Categories
мэдээ нийгэм

Цэл залуу тэрбумтан эрхэм

Холбоотой ЗурагДэлхийн хамгийн залуу тэрбумтан Марк Элиот Цукерберг 1984 оны тавдугаар сарын 14-нд Нью-Йорк хотын ойролцоох Уайт-Плейнс хотод сэхээтэн жүүд гэр бүлд мэндэлжээ. Аав нь шүдний эмч, ээж нь сэтгэл судлаач мэргэжилтэй байв. Тэд дөрвөн хүүхэдтэй байсныхоёр дахь нь Цукерберг бөгөөд айлын ганц хүү юм. Дунд сургуульд компьютерийн “Эрсдэл” тоглоомын программ зохиож байв. Тэрээр 2002 онд Харвардын сэтгэл судлалын ангид элсэн орж хичээлийнхээ хажуугаар программын хичээлд суудаг байжээ. Гэвч 2004 онд их сургуулиа орхиж, ангийн нөхөд болох Дастин Московиц, Эдуардо Саверин, Крис Хьюз нарын хамт Фэйсбүүк компаниа байгуулж 2008 онд дэлхийн хамгийн залуу тэрбумтан болсон. Түүний хувийн хөрөнгө 2017 оны 12 сарын байдлаар 72.2 тэрбум ам.долларт хүрсэн байна. Хожим нь түүнд Харвардын их сургуулийн дипломыг нөхөж олгосон юм. Марк Эллиот Цукерберг (англ. Mark Elliot Zuckerberg) нь Америкийн тооцоолон бодох шинжлэх ухааны эрдэмтэн, програм хангамж хөгжүүлэгч, буяны үйлстэн билээ.

Цукерберг Харвардын их сургуулийн диплом авахдаа төгсөгчдөд зориулан хэлсэн үгийн оргил нь “Өөрчлөлт өөрөөс чинь эхэлдэг, Дэлхийн хэмжээний өөрчлөлтийг та бидэн шиг хүмүүс хийдэг юм” гэсэн үг юм.

Харвардын их сургуультай холбоотой миний хамгийн гайхалтай дурсамж нь эхнэр Присциллатай танилцсан явдал. Би “Facemash хэмээх веб сайтаа дөнгөж ажиллуулж эхлээд байлаа. Ингээд удалгүй тэр сайтаас болоод сургуулийн удирдах зөвлөл намайг дуудаж уулзсан юм. Хүн бүр л намайг сургуулиас хөөгдөх нь гэж бодож, эцэг эх хоёр маань ачаагаа баглахад туслахаар ирлээ. Найзууд маань надад зориулж үдэлтийн үдэшлэг хүртэл зохиосон. Харин азаар яг энэ үед би найзуудтайгаа хамт үдэшлэгт орохоор ирсэн Присциллатай танилцсан юм. Харвардын дотуур байрны ариун цэврийн өрөөнд байхдаа би бүх цаг үеийн хамгийн романтик үгийг түүндээ хэлсэн гэж боддог. “Би гурав хоногийн дараа сургуулиас хөөгдөнө. Тиймээс хоёулаа эртхэн болзож эхлэх хэрэгтэй” гэж хэлсэн. Гэхдээ Facemash байгаагүй бол би Присциллатай танилцахгүй байх байсан биз. Тэр минь миний амьдралд хамгийн чухал хүн болохоор та бүхэн Facemash-ийг миний энд сурч байхдаа хийсэн хамгийн чухал зүйл гэж ойлгож болно.

Жонн Кеннеди НАСА-ийн сансрын төвд зочилсон тухай түүхэнд би хамгийн дуртай. Ерөнхийлөгч Кеннеди шүүр барьсан цэвэрлэгч явж байхыг харж л дээ. Тэгээд явж очоод, юу хийж байгааг нь асуухад цэвэрлэгч “Эрхэм Ерөнхийлөгч өө, би саран дээр хүн буухад тусалж байна” гэж хариулсан гэдэг.

Тэгэхээр зорилго гэдэг бид өөрсдөөсөө илүү том зүйлийн нэг хэсэг болж, түүнд хэрэг болж байгаа гэдгээ мэдсэнээр шаргуу ажиллахыг хэлнэ. Зорилго л биднийг аз жаргалтай болгодог.

Би Кирклэндийн жижигхэн өрөөндөө Facebookийг нээсэн шөнийг санаж байна. Тэр шөнө би найз Кан Шин Жиндээ “Харвардынхныг бүгдийг нь холбож чадахаар болсондоо баяртай байна, гэхдээ нэг л өдөр хэн нэгэн бүх дэлхийг холбохыг хүснэ” гэж хэлж байв. Асуудлын гол нь тэр хэн нэгэн нь бид өөрсдөө байж болно гэдгийг би ойлгоогүй явдал юм. Бид зүгээр л оюутнууд байлаа шүү дээ. Юу ч мэдэхгүй, харин асар их нөөц боломжтой технологийн том компаниуд тэр үед байсан. Би тэр компаниуд л энэ ажлыг хийх байх гэж бодож байлаа. Дэлхийг өөрчлөх аргыг нь мэдэж байгаа хэдий ч өөр хэн нэгэн хийнэ гэж та нар бодно. Гэхдээ тийм биш. Харин тэр өөрчлөлтийг хийх хүн нь чи өөрөө. Анх би компани байгуулах тухай огтхон ч бодож байгаагүй. Зөвхөн нөлөөлөхийг л хүссэн юм. Тухайн үед надтай хамт ажиллахаар ирсэн хүмүүсийг би мөн тэгж л бодож байсан болохоор өөрийн зорилгын талаар ярьдаггүй байв. Хэдэн жилийн дараа том компаниуд биднийг худалдаж авахыг хүсэх болсон. Харин бии илүү олон хүнийг холбож чадах эсэхээ мэдэхийг хүссэн. Анх бид News Feedийг нэвтрүүлж байхад дэлхий ертөнцийг таних арга өөрчлөгдөнө гэж бодсон юм. Гэвч бараг бүх хүн л зарахыг хүсэж байлаа. Илүү том зорилго байгаагүй бол гарааны бизнесийн хувьд мөрөөдөл биелсэн л хэрэг энэ байсан. Харамсалтай нь энэ явдал манай компанийг олон хэсэгт хувааж, зөвлөхүүд намайг компаниа зарахгүй бол бүх л амьдралынхаа туршид харамсах болно гэдэг байв. Facebookийг удирдаж явахад хамгийн хэцүү үе энэ үе байсан юм. Би өөрийн хийж буй зүйлдээ итгэлтэй байсан боловч, ганцаардаж байв. Харин энэ олон жилийн дараа би илүү том зорилгогүйгээр юмс ингэж явдаг болохыг ойлгосон. Утга учиртай төсөл хэрэгжүүлж, хүн бүр зорилгынхоо төлөө явж чадах тэгш эрхийг бүтээх тухай, мөн дэлхийг хэрсэн том нийгмийг бүтээх.

Үе үеийн хүмүүст өөрсдийг нь илэрхийлэх тодорхой ажил байдаг. Жишээлбэл саран дээр хүн буулгахын тулд өнөөх цэвэрлэгч тэргүүтэй 300 мянган хүн оролцсон бол олон сая сайн дурынхан дэлхийг саа өвчнөөс салгахын тулд хамтран ажиллажээ.Энэ мэт төсөл зөвхөн тухайн ажлыг хийж байгаа хүнд зорилго болоод зогсохгүй, дэлхий нийтэд бид хамтдаа агуу зүйлсийг бүтээж чадна гэдгийг харуулсан юм. Одоо ийм зүйлийг бүтээх бидний үе ирсэн. Гайхалтай санаа цогцоороо гарч ирнэ гэж байхгүй. Зөвхөн байнга ажиллаж, хичээж байж л илүү ойлгомжтой болдог. Зүгээр эхлэх л хэрэгтэй. Гэнэт л Эврика бий болно гэсэн ойлголт хамгийн аюултай. Бид Эврикагаа олоогүй учраас өөрсдийгөө голж эхэлдэг. Үүнээс болоод л тун гайхалтай санааны учгаас атгасан хүмүүс эхлэхээс айгаад байдаг. Том зорилгын төлөө явж байгаа хүнийг бүгд л солиотой гэж боддог. Зорилгодоо хүрсэн ч гэсэн тэгж бодсон хэвээр л байдаг. Бүгдийг нь мэдэх боломжгүй байхад л чухал асуудал шийдэх гэж байгаа хүнийг юу ч ойлгоогүй байж гэж хүмүүс хараадаг. Шинэ юм санаачилж байгаа хүнийг хэтэрхий эрт байна гэж буруутгах хүмүүс хүртэл бий. Учир нь чамд саад болохыг хүсэгчид үргэлж байдаг. Манай нийгэмд бид алдаа гаргахаас айгаад том асуудлыг шийдэхийг хүсдэггүй. Үнэн хэрэгтээ бидний хийсэн бүхэн ирээдүйд үр дүнгээ өгнө. Юу ч биднийг зогсоож чадахгүй. Тэгвэл, юугаа хүлээгээд байгаа хэрэг вэ? Бидний үеийнхэн нийтийн ажлыг тодорхойлох цаг нь ирсэн. Дэлхийгээ сөнөөж дуусахаас нь өмнө цаг уурын өөрчлөлтийг зогсоож, нарны хавтан үйлдвэрлэх ажилд олон сая хүнийг хамруулж яагаад болохгүй гэж? Бүх өвчнийг эдгээж, сайн дурынхнаас өөрсдийнхөө эрүүл мэндийн тухай мэдээллийг, геномын мэдээллийг хуваалцахыг хүсэж яагаад болохгүй гэж? Бид өнөөдөр хүмүүсийг өвчин тусахаас нь сэргийлж, эдгээх аргыг нь олохын оронд өвчтэй хүмүүсийг эмчлэх гэж 50 дахин илүү их хугацаа зарцуулж байна. Ямар ч утгагүй юм. Харин бид өөрчилж чадна. Ардчиллыг орчин үетэй нийцүүлж, хүн бүр онлайнаар сонгууль өгч, боловсролын системийг хувь хүнд чиглүүлбэл яаж байна? Үр дүн гаргахын тулд биш, зорилго бүтээхийн төлөө том зүйлсийг эхлүүлье. Дэлхийн хүн бүхэн зорилготой болох тийм төслийг бид эхлүүлж чадна. Хүн бүр өөрийн зорилго руу тэмүүлэх боломжтой тэгш эрхт нийгмийг цогцлооё. Бидний эцэг эхчүүд насаараа тогтвортой ажил хийж байж. Харин одоо бид бүгд л шинийг эхлүүлэгсэд болсон байна. Үүний ачаар их үр дүн гарах боллоо. Шинийг эхлүүлэх болсноор бид олон шинэ санаагаа турших боломжтой болсон.

Миний бүтээсэн ганц зүйл Facebook байгаагүй юм. Би тоглоом, чат, сургалтын программ, хөгжим тоглуулагч хүртэл хийж байсан. Зөвхөн би ч биш. Роулинг Харри Поттер зохиолоо хэвлүүлэхээс өмнө 12 удаа татгалзсан хариу сонсож байв. Бейонсе хүртэл Halo дуугаа гаргах гэж өчнөөн олон дуу дуулж байсан. Амжилтад хүрэх түлхүүр нь алдаа гаргах эрх чөлөө юм.

Гэвч өнөөдөр эд хөрөнгө гэдэг хүмүүсийг ангилж ялгаж байна. Хэрвээ чамд өөрийнхөө санааг үйл хэрэг болгох эрх чөлөө байхгүй бол бид бүгд ялагдана. Өнөөдрийн нийгэм амжилтыг урамшуулдаг мөртлөө хүн бүрт амжилтад хүрэх боломж олгохгүй байна. Би сургуулиа хаяад 10 жилийн дотор олон тэрбум доллартой болох боломж байхад, өөр олон сая залуус сургалтын төлбөрөө ч төлж чадахгүй, ганц бизнес ч эхлүүлэх боломжгүй амьдарч байгаа нь энэ систем буруу байна гэдгийг илтгэнэ. Би шинийг эхлүүлдэг олон хүнийг мэднэ. Хэзээ ч бизнес нь хангалттай ашиг олохгүй байх гэсэн айдсаас болоод бууж өгдөг хүнийг би мэдэхгүй. Харин алдаа гаргавал дэрлэж хэвтэх дэргүй учраас мөрөөдлийнхөө араас явдаггүй олон хүнийг мэднэ.

Зөвхөн сайхан санаа, шаргуу хөдөлмөр биднийг амжилтад хүргэдэггүй. Азтай байж гэмээнэ бид амжилтад хүрдэг. Хэрвээ би код бичиж суухын оронд гэр бүлээ тэжээх ёстой байсан бол, хэрвээ би Facebook амжилтад хүрэхгүй ч гэсэн асуудалгүй амьдралтай гэдгээ мэдээгүй бол, өнөөдөр энд зогсож байхгүй байлаа. Үе үеийнхэн тэгш эрхийг сайжруулсаар ирсэн. Бидний өмнөх үеийнхэн санал өгөх, иргэний эрхийн төлөө тэмцэж байв. Харин одоо бид шинэ үеийнхэнд шинэ тэгш эрхийг өгөх цаг нь ирсэн. Бид зөвхөн Дотоодын нийт бүтээгдэхүүнээр биш харин хэр олон хүн өөрийн байгаадаа сэтгэл ханамжтай нийгмийг бүтээснээрээ үр дүнг хэмжих ёстой. Бид хүн бүрийг шинэ зүйл турших боломжийг бүрдүүлэх хэмжээний орлоготой болгох ёстой. Технологи үргэлж хувьсан, өөрчлөгдөж байх учраас бид цаг тутам суралцаж байх ёстой.

Мэдээж хэрэг бусдад зорилгынхоо төлөө зовлонгүй тэмүүлэх боломжийг бүрдүүлэхэд мөнгө хэрэгтэй. Над шиг хүмүүс тэр төлбөрийг нь гаргах ёстой. Та нарын олонх нь тэгнэ, тэгэх ч ёстой. Тиймээс л Присцилла бид хоёр Чан, Цукерберг санг байгуулж, өөрсдийн эд хөрөнгийг тэгш боломжийг бүрдүүлэхэд зориулж байгаа юм. Энэ бол бидний үе тэнгийнхний үнэ цэнэ. Асуудлын гол нь бид хийх үү, үгүй юу биш харин хэзээ хийх вэ, гэдэг л байсан юм.

Шинэ мянганыхан хамгийн өглөгч үеийнхэн болжээ. Дөрвөн залуу тутмын гурав нь бусдад өглөг өгч, арван залуу тутмын долоо нь сайн үйлсэд зориулан мөнгө босгож байна. Гэхдээ зөвхөн мөнгө биш юм. Та бүхэн цаг хугацаагаа зориулж чадна. Бусдад туслахад, тэднийг боломжоосоо атгахад туслахын тулд чи долоо хоногт ганц, хоёрхон цагийг л зарцуулахад хангалттай гэдгийг би баталж байна. Магадгүй их хугацаа юм шиг санагдаж болно. Би ч гэсэн тэгж боддог байлаа. Присцилла анх Харвардыг төгсөөд багш болсны дараа намайг нэг ангид багшлахыг хүссэн. Харин би хариуд нь “Би завгүй байгаа. Энэ компанийг авч явах ёстой” гэж зөрүүдлэсэн хэдий ч Присцилла намайг ятгаснаар би дунд сургуульд Гарааны бизнесийн тухай хичээл орох болсон. Би хүүхдүүдэд бүтээгдэхүүн хөгжүүлэлт, маркетингийн талаар зааж, тэд харин хариуд нь арьсны өнгөнөөсөө болж бусдад дээрэлхүүлэх, гэр бүлийнх нь нэг гишүүн шоронд байдаг амьдрал ямар хэцүү болохыг ойлгуулсан юм.

Би тэр хүүхдүүдтэй сургуульд байсан үеэ хуваалцаж, тэд харин хэзээ нэг өдөр их сургуульд орох тухай мөрөөдлөө надад ярьж өгдөг байлаа. Тэгэхээр бид бүгдээрээ бусдад тусалж чадна. Хүн бүрт мөрөөдөлдөө хүрэх эрх чөлөөг нь өгөхийн төлөө хичээе. Зөвхөн зөв зүйл хийхийн тулд биш харин тэр хүмүүсийн мөрөөдөл биелсэн цагт бид ч гэсэн үр дүнг нь хүртэх учраас тэр юм. Зорилго зөвхөн ажил хийснээр бий болохгүй. Гурав дахь арга нь бид бүх хүн зорилготой гэдгээ мэддэг нийгмийг байгуулах юм. Бидний үеийнхэн “бүх хүн гэж хэлж байгаа нь дэлхий дээр амьдарч байгаа хүн бүрийг хэлж байгаа хэрэг. Дэлхий даяар шинэ мянганыхнаас өөрийгөө илэрхийлэхийг хүсэхэд тэд өөрийн гарал угсаа, шашин шүтлэг бус харин “Дэлхийн иргэн” гэж тодорхойлохыг илүүд үзэж байв. Үеийн үед хүн төрөлхтөн “Бидний нэг” гэдэг тодорхойлолтыг тойрсон тойргийг томруулсаар байжээ. Харин бидний хувьд энэ ойлголт дэлхийг тэр чигт нь илэрхийлнэ. Омог отгоос, хот суурин, хот суурингаас үндэстэн рүү нэмэгдсэн хүн төрөлхтний түүхийн явцад бид өөрсдөө хэзээ ч хүрч чадахгүй зүйлийг бусадтай хамт бүтээдэг болжээ. Бидний үеийнхэн ядуурлыг, өвчин шаналлыг зогсоож чадах хүчтэй. Тиймээс бүх дэлхийг хөдөлгөх нь бидний даалгавар. Цаг уурын өөрчлөлтийн эсрэг ганц улс хүчрэхгүй. Учир нь үр дүн гарахад ганц хот, ганц үндэстэн хангалтгүй, харин бүх дэлхийгээрээ хөдлөх цаг ирсэн юм. Гэвч бид тун тогтворгүй цаг үед амьдарч байна. Даяаршиж буй дэлхийгээс хоцорч үлдсэн хүмүүс бий. Хэрвээ бид гэрээ засаж чадаагүй бол бусдын гэрийг засахын тухай бодох ч үгүй. Дотроо байгаа дарамтыг давах хэрэгтэй. Бидний цаг үеийн нэг том асуудал нь энэ. Эрх чөлөөтэй, нээлттэй, глобалчлагдсан нийгэм эрх мэдэл, тусгаарлах үзэл, үндсэрхэг үзлийн эсрэг зогсож байна. Мэдээлэл, худалдааны урсгал, дүрвэгсэд өөрсдийг нь удаашруулах хэн бүхний эсрэг зогсох боллоо. Энэ тулаан нь зүгээр нэг үндэстэн хоорондын мөргөлдөөн биш юм. Харин үзэл санааны тэмцэл. Улс бүхэнд бүх хүнийг холбохыг хүсдэг хүн бий. Харин тэдний эсрэг зогсох нэгэн ч бас байна. Асуудлыг НҮБ ч шийдэж чадахгүй. Харин дотооддоо, хэрвээ өөрсдийн амьдралд зорилго, тэмүүлэл, тогтвортой байдал байхыг хүссэн хангалттай олон хүн байгаад бусдын төлөө энэ үйлийг эхлүүлж чадвал тэр л амжилтад хүрнэ.Сонирхлын бүлэг гэдэг их чухал. Зүгээр хөршүүд ч бай, спортын баг, нэг сүмд явдаг хүмүүс, хөгжим сонирхогчид гээд бүлэг үүсгэснээр бид ямар нэгэн том зүйлийн нэг хэсэг гэдгээ ойлгож, ганцаараа биш гэдгээ мэдэрдэг. Үүний ачаар цар хүрээгээ тэлэх чадалтай болдог. Гэвч сүүлийн жилүүдэд энэ бүхэнд ан цав гарч, олон хүн хаа нэгтээгээс зорилго хайх болжээ. Гэхдээ би тэр л бүлгүүдийг дахин бүтээж, цоо шинийг санаачилж чадах боломж бидэнд бий гэдгийг мэдэж байна. Харин миний түүх гэвэл. Оюутны дотуур байранд амьдарч байсан тэр л залуу сонирхлын бүлгүүдийг нэгтгэж явсаар байгаа бөгөөд нэг л өдөр бүх дэлхийг холбох зорилготой. Өөрчлөлт өөрөөс чинь эхэлнэ. Дэлхийн хэмжээний өөрчлөлтийг та бидэн шиг хүмүүс л эхлүүлдэг. Бусдыг холбож, өөрсдийн хамгийн том боломжоосоо атгах эсэхэд эргэлзэж буй бидний үеийнхэн бүлгүүдийг бүтээж, хүн нэг бүр нь зорилго тэмүүлэлтэй дэлхийг бий болгож чадна.

Г.АМАРСАНАА

Categories
мэдээ нийгэм

АНУ-ын “Эйч-2” (H-2) хөтөлбөрийн талаар

1.АНУ-ын “Эйч-2” (H-2) хөтөлбөр гэж юу вэ?

Энэ хөтөлбөр нь АНУ-д гадаадын ажиллах хүчин богино хугацаагаар оруулж ирэх зохицуулалт бүхий дотоодын ажил олгогчийн санаачилгаар хэрэгждэг хөтөлбөр юм. Энэ хөтөлбөрийн хүрээнд хөдөө аж ахуйн салбарын буюу “Эйч-2Эй” (H-2A), бусад салбарын буюу ”Эйч-2Би (H-2B) гэсэн визийн ангиллаар гадаадаас ажиллах хүч богино хугацаагаар, улирлын чанартай ажил эрхлүүлэхээр оруулж ирдэг. Ажил олгогчийн санаачилгаар хэрэгждэг тул гадаадаас оруулах ажиллах хүчний тоо, аль улсаас авах болон тэдгээрийн замын зардал, эрүүл мэндийн даатгал, орон байрны хангамж зэргийг ажил олгогч нь өөрөө хариуцан хэрэгжүүлдэг.

2.АНУ-ын Засгийн газрын зүгээс хэрхэн оролцдог вэ?

Гадаадаас ажиллах хүч оруулах ажлыг хариуцан гүйцэтгэдэг, хяналт тавьдаг байгууллага нь АНУ-ын Хөдөлмөрийн яам юм. Хөдөлмөрийн яам нь АНУ-ын ажил олгогчид гадаадаас ажиллах хүч оруулах зөвшөөрөл буюу labor certificate олгодог. Улмаар гадаадаас авах ажиллах хүчний тоо, ажил олгогч компаниудын мэдээлэл, гадаадаас ажиллах хүч авахад зуучлагч компаниудын мэдээлэл зэргийг нээлттэй мэдээлдэг (дээрх мэдээллийг Хөдөлмөрийн яамны цахим хуудаснаас авах боломжтой).Дотоодын аюулгүй байдлын яамны Иргэншил, цагаачлалын алба (USCIS)-наас “Эйч-2“ (H-2) ангиллын визээр иргэд нь ажиллах эрхтэй гадаадын орнуудын жагсаалт”-ыг жил бүр шинэчлэн баталдаг. Энэ жагсаалтад тухайн улс улиран багтах нь тухайн орноос жил бүр АНУ-д ирж буй богино хугацааны хөдөлмөр эрхлэхээр ирсэн ажилчдын ажлын байрыг цаашид үргэлжлүүлэн хадгалах, хөдөлмөрийн гэрээг сунгах үндсэн нөхцөл болдог. Түүнчлэн АНУ-ын Иргэншил, цагаачлалын алба (USCIS) нь гадаадын ажилчдад виз олгох эсэх талаар урьдчилан зөвшөөрөл (petition) олгодог.

3.АНУ-д ажиллах гадаадын ажиллах хүч авах үйл явц ямар үе шаттай хэрэгждэг вэ?

·Ажил олгогч нь гадаадаас ажиллах хүч авах зөвшөөрлийг АНУ-ын Хөдөлмөрийн яамнаас авна.

·Зөвшөөрлийн дагуу Дотоодын аюулгүй байдлын яамны Иргэншил, цагаачлалын алба (USCIS)-наас баталсан жагсаалтад багтсан орнуудаас ажил хүч авах санал буюу job offer өгнө. Ажил олгогч өөрөө ажилчнаа сонгосон тохиолдолд тухайн ажилчинтай, харин зуучлагч компаниудаар дамжуулан ажилчдыг авах бол гэрээ байгуулах замаар хэрэгжүүлнэ.

·“Эйч-2Эй” эсвэл “Эйч-2Би” ангиллын визээр ажилчид авах хүсэлтээ Дотоодын аюулгүй байдлын яамны Иргэншил, цагаачлалын албанд гаргана. Ажил олгогчийн хүсэлтийг Дотоодын аюулгүй байдлын яамны Иргэншил, цагаачлалын алба дэмжсэний дараа тухайн улсад суугаа АНУ-ын ЭСЯ-нд мэдэгдэж, ажилчид тухайн ЭСЯ-нд “Эйч-2Эй” эсвэл “Эйч-2Би” ангиллын виз мэдүүлэх эрх нь нээгдэнэ.

http://www.ustraveldocs.com/mn_mn/mn-niv-typework.asp

·Тухайн улсад суугаа АНУ-ын ЭСЯ виза олгосон тохиолдолд ажилчид АНУ-д ирэх эрхтэй болох бгөөд Дотоодын аюулгүй байдлын яамны Гааль, хил хамгаалах албаны ажилтан АНУ-д байх хугацааг тогтоож, хилээр нэвтрүүлнэ.

4.“Эйч-2” хөтөлбөртэй холбоотой бусад мэдээлэл

2018 оны “Эйч-2“ (H-2) ангиллын визээр иргэд нь ажиллах эрхтэй гадаадын орнуудын жагсаалт”-д Монгол Улс багтсан бөгөөд “Эйч-2Эй” (Н-2А) хөтөлбөрт 83, харин “Эйч-2Би” (Н-2В) хөтөлбөрт 82 орон тус тус хамрагдсан байдаг. Жагсаалтад багтсан орнуудын жагсаалтыг Дотоодын аюулгүй байдлын яамны Иргэншил, цагаачлалын алба (USCIS)-ны цахим хуудсаас үзэж болно.https://www.uscis.gov/news/alerts/uscis-announces-countries-eligible-h-2a-and-h-2b-visa-programs

Тус жагсаалт нь 2018 оны 1 дүгээр сарын 18-наас 2019 оны 1 дгээр сарын 18 хүртэл нэг жилийн хугацаанд хүчин төгөлдөр үйлчилнэ.

https://www.uscis.gov/working-united-states/temporary-workers/h-2a-temporary-agricultural-workers

https://www.uscis.gov/working-united-states/temporary-workers/h-2b-temporary-non-agricultural-workers

АНУ-ын Иргэншил, цагаачлалын алба (USCIS)-наас Н-2В ангиллын визээр авах ажилчдын тоог тогтоодог. Тухайлбал, 2018 онд Н-2В ангиллын хөдөө аж ахуйн бус салбарт түр ажилчид авах тоон хязгаарыг 66 мянга гэж тогтоосон.“Эйч-2” (H-2) визээр АНУ-д ажиллахаар ирж буй гадаадын иргэн нь гэр бүлийн гишүүдээ хамт авч явах боломжтой. Гэр бүлийн гишүүдэд нь “Эйч-4” (Н-4 ангиллын виз олгодог.https://www.uscis.gov/working-united-states/temporary-nonimmigrant-workershttp://www.ustraveldocs.com/mn_mn/mn-niv-typework.asp

Гадаадаас ажиллах хүч авах зөвшөөрөлтэй АНУ-ын ажил олгогчийн жагсаалтыг хаанаас авах вэ?

Энэ жагсаалтыг АНУ-ын Хөдөлмөрийн яамны Гадаадаас ажиллах хүч авах зөвшөөрөл хариуцсан газар (OFLC)-ын цахим хуудсаас үзэх боломжтой. Тус газраас 2018 онд “Эйч-2Эй” зөвшөөрлийг 1787, “Эйч-2Би” зөвшөөрлийг 1124 ажил олгогчид олгосон байна.https://www.foreignlaborcert.doleta.gov/performancedata.cfm#dis

6.Гадаадаас ажиллах хүч авах зөвшөөрөлтэй АНУ-ын ажил олгогч өөрөө эсхүл зуучлагчаар дамжуулан ажилчид авч байгаа эсэхийг яаж мэдэх вэ?

АНУ-ын ажил олгогч нь гадаадаас ажиллах хүч авахдаа зуучлагчаар дамжуулах тохиолдолд тухайн ажил олгогч нь өөрийн сонгосон зуучлагчийн мэдээллийг АНУ-ын Хөдөлмөрийн яамны Гадаадаас ажиллах хүч авах зөвшөөрөл хариуцсан газар (OFLC)-т мэдэгдэх үүрэг хүлээдэг. Тус газар нь зуучлагч байгууллагын талаарх мэдээллийг цахим хуудсаараа дамжуулан ил тод мэдээлдэг. Үүнд:

  • Ажил олгогчийн ажлын байрны саналтай холбоотой мэдээллийг олон нийтэд нээлттэй түгээдэг.

https://www.foreignlaborcert.doleta.gov/performancedata.cfm#dis

  • Гадаадаас ажиллах хүч нийлүүлдэг зуучлагч компаниудын жагсаалт (Foreign labor Recruiter list)-ыг мөн олон нийтэд зориулан өөрийн цахим хуудаснаа нийтэлдэг.

https://www.foreignlaborcert.doleta.gov/Foreign_Labor_Recruiter_List.cfm

АНУ-ын ажил олгогч нь өөрөө ажилчнаа сонгон шалгаруулах боломжтой бөгөөд энэ тохиолдолд дээр дурдсан үе шатны дагуу тухайн ажилчны өмнөөс холбогдох зөвшөөрөл, визийн асуудлын эрх бүхий байгууллагад хандаж, үүнтэй холбоотой бүхий л хариуцлагыг хүлээнэ.

7.Ажиллахыг хүссэн иргэн ажиллах зөвшөөрлөө онлайн шалгах боломжтой юу?

Ажиллахыг хүссэн иргэн АНУ-ын Дотоодын аюулгүй байдлын яамны Иргэншил, цагаачлалын алба (USCIS)-наас тус улсад ажиллахыг зөвшөөрсөн I-7970 баримт (receipt)-ыг ажил олгогчоос заавал авсан байх ёстой бөгөөд үүний дараа онлайн орж шалгах боломжтой.https://egov.uscis.gov/casestatus/landing.do цахим хуудсаар орж, I-797 баримтын дугаараар нэвтэрч, мэдээллээ шалгах боломжтой.

8.Дэлгэрэнгүй мэдээлэл авах боломжтой холбоосууд:

·АНУ-ын Дотоодын аюулгүй байдлын яамны Иргэншил, цагаачлалын алба (USCIS)-ны

https://www.uscis.gov/working-united-states/temporary-workers/h-2a-temporary-agricultural-workers /Н-2А хөдөө аж ахуйн салбарын ажилчид/

·АНУ-ын Дотоодын аюулгүй байдлын яамны Иргэншил, цагаачлалын алба (USCIS)-ны

https://www.uscis.gov/working-united-states/temporary-workers/h-2b-temporary-non-agricultural-workers /Н-2В хөдөө аж ахуйн бус салбарын ажилчид/

·АНУ-ын Хөдөлмөрийн яамны Гадаадаас ажиллах хүч авах зөвшөөрөл хариуцсан газар (OFLC)

https://www.foreignlaborcert.doleta.gov/

·АНУ-ын Төрийн департаментын:

http://www.ustraveldocs.com/mn_mn/mn-niv-typework.asp

http://www.ustraveldocs.com/mn_mn/mn-niv-typework.asp

http://www.ustraveldocs.com/mn_mn/mn-niv-typework.asp#rights

https://mn.usembassy.gov/mn/visas-mn/nonimmigrant-visas-mn/

Categories
мэдээ улс-төр

М.Энхболд: Үүргээ муу биелүүлсэн, сонгогчдынхоо итгэлийг алдсан УИХ-ын гишүүдэд хариуцлага тооцох асуудлыг хуулинд тусгах болно

УИХ-ын Дарга зурган илэрцүүдЭрхэм хүндэт Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өө,

Эрхэм хүндэт Ерөнхий сайд аа,

Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд ээ,

Хүндэт зочид оо,

Монгол Улсын Их Хурлын тухай, Монгол Улсын Их Хурлын дэгийн тухай хуулийн дагуу хаврын чуулганаа эхлүүлэхээр та бид хуран цуглаад байна.

Намрын чуулган өндөрлөснөөс хойш УИХ-ын гишүүд 21 аймаг, нийслэлийн 9 дүүрэг, 300 шахам суманд очиж, 178.0 мянга гаруй иргэд, сонгогчтой уулзаж, УИХ-аас баталсан хууль, төрийн бодлогыг таниулж, хэрэгжилттэй нь танилцлаа.

Уулзалтуудаас ард олны аж амьдралын өнгө төрх, сэтгэлийг нь зовоосон асуудлууд, төр засгийн үйл ажиллагаанд өгч буй үнэлгээ тодорхой харагдсан нь дамжиггүй.

Болж бүтэж, ахиц дэвшилд хүрч байгаа, гэрэл гэгээтэй зүйл цөөнгүй ч бүхэлдээ ард түмний аж амьдрал сайнгүй байна.

Аймаг, сумдын төвийн айлуудын дийлэнх нь төвлөрсөн эрчим хүчинд, 5-аас бусад аймгийн төв нийслэлтэй хатуу хучилттай замаар холбогдсон. Нар, салхины эрчим хүч малчдын ердийн хэрэглээ болсон.

Бүх сум, сууринд үүрэн холбооны сүлжээ хүрч, интернэт, ухаалаг гар утсаар гэрээсээ, малчны хотноос дэлхийтэй холбогдож байна.

Телевизийн бүх сувгийг үзэж, мэдээлэл авч байна.

Гэвч мал аж ахуй, газар тариалан эрхэлж буй иргэд хөдөлмөрийнхөө үр шимийг бүрэн хүртэж чадахгүй байна.

Өсгөсөн мал нь, хураасан ургац нь орлогын тогтвортой үүсвэр болохгүй байна.

Ноос, арьс шир тушаасны урамшуулал малчин өрх бүрт хүртээмжтэй хүрэхгүй байна.

2017 онд 302.5 мянган малчны 86.9 мянга нь ноосны урамшуулал авсан бол арьс, ширний урамшуулалд 2016 онд 64.2 мянган малчин хамрагджээ.

2016 онд хонины ноосныхоо 25.5 хувийг, ноолуурынхаа 8.3 хувийг, арьс ширнийхээ дөнгөж 10.0 хувийг л бүтээгдэхүүн болгож боловсруулсан байна.

400.0 мян.тн мах, 874.4 мян.тн сүү үйлдвэрлэсэн хэрнээ махны 2.5, сүүний 8.0 орчим хувийг үйлдвэрийн аргаар боловсруулжээ.

Хөдөөд боловсруулах үйлдвэрлэл хөгжихгүй байгаа нь энэ арчаагүй гэмээр байдалд хүргэсэн.

Тиймээс УИХ, Засгийн газар, орон нутгийн удирдлагууд аймаг, сумдад боловсруулах үйлдвэр байгуулах ажлыг тэргүүн ээлжинд дэмжиж, төсөв, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх, цаашид зах зээл, хүн ам, дэд бүтцийн хөгжилтэй уялдуулан бүсчилсэн хэлбэрээр хөгжүүлэх чиглэл баримталж ажиллах нь зүйтэй юм.

Газар тариалан эрхлэгчид ургуулсан төмс, хүнсний ногоогоо дараагийн ургац хүртэл хадгалж, борлуулж, орлогын тогтвортой эх үүсвэртэй байх хүсэлтэй байдаг.

Гэтэл агуулах, зоорьгүйгээс болоод үнэ ханш хамгийн бага үед буюу намар бөөнд нь, хямд зарахаас өөр сонголтгүй болдог.

Салбарын яам хүнсний ногоо хадгалах хүчин чадлын хангамж 2016 оны байдлаар 80 хувьд хүрсэн гэж ярьдаг ч үр өгөөж мэдрэгдэхгүй байна.

2013-2015 онд Засгийн газар “Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөр” хэрэгжүүлэхдээ зоорь, агуулах, худалдааны төвийн хангамжийг нэмэгдүүлэх зорилгоор 32 аж ахуйн нэгжид 94.6 тэрбум төгрөгийн зээл олгосон.

Гэтэл зээлээр байгуулсан 24 агуулах, зоорь нь бүгд Улаанбаатарт байх юм.

Энэ бол авсан арга хэмжээ иргэндээ, айл өрхдөө хүрэхгүй, хөдөөг хөгжүүлэх бодлоготой уялдахгүй байгаагийн нэг жишээ юм.

Ирэх жилүүдэд жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх сан, сум хөгжүүлэх сангаас нүхэн болон энгийн зоорь барих зориулалтаар зээл олгох, хөдөө аж ахуйн биржээр арилжих бараа, түүхий эдийн нэр төрөлд төмс, хүнсний ногоог нэмж оруулах замаар газар тариалан эрхлэгчдэд тулгарч байгаа бэрхшээлийг шийдвэрлэхийг Засгийн газарт даалгая.

Хөдөөд амьдрах таатай орчин бүрдүүлэх замаар төвлөрлийг сааруулах, хөдөөгийн хөгжлийг хангах чиглэлд дорвитой арга хэмжээ авах шаардлагатай байгааг иргэд анхааруулж байна.

Аймаг, сумын төв, суурин газруудад ажилгүйдэл их хэвээр байна. Ажлын байргүй, амьдрах аятай орчин бүрдэхгүй байгаа нь сум эзгүйрч, залуус нутагтаа тогтохгүй байх гол шалтгаан юм.

Аймгийн төвийг оролцуулаад аймаг, сумдын нийт өрхийн 15 орчим хувь төвлөрсөн дулааны хангамжид, 16 орчим хувь нь төвлөрсөн цэвэр, бохир усны сүлжээнд холбогдсон байна.

Хөдөөд ус, дулааны асуудал орхигджээ. Үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэхэд төвлөрсөн ус, дулааны хангамж чухал гэдгийг бид мартжээ.

Тиймээс сумдад байгальд ээлтэй, дэвшилт технологитой ус хангамж, ариутгах татуургын, дулааны нэгдсэн болон хэсэгчилсэн систем шинээр байгуулах, байгааг нь өргөтгөх, түүнд сумдын айл өрхийн 50 хүртэл хувийг холбох ажлыг тодорхой төлөвлөгөө, тооцоо судалгаатай хэрэгжүүлж эхэлье.

Эрхэм гишүүд ээ,

УИХ нийслэлийн утаа, орчны бохирдлыг бууруулах, сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэхэд онцгой анхаарч, төсөв, хөрөнгө оруулалтыг өнөөгийн нөхцөлд хангалттай гэж хэлж болохуйц түвшинд шийдвэрлэсэн.

Тодорхой үүрэг, чиглэл Засгийн газарт өгсөн. Одоо хийх ёстой ажлаа хойш тавилгүй эхэлмээр, явц үр дүнг тухай бүр тооцож, дүгнэж баймаар байна.

УИХ-аас байгуулагдсан ажлын хэсгийн дүгнэлт, УИХ-ын шийдвэрүүд, баталж өгсөн төсөв, хөрөнгийн зарцуулалтад УИХ хяналт тавих ёстой.

Хотын иргэдийг бухимдуулж, цаг, мөнгийг үрж байгаа нэг асуудал бол авто замын түгжрэл.

Нийслэлийн авто замын урт 858 км, тээврийн хэрэгслийн тоо 586.8 мянга, авто замын ачаалал 3 дахин хэтэрсэн гэсэн мэдээ байна.

Түгжрэлийг уулзвар өргөтгөөд шийдвэрлэж чадахгүй гэдэг нь ойлгогдлоо.

Харин нүхэн гарц, давхар зам барих, замын урсгалыг зөв зохион байгуулах, нийтийн тээврийн маршрутыг оновчтой болгох байдлаар шийдвэрлэж байгаа дэлхий нийтийн жишиг байна.

Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт, бусад эх үүсвэрээр хийгдэх бүтээн байгуулалтын ажил эхний улирал дуусчихаад байхад тендерээ зарлаагүй, орон нутагт эрх шилжүүлэх ажил удаашралтай, тодорхойгүй байгааг анхаарч, ажлаа шуурхайлах хэрэгтэй.

Бүтээн байгуулалтыг иргэдээ ажилтай болгох нэг хөшүүрэг болгож ашигламаар байна.

Зам гүүр, барилга угсралтын зэрэг ажилд туслан гүйцэтгэгчдийг гаднаас залж биш, дотроосоо урьж хийлгэдэг байх нь зүйд нийцнэ.

Эрхэм гишүүд ээ,

Хар тамхи, мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын хэрэглээ, архидан согтууралт, түүнээс үүдэлтэй гэмт хэргийн гаралт сэтгэл түгшээх хэмжээнд хүрчээ.

2017 онд шүүхээс ял шийтгүүлсэн хүмүүсийн 4.7 хувь нь 14-17 настай, 42.7 хувь нь 18-29 насныхан байна. Ял шийтгүүлэгчдийн 25.0 хувь нь согтуугаар хэрэг үйлджээ.

Өмнөх онтой харьцуулахад ял шийтгүүлсэн 14-15 насныхны тоо 3.5, 16-17 настай хүүхдийн тоо 23.5, 18-29 насны залуусын тоо 26.8 хувиар, согтуугаар гэмт хэрэг үйлдэж ял шийтгүүлсэн хүний тоо 30.4 хувь өсчээ.

Улсын хэмжээнд анхан шатны шүүх 8839 эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэсэн нь өмнөх оноос 53.4 хувиар өсөж, мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисыг хууль бусаар ашиглах гэмт хэрэг 4.9 хувь нэмэгдсэн байна.

Хэдийгээр анхан шатны шүүхийн шийдвэр хянагдаж, өөрчлөгдөх нь байдаг ч ял шийтгүүлэгчдийн 48 орчим хувийг өсвөр үеийнхэн, залуучууд эзэлж байгаа нь санаа зовоосон асуудал мөн.

Үүний шалтгаан нөхцөлийг тогтоох, урьдчилан сэргийлэх, тэмцэх ажлыг эрчимжүүлэх шаардлагатай байна, хүүхэд залуучуудын хүмүүжил, боловсрол, ёс суртхууны асуудалд онцгой анхаарал тавих цаг болжээ.

Энэ зорилгоор Мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын эргэлтэд хяналт тавих тухай хуулийг шинэчлэн боловсруулж, УИХ-аар хэлэлцүүлэхийг Засгийн газарт чиглэл болгоё.

Түүнчлэн өнгөрсөн оноос хэрэгжиж эхэлсэн Эрүүгийн хууль, Зөрчлийн хуулиар хар тамхи, мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын хууль бус эргэлттэй холбоотой гэмт хэрэг, зөрчил, түүнд ногдуулах ял, шийтгэлийн бодлогыг оновчтой тогтоож чадсан эсэхийг эргэж харах шаардлага байгааг Засгийн газар анхааралдаа авах нь зүйтэй.

Мөн бага насны хүүхдийг хүчирхийллээс хамгаалах, хүчирхийлэгчдэд оноох ялын бодлогыг чангатгах талаар эхчүүдээс гаргасан саналыг элдэв тайлбараар аргацаан өнгөрөөж болохгүй гэдгийг зориуд тэмдэглэе.

Үндэсний статистикийн хорооноос гаргасан мэдээгээр Монгол Улсын нэг хүнд 2.8 л спирт, 7.9 л архи, дарс, 26.3 л шар айраг ногдох хэмжээнд дотоодын үйлдвэрлэл хөгжиж байна.

Улсын хэмжээнд архи, согтууруулах ундаа худалдан борлуулах, түүгээр үйлчлэх 12263 цэг байгаа нь 18-аас дээш насны 1000 хүн тутамд 124 ногдож байна гэсэн үг.

Энэ нь архи, согтууруулах ундааны үйлдвэрлэл, импорт, худалдаа, үйлчилгээ, хэрэглээ зохист түвшингээс хэт давж, үндэсний аюулгүй байдалд ноцтой сөрөг үр дагавар учруулж байгааг харуулж байна.

УИХ-аас баталсан, Хууль тогтоомжийг 2020 он хүртэл боловсронгуй болгох үндсэн чиглэлд Засгийн газар Архидан согтуурахтай тэмцэх тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийг 2017 онд өргөн мэдүүлэхээр заасан.

Хуулийн төслийг хаврын чуулганы хугацаанд өргөн мэдүүлэх, ингэхдээ архи, согтууруулах ундааны үйлдвэрлэл, нэр төрөл, үйлчлэх цэгийг зохист хэмжээнд хүргэж бууруулах, архины агууламжийн дээд хязгаарыг хуульчлах асуудлыг тусгамаар байна.

Энэ дашрамд дээр дурдсан Үндсэн чиглэлийн хэрэгжилт ямар байгааг холбогдох Байнгын хороо дүгнэж үзэх хэрэгтэйг тэмдэглэе.

2017 онд л гэхэд Засгийн газраас 105 хууль өргөн барих ёстойгоос өргөн барьсан буюу баталсан хуулийн тоо 39, хэрэгжилт 37.1 хувь байна гэсэн дүн гарчээ.

Үндсэн чиглэлийн хэрэгжилтийг хуулиудын чанар ямар байгаатай хамтатган авч үзэх ёстой гэж үзэж байна.

Парламентын бүрэн эрхийн эхний 3 чуулганы дүнгээр баталсан, нэмэлт өөрчлөлт оруулсан хуулийн тоо өмнөх парламентынхаас даруй 83.3 хувь илүү байгаа. Гэхдээ тоо биш, чанар илүү чухал нь хэнд ч ойлгомжтой билээ.

Эрхэм гишүүд ээ,

Авлигатай тэмцэх хуулийг 22 жилийн өмнө батлан гаргаснаас хойш Авлигын эсрэг НҮБ-ын конвенцид нэгдэх, түүнд дотоодын хууль тогтоомжийг нийцүүлэх, авлигатай тэмцэх бие даасан байгууллага байгуулах, хууль эрх зүйн орчныг нь бүрдүүлэх чиглэлээр бид олон ажил хийжээ. Энэ ажил цаашид ч үргэлжилнэ.

Үүний хамт авлига, албан тушаалын гэмт хэрэгтэй тэмцэх үүрэгтэй хууль хяналтын байгууллагуудын бие даасан, хараат бус байдлыг хангах ёстой.

Нөгөө талаар хууль хяналтын байгууллагууд хуулийг чанд мөрдөж, хүний эрхийг зөрчих, хэлмэгдүүлэх явдлаас ангид байж, шударга, шуурхай ажиллах ёстой.

Хэрэг шалгах явц удааширснаас, тэр нь улс төрийн сэдэв болж өргөждөг, олон түмнийг талцуулдаг, дунд нь хэрэг замхарч, тодорхойгүй болдог үзэгдэл хэвших хандлагатай байгаад онцгой анхаарвал зохино.

“Эрдэнэт” үйлдвэрийг тойрсон асуудлыг одоо шуурхай шийдвэрлэж, хууль зөрчсөн этгээдүүдэд хариуцлага хүлээлгэх ёстой.

Авлига авсан, эсэх хэргийг шалгаж байгаатай холбогдуулаад Оюутолгойн гэрээг цуцлах, хөрөнгө оруулагчдыг хөөх тухай яриа гарч, зарим нам, улстөрчид мэдэгдэл хүртэл хийлээ.

Оюутолгойн төслийг хэтэрхий улстөржүүлж, улс төрийн сэдэв болгох нь Монгол Улсын ашиг сонирхолд сөрөг үр дагавар дагуулж болзошгүй.

Асуудлыг хуулийн аргаар биш улс төрийн аргаар, улс төрийн ашиг хонжоо олох хэлбэрээр шийдэх буруу хандлага байж болохгүй ээ.

Тиймээс УИХ-ын даргын захирамжаар “Оюутолгой ордыг ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээний хэрэгжилтийг шалгаж санал, дүгнэлт гаргах” үүрэгтэй Ажлын хэсэг байгуулсан.

Энэ Ажлын хэсгийн үйл ажиллагаанаас олон нийт дорвитой үр дүн хүсэн хүлээж байгааг ухамсарлаж ажиллабал зохино.

Түүнчлэн Дэд ажлын хэсэгтээ мэргэжлийн хүмүүс, иргэний нийгмийн төлөөлөл оруулах нь асуудалд нэгдмэл байр сууринаас хандах, зөв дүгнэлт гаргахад чухал ач холбогдолтой юм.

Оффшорын тухай иргэд уулзалт хийсэн газар бүхэнд ярьсаар байна. Асуудлыг нэг мөр шийдвэрлэхийн тулд төр, засгийн бүх институцүүд, эрх үүрэг хүлээсэн нийт байгууллага хамтарч ажилламаар байна.

Дэлхийн улс орнууд, олон улсын байгууллагуудтай хамтрах, тэдний туслалцаа дэмжлэгийг авах асуудал ч байхыг үгүйсгэхгүй.

Оффшорын асуудлаар тусгайлсан хууль, эрх зүйн зохицуулалтыг энэ Их хурал л анх удаа хийсэн.

Одоо тэдгээрийн хэрэгжилт, үр дүн бидэнд чухал байна.

Хөрөнгө, орлогын мэдүүлэг гаргадаг албан тушаалтан, түүний хамаарал бүхий хүмүүс оффшор бүсэд данс нээсэн бол хаах, мөнгө байгаа бол буцаан татах, хөдлөх, үл хөдлөх хөрөнгө өмчилж, хуулийн этгээд үүсгэсэн бол үйл ажиллагааг нь зогсоох хугацаа өнөөдрөөр дуусгавар болж байгааг энэ дашрамд анхааруулж хэлье.

Эрхэм гишүүд ээ, Ерөнхий сайд аа,

Хэрвээ хямрал тогтворжиж, эдийн засаг өсөж байгаа бол үр шим нь яагаад бидний амьдралд мэдрэгдэхгүй байна вэ гэж иргэд асууж байна. Энэ асуултад тодорхой хариулт өгөх ёстой.

УИХ-аас “Эдийн засгийг сэргээх хөтөлбөр” батлахдаа бодит салбарыг дэмжих томоохон төслүүдийг эхлүүлэн, дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтыг эрчимжүүлэхээр шийдвэрлэсэн.

Тавантолгойн бүлэг ордыг ашиглах, Тавантолгойн 450 МВТ-ын цахилгаан станцыг барих, Дулааны III цахилгаан станцын 250 МВТ, Чойбалсангийн ДЦС-ын 50 МВТ-ын өргөтгөл зэрэг төслүүдийг хэрэгжүүлнэ гэж тэнд тусгасан.

Таван толгой-Гашуун сухайт, Нарийн сухайт-Шивээхүрэн, Зүүнбаян-Ханги, Хөөт-Бичигт, Тавантолгой-Сайншанд-Баруун-Урт чиглэлийн төмөр замын бүтээн байгуулалтыг дэмжиж, “Богд хан” төмөр замын барилгын ажлыг эхлүүлэх шийдвэр хэвээр байгаа.

Эдийн засагт шийдвэрлэх нөлөө үзүүлэх эдгээр томоохон төслүүд хэрхэх нь тодорхойгүй явсаар 2 жил өнгөрлөө.

Төслүүдийн техник, эдийн засгийн үндэслэл бэлэн гэж ойлгож байгаа. Яагаад хэрэгжихгүй байна? Ямар саад тотгор байна вэ?

Эдийн засаг, төсөв, санхүүгийн байдал сайжирч, хөрөнгө оруулагчдын итгэл сэргэж байна. Экспортын орлогын дийлэнхийг бүрдүүлдэг зэс, нүүрсний үнэ өссөн. Үнэ ойрын үед тогтвортой хадгалагдана гэж шинжээчид үзэж байгаа. Ийм таатай байдлыг ашиглахгүй алдвал амаа барихад хүрнэ.

УИХ-ын түвшинд шийдвэрлэх шаардлагатай асуудал байгаа бол хэлэлцэхэд бэлэн байна. Засгийн газар саналаа оруулж ир. Хаврын чуулганы хугацаанд багтаан том төслүүдээ хөдөлгөе.

Мөн дээрх хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөнд туссан зэсийн баяжмал болон газрын тос боловсруулах үйлдвэр, нүүрснээс нийлэг, байгалийн хий гаргах үйлдвэр байгуулах төслүүдийг эрчимжүүлье.

Иргэдийнхээ нийгмийн халамж, хамгааллыг орхигдуулалгүйгээр бага ч гэсэн боломж бүрдвэл цалин хөлс, тэтгэвэр тэтгэмжийг нэмэхэд зарцуулах нь зайлшгүй шаардлага болсныг орон нутагт ажиллахдаа та бүхэн мэдэрсэн байх.

Хүүхдийн мөнгийг 80 хувьд биш, шаардлагатай хэсэгт бүрэн олгох, цалин нэмэх асуудлыг 10-р сарыг хүлээлгүй наана нь шийдэхийг хичээх нь зүйтэй.

Хаврын тариалалт хаяанд ирлээ. Өнгөрсөн жил ургац муу авсан. Харин энэ хаврын хувьд хөрсний чийг сайн, зуншлага гайгүй болох төлөвтэйг мэргэжилтнүүд онцолж байна.

Тиймээс тариалалтын бэлтгэлийг сайтар хангаж, шаардлагатай үр бордоо, техник хэрэгсэл, шатахуун тосыг нөөцлөн базаахад төр засгаас тодорхой дэмжлэг үзүүлэх нь алдсанаа нөхөж, арвин ургац авах гол нөхцөл болно.

Хаврын салхи шуурга, шар усны үер, ой хээрийн түймрээс сэргийлж, гашуун сургамжаа давтахгүй байхад мэргэжлийн байгууллага, орон нутгийн удирдлага онцгой анхаарах ёстойг сануулж хэлье.

Малын гоц халдварт өвчин малчдыг амьжиргааны эх үүсвэрээ бүрэн алдах хүртэл эрсдэлд хүргэж байна.

Зөвхөн 2018 он гарсаар шүлхий өвчний улмаас 4700 гаруй толгой мал устгажээ.

Өвчин дэгдэхээр вакцин хайдаг, хөрөнгө дайчилдаг, эцэст нь малчдынхаа малыг устгаж, ажлаа дуусгадаг арга барилаа өөрчлөх цаг болжээ.

Өнгөрсөн онд УИХ-аас баталсан Мал, амьтны эрүүл мэндийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэх бэлтгэл хэр хангагдсан, мал, амьтны халдварт өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, тэмцэх ажлын явц ямар байгаа талаар холбогдох Байнгын хорооноос Засгийн газрын мэдээ, тайланг сонсох хэрэгтэй.

Эрхэм гишүүд ээ,

Иргэд, сонгогчидтойгоо уулзаж явахдаа Та бүхэн “ХАРИУЦЛАГА, ЁС ЗҮЙ” гэсэн үгийг олон удаа сонссон гэдэгт би эргэлзэхгүй байна.

Иргэдийг бухимдуулж, төрдөө итгэх итгэлийг нь ээдүүлж байгаа энэ асуудалд төр, түмнээ гэсэн сэтгэлээр хандаж, шийдвэртэй арга хэмжээ авах цаг болжээ.

Тиймээс хариуцлагатай, ёс зүйтэй байх асуудлыг УИХ өөрөөсөө эхэлнэ хэмээн би сонгогчдодоо амласан.

Эхний ээлжинд Монгол Улсын Их Хурлын тухай, Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж, хариуцлагыг чангатгах ажлаа эхэлнэ.

Та биднийг сонгогчид маань өөрийгөө төлөөлүүлэн Төрд илгээсэн. Тиймээс бид хэн нэгний, эсвэл өөрийнхөө төлөө биш, тэдний төлөө ажиллах ёстой.

Өөрийнхөө сайнд сонгогдсон, төрийг би л түшиж байгаа гэж бодож болохгүйн учир энэ.

Биднийг төлөөлөх үүргээ гишүүд хариуцлагагүй биелүүлж байна гэж тэд анхааруулж байна.

Тиймээс үүргээ муу биелүүлсэн, сонгогчдынхоо итгэлийг алдсан УИХ-ын гишүүдэд хариуцлага тооцох асуудлыг дээрх хуулиудад тусгах болно.

УИХ-ын гишүүний ёс зүй Монгол төрийн нүүр царай болж байдаг гэдгийг дор бүрнээ санаж ухаарцгаая.

Эрхэм гишүүд ээ,

Чуулганы завсарлагааны хугацаанд УИХ-ын гадаад харилцаанд хэд хэдэн чухал үйл явдал болж өнгөрлөө.

УИХ-ын даргын түвшинд БНТУ-д 5 жилийн дараа албан ёсны айлчлал хийж, УИХ-ын дэд дарга Л.Энх-Амгалан тэргүүтэй төлөөлөгчид Швейцарийн Женев хотноо болсон ОУПХ-ны Ассамблейн 138-р чуулганд оролцлоо.

УИХ-ын гишүүн Б.Саранчимэг ОУПХ-ны Ардчилал, хүний эрхийн хорооны товчооны гишүүнээр сонгогдлоо.

ОХУ-ын Ерөнхийлөгчийг сонгох сонгуульд Монголын парламентын төлөөлөгчид анх удаа албан ёсны ажиглагчаар оролцлоо.

Монгол, Хятадын парламент хоорондын байнгын уулзалтын механизмын хоёр дахь уулзалт, Европын аюулгүй байдал, хамтын ажиллагааны байгууллагын Парламентын ассамблей дахь “Торгоны замыг дэмжих бүлэг”-ийн олон улсын анхдугаар бага хуралд хамтран санаачлагчийн хувиар УИХ-ын төлөөлөл оролцсон.

Эдгээр нь олон улсын түвшинд Монголын парламентын нэр хүнд өсөн нэмэгдэж, байр суурь бэхэжсээр байгаагийн тод илрэл юм.

Бидэнд эрх зүйт төрийг улмаар төлөвшүүлэх, улсаа хөгжүүлэх, иргэдийнхээ амьдралын чанарыг дээшлүүлэх, саад бэрхшээлээ арилгах чиглэлээр шийдвэл зохих асуудал, засах нь зайлшгүй алдаа, хийх нь гарцаагүй шинэчлэлийн аль аль нь бий.

Гэхдээ өөрчлөн сайжруулах нэрээр нийгмийн сэтгэл зүйг зориуд бэлдсэн буруу технологиор угаах, эмх замбараагүй байдалд турхирахыг оролдох нь яавч сайн зүйл биш.

Төр нь ч, нийгэм нь ч, бодлого нь ч тогтвортой, зөвхөн хуульд захирагдаж, шударга, хариуцлагатай байж чадаж гэмээнэ бид илүү сайнд хүрнэ.

Тиймээс нийт үндэстэн, улсын эрх ашгийг эн тэргүүнээ эрхэмлэхийг ард олондоо, төрийн түшээ УИХ-ын гишүүддээ хандан уриалъя.

Улсын Их Хурлын 2018 оны хаврын ээлжит чуулган нээснийг мэдэгдье.

Categories
мэдээ нийгэм

Цаг агаарын гамшигт үзэгдлээс урьдчилан сэргийлэх мэдээ

Цасан шуурганд төөрсөн иргэдийг авран хамгаалжээ зурган илэрцүүдӨнөө шөнө Төв, Дундговь, Дорноговь, Хэнтий, Сүхбаатарын нутгаар салхи секундэд 18-20 метр хүрч, хүчтэй цасан шуурга шуурна. Маргааш өдөр Сүхбаатарын нутаг, Дорноговийн зүүн, Дорнодын өмнөд хэсгээр цасан шуурга шуурна. Мөн шөнө нутгийн зүүн хагаст, маргааш зүүн аймгуудын нутгаар ахиухан хэмжээний хур тунадас, цас орж, хүчтэй цасан шуурга шуурч хүйтрэх тул зам, даваа гүвээ цасанд дарагдаж халтиргаа гулгаа үүсэж болзошгүйг онцгойлон анхааруулж байна.

Цаг агаар болон замын нөхцөл байдал 2018.04.05-ны өдрийн 08:00 цагийн байдлаар – Зүүн аймгийн нутгаар буюу Хэнтий, Сүхбаатар, Дорнод аймгуудын нутгаар цасан шуургатай, салхины хурд 16-20 м/с – Урд буюу Дорноговь, Говьсүмбэр, Дундговь, Өмнөговийн нутгаар шороон шуургатай, салхины хурд 16-20 м/с – Төв аймгийн нутгийн ихэнх хэсгээр цасан болон шороон шуургатай, салхины хурд 16 м/с хүрч ширүүсэх тул зорчигч тээвэрчид анхаарал болгоомжтой зорчино уу.

Categories
мэдээ нийгэм

Цасан шуурганд төөрсөн иргэдийг авран хамгаалжээ

Цасан шуурганд төөрсөн иргэдийг авран хамгаалжээ зурган илэрцүүд

Өчигдрөөс эхлэн нийт нутгаар цасан болон шороон шуурга шуурч цаг агаарын аюултай үзэгдэл болов. Цасан шуурганаар орон нутагт иргэд төөрлөө гэх дуудлагыг онцгой байдлын шуурхай утсанд өгчээ. Төв аймгийн Баян сум, Өгөөмөр багийн нутаг Элгэн наран гэдэг гэдэг газар мал тууж явсан хоёр иргэн цасан шуурганд төөрсөн байна. Дуудлагын дагуу Багахангай дүүргийн Онцгой байдлын хэлтсийн Гал түймэр унтраах, аврах 80 дугаар ангийн таван албан хаагч 100 км замыг туулан 03:02 цагт очиход тус газарт иргэн 59 настай эм, 23 настай эр нар осголтын байдалтай байсныг аюулгүй газар хүргэж авран хамгаалж ажиллажээ.

Categories
мэдээ улс-төр

Ерөнхийлөгч Х.Баттулга:АТГ-ын удирдлагыг яаралтай солих асуудлаар УИХ-ын даргад хандана

МОНГОЛ УЛСЫН ЕРӨНХИЙЛӨГЧ Х.БАТТУЛГА ӨНӨӨДӨР УИХ-ЫН ХАВРЫН ЧУУЛГАНЫ НЭЭЛТЭД ОРОЛЦОЖ ҮГ ХЭЛЛЭЭ. ТӨРИЙН ТЭРГҮҮНИЙ ХЭЛСЭН ҮГИЙГ БҮРЭН ЭХЭЭР НЬ ХҮРГЭЖ БАЙНА.

УИХ-ын дарга, эрхэм гишүүдээ

Ерөнхий сайд аа

Хүндэт зочид оо

Урин дулаантай зэрэгцээд их ажил, бүтээн байгуулалт өрнөдөг онцлогтой улсын хувьд хууль тогтоох дээд байгууллага, Засгийн газрын зүгээс нийгмийн дуу хоолойг анхааралтай сонсож, ард иргэдийнхээ санал бодлыг шийдвэр гаргахдаа тусгаж, нийгэмдээ зөв дохио өгч байх нь чухал байдаг.

Ерөнхийлөгчийн хувиар нийт нутаг орноо тойрч, ард иргэдээ сонсох зорилгоор нэгдүгээр сарын 14-нөөс дөрөвдүгээр сарын 1-нийг хүртэлх хугацаанд Нийслэлийн найман дүүрэг, 17 аймгаар аялан, уулзалтууд зохион байгууллаа.

Цуврал уулзалтуудад нийт 18200 иргэн оролцож, уулзалтын үеэр 2800 (дөрвөн аймгийн тоо дутуу) иргэн санал, хүсэлт, шаардлагаа илэрхийлснээс 1225 нь биечлэн /уулзалтын үед/ хэлсэн. 1650 иргэн 1875 өргөдөл болон санал, хүсэлтээ бичгээр ирүүллээ.

Ард иргэдийнхээ илэрхийлж байгаа санал, шаардлагуудыг бүлэглэж үзвэл:

  • Тэтгэвэр, тэтгэмж, халамж, ажилгүйдэл ядуурал, улстөрчдийн оффшор данс зэргийг багтаасан баялгийн шударга бус хуваарилалтаас үүдсэн гажуудлуудын талаар 689 санал, шүүмжлэл;
  • Утаа, агаарын бохирдол, орон сууц, төрийн байгууллагуудын буруутай үйл ажиллагаа, газар хувьчлал, эрүүл мэнд, боловсролын салбар дахь хүндрэл бэрхшээл зэрэг төрийн үйлчилгээтэй холбоотой асуудлуудаар 534 санал шүүмжлэл;
  • Улсын Их Хурал, Засгийн газар, төрийн эрх бүхий байгууллагуудын үйл ажиллагаа, албан тушаалтнуудын буруутай шийдвэр, төрийн албан хаагчдын ёс зүй, шударга ёсыг сахиулах, хуулийн засаглалыг хэрэгжүүлэх, Үндсэн хуулийг сайжруулах асуудлаар 487 санал гомдол, шүүмжлэл;
  • Өрийн дарамтыг бууруулах, эдийн засгаа тэлэх, төрийн албыг цомхон чадварлаг болгох, бүтээн байгуулалтыг өрнүүлэх гэх мэт макро эдийн засгийн чиглэлээр 254 санал тус тус ирлээ.

Тэтгэвэр, тэтгэмжийн талаарх санал, шүүмж хамгийн ихээр давтагдаж байгаа нь Төр ахмадуудынхаа нийгмийн хамгааллыг орхигдуулж, үүргээ биелүүлэхгүй байгаагийн дохио юм аа. Маш олон өрхийн тогтвортой орлого, амь зуулга нь нийгмийн даатгалын сангаас олгож байгаа тэтгэвэр, тэтгэмж байсаар байна. Тэтгэвэр, тэтгэмжийн хүрэлцээгүй байдлыг даван туулах шийдвэртэй алхам хийх шаардлага өнөөгийн нийгэмд үүсээд байна. Тэтгэвэрт гарах насыг нэмэгдүүлэх нь манай орны ажиллах нөхцөл, иргэдийн наслалт, хүн ам зүйн онцлог зэрэгт тохирохгүй байгааг анхаарч, энэ талаар гаргасан шийдвэр, өөрчилж баталсан хуулиа хүчингүй болгож, хуучныг нь сэргээн мөрдүүлэх шаардлагыг иргэд ихээр тавьж байна.

Улс төрийн намын сонгуулийн амлалт, үндэсний тэтгэврийн шинэчлэлийн асуудлаар Төрөөс дэвшүүлсэн бодлого, зорилтуудыг хэрэгжүүлэх талаар үе үеийн Засгийн газруудын үйл ажиллагааны харилцан уялдаагүй байдлаас шалтгаалан тэтгэврийн тогтолцоонд томоохон гажиг, хөгжлийн эрүүл бус зүй тогтол бий болсныг иргэд, олон нийт илтээр шүүмжилж байна. Олон жил ажил хөдөлмөр эрхэлж, баялаг бүтээж, нийгмийн даатгалын шимтгэл төлсөн даатгуулагч нь цөөн жил ажил хөдөлмөр эрхэлсэн, тэтгэврийн даатгалын шимтгэл бага төлсөн хүнээс илүү тэтгэвэр авдаг тэтгэврийн даатгалын шударга тогтолцоог иргэд хүсч байна.

Өнөөгийн нийгмийн даатгалын сангаас тэтгэвэр авагчдын тэтгэврийн хүрэлцээгүй байдал, ирээдүйд тэтгэвэр авах тэтгэврийн даатгалд даатгуулагчдын итгэл найдварыг сэргээж, урт хугацаанд монгол хүний нийгмийн хамгааллын баталгааг хангах чадамжтай Үндэсний тэтгэврийн даатгалын тогтолцоог шинэчлэн хөгжүүлэх талаар Монгол Улсын Засгийн газарт чиглэл өгөх болно. Хөгжлийн урт хугацаанд шинэчлэл, сайжруулалтын үндсэн зарчмуудаа харилцан ойлголцож, хэрэгжүүлэх зорилгоор Төр, засгийг бүрдүүлэгч улс төрийн намууд, нийгмийн даатгалын харилцаанд оролцогч талуудын хооронд Үндэсний тэтгэврийн тогтолцооны шинэчлэлийн асуудлаар Үндэсний зөвшилцөлд хүрэх шаардлага ч байна. Тэтгэврийн тогтолцооны шинэчлэлийн асуудлаар Үндэсний зөвшилцөлд хүрсэн тохиолдолд суурь зарчмуудыг улс төрийн явцуу зорилгоор өөрчлөхгүй, гуйвуулахгүй байх, шинэчлэлийн асуудлуудад сөрөг нөлөө үзүүлэхүйц олон улсын гэрээ хэлцэл байгуулахгүй байх нь зүйтэй юм.

Улс орны макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүдээс хамааруулж тэтгэвэр бодох цалингийн итгэлцүүрийг шинэчлэн тогтоох, өндөр настны өргөн хэрэглээний бараа, нийтлэг үйлчилгээний үнэ тарифын өөрчлөлтийг жил бүр тогтоож, эдгээртэй уялдуулан тэтгэврийг шинэчлэн тооцож байх аргачлалыг тогтоон мөрдөх шаардлага ч байна. Тэтгэврийн тооцооллын параметрт шууд хамааралтай бус ажил мэргэжлээр ялгаварласан хөнгөлөлт, тэгш бус нөхцөлөөр тэтгэвэр тогтоож буй практикаас татгалзах цаг болсон гэдэг нь олон улсын байгууллагуудаас Монгол Улсын Засгийн газарт өгсөн удаа дараагийн зөвлөмжүүдээс харагдаж байна.

УИХ, Засгийн газраас үндэсний тэтгэврийн тогтолцооны шинэчлэлийн үр дүнд тэтгэврийн хүрэлцээтэй байдлыг хангаж, 2020 он хүртэл нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэврийн доод хэмжээг үе шатлалтайгаар 500 мянган төгрөгт хүргэх шаардлагатай. Үүнийг энэ сарын эхээр явуулсан судалгааны дүн ч нотолж байгаа. Судалгаанд хамрагдагчдын 82.9 хувь нь тэтгэврийг нэмэгдүүлэх нь зөв гэж үзсэн. Урт хугацаандаа Үндэсний тэтгэврийн даатгалын тогтолцоог шинэчилж, эрүүлжүүлэх замаар монгол хүний амьдралын баталгааг хангах, Үндэсний тэтгэврийн тогтолцоог бүрдүүлэх нь баялаг бүтээгчдийн ирээдүйн сайн сайхны баталгаа болно.

Уулзалт бүрт хөндөгдсөн бас нэг асуудал бол хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдийн сургууль, цэцэрлэгийн асуудал байлаа. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдийн сургууль, цэцэрлэгийн асуудлыг Засгийн газар тогтоол гаргаад шийдчих боломж бүрэн бий. Бүх аймаг, дүүрэг сумдын цэцэрлэг, сургуульд тусгай ангиуд гаргаад өгчихөд шийдэгдчихээр асуудал юм.

Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг ажлын байраар хангах асуудлыг ч гэсэн шийдэх цаг нь болжээ. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн тухай хууль, Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 111 дүгээр зүйл, Засгийн газрын “Аж ахуйн нэгж байгууллагаас хөгжлийн бэрхшээлтэй буюу одой хүнийг ажиллуулаагүй орон тоо тутамд сар бүр төлбөр төлөх” тухай 2009 оны 26 дугаар тогтоол зэргийг мөрдүүлэх журамд өөрчлөлт оруулах замаар шийдчихэж болохоор байна. Гадаадаас ажиллах хүч авбал Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих санд ажлын байрны төлбөр төлдөг жишгээр хуульд заасан хэмжээгээр хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн ажиллуулаагүй байгууллага ажиллуулаагүй ажлын байрныхаа тоогоор ажлын байрны төлбөр төлдөг заалт оруулъя. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн төрийн бус байгууллагууд нэгдэж, Үндэсний нэгдсэн холбоо байгуулбал тэр холбоонд энэ хуримтлагдсан хөрөнгийг ажлын байр үүсгэх зориулалтаар олгодог журамтай болгоё. Үндэсний холбоо нь хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн дор хаяж 85 хувийг эгнээндээ нэгтгэсэн нөхцөлд мөнгийг захиран зарцуулах эрх нээгддэг байж болно.

Тэтгэврийн хэмжээ амьдралд хүрэлцэхгүй байгаа, ядуурал ихсэж, ажлын байр олдохгүй байгаа зэрэг асуудлуудын уг үндэс нь баялгийн тэгш бус хуваарилалтад бий. 2011 оноос хойш Монгол Улсын ДНБ-ий хэмжээ 10 тэрбум ам.доллараас дээш байжээ. Хямралтай гэгдсэн сүүлийн дөрвөн жилд ч 11 тэрбум доллараас буусангүй. Гэтэл ядуурал 37 хувьд хүрч, ядуу өрхийн тоо 250 мянга гэж бүртгэгджээ. Малын тоо өссөн, улсын нийт орлого ч буураагүй гэтэл хүн амын гуравны нэг нь ядуу тарчиг амьдарч байдаг. Энэ юуг илэрхийлж байна гэхээр баялгаас олж байгаа орлого нийтэд хүртээмжгүй байна. Мөнгө хаашаа оров? Нийтэд хүртээлтэй байж чадсан уу? зэрэг асуултуудад ямар ч хариулт алга.

Хадгаламж эзэмшиж байгаа иргэдийн хоёр хувь нь нийт хадгаламжийн 96 хувийг эзэмшиж байна гэдэг хэт цөөнхөд баялаг хуримтлагдаад байгааг л илтгэж байгаа тоон үзүүлэлт юм. Нийгмийг чирч явдаг, баялгийг бүтээдэг, тогтвортой байдлыг хангадаг дундаж давхаргын хэмжээ, нөлөөлөл огт байхгүйтэй адил болсон байна гэсэн үг. Гэтэл Үндсэн хуулийн 6 дугаар зүйлийн нэгд газрын баялаг нь нийт ард түмний өмч гээд заачихсан байдаг. Энэ заалтыг Монголын төр хэрэгжүүлэх юм уу үгүй юу? Үндсэн хуулийн 6-р зүйлийн 1 дэх заалтыг хэрэгжүүлэх аваас ахмадуудын тэтгэврийг 500 мянган төгрөгт хүргэх нь биелшгүй хүнд зорилт биш байх юм. Ард түмнээс сонгогдож, үнэмлэхүй эрх мэдлийг олж авсан олонхийн бүлгийн 65 гишүүн та бүхнийг энэ чиглэлээр дорвитой шийдвэр гаргах болов уу гээд сонгогчид чинь найдаж, хүлээсээр сууна. Та бүхний сонгогдсон дөрвөн жилийн бараг тал нь өнгөрлөө.

Оффшор дансанд хөрөнгөө нуусан улстөрчдийн асуудлыг шийдвэрлэх тал дээр АТГ зэрэг хууль хяналтын байгууллага туйлын идэвх санаачилгагүй, хашин хандаж байгааг олон нийт бүгдээр харж буй. АТГ-ын удирдлага солигдсон сүүлийн хоёр жилд Монгол Улс авлигын индексээрээ даруй 31 байраар ухарчээ. Нэг ч дорвитой хэрэг шийдвэрлэгдсэнгүй. Ажил хариуцсан хүн үүрэг хариуцлагаа биелүүлэхгүй байгаа нөхцөлд өөрчлөх, солих ёстой байх. Би ойрын үед АТГ-ын удирдлагыг яаралтай солих асуудлаар УИХ-ын даргад хандана. Та бүхэн хэлэлцэн шийдвэрлэхээс өөр арга байхгүй гэдгийг давхар сануулъя. Ажлаа хийж чадахгүй байгаа, авлигатай тэмцэх үүргээ биелүүлэхгүй байгаа албан тушаалтнуудаа яаралтай сольж, төрийн хэвийн үйл ажиллагааг хангаач гэж олон түмэн та бүхнээс шаардаж байна. АТГ-ын удирдлагыг нэр дэвшүүлэх эрх нь надад байгаа ч томилох эрх нь УИХ-ын гишүүн та бүхэнд байгаа. Миний бие хуулийн дагуу томилдог албан тушаалтнуудаа авилга, албан тушаалын хэрэгт холбогдсон нь нотлогдвол үг дуугүй ажлаас чөлөөлж хариуцлага тооцно. УИХ, Засгийн газар ч гэсэн томилж чадсан бол, хариуцлага тооцож чаддаг байхгүй бол төрд итгэх, шударга ёсонд найдах иргэдийн итгэл улам бүр алдарсаар байна.

Одоо хараад суух цаг алга. Ерөнхийлөгчийн хууль санаачлах эрхийн хүрээнд би зохих асуудлуудыг тусгасан хуулийн төслүүдийг санаачлан УИХ-аар удахгүй хэлэлцүүлэх болно. Харин эрхэм гишүүд та бүхэн намчирхалгүй, улс төржилгүй, иргэд сонгогчдынхоо эрх ашгийг дээдлэх зарчмаар хэлэлцүүлэгт оролцоорой, идэвхтэй дэмжээрэй гэж хүсэх байна.

Хууль тогтоомжийн тухай хуулийг баримтлан боловсруулж УИХ-ын хаврын чуулганаар хэлэлцүүлэхээр гурван ч тогтоол, хуулийн төслүүд дээр иргэдээс санал авч байгаа.

  1. 2009 оноос хойш хүүхэд бүрт олгогдож ирсэн “Хүүхдийн мөнгө”-ийг ямар нэгэн ялгаварлал, алагчлалгүйгээр дахин хүүхэд бүрт олгуулах эрх зүйн орчинг бүрдүүлэхийн тулд Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл санаачилсан. Хүүхдийн мөнгийг халамжийн нэг төрөл болгон, хүүхдийг өмч хөрөнгө, эд хөрөнгийн байдал, нийгмийн гарлаар нь ялгаварлан мөнгөн тэтгэмж олгож байгаа нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт болон НҮБ-ын Хүүхдийн эрхийн тухай конвенцийн хүүхдийг аливаа хэлбэрээр алагчлахгүй байх заалтуудтай зөрчилдөж байгаа юм. Иргэдийн зүгээс “Хүүхдийн мөнгө”-ийг хүүхэд бүрт олгохыг хүссэн өргөдөл, хүсэлт ихээр ирүүлэх болсон зэрэг нь энэхүү Улсын Их Хурлын тогтоолыг санаачлан боловсруулах үндэслэл болсныг зориуд дурдъя. Өчигдөр Засгийн газрын хуралдаанаар Хүүхдийн мөнгийг нийт хүүхдүүдийн 80 хувьд олгохоор шийдвэрлэсэн нь санхүүгийн боломж байгааг илтгэж байна. Хүүхдүүдээ ялгаварлалгүйгээр бүх хүүхдэд буюу 100 хувьд хүүхдийн мөнгө олгох тогтоолын төслийг удахгүй өргөн барих болно.
  2. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газарт ирдэг олон тооны санал хүсэлт, шүүмжлэлийн тодорхой хувийг цаазын ялыг сэргээхтэй холбоотой иргэдийн санал хүсэлт, шүүмжлэл эзэлдэг учраас ийнхүү хуулийн төсөл санаачлахаар болсон юм. Ерөнхийлөгчийн хувиар орон нутгийн иргэдтэй хийсэн уулзалтуудын үеэр ч бага насны хүүхдийг хүчирхийлсэн тохиолдолд цаазаар авах ял оноодог байхыг биечлэн болон бичгээр шаардсан иргэд маш олон байна. Хүний эрхийн Үндэсний комиссоос гаргасан тайлан мэдээнд хүүхдийн хүчирхийллийн талаар тодорхой дурдсан байгаа. Миний зүгээс дөрвөн сарын өмнө ХЗДХЯ-нд “хүүхдийг хүчирхийлсэн тохиолдолд хэрэгтэнд цаазын ял оноодог байдлаар цаазын ялыг сэргээх” санал хүргүүлсэн. Гэвч тус яамны зүгээс албан ёсоор хариу ирүүлээгүй, ямар нэг санаачилга гаргаагүй байна. Тийм учраас Монгол Улсын Ерөнхийлөгч хууль санаачлах эрхийнхээ дагуу хуулийн төсөл санаачилж, Хууль тогтоомжийн тухай хуулийн дагуу Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын www.president.mn цахим хуудсаар иргэдийн саналыг сарын турш албан ёсоор авч, мөн уг асуудлаар хэлэлцүүлэг зохион байгуулсны дараа “бага насны хүүхдийг хүчиндсэн гэмт хэрэгт цаазын ял оноох” Эрүүгийн хуулийн өөрчлөлтийг УИХ-ын энэ хаврын чуулганд өргөн барьж хэлэлцүүлнэ. Судалгаагаар иргэдийн 89 хувь нь бага насны хүүхэд хүчирхийлэгчдэд цаазын ял оноохыг дэмжиж байна.

Хэдийгээр цаазаар авах ял нь хүмүүнлэг бус гэгдэж байгаа ч хөхнөөсөө ч гараагүй нялх хүүхдийг хүчирхийлж байгаа нь монгол зан заншил хийгээд соёлт хүн төрөлхтний ёсноос гадуур жигшүүрт үйлдэл юм. Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт “…Монгол Улсын Эрүүгийн хуульд заасан онц хүнд гэмт хэрэг үйлдсэний учир шүүхийн хүчин төгөлдөр тогтоолоор ялын дээд хэмжээ оногдуулснаас бусад тохиолдолд хүний амь нас бусниулахыг хатуу хориглоно” гэж заасан. Ийнхүү Үндсэн хуулиар цаазын ялыг хэрэглэх бүрэн боломжтойг заасан ч салбар хуулиар, гадныхны шахалт тулгалтаар хязгаарлаж, хааж байгаа нь учир дутагдалтай. Та бүхэн Монголын ард түмнээс сонгогдсон юм бол иргэдийнхээ санал, шаардлагыг эн тэргүүнд мөрдлөг болгох учиртай. Засгийн газрыг Европын холбоо томилоогүй учраас Монголынхоо эрх ашгийг эн тэргүүнд тавих нь зүйтэй байх. Аливаа шийдвэрийг гаргахдаа үндэсний онцлог, үндэсний эрх ашиг гэсэн хоёр зүйлийг л гол болгох нь чухал. Тусгаар тогтносон бүрэн эрхт улсын хувьд монголчууд хууль тогтоомж, ялын бодлогоо хэнээс ч асуулгүй, зааварлуулалгүйгээр бие даасан байдлаар шийдвэрлэх бүрэн эрхтэй.

  1. Төрийн болон орон нутгийн өмч хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулж, хуулийн дагуу нэг сарын хугацаанд иргэдээс санал авахаар бэлтгэж байна. Энэ хуулийн төслөөр 6 зүйлийг шинээр нэмж, зохих заалтуудыг өөрчлөх юм. Тухайлбал, дотоодын үйлдвэрлэгчдэд давуу эрх олгох, урт хугацаанд тогтвортой дэмжих, нэг тэрбум төгрөг хүртэлх өртөгтэй тендерийг мэргэжлийн холбоодод хариуцуулах зэрэг зүйл орно. Олон жижиг мэргэжлийн холбоод нэгдэж Үндэсний нэгдсэн холбоо байгуулах, гишүүдээ кластер байдлаар зохион байгуулж тендерт тогтвортой хугацаанд бараа нийлүүлэх боломжийг бий болгох нь чухал болно. Тендерийг нэг жилээр шалгаруулах нь ажлын байрыг тогтвортой хадгалах нөхцөлийг бүрдүүлж чаддаггүй юм. Иймд тухайн бараа үйлчилгээ жил бүр хэрэгтэй нь үнэн юм бол зоригтой таван жилээр үйлдвэрлэгчдийг шалгаруулаад ажиллуулбал нэгд, олигархиудын савраас жижиг, дунд үйлдвэрлэгчдийг хамгаална. Хоёрт, маш олон ажлын байрыг урт хугацаанд тогтвортой хадгалах болно.

Хавар болж барилгын ажил эхэллээ. УИХ шинээр ямар бүтээн байгуулалт хийх вэ гэж хайж явах бус нэгэнт батлагдсан бүтээн байгуулалтын хөтөлбөрүүдээ сэргээгээд, үргэлжлүүлээд хэрэгжүүлэх боломж бүрэн бий. Сая УИХ-ын даргын илтгэлд ч дурдагдлаа. Та бүхэн бүтээн байгуулалтын бэлэн төслүүдийг эхлүүлэх аваас иргэдийн 90.8 хувь нь гар өргөн дэмжихэд бэлэн байгааг судалгаа харуулж байна. 2010 онд УИХ-аар батлагдсан “Шинэ бүтээн байгуулалт дунд хугацааны хөтөлбөр” дуусаагүй, дүгнэгдээгүй орхигдсон. Санаачлагч, ажлын хэсгийн ахлагч С.Бямбацогт гишүүн одоо үлдсэн бүтээн байгуулалтуудыг сэргээн хэрэгжүүлэх тал дээр идэвх санаачилгатай ажиллах байх гэж найдаж байна. Батлагдсан хөтөлбөрөө хэрэгжүүлэхийн оронд шинэ хөтөлбөр бодон олж, батлуулах гэж цаг алдахын хэрэг байхгүй. Төмөр замын талаар төрөөс баримтлах бодлогыг боловсруулж, батлуулсан эрхэм гишүүн, тухайн үеийн Зам тээвэр, барилга, хот байгуулалтын яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга байсан Ж.Бат-Эрдэнэ Зам тээврийн хөгжлийн сайдаар ажиллаж байгаад би олзуурхаж байгаа. Нэгэнт батлагдсан бодлогыг хэрэгжүүлээд ажил болгох их үйлс таныг хүлээж байгаа шүү.

Иргэд Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөд ихээхэн санаа зовж, нэг намынхны хүслээр туйлширсан, намчирхсан зүйл, заалтууд орох гэж байгаагаас эмээж байна. Иргэдийн хүсэлт шаардлага байгаа учир энэ хаврын чуулганаар хэлэлцэх “Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлт”-ийн асуудалд иргэдийн эрх ашгийг хамгаалан, идэвхтэй оролцоно. Үндсэн хуулийг Тогтвортой хөгжлийн Үндсэн хууль болгон сайжруулахын тулд гагцхүү олон нийтийн санаа бодолд тулгуурлан ажиллана. Өөрчлөхийн тулд өөрчлөх биш, өөдлөхийн тулд өөрчлөх зарчмыг хатуу барина.

“Үндсэн хуулийг дордуулсан” долоон өөрчлөлтийн нэг нь УИХ-ын хууль батлах ирцийг намсгасан явдал юм. Ингэснээр гишүүдэд хариуцлага гэж зүйл алга болж, хууль тогтоох дээд байгууллагын нэр хүндийг ихээхэн дордуулсан билээ. Үр дүнд нь улс төрийн намуудын нэр хүнд алгуур унасаар одоо доод түвшиндээ ирлээ. Өнөөдөр бүх намуудын рейтинг нийлээд 30 хувьд ч хүрэхгүй байна. Их хурлын гишүүд нь ёс зүйгээ умартан, сонгогчдоос олгосон үндсэн эрх, үүргээ эс биелүүлэн хуралдаа суухгүй байх нь хэм хэмжээ болон төлөвшиж эхэллээ. Хууль тогтоох гэж сонгогдсон гэдгээ мэдэхгүй байгаа бол суудлаа тавьж өгдөг хариуцлагын тогтолцоо үгүйлэгдэж байна.

Нийтийн сонсгол хийх замаар томилсон албан тушаалтнууддаа хариуцлага тооцдог, дүгнэдэг байх зайлшгүй шаардлага УИХ, Ерөнхийлөгч, Засгийн газарт тулгарч байна. Томилсон албан тушаалтнуудынхаа араас хяналт тавьж, томилогдсон албан тушаалдаа тэнцэж байна уу, үүргээ биелүүлж байна уу, ёс зүйтэй ажиллаж байна уу гэдгийг нэхэн шалгаж байхгүй бол хаа сайгүй, дээр дооргүй хариуцлага алдах, ёс зүйгүй авирлах нь хэрээс хэтэрч, иргэдийн бухимдлыг төрүүлэх боллоо. Ерөнхийлөгчөөс томилдог шүүгчдийн ёс зүй, иргэдээс гарч буй шүүмжлэлийг нягтлан, Хөрөнгө, орлогын мэдүүлэгтээ мэдүүлсэн хөрөнгөө нотолж чадахгүй бол, үндэслэлгүйгээр хөрөнгөжсөн шүүгчидтэй хариуцлага тооцож, ажлаас чөлөөлөх болно гэдгийг энд тодотгож хэлье.

Дэлхий даяар төрийн албыг тогтвортой байлгахад анхаарч, шатлан дэвших зарчмыг хатуу хэрэгжүүлдэг. Гэтэл манайд шинэ УИХ, шинэ Засгийн газар бүрэлдэх бүрт бүтцийн өөрчлөлт нэрээр төрийн албан хаагчдыг хоморголон халдаг зуршил тогтоод удаж байна. 2014 онд Төрийн албанд 140 мянган хүн ажиллаж байсан. Гэтэл одоо төрийн албан хаагч гэх ямар ч баталгаагүй 189 мянган ажлын байр бий болжээ. Төрийн үйлчилгээний албыг иргэддээ үйлчилдэг алба болгон хувиргах нь оновчтой шийдэл гэж харж байна. Багш, эмч нар иргэддээ үйлчлэх ёстойгоос бус төрд, төрийн албан хаагчдад үйлчлэх үүрэггүй. Иргэдийн үйлчилгээний албатай болбол багш, эмч нарын цалин орлого, санхүүжилт дээр гардаг олон хорио, хүлээсүүдээс ангижирч, эмнэлэг, сургууль өөрсдөө санхүүгийн менежментээ хийх боломж нөхцөл нь нээгдэх юм. Хүн ам өсөхийн хэрээр иргэдэд үйлчлэх ажилтны тоо ч өсөж байх боломжтой болно. Ингэж чадвал төрийн албан хаагчдын тоо өсөхгүй, төрийн захиргаа болон тусгай албан хаагчид 40 мянга хэвээр хадгалагдах боломжтой юм. Дунд давхарга алга болж, бизнес эрхлэх боломж хумигдахын хэрээр чадвартай, мэдлэгтэй олон мянган залуучууд ямар ч аргаар хамаагүй төрд шургалбал орлоготой, амьдралтай болох юм байна гэсэн итгэл, улайралтай болон хүмүүжиж байна. Ажлын байрыг нэмэгдүүлэхгүй байгаа нэг том хүчин зүйл бол гадаадаас авсан зээлийг дагаад гадаадын ажиллах хүч орж ирдэг, гадаадын бараа материал нийлүүлдэг байдал юм. Цаашид УИХ, Засгийн газар ажиллах хүч, бараа материалаа тулгах нөхцөлтэй зээлийг авахгүй, ийм гэрээг батлахгүй байх ёстой гэж би үзэж байна.

Засгийн газар уул уурхайгаас хэт хамааралтай эдийн засгаа төрөлжүүлж, олон тулгууртай болгох, хөдөө аж ахуй, үйлдвэрлэл, аялал жуулчлалын салбаруудыг хөгжүүлэх бодлого гаргаж байгаа нь талархалтай ч улам цааш ахиж Монголын эдийн засгийг үсрэнгүй хэмжээнд аваачих илүү том зүйлд тэмүүлэх шаардлага гарч байна. Өнөөдөр экспортод гарч байгаа гол түүхий эдийг боловсруулах тавхан үйлдвэр байгуулахад экспортын орлого өнөөдрийн таван тэрбум америк доллараас 30 тэрбумд хүрч зургаа дахин өсөхөөр тооцоо байгаа. 100 мянгаар тоологдох шууд болон шууд бус ажлын байр бий болно. Энэ бол ойрын таван жилд хэрэгжүүлж болох ойрын зорилт юм. Засгийн газарт эдгээр төслүүдийг удаа дараа танилцуулсан. Одоо хийх л үлдлээ.

Холын зорилт гэвэл бид байгаа боломжиндоо тулгуурласан эдийн засаг гэхээсээ илүү их боломжийг нээх эдийн засгийг бий болгоход одооноос санаа тавих учиртай. Энэ бол гарцаагүй шинэ зууны технологиуд мөн. Ирээдүйн хандлагыг угтсан бодлого гарган, үндэстнээ ахисан эрэмбийн эдийн засаг, технологийн орчинд дэвшүүлэх, хүний нөөцийг эртнээс сургаж бэлтгэх санаачилгуудыг төр өөгшүүлэн дэмжмээр байна.

Хиймэл оюун ухаан, робот техник, биг дата, куантиум компьютер, композит материал, анагаах ухааны дэвшлүүд зэрэг шинэ зууны технологийн салбарт зөв газраа зөв бодлого оновчтой төлөвлөлт хөрөнгө оруулалт хийж, хүний нөөцөө бүрдүүлж чадвал алсдаа Монголын эдийн засгийг хэдэн зуу дахин томруулах нөөц бидэнд байна. Ирээдүйн тухай ярихад нэг зүйлийг онцгой анхааруулмаар байна. Улаанбаатар хотын цэвэр усны хангамж 2030 он гэхэд шавхагдах судалгаа тооцоо гарсан. Энэ асуудлыг улсын хөрөнгөөр хайгуул, зураг төсөл нь хийгдчихсэн, Туул голын бэлэн усан сангийн төслийг Мянганы сорилын сангийн 300 сая ам.долларын хөтөлбөрт хамруулан шийдвэрлэх нь чухал байгааг Засгийн газар эртнээс анхаарч шийдвэрлэнэ гэдэгт итгэж байна. Ус бол аюулгүй байдлын нэгэн баталгаа, өдөр тутмын юугаар ч орлуулшгүй хэрэгцээ болохыг санаж асуудал хүндрэхээс өмнө урьдчилан шийдвэрлэх хэрэгтэй байгааг дахин, дахин сануулъя.

Урин дулаан цаг ирсэнтэй зэрэгцээд утаа агаарын бохирдлоо мартаж болохгүй. Сэрүү орохтой зэрэгцээд утааны асуудал ахиад л босно. Агаарын бохирдлын асуудлыг шийдэхдээ олон айлыг орон сууцанд оруулах, олон монгол хүнийг ажилтай болгох зарчмыг гол болгочиход хэцүү зүйл байхгүй. Олон улсад хэрэглэгдэж, үр дүнтэй нь нотлогдсон төвлөрлийг сааруулах, дагуул хотууд яаралтай байгуулах, хөдөөд ажиллах, амьдрах тав тухтай орчныг бий болгох гээд аргуудыг ашиглаач. Утаагүй зуух, утаагүй түлш гэх мэт улиг болсон зүйлд цаг мөнгөө битгий үрээч гэдгийг зориуд дахин, дахин хэлье. Энд гагцхүү сэтгэл л дутагдаж байгаа.

Тулгамдсан асуудлыг шийдэхдээ төсвийн мөнгийг хэмнэх, иргэдэд ээлтэй, үр дүнтэй талаас шийдвэрлэхийн оронд ажил хариуцсан хүмүүс нь өөрсдөдөө унац гаргахад илүү анхаардаг авлигач зуршилтай Засгийн газар хатуу тэмцээч ээ.

Хуулийн засаглал, шударга ёс, төрийн ёс зүйн хэм хэмжээ алдагдаж, дорд орсон нь өнөөдрийн уналт доройтлын гол шалтгаан, уг үндэс болоод байна гэдгийг ард түмэн хэлж, сануулж байна. Орон нутагт 70 гаруй суманд сонгогдсон төлөөлөгчдийг Иргэдийн хуралд эрх мэдлээ хэрэгжүүлэхэд нь саад болсоор хоёр жил гаруй боллоо гэж байна. Сүхбаатар аймгийн Засаг даргын тамгын газар, ИТХ-ын үйл ажиллагаа бүрэн завхралд өртлөө. Шударга бус явдал, хууль хэрэгжихгүй байдал хэтэрхий хавтгайрч илэрхий хэргүүд шийдвэрлэгдэхгүй байгаагаас ард олны төрд итгэх итгэл улам бүр суларч байна. Иргэд та бүхнээс хуулийн засаглал, шударга ёсыг хэрэгжүүлэхийг хатуу шаардаж байна. Хуулиа хэрэгжүүлж, мөрдүүлж чадахгүй юм бол Засгийн газар, УИХ гэж байх хэрэг байгаа юм уу, гэдгийг ил тодоор асууж, зөвшилцөх шаардлагатай байна.

Гадаад орнуудад суух Элчин сайдуудын асуудлыг зөвшилцөхөөр Засгийн газар, УИХ-д саналаа хүргүүлсэн ч нэгээс бусад нь шийдэгдээгүй өдий хүрлээ.

Төрийн хойшлуулшгүй, хэнтэй хуваалцашгүй үүрэг бол иргэдээ ажилтай, орлоготой байлгах явдал юм. Ажлын байрыг олноор бий болгох бүх эрх мэдэл та бүхэнд төвлөрсөн. Том төслүүдээ үндэсний эрх ашигт нийцсэн байдлаар хөдөлгөе, мөнгө олох, илүү их ажлын байр бий болгох бизнесийн шинэ талбарыг нээе. Инновацийг бүх салбарт хэм хэмжээ болтол нь нэвтрүүлье. Иргэд ажилтай бол орлоготой. Орлоготой бол амьдрал аандаа сайжирна. Амьдрал сайн бол эрүүл мэнд, боловсролд анхаарах нөхцөл үүснэ. Боловсролтой эрүүл иргэд нь улс орны хөгжлийг урт удаан хугацаанд тогтвортой авч явж чадна. Ийм энгийн дарааллыг хэрхэн зөв шуурхай удирдлагаар хангахаа төрийн байгууллагууд нь мэддэг, зүтгэдэг байвал энэ Монгол Улс маань сэвхийгээд босоод ирэх боломж, нөхцөл нь бүрдсэн улс юм шүү.

Одоо гагцхүү ажил хийх л үлдлээ. Анхаарал тавьсанд талархлаа.

Categories
мэдээ нийгэм

У.Хүрэлсүх: Засгийн газар ипотекийн зээлийг хөнгөвчилж, иргэдээ хямд орон сууцаар хангахад онцгой анхаарч байна

Жил бүр зохион байгуулдагбарилга, нийтийн аж ахуйн салбарын удирдах ажилтны зөвлөгөөн Төрийн ордонд эхэллээ. Монгол Улсын Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх зөвлөгөөнд оролцон мэндчилгээ дэвшүүлснийг бүрэн эхээр нь хүргэж байна.

Барилга, нийтийн аж ахуйн салбарын удирдах ажилтны зөвлөгөөнд оролцож байгаа инженер, техникийн ажилтнууд, барилга, барилгын материал үйлдвэрлэгчид, зураг төсөлчид та бүхэнд Монгол Улсын Засгийн газрын нэрийн өмнөөс болон хувиасаа чин сэтгэлийн мэндчилгээ дэвшүүлье.

Монгол Улсын Засгийн газар 2016-2020 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөртөө барилга, хот байгуулалтын чиглэлээр иргэдийн эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах нөхцөлийг хангасан хот, суурин газрыг төлөвлөж, байгаль орчин, хүний эрүүл мэндийн шаардлагад нийцсэн барилгын үйлдвэрлэлийг дэмжиж, хүн амыг эрүүл, аюулгүй, хүртээмжтэй орон сууцаар хангах төрийн бодлогыг боловсруулан хэрэгжүүлэх зорилт тавин ажиллаж байна.

Энэ хүрээнд улс, орон нутгийн төсөв болон гадаадын зээл, тусламжаар Монгол Улсын хүн амын нутагшилт, суурьшлын хөгжлийн ерөнхий төсөл боловсруулах, ипотекийн зээлийг хөнгөвчлөх, иргэдийг хямд өртөгтэй орон сууцаар хангах, түрээсийн орон сууцны санг нэмэгдүүлэх, гэр хорооллын дэд бүтцийг сайжруулах, инженерийн шугам сүлжээнд холбох ажлыг эрчимжүүлэх, хөрөнгийн асуудлыг шийдвэрлэх зэрэг ажлуудад онцгойлон анхаарч байна.

Мөн Улаанбаатар хотын болон аймгийн төвүүдийн бохир ус цэвэрлэх байгууламжийг шинээр барих, барилга, барилгын материалын үйлдвэрлэлд дэвшилтэт техник, технологи, инновацийг нэвтрүүлэн бүтээмжийг нэмэгдүүлэх, дуусаагүй байгаа төсөл, хөтөлбөрүүдийг нэн тэргүүнд ашиглалтад оруулах, тус салбарын инженер, техникийн ажилтан, мэргэжилтнүүдийг шинэ дэвшилтэт технологид сурган мэргэшүүлж, ур чадварыг дээшлүүлэх чиглэлээр ажиллаж байна.

Барилгын салбар манай улсын бүтээн байгуулалтын гол тулгуур багана болохын хувьд тус салбар дахь бүтээмжийг нэмэгдүүлэх, улс орны эдийн засагт үр өгөөжөө өгөх аливаа дэвшилтэт арга хэрэгсэл, техник, технологи, бүтээлч санал, санаачилгыг дэмжинэ.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд, Засгийн газар та бүхний ажлыг бүх талаар дэмжих болно.

Categories
мэдээ цаг-үе

Дархан цаазтай бугыг төрийн тусгай хамгаалалттай газарт агнасаар байх уу

Төв аймгийн Алтанбулаг, Аргалант сумын нутаг дэвсгэр төрийн тусгай хамгаалалттай “Хустайн байгалийн цогцолбор газар”-т есөн халиун буга агнасан хэрэг гарчээ. Хууль бус анчид есөн бугыг мотоцикль, мориор хэдэн талаас нь шахаж хөөсөөр бахардуулсан байна. Үүний дараа эврийг нь хөрөөдөж, лантуугаар хуга цохиж авсан ул мөр үлджээ. Дээрх хэргийг Төв аймгийн цагдаагийн хэлтсийн мөрдөн байцаах тасаг, УМБГ-ын Байгалийн эсрэг гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтсийн хамтарсан ажлын хэсэг шалгаж байгаа гэнэ. Дархан цаазат амьтныг эврийг нь авахын төлөө бахардуулж алсан гэмт хэргийг сурвалжлахаар “Хустайн байгалийн цогцолбор” газрыг энэ сарын 3-нд зорьсон юм. Биднийг очих үед “Хустайн байгалийн цогцолбор газар”-ын дарга нар нийслэл хотыг зорьсон байв.

Есөн бугыг Хустайн нурууны Эхэн усны ам гэх газарт агнажээ. Хэргийн газарт очиход цогцолбор газрын байгаль хамгаалагчид, аймгийн цагдаагийн хэлтсийн гэх хүмүүс ирсэн бололтой олон машины мөр ийш тийш зурайн гарчээ. Байгаль хамгаалагчдын хэлж байгаагаар мотоцикл, морьтой хүмүүс есөн бугыг сүргээс нь тасалж хөөсөн байсан гэнэ. Багцаагаар 4-6 километр газарт хэдэн талаас нь шахаж хөөсөн бололтой гэж байв.

Хустайн нуруу орчимд өнгөрсөн жилийн наймдугаар сарын 10-ныг хүртэл улаан гантай байсан гэнэ. Оройтож орсон бороонд өвс дөрвөн хуруу ч хүрэхгүй ургасан аж. Ган ихтэй байснаас Хустайн нурууны зэрлэг амьтад олигтой тарга тэвээрэг авч чадалгүй өвөлтэй золгожээ. Гэтэл арваннэгдүгээр сараас сүүлийн арав гаруй жилийн хугацаанд ороогүй их цас орсон гэнэ. Гуу жалганд 4-5 метрийн цас хунгарлаж, тэгшхэн газраа морины дөрөөлөхөөр татсан цастай өвөл болжээ. Цогцолбор газрынхан өвс, тэжээл өгч байж арай гэж хэдэн буга, тахь зэрэг амьтдаа онд мэнд оруулжээ. Гэтэл өнгөрсөн хоёрдугаар сараас эхлэн Хустайн нурууны ойр хавиар бугын эвэрт шунасан хууль бус анчид эргэлдэх болсон байна.

Сүргээсээ тасарсан есөн буга хууль бус анчдад хөөгдөж явсаар гүн жалганд ороод бахардаж унасан нь тодорхой байгаа аж. Гэмт хэрэгтнүүд хүч чадал нь барагдаж хөл дээрээ босч чадахгүй тийчилж хэвтэх бугануудыг алаад эврийг нь хөрөөджээ. Бүр заримынх нь дагзыг цөм цохиж, эврийг нь мулт татжээ. Хэргийг шалгаж байгаа цагдаа нарын үзэж байгаагаар гэмт хэрэгтнүүд гэмт хэргээ бүрэнхий болж байхад үйлдсэн бололтой байгаа гэнэ. Эврийг нь авсан буганыхаа дэргэд тамхи татаж, сууж, хэвтэж амарсан ул мөр хэргийн газарт үлджээ. Ингээд зогсохгүй шар айраг уусан бололтой тайрсан сав, бөглөө зэрэг зүйлс байсан аж. Өөрөөр хэлбэл, гэмт хэрэг үйлдэхдээ ямар нэгэн зүйлд яарч сандраагүй, тайван сууж байгаад явсан байжээ. Үүнээс гадна гэмт хэрэгтнүүд Хустайн цогцолбор газрынхны дотоод үйл ажиллагааны талаар мэдээлэлтэй байсан байж болзошгүй аж. Тодруулбал, гэмт хэрэг гарах үед тус цогцолбор газрын удирдлагууд нийслэл рүү ажлаар явсан, байгаль хамгаалагчдын эргүүл, хамгаалалт суларсан үе таарсан гэнэ. Үүнийг хууль бус анчид овжин ашигласан байна. Анх тус цогцолбор газарт 150 гаруй буга тоологдож байсанбол өнөө жил мянга гаруй буга бүртгэжээ. Хэдийгээр бугын тоо жилээс жилд өсөж байгаа ч энэ мэт хууль бус ан тус цогцолбор газарт удаа дараа гарсаар байгаа юм. Сануулбал, тус цогцолбор газрын бүсэд 2012 онд 13 буга агнасан хэрэг гарсан билээ. Тухайн үед гэмт хэрэгтнүүд бугын цусан эвэр, чив зэргийг авахаас гадна хэзээ мөдгүй янзагалах дөхсөн согооны гэдсийг хүү татаж, савыг нь аваад явсан байсан билээ. Цагдаагийн ерөнхий газраас дээрх хэрэгт эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгасан. Гэвч өнөөдрийг хүртэл уг хэрэг илрээгүй. Энэ мэт ховор амьтан агнасан хууль бус ангийн хэргүүд цагдаа нарын сейфэнд хэдэн жил дарагдаж байгаад хэрэгсэхгүй болдог байдал энэ хэрэг дээр ч давтагдахгүй гэх баталгаа байхгүй юм.

“БУГЫН ЭВЭР КИЛОГРАММ НЬ 80 МЯНГАН ТӨГРӨГИЙН ҮНЭТЭЙ БАЙГАА НЬ ХУУЛЬ БУС АНЧДЫГ ГЭМТ ХЭРЭГ ҮЙЛДЭХ СЭДЭЛ ӨГЧ БАЙНА” ГЭВ

Есөн буга агнасан хэргийн талаар “Хустайн байгалийн цогцолбор газар”-ын дарга Ц.Дашпүрэв “Хустайн нуруунд 1200 халиун буга болон бусад төрлийн амьтад нутаглаж байна. Монгол Улсын хэмжээнд ойролцоогоор 6000 гаруй буга байдаг гэсэн тоо баримт бий. Нэг дор хамгийн олон буга төвлөрч нутагладаг нь Хустайн нуруу юм. Тиймээс жил бүрийн өдийд хулгайн анчид бугын ясан эвэр авахын тулд энэ амьтныг хэдэн цагаар ч хамаагүй машин, мориор хөөж бахардаж унасных дараа эврийг нь хөрөөдөж, ямар нэгэн хүнд мохоо зүйлээр мулт цохиж авдаг гэмт хэрэг гарах болсон. “Хустайн цогцолбор” газрынхан бүх хүч бололцоогоор хулгайн анчидтай тэмцэж байгаа. Гэвч өнөөдрийг хүртэл тодорхой үр дүнд хүрч чадахгүй байна. Бид өдөрт 20-30 хүнийг хамгаалалттай бүсээс гаргадаг. Ойр хавийн малчид болон залгаа сумдын иргэд мал хайх нэрийдлээр тусгай хамгаалалттын бүсэд нэвтэрдэг. Байгалийн цогцолбор газар урт 40 километр бол өргөн нь 20 километр юм. Бас санамсаргүй байдлаар, тарвага агнах гэсэн хүмүүс ч ирдэг. Зөвшөөрөлгүй ирсэн иргэн болгоныг зөрчлийн хуулиар торгох хуулийн заалттай болсон. Өнгөрсөн жилийн долдугаар сарын 1-нээс хэрэгжиж эхэлсэн Зөрчлийн тухай хуулиар хууль бусаар ан амьтан агнасан иргэдэд ногдуулах хариуцлага чангарч, торгууль шийтгэл нь ч тодорхой болсон. Тусгай хамгаалалтын газар нутгийн тухай хуулийн дүрэм журмыг зөрчиж зөвшөөрөлгүй нэвтэрсэн тохиолдолд иргэнийг 500 мянган төгрөгөөр торгоно. Харин албан байгууллага компанийг 30 хүртэлх сая төгрөгөөр торгохоор заагаад өгчихсөн байгаа. Бид одоогоор зөвшөөрөлгүй нэвтэрсэн иргэдийг торгохоос илүүтэй сануулах арга хэмжээ авч байна. Бид бугын эвэр авдаг газрууд ямар үнэтэй авч байгаа талаар хүмүүсээс сураг сонссон. Килограмм нь 80 мянган төгрөгийн үнэтэй байгаа гэсэн. Бугын нэг эвэр дунджаар 2-3 килограмм л болдог. Өөрөөр хэлбэл, хэдхэн төгрөгөөс болж дархан цаазат амьтныг олноор нь хядаж байгаа нь харамсалтай. 2012 онд гарсан хэрэгтэй холбоотойгоор цогцолбор газрын хэмжээнд арав гаруй хяналтын камер суурилуулсан байгаа. Гэсэн хэдий ч гэмт хэрэгтнүүд камергүй газраар нэвтэрч орсон байна лээ. Бүх газрыг камержуулна гэхээр хөрөнгө санхүүгийн хувьд маш өндөр зардал гараад байгаа. Эргүүл хамгаалалтаа чангатгаж, гэмт хэрэг гарахаас урьдчилан сэргийлэх олон ажил хийж байна” гэв.

“ЦАГДАА, ПРОКУРОРЫНХОН ХУУЛЬ БУС АНЧДЫН ТОЛГОЙГ ИЛЖ ЭРХЛҮҮЛЭЭД БАЙНА” ГЭВ

Төрийн тусгай хамгаалалттай газарт дархан цаазат бугыг агнасан хэрэг гарсан талаар Хустайн нурууны ойролцоо амьдардаг нэгэн эх сурвалжтай уулзаж ярилцлаа. Тэрбээр нэрээ нууцалж, хэргийн талаар мэдээлэл өгсөн юм.


-Саяхан есөн буга агнасан хэрэг гарсан байна. Гэмт хэрэгтнүүд бугыг бахардуулж агнасан байсан. Энэ талаар танд мэдээлэл байна уу?

-Хууль бус ангийн хэрэг гарсан гэдгийг мэдсэн. Хэргийн газарт очиж үзсэн. Энэ хэргийг бугын эвэр хууль бусаар худалдаалдаг сүлжээ гэмт хэрэгтнүүд үйлдсэн байна гэж үзэж байгаа. Хэрэг гарах үед харуул хамгаалалт суларсан байсныг гэмт хэрэгтнүүд мэдэж байсан байгаа юм. Шуудхан хэлэхэд байгаль хамгаалагчдын зарим нь, энэ хавийн малчид хууль бус ангийн гэмт хэрэгтний бүлэглэлд орчихсон гэдгийг онцолж хэлмээр байна. Цогцолбор газрынхан хэдийд эргүүл хийх гэж байгаа, хаана ямар камер суурилуулсан гээд бүх нарийн мэдээлэл алдагдаад байгаа юм. Үүнээс болоод тусгай хамгаалттай газарт хууль бус ангийн хэрэг гараад байна. Жил болгоныг хавар бугын эвэр түүгчид ирдэг. Бүр бугын эвэр түүгээд их хэмжээний мөнгөтэй болдог бүлэглэл бий болчихоод байна шүү дээ. Байгаль хамгаалагч нартай уулздаг, гэрт нь ирээд архи дарс уудаг, малчдын гэрээр байнга ирж очдог хэдэн хүн бий. Тэднийг шалгах хэрэгтэй байна. Энэ сүлжээг илрүүлэхгүй юм бол Хустайн нуруунд олон амьтан жам бусаар үхэж үрэгдэнэ. Шунахай сэдэлтнүүдийн буу дуу, бусармаг үйлдэл гарсаар байх болно.

-Цагдаа нар хэргийг шалгаж байгаа биз дээ. Өмнө нь хэд хэдэн буга агнасан хэрэг илрүүлж байсан санагдаж байна?

-Хустайн нурууны цогцолбор газрын байцаагчид одоогоос жил согоо бууд-сан хоёр иргэнийг барьж, Төв аймгийн цагдаад өгсөн байдаг. Тэднийг шүүх хурал болж Хустайн нурууны цогцолбор газрын байгаль хамгаалагч гэрчээр оролцсон юм. Гэтэл шүүгч нь хэрэгтнийг биш манай байгаль хамгаалагчийг яллах шахуу юм болж, “Чи байгаль хамгаалагч юм бол амьтнаа алуулахгүй хамгаалах үүрэгтэй. Үүргээ биелүүлээгүй байна” хэмээн буруутгаж байсан. Хэргийн холбогдогч сэтгэцийн өвчтэй болж, хэрэг хариуцах чадваргүй гээд уг хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон байна лээ. Тэр үед ах, дүү хоёул явсан. Хэргийн газарт тэр дор нь цагдаагийнхан очсон. Гэтэл тэд сүүлд нь “Бид согоо алаагүй, цагдаагийнхан шуудайтай мах машинд авчирч тавиад, биднийг алсан болгож, зодож хүчээр хийгээгүй хэрэг хүлээлгэсэн” гэх мэт худал зүйл ярьсан байсан. Хэрэгт холбогдсон нөхрийн дүү нь нэг дээд сургуулийн захирал юм байна лээ. Ахыг нь хэрэг хүлээх чадваргүй, дүүг нь согоо алаагүй, зүгээр л машин барьж явсан” гээд тэднийг ямар ч шийтгэлгүй гаргасан. 2012 онд 13 буга агнасан хэрэг гарсан. Тэр хэргийг Мөнххөхий гэж хүн үйлдсэн гээд л байсан. Хустайн нуруунд гарсан хэрэгтэй холбоотойгоор баахан хүн барьсан. Бүгд ял зэмгүй л хэргээ прокурорт “сэгсэр”-чихээд явсан. Цагдаа, прокурор үнэндээ хууль бус анчдын толгой илж, эрхлүүлээд байна. Би нэг зүйлийг хэлэх үү есөн буга агнасах хэрэг хэзээ ч илрэхгүй. Цагдаа нар хэргийн газарт үзлэг хийсэн болчихоод л яваад өгсөн. Энэ хавийн ганц хоёр хүнээс байцаалт авсан байх.

БУГА АГНАСАН НЬ ТОГТООГДВОЛ 7.5 САЯ ТӨГРӨГӨӨР ТОРГОНО

Экологи, эдийн засгийн үнэлгээгээр хууль бусаар буга агнасан нь тогтоогдвол 7.5 сая төгрөгийн торгууль ногдуулах хуультай. Хохирлыг төлүүлэхдээ энэ тоог гэмт этгээдээр хоёр дахин үржүүлж төлүүлдэг журамтай. Өнгөрсөн жил батлагдсан амьтны тухай хууль өмнө нь мөрдөж байсан хуулиас арай дээр болсон ч учир дутагдал их байгааг хуульчид хэлж байв. Гэхдээ энд Хүрээлэн байгаа орчны эсрэг гэмт хэргийн тухай хуулийн 24.5 дугаар зүйлд заасан хууль бусаар ан агнах гэсэн зүйл заалтыг танилцуулъя. Нэгдүгээрт, Улсын тусгай хамгаалалттай газар нутагт зөвшөөрөлгүйгээр амьтан агнасан, барьсан, эсхүл ховор амьтныг тусгай зөвшөөрөлгүйгээр агнасан, барьсан, зориудаар тэжээж гаршуулсан, үржүүлсэн, тэдгээрийн гаралтай түүхий эдийн зүйлийг хадгалсан, худалдсан, худалдан авсан, тээвэрлэсэн, гадаад улсад гаргасан, ховор амьтны чихмэл, эд, эрхтэн, тэдгээрийн гаралтай түүхий эдийн цуглуулга хийсэн бол таван мянга дөрвөн зуун нэгжээс хорин долоон мянган нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох, эсхүл нэг жилээс таван жил хүртэл хугацаагаар зорчих эрхийг хязгаарлах, эсхүл нэг жилээс таван жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ” гэж заасан байдаг. Хоёрдугаарт, нэн ховор амьтныг тусгай зөвшөөрөлгүй агнасан, барьсан, зориудаар гаршуулан тэжээсэн, амьдрах орчныг алдагдуулсан тэдгээрийн түүхий эдийг бэлтгэсэн, тээвэрлэсэн, хадгалсан, худалдсан, худалдан авсан, гадаад улсад гаргасан, ховор амьтны чихмэл, түүхий эд, эд эрхтэн, тэдгээрийн гаралтай түүхий эдийн цуглуулга хийсэн бол арван мянган нэгжээс дөчин мянган нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох, эсхүл хоёр жилээс найман жил хүртэлх хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ” хэмээн заажээ.


Categories
мэдээ нийгэм

Өнөөдөр 4 цаг 11 минутанд ханш нээгдэнэ

ЗурагӨнөөдөр 4 цаг 11 минутанд ханш нээгдэх юм. Ханш нээх өдөр нь хаврын дунд сараас хаврын сүүл сарын хоорондох хугацаа буюу өвлийн туйлын 108 хоногийг хэлнэ. Өөрөөр хэлбэл, ханш нээх өдөр нь хаврын уур орох өдрийн өмнөх арван таван хоногийг хэлдэг.

Хаврын дунд сарын энэ өдөр ханш нээж ичигсэд ичээнээсээ гарч, амьд байгалийн аливаа амьдрал сэргэж хорхой шавьж хөдөлдөг учиртай. Ханш гэдэг үг нь ээлтэй сайн гэсэн утгатай. Тиймээс монголчууд энэ өдөр буян хийж ном хуруулснаар хийсэн буян нь арвижин дэлгэрч эрүүл саруул эд баялгаар арвин байхыг бэлэгшээдэг аж.

Монголчууд ханш нээх өдөр мал болон ичээнээсээ гарсан амьтдын байр байдал, өвс ургамал, тухайн өдрийн цаг агаарын байдлаар хаваршилт, зуншлага ямар байхыг шинжин тодорхойлж иржээ.

Тухайлбал, Ханш нээх өдөр өмнө зүгээс хур буувал өвс ургамал муу ургаж, үр тарианы ургац муудаж тааламжгүй болно хэмээн үздэг. Мөн амьтад хөдөлж, ичсэн тарвага зурам нүхнийхээ ам руу харж хэвтдэг байна. Энэ цагт булгийн ус задгайран оргилохоос гадна голын мөс ханзарна. Цох хорхой гэнэт олширч энд тэндгүй гүйж харагдвал зун нь хуурай болно хэмээн зөгнөдөг ажээ. Хэрвээ шувуу гол мөрний усанд орвол дулаарахын шинж. Хаврын цас шоргоолжны үүрийн хойд хэсгээс эхэлж хайлбал зуншлага сайхан болж, өвс ургамал тэгш ургахын тэмдэг хэмээн үздэг байж.

Ханш нээх цагаар малчид морь, сувай гүүнийхээ дэлийг авч засахаас гадна дөрвөн настай хязаалан үрээг хөнгөлдөг.

Categories
мэдээ улс-төр

Хаврын чуулган өнөөдөр нээлтээ хийнэ

Монгол Улсын Их Хурлын 2018 оны хаврын ээлжит чуулган өнөөдөр нээлтээ хийнэ. Хаврын ээлжит чуулганаар 23 асуудал хэлэлцэх юм. Тодруулбал, хаврын ээлжит чуулганаар:

1) Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 2019 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2020-2021 оны төсвийн төсөөллийн тухай хуулийн төсөл,

2) ”Монгол Улсын 2017 оны төсвийн гүйцэтгэл батлах тухай” Монгол Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл, Монгол Улсын Засгийн газрын 2017 оны санхүүгийн нэгтгэсэн тайлан,

3) Монгол Улсын эдийн засаг, нийгмийг 2017 онд хөгжүүлэх Үндсэн чиглэлийн биелэлт,

4) “Монгол Улсын эдийн засаг, нийгмийг 2019 онд хөгжүүлэх Үндсэн чиглэл батлах тухай” Монгол Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл,

5) Нийслэлийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл,

6) Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн төсөл,

7) УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулийн төсөл,

8) УИХ-ын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл,

9) УИХ-ын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл,

10) Улс төрийн намын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл,

11) Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл,

12) Иргэний улсын бүртгэлийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл,

13) Мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэх тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл,

14) Жолоочийн даатгалын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл,

15) “Монгол Улсад 2018-2020 онд цагаачлуулж болох гадаадын иргэдийн тоо, бүтэц, байршлын тухай” УИХ-ын тогтоолын төсөл,

16) Орон нутгийн хамгаалалтын тухай хуулийн төсөл,

17) Дайчилгааны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл,

18) Улсын нисэхийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл,

19) Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл,

20) Төсвийн албаны эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төсөл,

21) Төсвийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төсөл,

22) Баяжуулсан хүнсний тухай хуулийн төсөл,

23) Хүнсний тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл,

24) Бусад гэсэн асуудлыг хэлэлцэхээр тусгав.