Month: May 2018

Өчигдөр Монголын хэвлэлийн хүрээлэнд “Монголын хэвлэл мэдээлэл-Өнөөдөр” мониторингийн 19 дэх жилийн тайланг танилцууллаа. Тухайн тайланд 2017 оны хэвлэл мэдээллийн маш нарийн тоон мэдээлэл багтжээ. Тухайлбал, 2017-2018 онд үйл ажиллагаа явуулж байгаа хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудын бүрэн мэдээлэл, хаяг, холбоо барих утас зэрэг нь багтжээ. Мөн тус хүрээлэн өнгөрсөн лхагва гаригт хэвлэлийн тав дахь засаглалын тухай гадаад, дотоодын мэргэжилтнүүдийг оролцуулсан сонирхолтой хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан юм. Энэ тухай Монголын хэвлэлийн хүрээлэнгийн гүйцэтгэх захирал М.Мөнхмандахтай ярилцлаа.

---

-Өнгөрсөн лхагва гаригт та бүхэн хэвлэлийн тав дах засаглалын тухай танилцуулсан. өнөөдөр (өчигдөр) “монголын хэвлэл мэдээлэл” тайлангаа танилцууллаа?

-Тийм ээ. Өнөөдөр монголчуудад танил биш хэвлэлийн тав дахь засаглалын тухай ойлголтыг иргэд болон улстөрчдөд таниулах нь тулгамдсан асуудал болоод байна.

-Яагаад?

-Нийгэм хөгжихийн хэрээр техник технологийн дэвшил хүн бүрт үзэл бодлоо илэрхийлэх боломж олгож байгаа нь эерэг болон сөрөг олон нөлөө үзүүлэх болсон. Энэ бүхэнд хэрхэн зохицох талаар хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан.

-Бидэнд хэвлэлийн дөрөв дэх засаглал маш танил. Харин хэвлэлийн тав дахь засаглалын тухай ойлголт алга?

-Шүүх засаглал, хууль тогтоох байгууллага, гүйцэтгэх засаглал хуулийн хүрээнд үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа эсэхийг хянадаг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг бид дөрөв дэх засаглал гэж үздэг. Харин тав дахь засаглал гэдэг ойлголт сүүлийн жилүүдэд дэлхийд нэлээн түгээмэл болсон. Өнөөдөр сошиал хөгжсөнөөр хэн ч нийгэмд үзэл бодлоо хүргэх боломжтой болсон. Энэ нь зөвхөн нийгэмд биш. Шийдвэр гаргагчдад үгээ хүргэх боломж олгож байгаа юм. Үүнийг л тав дах засаглал гэж нэрлээд байгаа. Тав дахь засаглал дөрөв дэх засаглалтай адил хэмжээнд асуудлыг нийгэмд хүргэх чадвартай болсон.

-Тав дахь засаглал манай улсад ямар түвшинд байгаа юм бол?

-Иргэд сошиалаар өөрсдийн хэмжээнд олны анхааралд хүргэхийг оролдож байна.

-Жишээлбэл?

-“Утааны эсрэг аав, ээжүүдийн хөдөлгөөн”, “Бэлгийн хүчирхийллийн эсрэг тайван жагсаал” гэх зэргээр хөдөлгөөнүүд үүсч байна. Гэхдээ нөгөө талдаа хуурамч мэдээлэл түгээж нийгмийн эсрэг турхирах, элдэв бусармаг зүйлд уриалах боломж бас нээлттэй байгааг мартаж болохгүй. Сошиалын нэг онцлог нь алив нэг зорилготой хуурамч мэдээлэл үү, хувь хүний дүрээр аль нэгэн байгууллага сурталчилгаа хийж байна уу, эсвэл үнэхээр хувь хүн өөрийн итгэл үнэмшлээр үзэл бодлоо бичээд байна уу гэдгийг ялгах аргагүй. Бид өнөөдөр тав дахь засаглал гэж шуугихын зэрэгцээ иргэддээ сошиалд соёлтой хандах боловсролд сургах хэрэгтэй байгаа юм.

-Дэлхийн түвшинд сошиалын хэрэглээ ямар байгаа бол?

-Дэлхийн хэмжээнд судалгаа явуулдаг “Фрийдом хауз” байгууллагын 2018 оны судалгаа гарсан. Тайлант хугацаанд улс орны Засгийн газрууд интернэтийн хэрэглээг хязгаарлах оролдлого нэмэгдсэн. Засгийн газар энэ хэрэглээг хязгаарлах гэж оролдож байгаа нь зарим талаараа иргэдээ мөн нийгмийн аюулгүй байдлыг хангах оролдлого гэж үзэж болно.

Санаатайгаар худлаа мэдээ цацах, аливаа асуудлаас анхаарлыг холдуулах зэрэг оролдлого хийхдээ төлбөртэй мэдээллийг иргэдийн сэтгэгдэл хэлбэрээр тараадаг хэлбэр үүссэн. “Фрийдом хауз”-ын 60 оронд хийсэн судалгаанд 30 оронд төлбөртэй сэтгэгдлүүд байгаа нь илэрсэн. 2017 онд 18 оронд болсон сонгуульд нийгмийн сэтгэхүйд сошиал ашиглан буруу мэдээлэл түгээж нөлөөлсөн гэдэг судалгаа гарсан.

Мөн өсвөр насныханд асар их сөрөг нөлөө үзүүлж байгаа тухай ярилцсан. Энэ бүхнийг хэрхэн зохицуулах талаар бид хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан. Мөн өнөөдөр тав дахь засаглалын тухай ойлголтыг нийгэмд, шийдвэр гаргагчдад өгөх зорилготой.

-“Монголын хэвлэл мэдээлэл- Өнөөдөр” тайланд ямар өөрчлөлт гарав?

-Монголын хэвлэлийн хүрээлэнгээс 1999 оноос эхлэн өнөөг хүртэл жил бүр хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн статистик судалгааг гаргаж байна. Энэ удаа өнгөрсөн оны тайланг гаргаж байгаа. Тайланд хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл төрөл бүрээр ямар өөрчлөлт гарсан. Боловсон хүчний өөрчлөлт, өдөр тутам, долоо хоног тутмын борлуулалт захиалгад ямар өөрчлөлт орсон зэрэг нарийвчилсан статистикийг гаргадаг.

-Ямар нэгэн онцгой өөрчлөлт гарсан уу?

-Сүүлийн таван жилийн турш хэвлэл мэдээллийн тоо буурч байгаа. Уламжлалт мэдээллийн хэрэгсэл буюу телевиз, сонин, сэтгүүл, радиогийн тоо буурч байна. Харин сайтуудын тоо нэмэгдэж байна. Тэр дотроо радиогийн тоо огцом буурч байна.

-Яагаад?

-Зах зээл багатай учраас санхүүгийн асуудалд орж байгаа байх. Сүүлийн гурван радиогийн тоо жил бүр арваар буурсан. Өнөөдөр 21 аймгийн арав нь радио байхгүй. Сэтгүүл, сонинууд цахим хэлбэрт шилжих нь нэмэгдэж байна. Өнгөрсөн онд 13 сэтгүүл цахимаар унших боломжтой болсон.

-Иргэд ямар мэдээллийг илүү сонирхож байгаа судалгаа байдаг уу?

-Бий. Монголын хэвлэлийн хүрээлэнгээс жил бүр хэрэглэгчдийн судалгааг явуулдаг. Судалгаагаар хэвлэл мэдээллийн ямар хэрэгслийг, ямар төрлийн мэдээллийг сонирхож байгааг тогтоодог. Дэлхий нийтийн сонирхдог жишиг байдаг. Ер нь нийгэм улс төр, эдийн засгийн мэдээ, боловсрол, хөгжөөнт нэвтрүүлэг илүү сонирхдог гэдэг. Гэхдээ бодит байдал дээр эхний ээлжинд цаг үеийн мэдээлэл, дараа нь кино, спорт, цэнгээнт нэвтрүүлэг орж байгаа юм.

-Харин манайд…

-Яг адил-хан. Телевизээр хамгийн их үздэг зүйл нь мэдээллийн хөтөлбөр дараа нь кино, шоу, цэнгээнт нэвтрүүлэг орж байна. Хэрэв энэ байдлаараа цааш үргэлжилбэл мэдээллийн хэрэгсэл маань зугаа цэнгээний мэдээллийн хэрэгсэл болж хувирна. Үүнийг арилжааны хэрэгсэл гэж үздэг. Өөрөөр хэлбэл хөнгөн хэлбэрийн нэвтрүүлгүүд санхүүжүүлэгч болж хувирч байгаа юм.

-Юу муу гэж?

-Мэдээллийн хэрэгсэл өөрөө нийгмийн өмнө хариуцлага хүлээдэг нийгмийг мэдээллээр хангах, гэгээрүүлэх үүрэг хүлээдэг. Энэ бүхэн байхгүй болно.

-Өдөр тутмын сонинуудын байдал ямар байна?

-Цаасан сонин сайн менежмэнт хийж чадвал ойрын арван жилд оршин тогтнохоор барахгүй, захиалга нэмэгдэх боломжтой. Гэхдээ дэд бүтэц гэх мэтийн асуудал бий.

-Хэвлэлийн хүрээлэнгээс сонинуудын судалгааг тогтмол гаргаж олон нийтэд зарладаг…?

-Тийм ээ, судалгаа хийж эхэлсэн цагаас өнөөг хүртэл Монголын өдөр тутмын сонинуудыг “Өдрийн сонин” тэргүүлсээр байгаа.

УИХ-ын гишүүн, Өргөдлийн байнгын хорооны дарга М.Оюунчимэгтэй ярилцлаа.

-Өнөөдөр (өчигдөр) Дэлхийн хэвлэл эрх чөлөөний өдөр тохиож байна. Та сэтгүүл зүйн салбарт олон жил ажилласан. Монголд хэвлэлийн эрх чөлөө байна уу. Өмнө нь та сэтгүүл зүйн салбарынхаа гал тогоонд байсан. Одоо төрийн түшээ болсон. Ажиллаж байсан салбараа эргээд харахад ямар байна вэ. Манайхан бол хагас эрх чөлөөтэй гэж ярьдаг?

-Намайг сэтгүүл зүйн салбарт ид ажиллаж байсан үеийг бодоход өнөөдөр хэвлэлийн эрх чөлөө улам хумигдаж байна. Хэвлэлийн эрх чөлөө гэдэг зүйлийг мэргэжлийн сэтгүүл зүйд илүүтэй хамаатуулан хэлж байгаа юм шүү.

Байгууллага бүр өөрийн дотоод журамтай. Тэр журмаараа хэвлэлийнхэнд нээлттэй мэдээлэл өгөхгүй, гэрэл зураг авахуулахгүй, дотогшоо нэвтрүүлэхгүй гэдэг. Уг нь “Өдрийн сонины сэтгүүлч Энхболд байна аа” гэж хэлээд, хэнээс ямар мэдээлэл авах хүсэлтэй байгаагаа тайлбарлаад шууд нэвтрэх эрхтэй. Харамсалтай нь өнөөдөр бүх л зүйл хаалттай болж байгууллагын дотоод журмаар зохицуулсан гээд хаалт хийчихдэг болсон. Ийм байж болохгүй.

Тухайлбал, АНУ-д 100 жилийн өмнө Үндсэн хуулиндаа хэвлэл, мэдээллийн эрх чөлөөг Үндсэн хуулийн дагуу суурь болгон явна гээд суулгаад өгчихсөн. Тиймээс ямар ч албан байгууллагын дотоод журам нөлөөлдөггүй. Маргаан үүслээ гэхэд Үндсэн хуулиараа л шийддэг. Гэтэл манайд тийм биш. Тэр утгаараа Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж мэргэжлийн байгууллагын эрх чөлөөг нээсэн, ажиллах боломжоор хангасан хууль гаргах цаг болсон. Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хууль 1998 онд батлагдсанаас хойш бараг салхи орсонгүй. Өмнө нь Т.Баасансүрэн даргын үед Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэл маш сайн ажиллаж ирсэн. Өнөөдөр мэргэжлийн сэтгүүлчдийн байгууллага маань хүчтэй, Үйлдвэрчний эвлэлүүд нь сайн ажиллах хэрэгтэй. Хэвлэл мэдээллийн холбоод нэгдэж, мэргэжлийн хүмүүсийн нүдээр харж байгаад Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийн төслөө бэлдээд Их хуралд өргөн барьчихмаар байна. Их хуралд хэвлэл мэдээллийн салбараас төрсөн түшээд нэлээд бий. Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулахад шаардлагатай гэвэл Их хуралд лобби бүлэг байгуулаад явбал орох гишүүд ч байгаа. Энэ боломжоо бид ашиглах ёстой. Хэвлэл мэдээллийнхэн маань өөрсдөө санаачилгатай байх хэрэгтэй. Ленинградын Их сургуульд таван жил сэтгүүл зүйн мэргэжлээр суралцаж, Дойче веле телевиз, АНУ-д очиж мастер хамгаалсан мэргэжлийн сэтгүүлчийн хувьд энэ салбараа маш их хайрлаж, харамладаг.

Эрүүл нийгэм хөгжихөд хэвлэлийн эрх чөлөө хамгийн чухал. Гэтэл манайд хэвлэлийн эрх чөлөө хумигдаад байна гэдэг чинь авлигад хэт автсан, бүлэглэлд орсон, нийгмийн ялгаа хэт гаарч байгаа нь эрүүл сэтгүүл зүй дутагдаж буйн нэг илрэл. Ардаа асуудалтай, хуулийг гууль болгосон нөхдүүд хэвлэлийнхнээс эмээдэг. Тиймээс аль болох хэвлэлийн эрх чөлөөг хааж, боомилох тухай ярьдаг. Асуудал дэвшүүлж үнэнийг ил болгох, гутаан доромжлох, гүтгэх гэдэг тусдаа ойлголтууд. Сэтгүүлчид маань үүнийг мэргэжлийн түвшинд ялгаж гаргаж ирэх ёстой.

-Сошиал, сэтгүүл зүйг холих болсон. Сэтгүүлчид сайн, муугаараа дуудуулаад эцсийн мөч хүртэл зүтгэж, мэдээллийн үнэн зөвийг тогтоохын тулд ажилладаг. Сэтгүүлчдийг буруутгаж байгаа нэг шалтгаан нь мэдлэг, боловсролын асуудал байна…

-Маш чухал зүйлийг та асуулаа. Мэдлэг боловсролоо дээшлүүлэх, тэр хүмүүсийн өмнө асууж буй асуулт, бичиж буй нийтлэл, нэвтрүүлгээрээ ялгарах ёстой. Хойно оюутнууд үнэгүй сурдаг байсан даа. Хамгийн сүүлчийн цэрэг нь би. Надаас хойш төлбөрөө төлж сурдаг болсон. Тиймээс суралцах боломж дутмаг болж эхэлсэн. Мэдлэг, боловсрол нимгэнээсээ болоод сэтгүүлчдийн нэр хүнд унаж байгаа тал бий. Үүн дээр дөрөөлөн тэс хөндлөнгийн хүмүүс орж ирж, сэтгүүл зүйн гурван сарын курст сурч сайт байгуулан, тэрний, энэний хэвлэлийн ажилтан гээд салбарын нэр хүндийг гутаагаад явж байна. Хэвлэл мэдээллийн байгууллага редакцитай байна гэдэг хамгийн чухал. “Өдрийн сонин” гэж маш том гал тогоо редакци бий. МҮОНРТВ гэдэг байгууллага нь байгаа гэх мэтчилэн редакцитай газруудад редакцийн соёл илүү төлөвшсөн байдаг. Гэтэл тийм биш хүмүүс олширсон. Хуульчид шалгуур давж өмгөөлөх эрх авдаг шиг сэтгүүлчдийг мөн шалгууртай болговол сэтгүүл зүйн орчин өөрчлөгдөнө. Сэтгүүлчдийн цалин нэмэгдэх, хэвлэлийн байгууллагуудын санхүүжилтийг өргөтгөх боломжууд бий. Эрүүл сэтгүүл зүйг хөгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлнэ гэсэн газрууд байдаг. Тиймээс бид нэгдээд орох ёстой. Мэргэжлийн шалгалт өгдөг газар, зөвлөлийг бий болгомоор байна. Би Фридрих Эбертийн сангийнхантай уулзсан. Германд өнгөрсөн оны аравдугаар сараас Цахим зохицуулалтын тухай хууль хэрэгжиж эхэлсэн. Сэтгүүлч хардах эрхийнхээ хүрээнд асуудал дэвшүүлэн бичсэн нийтлэлийг нь зөрчил гээд хуулийн байгууллагатаа өгч хэвлэлийн байгууллагын үйл ажиллагааг зогсоох гэсэн оролдлого гарч байна гэсэн шүүмжлэл явж байгаа юм билээ. Нөгөө талаасаа Үндэсний аюулгүй байдалд нөлөөлсөн, өрсөлдөгчөө огт үндэслэлгүй гутаан доромжилсон зүйлсийг яаж ялгах вэ гэдэг дээр шүүмжлэл өрнөж байгаа юм байна. Бид ч гэсэн энэ зүйлийг ярьж байгаа. Тиймээс бид мэргэжлийн гэдэг зүйлээ сайн зааглаж оруулж өгөх хэрэгтэй байгаа юм. Сэтгүүлчдийг бэлтгэх тал дээр анхаарах цаг болсон. Ёстой л төрмөл авьяасаараа явж байна шүү дээ. Сэтгүүлчид маань үргэлж бусдын төлөө гүйдэг шигээ өөрсдөдөө хааяа ч болов цаг зав гаргаж байх хэрэгтэй. Манайхан машинд нь л анхаараад байдгаас биш, машиныг жолоодож яваа сэтгүүлч, техникийн ажилчдаа анхаарахаа больсон. Энэ хүмүүс мэргэшсэн чадварлаг байж салбар эрүүл, хүчтэй байна. МСНЭ, хэвлэлийн байгууллагууд хүмүүсээ мэргэшүүлэх, санхүүгийн тал дээр бие даасан байх тал дээр нь хамтдаа анхааръя. Ингэсэн тохиолдолд бид салбараа хүчтэй байлгаж чадна.

-Сэтгүүлч баримт гаргаад бичихээр байгууллага, хувь хүний нууцад халдлаа гэдэг. Тэгээд сэтгүүлчийг хоёр сая, байгууллагыг 20 сая төгрөгөөр торгодог. Хуучин шүүхээр орж асуудлаа шийддэг байсан бол Зөрчлийн хуулиар нэг цагдаа бүхнийг шийддэг болсон. Нэг үгээр хэлбэл цагдаагийн үзэмжээр асуудал явж байна…

-Эрүү, Зөрчлийн хуулийг зайлшгүй эргэж харах ёстой. Хуулиараа сэтгүүлчдийн амыг барих гээд байна. Сошиалаар хуурамч нэр хаягнаас хүн гүтгэх, та Энхболд гэдэг нэрээрээ нийтлэл гаргаж байгаа энэ хоёр тусдаа асуудлыг ялгаж салгаж өгөх ёстой. Тэгэхгүйгээр хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг сошиал мэт ойлгож болохгүй.

Цагдаа, шүүхийнхэн маань өөрсдөө “Энэ хүн гүтгэсэн үү, үгүй юу. Сэтгүүлч мэргэжлийн түвшинд баримттай бичсэн үү, гутаан доромжилсон уу гэдгийг яаж шүүх вэ, хэцүү байна” гэдгийг уулзахад ярьж байсан. Хэвлэлийн зөвлөлд хандаад мэргэжлийн зөвлөгөө өгөөч гэдэг юм байна. Хэвлэлийн зөвлөл нь сэтгүүлчийн бүтээл, редакцийн энэ зөв буруу, үүнийг шийтгэ гэх эрх байхгүй гэдэг тул яалт ч үгүй зохицуулалт хэрэгтэй байна. Хэвлэл мэдээллийн талаар ямар ч мэдлэггүй шүүгч яаж буруутай, буруугүйг ялгаж шүүх юм. Бүр болохгүй бол хуульч сэтгүүлчдийг бодлогоор гаргаж ирэх хэрэгтэй. Зөрчлийн хуулийг засах ёстой.

-Хэвлэлийн байгууллагууд санхүүжилт тун хэцүү байгаа. Зарим хэвлэлүүд хаалгаа барьж байна. Бодлогоор яаж дэмжих ёстой вэ?

-Гурван сая хүн амтай манай улсад 500 гаруй хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл бий. Гэтэл 100 сая хүн амтай улсад телевиз, сонин нийлээд 5-10 байх жишээтэй. Манайд олдохоороо өлдөнө гэдэг шиг хэвлэлийн нэр хүндийг унагаасан байгууллагууд байгаа тул чадалтай нь үлдэх зарчим үйлчлэх ёстой. Амар хялбар аргаар мөнгө олох гэсэн мэргэжлийн бус хүмүүс хэвлэлийн нэрээр үйл ажиллагаа явуулж байгааг буруу гээд байгаа юм. Өдрийн сонин, Өнөөдөр сонин гээд цөөн хэдэн сонин үлдлээ гэхэд тал бүрт тарааж рекламаа өгдөг газрууд цөөн хэдэн хэвлэлдээ өгч, тэр нь хэвлэлийн байгууллагадаа маш том дэмжлэг болно. Өдрийн сонины нэгдүгээр нүүрт ганц мэдээ гаргахад 10 сая төгрөгөөр үнэлж болох тийм боломж байгааг үгүйсгэх аргагүй. Шигшигдээд мэргэжлийн байгууллагууд нь үлдвэл үнэлэмж ч дээшилнэ. Үүнийгээ хуульчилж, журамлаад өгөх хэрэгтэй байна.

Хэвлэл мэдээллийн салбарт ажиллаж байгаа, үзэг нэгт нөхөддөө хэвлэлийн эрх чөлөөний өдрийн мэндийг хүргэе. Үзэг нь хурц, ухаан нь мэргэн, сэтгүүлчид маань чадварлаг, үнэ цэнэтэй байх болтугай.