маань их амгалан тайван хүн. Аав урлагийн хүн учраас барагтай гэрийн бараа харахгүй, аав минь 53-хан наслахдаа ерөөсөө л хүүхдийн төлөө бүх амьдралаа зориулсан хүн. Ар гэрийн амьдралаа ээж авч явдаг байлаа. Ээж худалдааны байгууллагад олон жил ажилласан, нягтлан, худалдагч зэрэг ажил эрхэлж байсан. Аавын баттай ар тал байсан юм. Ээж минь тийм сайхан хань, сайн ар тал нь байсан учраас ааваас минь олон сайхан аялгуу төржээ гэж ээжээрээ маш их бахархдаг. Олон хүнтэй харилцаж ажилладаг учраас ааваар минь ажлаа бүтээлгэчихээд л зарим хүмүүс архи хармаалуулаад явуулчих ч үе байлаа. Гэтэл ард нь дөрвөн хүүхэд, эхнэр нь амьдрах гээд зүтгэж байдаг. Гэхдээ азаар аав ээж минь барагтай хэрүүл хийж, маргаж байгаагүй. Бидний хүмүүжилд сөргөөр нөлөөлж байсангүй.

Л.Галмандахын гэр бүл

-Таны аав хэзээнээс бүтээлээ туурвисан юм бол. Уран бүтээлүүд нь төрсөн түүхүүд бас сонин байх?

-Дуу болгон нь гайхалтай түүхтэй. Өөрөө ч дууны тухай гайхалтай түүхүүдийг бичиж үлдээсэн байдаг. Загдын Түмэнжаргал найрагчийн уран бүтээлийн болон амьдралын хамгийн дотно анд аав байлаа. Түмэнжаргал ахын эхнэр Тунгалаг эгч “Бага насаа хайрлаж яваарай” дууны түүхийг надад ярьж өгсөн. Түмээ ах аав хоёр Багануурт билүү, Налайхад хүүхдийн зусланд ажиллачихаад, хүүхэд нас гэдэг чинь ямар гоё цагаахан цайлган, ямар гоё ертөнц байна аа гэсэн бодол төрөөд, шүлгээ бичиж, энэ тухайгаа шүлэг бичснийгээ аавд утсаар хэлээд, шүлгээ уншиж өгөхөд л аав тэр дор нь аялгууг нь хийчихсэн гэж байгаа юм. Хүүхдийг хүүхэд чигээр нь хайрлая гэсэн мундаг философитой дуу. Найман наснаас ухаан ургуулж, нандин эрдэнийн түлхүүр атгуулж, ардын багштай учруулж өгсөн ачтан гэвэл сургууль минь байна гээд “Зуун зууны ерөөл” гэж дуу бас бага дүүд зориулсан гоё түүхтэй. Бид эцэг эхээсээ дөрвүүлээ, харамсалтай нь хамгийн том эгч маань 18 настайдаа бурхан болсон. Ээж хамгийн бага хүүхдээ төрүүлж байхад аав эзгүй ажилтай гээд явчихсан, ээж жаахан гомдсон байж. Гэтэл аав хань нь хүүдээ зориулж шинэ уран бүтээл хийлээ гээд “Зуун зууны ерөөл өргөе” гэдэг дуутай орж ирсэн гэдэг. Бага дүү Г.Баттулга маань Буриадын Улаан-Үд хотод Дорнод Сибирийн академийг төгсөөд, Байкал чуулгад уран сайхны удирдаачаар ажилладаг Буриадын төрийн соёрхол хүртсэн залуу бий. Яг аавынхаа уран бүтээлийг залгуулж яваа бидний бахархал болсон мундаг дүү маань байгаа юм.

-Хүүхэд шиг дэврүүн цайлган сэтгэлтэй, цалгисан их авьяастай Л.Галмандах гэж хүн бие болоход өссөн нутаг ус, төрүүлсэн эцэг эх, багын хүмүүжил гээд олон зүйл чухал нөлөөтэй байх. Хэнтий аймгийн Өмнөдэлгэр сумын хүн юм билээ. Удмынх нь тухай ярьж өгөөч?

-Хүний гень гэдэг агуу зүйл. Аав Хэнтий аймгийн Өмнөдэлгэр сумын Байц хэмээх газар төрсөн. Хэнтий аймаг бол эзэн Чингис хааны өлгийн нутаг, их сайхан нутаг. Тэр ч утгаараа Өмнөдэлгэр сумаас Монголын маш олон алдартай дуучид уран бүтээлчид мэндэлсэн байдаг. МУГЖ Г.Эрдэнэбат, Чингис хаан хамтлагийн Л.Жаргалсайхан гэх мэт. Мөн Дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэ энэ нутгийнх. Хөгжмийн зохиолч Шарав гуай хүртэл Хэнтий аймгийнх. Аавын маань удам судар их алдартай хүмүүс байлаа. Лувсанцэрэн гэж өвөө маань Хэнтий аймагт байдаг халхын утаа гүмбэн гэж нэрлэгддэг Балданбэрээвэн хийдийн гавж лам байсан. Өвөө Маарамба буюу эмчилгээний арга барилаараа нутаг усандаа ихэд алдаршсан байдаг. Аав эхээс 11-үүлээ, айлын том нь. Хамгийн их эрдэм номын мөр хөөсөн нь. Аав долдугаар ангид байхдаа хөгжимд ихэд дурлаж, хүүхдийн баян хуур гуйж хаяа тоглодог байж, өвөө маань нэг том эр үхрээ зараад, баяан хөгжмийг авч өгсөн гэдэг. Жаахнаасаа бүрээ үлээдэг байсан тул ардын цэргийн 122 дугаар ангид цэргийн үлээвэр хөгжимчнөөр алба хааж, ирээд Улсын багшийн их сургуулийн хөгжмийн багшийн ангид суралцаж төгссөн түүхтэй. Төгсөөд 52 дугаар сургуульдаа ажиллаж эхлээд амьдралынхаа 30 гаруй жилийг яг тэр сургуульдаа өнгөрүүлсэн. Аав маш эмх цэгцтэй, нямбай тул одоо хадгалагдан үлдсэн хэдэн арван хавтас уран бүтээл нь цэгцтэй өрөөстэй байдаг. Дууны үг, ая зохиохоос гадна, маш олон шүүмж, судлал, нэвтрүүлэг нийтлэл туурвидаг байсан. Аавын хамгийн дуртай шагнал нь радио телевизийн тэргүүний ажилтан тэмдэг. Монголын радио телевизэд маш олон нэвтрүүлгийг хөтөлснөөрөө бахархдаг байсан.

-Энэ жил аавын тань 65 насны ой тохиож байгаа юм билээ. Ойн үеэр нь юу хийхээр төлөвлөж байна вэ?

-Загдын Түмэнжаргал ах, аав хоёр нас чацуу. Төрсөн сараараа чи бацаан ш дээ гээд л бие биенээрээ тоглоно. Бид 2016 онд Галмандах сан гэж байгуулсан юм. Монголын түүхэнд 500 гаруй хүүхдийн дууны ая бичиж үлдээсэн хүн миний ааваас өөр байхгүй байх. Шилмэл 150,160 дуутай ном гаргана. Аавын дуу бүрийнх нь аялгуу маш амттай санагддаг. Олон улсын хүүхдийн баярын өмнөхөн хоёр том цомог, номтой гаргахаар ажиллаж байна. Дүүгээ ирж редакторлаарай гээд дуудаад л байгаа. Би өөрөө бас урлагийн хүний ар тал, миний хань Н.Ашид гэж Морин хуурын чуулгад 20 гаруй жил ажиллаж байгаа сайхан уран бүтээлч хүн бий. Дэлхийн 40-өөд орноор уран бүтээлээ толилуулсан, улс орноо дэлхийд сурталчилж яваа тийм уран бүтээлч байгаа юм. Нөхөртэйгөө найзалж байхдаа ээжийг нь Дорнодын буриад гэж сонсоод, гэртээ ирээд “Аав аа буриад хүмүүс ямар хүмүүс байдаг юм бэ” гэж асуусан, тэгэхэд аав инээвхийлээд л царай төрхийг нь дүрслээд, “Их мундаг авьяастай хүмүүс байдаг юм” гэж байсан. Урлагийн хүнтэй ханилах хэцүү гээд ээж жаахан дургүй, аав бол дуртайвтар инээмсэглээд л чимээгүй л байдаг байлаа. Харин би сэтгүүлч мэргэжилтэй, “Гэр гэртээ тогооч” гэж сэтгүүлийг байгуулаад 16 жил тасралтгүй гаргаж байна. Аавынхаа 65 насны ойд зориулсан төслийнхөө хүрээнд ирэх намар хүүхдийн дуунуудаас нь бүрдсэн тоглолт хийе гэж бодож байгаа. Мөн 100 гаруй нийтийн дуу бий, “Цэцгэнд төөрсөн эрвээхий”, “Дуулахын заяа зүрхэнд”, “Аав л ээж л хоёр минь”, “Насны хань” гээд сайхан дуунуудыг нь бид нар орхигдуулж болохгүй учраас насанд хүрэгчдэд зориулсан тоглолтыг нь тусдаа гаргах бодол бий. Мөн радиод бэлтгэж хийж байсан олон сайхан хүүхдийн дууны нэвтрүүлгүүдийг сэргээнэ. Галмандах багшийн дууны уралдааныг хүүхдүүдийн дунд зарлахаар төлөвлөөд байгаа. Хүүхдийн дууны хөгжил аль түвшинд байна, юу болчихов гэх асуудал бий. Гэхдээ түүнээс гадна Галмандахын олон сайхан аялгууг Монголын хүүхдүүд битгий мартаасай, үеийн үед дуулаасай, дурсч яваг гэж боддог. Яагаад гэхээр асар их хүмүүжил төлөвшил, сэтгэлгээний ач холбогдолтой бүтээлүүд шүү дээ.

-Таны аав хүүхдүүдээ ийм мэргэжилтэй бол гэх мэтээр хэр зөвлөж байв?

-Аав хүүхдүүдээ ерөөсөө хүчлэхгүй. Гэхдээ би банкинд ажилладаг хүн болно гээд шалгалт өгөөд уначихсан юм. Гэтэл аав хөтөлж аваачаад сэтгүүлчийн ангид оруулчихсан. Сэтгүүлч гэдэг бол өдөр болгон өөр, өөр хүнтэй уулзаж ярилцдаг, тал талын мэдлэгтэй, мэргэжилтэй болдог. Сэтгүүлч хүн ямар ч салбарт ажиллах чадвартай болж байдаг, аппаратаа үүрээд өөрөө зургаа авчихна, ямар ч хүнтэй сайхан яриа өрнүүлчихнэ. Утга, уран зохиолын маш олон чадварыг эзэмших болдог, хэлний өндөр түвшний мэдлэгтэй бол бүр давуу тал болно. Тэгэхээр аав минь үүнийг мэдээд их гоё мэргэжил эзэмшүүлж гэж боддог.

Л.Галмандах багш шавь нарын хамт

-Та нэг удаа аавын минь дуунуудаас сурах бичигт оруулаагүй байдаг юм байна гэж ярьсан байна лээ. Уг нь Түмэнжаргалын, Галмандахын дууг давах хүүхдийн дуу сүүлийн үед гараагүй байлтай шүү дээ?

-Хүүхэд, хүүхдийн насны онцлогт тохирсон үг, аялгуу их чухал юм байна. Орчин цагийн зарим дуунууд яг хүүхдийн философи, үйл хөдлөл, онцлогт тохироогүй байдаг. Интернэт хөгжөөд орчин цагт хүүхдүүд англи дуу сонсож өсч байна. Яагаад гоё аялгуутай, хүмүүжлийн ач холбогдолтой монгол дуунуудыг орчин цагийн хүүхдүүдийн онцлогт тохируулаад гаргаж болохгүй гэж. Ганцхан манай аавынхыг оруул гэж байгаа юм биш. Өөр ч хуучны сайхан хүүхдийн дуунууд бий. “Мөнгөн хонхны дуу” гээд хүүхдийн шилдэг дуунуудын 3 боть сайхан ном ч бий. Манай урлаг соёлын судалгааны тал орхигдсон юм шиг санагддаг. Дуу хөгжмөөр хүмүүжүүлэх урлагийн боловсрол юу болж байгаа юм бол. Бага ангийн сурах бичигт аавын дуу байдаггүй юм байна лээ. Гайхсан шүү.

-Хүүхдийн баяр танай гэр бүлийн хувьд чухал баяр биз?

-Аав маань есдүгээр сарын 1-н, зургадугаар сарын 1-нд гэртээ байхгүй, үргэлж тоглолттой байна. Нийтдээ 10 ширхэг жижгэвтэр ном гаргасан байдаг. Номууддаа бидний нэрийг оруулж, бүтээл хийж баярлуулдаг байсан. Аав биднийг зодох байтугай загнахгүй, муухай харахгүй, аавын хувьд муу хүн гэж байхгүй. Шавь нар нь толгой дээр нь суух нь уу гэлтэй, үймүүлж байхад юу ч хэлэхгүй “За тоглоё, дуулъя” гээд л хөгжимдөөд эхэлнэ. Хүнийг муулах занд их дургүй. Хэнийг ч битгий муулж бай гэдэг. Аливаа зүйлийн гэрэл гэгээтэй, хамгийн сайхан талыг нь л хардаг гэгээлэг хүн байлаа.

-Олон найзтай биз?

-Яруу найрагчид, хамт ажиллагсадтайгаа найз. Цэвэрлэгчтэйгээ, жижүүртэйгээ, бүх хүнтэй найз.

-Таны ээж хаанахын хүн бэ?

-Ээж баруун хязгаар ховд аймгийн Дарви сумын гаралттай Д.Рэгзэдмаа гэж хүн. Харин аав маань Зүүн хязгаарынх. Аав “Та нар бол Монголын баруун, зүүн хязгаараас төрсөн жинхэнэ оргиналь цусны хүүхдүүд шүү” гэдэг байсан. Ээжид зориулж “Гангар цагаан сутай” гээд ээжийн нутгийн тухай дуу хийсэн. Аавын минь том бахархал бол 1980-аад оны эхээр бага ангийн хүүхдүүдийнхээ дунд би би гэж чуулга, дунд ангийнхны дунд Оддын ирээдүй, ахлах ангийнхны дунд Нарны дуулал хамтлагтай байсан. Энэ хамтлагуудаар дамжин олон сайхан уран бүтээлчид төрөн гарсан байдаг. Үеийн үед хамтлагт нь дуулж хөгжимдөж, ааваар минь урлагийн хичээл заалгаж байсан олон шавь бий. Шавь нар нь сангийн маань үйл ажиллагаанд оролцоод, өөр өөрийнхөө чадах зүйлээрээ тусалж дэмжвэл бид баяртай байх болно.

Боловсрол телевизээс зохион байгуулдаг “Яг түүн шиг 2018” шоу энэ сарын 6-наас үзэгчдэд хүрч эхлэх гэж байна. Гурав дахь жилдээ зохиогдож байгаа уг шоуны оролцогч, “A-sound” хамтлагийн ахлагч, дуучин Ц.Тэмүүлэнтэй ярилцлаа.

---

-“Яг түүн шиг” шоунд оролцох санал тавихад танд ямар сэтгэгдэл төрсөн бэ?

-Эхлээд шууд “Тийм, үгүй” гэж хэлэхэд хэцүү байсан. Эргэлзээтэй. Тэгээд гэр бүлийнхэн болон найз нөхдөөсөө асууж, зөвлөлдсөн. Тэдний маань бараг 90-ээд хувь нь “Шоунд ор” гэж зөвлөсөн. Ингээд л бодож бодож байгаад оръё гэж шийдсэн.

-Шоунд орох шийдвэрээ гаргах мөчид юу бодогдов. Өөрийгөө ялж байгаагаар төсөөлж чадсан уу. Өнгөрсөн жилийн хувьд жүжигчин Т.Бархүү үнэхээр чадварлаг байж, гайхалтай нүүр, дүр хувиргалтыг гаргаж ялалт байгуулсан шүү дээ?

-Шийдээ хэлэнгүүтээ л “За байз, би чинь ямар хүмүүстэй өрсөлдөх билээ. Хэн хэн оролцож байгаа бол” гэж бодсон шүү. Түрүү жилийнх дээр Т.Бархүү үнэхээр шуугиулж чадсан. Хэрвээ тийм хүмүүс ороод ирвэл надад боломж байх уу, үгүй юу гээд л эхлээд эргэлзээтэй зүйлүүдийг тооцоолсон л доо. Гэсэн ч эргэн тойрныхон маань намайг энэ шоунд орох шийдвэр гаргахад хамгийн их нөлөөлсөн гэх үү дээ.

-Оролцогч бүр өөрийн гэсэн давуу талтай. Таны хувьд дуучин хүн болохоор дуулалт болоод хэлний мэдлэгийн тал дээр асуудал гарахгүй байх. Та дүр гаргаж, жүжиглэхдээ хэр вэ?

-За даа, наадах чинь л хамгийн хэцүү нь. Би дуу дуулдаг хүн. Янз бүрийн ковер, гадаад дуу дуулдаг. Тэр нь миний давуу тал болно. Дуулалтын тал дээр гайгүй байх. Харин жүжиглэлт, бүжиг бол бараг амьдралдаа хийж үзээгүй зүйл гэж хэлж болно. Гэхдээ за яадаг юм, залуу байгаа дээрээ өөрийгөө сорьё, дараа нь үзэхэд ч дурсамжтай. Амьдралд дахиж ийм боломж олдохгүй байлгүй. Нэг удаагийн ийм завшааныг алдаад яах вэ гэж бодсон болохоор ямар ч байсан жүжиглэлт, бүжиг дээрээ хамаг хүчээ зориулна.

-Эрэгтэй оролцогчдод эмэгтэй дүр таарвал илүү оноо аваад байх шиг байдаг шүү. Ийм дүр таарвал яах бол?

-Эмэгтэй хүний дүрд хувилна гэдэг хэцүү. Жүжигчин хүний хувьд өмнө нь эмэгтэй дүр бүтээж байсан бол илүү ойрхон байж магадгүй. Миний хувьд айж байсан зүйл бол эмэгтэй хүний дүрд ороод бүжиглэнэ гэдэг том даваа. Хийвэл бүү ай, айвал бүү хий гэдэг дээ. Нэгэнт орсон юм чинь өөрийгөө сорьж үзнэ ээ.

-Өнөө жилийн оролцогчдын хувьд насны хувьд ойролцоо шижигнэсэн залуус байна. Жинхэнэ гал гарсан өрсөлдөөн гарах байх гэж таамаглаж байна?

-Тийм шүү. Биднийг уулзуулахад заримыг нь зүс мэдэхээс сайн таньдаггүй хүмүүс байсан л даа. Жүжигчин Тэмка (“Эмоци” хамтлагийн жүжигчин О.Тэмүүжинийг хэлэв.сурв)-г хараад “За энэ хамгийн хүчтэй өрсөлдөгч юм байна” гэж бодсон. Бас дуучин, ая зохиогч Б.Нацагдорж, “Sweetymotion” хамтлагийн дуучин Г.Сүндэрмаа гэж хүчтэй өрсөлдөгч байна. Загвар өмсөгчдийн хувьд дуулалтыг нь сайн мэдэхгүй юм чинь таамаглах аргагүй байсан. Тэмкаг л хамгийн мундаг өрсөлдөгч юм даа гэж бодсон. Дуулдаг, бүжиглэдэг, жүжиглэдэг. Бүх шид нь бүрэлдчихсэн хүн.

Энэ шоу үзэгчдэд нэлээн удаан хугацааны туршид хүрдэг. Хэдийгээр өрсөлдөөн явж байгаа ч бид нэг баг болж чадаж байгаа. Өрсөлдөх ёстой ч хүмүүст сонирхолтой, сонин шоу үзүүлэх нь л хамгийн чухал.

-“Яг түүн шиг” монголчуудын тэсэн ядан хүлээдэг шоу болжээ?

-Намайг энэ шоунд оролцох, өрсөлдөж чадах оролцогч гэж урьсан “Боловсрол” телевизийн хамт олондоо баярлалаа. Үзэгчдэд хэлэхэд, миний хувьд хийж үзээгүй юмнуудаа хийж үзэж, маш их зориг гаргаж байгаа. Төдий чинээгээрээ сонирхолтой байх болов уу. Чадах чинээгээрээ хичээж байгаа болохоор уйтгартай байна гэж байхгүй гэдэгт итгэлтэй байна.

-Шоуны нүүр хувиргалт гэж нүсэр ажил байдаг юм шиг байна билээ?

-Их хэцүү юм билээ. Ганц хиймэл хумс хийхэд л асар их ажиллагаа ордог юм билээ. Би шоуны үеэр сахлаа хусуулах шаардлага гарсан л даа. Сахлаа ерөөсөө хусч байгаагүй. Сахлаа хуссан минь маш том золиос болсон (инээв). Тэрнээс болж бараг л “Энэ шоунд дэмий ч оров уу” гэж эргэлзсэн шүү. Одоогоос 11, 12 жилийн өмнө сахлаа нэг удаа авч байсан байх. Тэрнээс хойш сахландаа гар хүрээгүй байсан юм. Сахлаа авахуулсан чинь өөрийгөө танихгүй шахуу юм болсон шүү (инээв).

-Танай “A-sound” хамтлагаар сонин сайхан юутай. Шинэ уран бүтээл хийхгүй нэлээд удчихав уу даа?

-Манай хамтлаг шинэ цомог гаргаагүй удчихлаа. Дөрөв, таван жил болчихож. Саяхан шинэ цомгийнхоо ажилд орж эхний хоёр дуугаа цацаад эхэлчихлээ. Өнөө жилдээ багтаад найман дуутай шинэ цомог гаргахаар ажиллаж байгаа. Дуунууд маань бэлэн болчихсон ч эцэслэж хийгээгүй байна. Дундуур нь би энэ шоунд ороод цомгийн ажил түр завсарлачихаад байна.

-Таныг эмч мэргэжилтэй гэж сонссон?

-Би 2007 онд Анагаах ухааны их сургуулийг төгссөн. Ерөнхий мэргэжлээр төгссөн ч мэргэжлээрээ ажиллаагүй. Эмч мэргэжлээ хаясан гэж хэлж болно.

Зургадугаар курсээсээ “А-sound” хамтлагтаа дуулж эхэлсэн. Тэрнээс хойш дуу хөгжмөөрөө л тасралтгүй явж байна. Хажуугаар нь киноны хөгжим, дууны ажил хийж байгаа.

-Энд тэнд явж байхдаа тариа дусал хийх зэргээр эмнэлгийн анхан шатны тусламж үзүүлчихдэг биз дээ?

-Дусал, тариа зэргээ хийчихнэ л дээ. Харин нарийн ширийн юмаа би одоо мэдэхгүй байх. Хүний эрүүл мэнд, эмчийн ажил гэдэг чинь түвэгтэй шүү дээ. Их хариуцлагатай ажил болохоор дур мэдэн хийх боломжгүй. Арваад жил болчихсон болохоор нэлээд төсөөрчихсөн байх. Анхан тусламжийн ойр зуурын юмнуудаа бол хийчихнэ ээ.

-Багаасаа дуулдаг хүүхэд байв уу?

-Зургадугаар курст байхад минь “А-sound” хамтлаг байгуулагдсан. Түүнээс өмнө би “1060” хамтлагт дуулдаг байсан. Тухайн үед уран бүтээл хийе гээд зүтгээгүй, зүгээр л бааранд дуулдаг байсан юм. 2002 оноос гитар тоглож сурсан. Хүүхэд байхдаа дуулдаг л байсан. Хүмүүсийн өмнө дуулж чаддаггүй, хүнгүй газарт л дуулдаг ичимхий хүү байлаа. Нууцаар дуулдаг байлаа. Хүн байхгүй бол хаана ч хамаагүй дуулдаг байсан юм (инээв). 2006 оноос урлагт сэтгэл зүрхээ зориулж тасралтгүй ажиллаж явж байна.

-Урлагийн, тэр дундаа дууны шоунууд их гарч байгаад шүүмжлэх хүмүүс их бий. Танин мэдэхүй, шинжлэх ухааны чиглэлийн шоу үгүйлэгдэж байна гэцгээдэг. Та үүнд уран бүтээлч хүний хувьд ямар бодолтой явдаг вэ?

-Бүх юманд харьцаа байх хэрэгтэй. Нэг юм ихдэх нь дэмий л дээ. Тэр талаас нь харвал тийм байж болох юм. Дууны тэмцээн их болж байгаа ч муусаад байх нь ч юу байх вэ дээ. Юм баланстай байх хэрэгтэй. Бусад төрлийн шоу хийх хэрэгтэй л байх.

Уншигчдадаа хандаж хэлэхэд, миний хувьд бүх хүч авьяас, чадлаа зориулж энэ шоунд оролцоно. Бусад оролцогчид маань ч тийм сэтгэлээр өрсөлдөж байгаа. Тийм болохоор “Яг түүн шиг” шоу та бүхнийг уйдаахгүй, сонирхолтой байна гэдэгт итгэж болно.

Зохиолч Сорогдогийн Жаргалсайханы “Чингис хааны нууц түүх” роман одоогоос олон жилийн өмнө хэвлэгдэн гарахдаа уншигчдын анхаарлыг гойд татаж байсан билээ. Энэ ном нь Чингис хааныг хувь хүнийх нь хувьд хувьчлан амилуулж, тэрхүү хувь чанар нь түүхэн үйл явдлын дунд хэрхэн алдаж эндэж, унаж босч байгааг уран сайхны аргаар үзүүлсэн ном юм. Энэ номд тайлагдашгүй оньсого мэт гайхамшигт түүхийг бүтээсэн Чингис хааны амьдрал, тэмцлийг тун өөр, хурц, бахархмаар, заримдаа бүр зэвүүцэж, үзэн ядаж, дур гутмаар ч гэмээр өөр өнцгөөс харуулж чаджээ. Ингэхдээ уншихад тун амттай болгож Чингис хааныг магтан дуулахдаа биш, хувь хүнийх нь өөрийн давуу болон сул талууд, дотоод шунал тачаал, алдаа эндлийг нь нууж хаах зүйлгүйгээр энгийнээр гаргаж чадсан нь уншигч миний хувьд сонирхолтой санагдсан. Зөвхөн Чингис хааныг ч бус Хасар, Жамуха, Бөртэ, Өэлүн эх гээд бүх л дүрүүдийг “Монголын нууц товчоо”-нд дүрслэгдээгүй оньсого мэт үлдсэн бүхнийг нөхөн шаглаж, уран сайхны халилыг гамгүй хэрэглэж уншигчдад түүхийн туйлын үнэн мэт сэтгэгдэл төрүүлэхүйц бичжээ. Сэтгэл зүйн өнцгөөр бичигдсэн энэхүү роман нь “Бөртэ”, “Жамуха”, “Тэв тэнгэр”, “Өэлүн”, “Хасар”, “Хулан”, “Зүчи”, “Боорчи”, “Тэмүжин” гэсэн эрдэнийн есөн бүлэгтэй. “Монголын нууц товчоо”-ны гол дүр гэгдсэн эдгээр хүмүүсийн зан чанар, үйл хэрэг, үзэл бодол нь нэгдэн нийлж байж Эзэн богд Чингис хаан урган төлжсөнийг цогцлоон дүрсэлсэнд “Чингис хааны нууц түүх” романы гол ололт юм гэж романы өмнөтгөл үгийг бичсэн Утга зохиол судлаач, доктор Ү.Хүрэлбаатар бичжээ. Тус романд эр, эмийн ёсны харилцааны талаар ичгүүр сонжуургүйгээр гэмээр дүрслэл олонтаа гардаг. Тухайлбал, “Бөртэ хатныг дур ханахдаа ухаан алддаг гэж оношлон Бөртийн ийм тачаангуй ааш Тэмүжинд туйлын их таалагдаг бөгөөд түүнийг хүссэн үедээ чих, хүзүүг нь халуун амьсгалаараа сэрвэгнүүлэн “хоёулаа үхэж тоглох уу” гэж шивнэдэг болжээ. Дур ханаад ухаан алдан унасан үзэсгэлэнт залуу эхнэрээ ширтэн суух шиг аз жаргал Тэмүжинд байсангүй” гэх мэтээр өгүүлсэн нь бий. Тэмүжин нэг хатныхаа өвөрт нөгөөг хүсэмжлэн бодох болж, Есүгэн хатанд саатах байснаа Бөртэтэй хонох болсон, мөн гурван хүн цэнгэн жаргаж буй зэргээр ор хөнжлийн асуудлыг нь нүүр улайтал бичсэн нь романы тухай шүүмжийн гол байны нэг болдог гэдгийг нь бас дурдах нь зүйтэй болов уу. Уншигчдын хүртээл болоод арав гаруй жилийг үдэж буй ч өнөөдрийг хүртэл эрэлт ихтэй, үнэлгээ өндөртэй хэвээр байгаа “Чингис хааны нууц түүх” романаас уншигч та энэ үнэн болов уу гэх асуултыг өөртөө тавин байж шимтэн уншихаар дүрслэлийн хэтрүүлэг хийгээд хувь хүний дотоод зан төлөв, бодролыг яг дэргэдээс нь харж буй сэтгэгдэл төрөн байж нэг амьсгаагаар л уншчих биз ээ. Дашрамд дурдахад 2008 онд уг зохиолоор найруулагч, урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Л.Эрдэнэбулган “Үхэж үл болно Чингис хаан” уран сайхны киног олны хүртээл болгож байсныг нь дурдъя.