Month: March 2018

-ӨНДӨР ЦАЛИНТАЙ ШҮҮГЧИД БАНКНААС ЗЭЭЛ АВЧ, ГАР УТАС ЛИЗИНГЭЭР АВЧЭЭ-

“Цензургүй яриа” нэвтрүүлгийн ээлжит дугаарт УИХ-ын гишүүн Х.Нямбаатар оролцсон билээ. Тэрбээр “Таван настай хүүхдийнхээ дансанд 500 сая төгрөг, өөрийнхөө дансанд нэг сая ам.доллартай шүүгч бий. Намайг ингэж хэлсний дараа Шүүхийн ерөнхий зөвлөлөөс мэдэгдэл гаргах байх. Тэглээ гээд би зогсохгүй. Цаг нь болохоор АТГ-т шалгагдаж байсан энэ асуудлыг баримттай нь ил болгоно. Захиргааны хэргийн шүүхийн шүүгч нар хөрөнгөжсөн. Анхан шатны шүүх дээр 50 мянган ам.доллар, давж заалдах шатны шүүх дээр 100 мянган ам.доллар, хяналтын шатны шүүх дээр 200 мянган ам.долларын авлига авдаг яриа явчихлаа” гэсэн юм. УИХ-ын гишүүний хийсэн ноцтой мэдэгдэлтэй холбоотойгоор Шүүхийн ерөнхий зөвлөл шүүгчдийнхээ хөрөнгө, орлогын мэдүүлгийг олон нийтэд ил болгосон юм. Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн www.judcouncil.mn цахим хуудасны http://judcouncil.mn/hashom2016.html хэсэгт Монгол Улсын бүх шатны шүүхийн шүүгчийн хөрөнгө, орлогын мэдүүлгийг өчигдөр байршуулжээ. Монголын бүх шүүгч ямар эд хөрөнгөтэй, шүүгчдийн хамгийн их хөрөнгөтэй нь хэн болох, мөн хөрөнгө мөнгө тааруу, нэр дээрээ ямар нэгэн эд хөрөнгө байхгүй хэн гэдэг шүүгч байгааг олон нийтийн өмнө ил гаргасан юм. Шүүх засаглалыг шударга, хараат бус байлгах зорилгоор одоогоос хэдэн жилийн өмнө шүүгч нарын цалинг нэмсэн билээ. Өдгөө шүүгчид сард 3.5-4 сая төгрөгийн цалин авч байгаа билээ.

АТГ-т 2017 онд шүүгч нарын өгсөн хөрөнгө орлогын мэдүүлгээс дараахь ажиглалтыг хийж үзэв. Тэнд байгаа мэдээллээр Монголын ихэнх шүүгч өрнөөс өр, зээлнээс зээлийн хооронд амьдардаг юм байна. Цалингийн зээлнээс эхлээд орон сууц, гар утас, банк бус санхүүгийн байгууллагад өр тавьдаг юм байна. Ер нь өр зээлгүй шүүгч гарын арван хуруунд багтахаар цөөхөн байна лээ. Шүүгчдийн хөрөнгөө мэдүүлсэн байдлаас харахад ихэнх нь 0.7 га газартай, суудлын машинтай байх юм. үүнээс өөр хөрөнгө байхгүй шүүгч олон байна лээ. Мөн ихэнх шүүгч малтай. Тэр тусмаа хот, хөдөө гэлтгүй хурдан удмын адуу 21 аймаг, есөн дүүргийн шүүгчдийн нэр дээр байх юм. Хурдан адуутай байгаа нь хэн нэгнээс бэлгэнд авсан байж магадгүй байна. бүр цаашилбал, авлига авсан байж ч магадгүй гэх хардлага төрөхөөр байв. Шүүгчид хөрөнгө орлогын мэдүүлэгтээ бурхан тахил, алт монетон эдлэл, хөөрөг, мөнгөн аяга тэргүүтэй эд зүйлсээ мэдүүлжээ.

УЛСЫН ДЭЭД ШҮҮХИЙН ШҮҮГЧ Ч.ХОСБАЯР ОРЛОГООРОО ТЭРГҮҮЛЖ, Д.ГАНЗОРИГ БУУНЫ ЦУГЛУУЛГАТАЙ ГЭДГЭЭ МЭДҮҮЛЖЭЭ

Ингээд уншигч та бүхэнд хамгийн олон малтай, хамгийн их үнэт эдлэлтэй, их хөрөнгө мөнгөтэй, өр зээлтэй шүүгчдийг танилцуулж байна. Тодруулахад, энэ жагсаалтыг зөвхөн АТГ-т өгсөн хөрөнгө орлогын мэдүүлгээс харж хийсэн болно. Улсын дээд шүүхийн хамгийн их орлогтой шүүгчээр ч.Хосбаяр тодорчээ. Түүний өөрийнх нь жилийн орлого гэхэд 248392.08 сая төгрөг хэмээн мэдүүлжээ. Харин гэр бүлийн орлого нь 75759.04 төгрөг гэжээ. Тэрбээр “даянпан” ХХк, “үнэн итгэл” ббсб-т хувьцаа эзэмшдэг юм байна. Хөрөнгө орлого ихтэй шүүгчийг толгойлж байгаа мөртлөө “бичил санхүүгийн хөгжлийн сан”, “Таван богд” ХХк, “Хаан” банкид өр зээлтэй хэмээн мэдүүлжээ.

Сүүлийн хэдэн жил хөрөнгө орлогын мэдүүлгээр хамгийн их орлоготой төдийгүй хамгийн их хадгаламжтай шүүгчээр Ц.Амарсайхан тодорч байсан. Тэгвэл өдгөө ч.Хосбаяр нэгдүгээрт болсон бөгөөд түүний араас Д.Цолмон, б.Цогт нарын ерөнхий шүүгч их хэмжээний хөрөнгө орлогоороо удаах байруудад оржээ. Түүнчлэн Улсын дээд шүүхийн ерөнхий шүүгч Ц.Зориг ямар нэгэн өр зээл тавиагүй гэдгээрээ сондгойрч байв. Түүний жилийн орлого 79133.3 төгрөг бол 182 хоньтой, 64 адуутай, 36 үхэртэй юм байна. Мөн мөнгөн эмээл, мана, хаш хөөрөгтэй юм байна. үүний дараа олны анхаарлыг татахаар эд хөрөнгөтэй шүүгч гэвэл Д.Ганзориг шүүгч юм. Монголын шүүхийн байгууллагад олон жил ажиллаж байгаа тэрбээр 48316.03 сая төгрөгийн жилийн орлоготой бол Лexus 470, ланд 80, приус, дээр үеийн Газ 66 машинтай юм байна. Мөн калибр, вепрь, ТТ, чех карбин гээд бууны бүрэн цуглуулгатайгаа мэдүүлжээ. Харин Х.эрдэнэсувд шүүгч шүрэн толгойтой хаш, манан, гартаам гэсэн гурван ч үнэтэй хөөрөгтэй аж.

Н.ХОНИНХҮҮ АЛМААЗАН ШИГТГЭЭТЭЙ ЭЭМЭГТЭЙ БОЛ ХАМГИЙН ИХ ХУВЬЦАА ЭЗЭМШДЭГ ШҮҮГЧЭЭР Д.БААТАРХҮҮ ТОДОРЧЭЭ

Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүгчид эд хөрөнгө, орлого мөнгө ихтэй аж. Н.Хонинхүү шүүгч гэхэд бенз Жи 500 машинтай, чун манан хөөрөгнөөс гадна японы микото брэндийн алзмаазан шигтгээтэй сувдан ээмэгтэй гэнэ. энэ ээмэг Монголын шүүгч эмэгтэйчүүд төдийгүй үнэтэй ээмэг бөгж сонирхдог хүрээнийхэн дунд нэр алдар нь түгсэн гэсэн. Д.Баатархүү шүүгч хуучны гурван баатрын үнэ бүхий уран зурагтай, гаанс, сүүжин ээмэг, хаш хөөрөгтэй бол “эрдэнэс таван толгой”, “Ай түүлс”, “АПУ”, “Женко тур”, “Говь”, “сүү” гэх мэт Монголын толгой компаниудад хувь эзэмшдэг, хамгийн олон хувьцаатай шүүгч юм байна. Шүүгч Ц.Мөнхзул хурдан удмын есөн адуутай гэнэ. Мөн Захиргааны хэргийн Д.Оюумаа шүүгч алтадсан бурхнаа хөрөнгө орлогын мэдүүлэгтээ өгчээ.

ХАН-УУЛ ДҮҮРГИЙН ШҮҮГЧ Д.МӨНГӨНТУУЛ 500 ҮХЭРТЭЙ

Дүүргийн шүүгчдийн хөрөнгө орлогын мэдүүлгээс харахад баянзүрх дүүргийн иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн ерөнхий шүүгч С.Амардэлгэр Төрийн банк, Улаанбаатар банк, Хаан банк, Хас банк, кредит банк, “Газар капитал”, Партнерс ББСБеаас зээл авчээ. Өөрөөр хэлбэл, хамгийн их зээл авсан шүүгч болоод байгаа юм. Харин Хан-Уул дүүргийн шүүгч Д.Мөнгөнтуул хамгийн олон малтай, бүр таван хошуу малтай шүүгч юм байна. Тэрбээр хурдан удмын арван адуутай, бог мал 150, 100 адуутай, 500 үхэртэй юм байна лээ. Монголын олон үхэртэй хүмүүсийн нэг нь Д.Мөнгөнтуул шүүгч байх боломжтой ажээ. Түүнчлэн Сонгинохайрхан дүүргийн шүүгч Г.Нямсүрэн дүүрэгтээ хамгийн их эд хөрөнгөтэй, хувьцаа эзэмшдэгээ нуулгүй мэдүүлжээ. Харин Баянзүрэх дүүргийн шүүгч Ц.Мөнх-Ардэнэ алтан бөгж, гинж, бүрберрий брэндийн бугуйн цагаа хөрөнгөндөө мэдүүлжээ.

АРХАНГАЙ АЙМГИЙН ШҮҮГЧ Т.БАДРАХ ОЛОН КОМПАНИЙН ХУВЬЦАА ЭЗЭМШИГЧ

Хөдөө орон нутгийн шүүгчид төв суурингийнхныг бодвол газар, мал ихтэй юм байна. Орхон аймгийн ерөнхий шүүгч С.Отгонцэцэг гэхэд нэр дээрээ 3500 м2, 500 м2, 641, м2, 750 м2 тус тус газартай юм байна. Өөрөөр хэлбэл, хамгийн их хэмжээний газар нутаг эзэмшиж байгаа шүүгчээр С.Отгонцэцэг шүүгчийг нэрлэж болох юм. Харин Төв аймгийн шүүгч Ч.Одсүрэн, Д.Зоригтбаатар нар хамгийн олон үхэр, адуутай нь гэж болохоор юм. Мөн Өвөрхангай аймгийн захиргааны хэргийн шүүгч Б.Батчимэг 2500 гаруй м2 газар эзэмшиж байсан. Харин хөдөө орон нутгийн шүүгчдээс Арханхангай аймгийн шүүгч Т.бадрах “багануур” Хк, “Их дэлгүүр” Хк, “Женко” тур бюро, “Герменс центр”, АПУ гэх газруудад хувьцаа эзэмшдэг юм байна. Хөдөө орон нутгийн шүүгчид дунд газаргүй, мал байхгүй, машин ч байхгүй 20 гаруй шүүгчийн нэр харагдав.Сүүлийн жилүүдэд АТГ-т хөдөө орон нутгийн иргэдээс “Шүүгчид иргэдээс мал, газар зэргийн авлига авч байна” гэх гомдол тасрахгүй ирдэг болсон. Гэхдээ шийдэгдсэн нэг ч хэрэг байдаггүй юм байна лээ. Монголын шүүгчид эд хөрөнгө, үл хөдлөх хөрөнгө ихтэй, жилийн орлого өндөр гэдэг нь өөрсдийнх нь өгсөн мэдүүлгээс бэлхнээ харагдаж байв. Гэхдээ УИХ-ын гишүүн Х.Нямбаатарын хэлээд байгаа шиг хэдэн сая ам.долларын орлогоо мэдүүлсэн шүүгч алга байна лээ.

Шүлхий нь олон улсын мал амьтны халдварт өвчний “А” ангилалд багтдаг аж. Уг өвчин нь маш богино хугацаанд олон төрлийн мал, амьтныг хамардаг. Сум, аймаг, улс, тив, дэлхийд дамжин тархах аюултай, эдийн засгийн ихээхэн хохирол учруулдаг, олон улсын худалдааны хорио цээрт өвчин юм. Туруутан тэжээвэр болон зэрлэг амьтад өвчилнө. Өвчний нууц үе 1-14 хоног байдаг гэв.

ШҮЛХИЙ НЬ ХӨДӨЛГӨӨНТ БҮХИЙ Л
ЗҮЙЛЭЭР ТАРХДАГ ГЭВ

Шүлхий нь хөдөлгөөнт бүхий л зүйлээр тархдаг байна. Тодруулбал, өвчилсөн малын шээс, нус, нулимс, арьсны нэвчилтээр хүртэл вирус гадаад орчинд тархдаг гэнэ. Улмаар өвчилсөн малтай ойролцоох эд зүйл бохирдоно. Ингэж орчныхоо тоног хэрэгсэл, машин техник, хүний өмсөж буй хувцсанд хүртэл вирус очиж, 96 хоног өвчлүүлэх чадвараа хадгалдаг байна. Чийглэг, бүрхэг, хүйтэн цаг агаартай үед шүлхийн вирус алс хол салхиар зөөгдөн халдварлах боломжтой гэв. Тухайн мал амьтны амны хөндийн салст бүрхэвч нь үрэвсэн цэврүүтвэл шүлхийн өвчний хамгийн эхний шинж тэмдэг ажээ. Дараа нь шүлс нь асгарч, туурай нь үрэвсэж өвчилдөг. Иймээс зарим улсад уг өвчнийг “Туурай болон амны өвчин” гэж нэрлэдэг байна.

Энэ талаар ХХААХҮЯ-ны Мал эмнэлэг, үржлийн газрын хэлтсийн дарга Б.Цолмонгоос зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Сүүлийн үед шүлхий өвчин олон сумдад гарч, зарим газар хорио цээрийн дэглэм тогтоогоод байна. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Он гарснаас хойш 12 аймгийн 30 суманд шүлхий гарсан гэж бүртгэгдсэн. Найман аймагт хорио цээрийн дэглэмтэй, бусад аймгийн хорио цээрийн дэглэм буурсан байгаа. Дорнод, Сүхбаатар, Хэнтий, Говьсүмбэр, Орхон, Төв аймаг харьцангуй гайгүй болж, хяналтад орсон гэж ойлгож болно. Өмнөговь, Булган, Дундговь, Архангай аймгуудын хувьд хяналтад оруулахаар ажиллаж байна. Хяналтад орсон аймгуудад зурвас тогтоож, вакцинжуулалт хийж байгаа юм. Энэ сарын 5-наас өмнө нөхцөл байдал хүнд байсан. Тиймээс Улсын онцгой комиссоос ажлын хэсэг гарч, хоёр бүсчлэлийн дагуу ажиллаж байна. Одоогоор ОХУ-аас 500 мянган тун вакциныг авч, халдварын хүрээг хааж, хязгаарлалт тавин ажиллаж байгаа. Уг өвчний тархалт их хурдан. Иймээс бид эхний ээлжинд хязгаарлалт хийж, зурвас татаж вакцинаа тарих арга хэмжээ авч ажиллаж байна.

-Шүлхийн вакцинжуулалтыг өмнө нь хэрхэн хийсэн бэ.

Манай малчид тогтмол хийлгэдэггүйгээс болж, өвчин хурдацтай тархаад байгаа юм болов уу?

-Вакцинжуулалтын арга хэмжээг дөрөв, аравдугаар сард тогтмол хийдэг. Халуун, хүйтэн ч биш улиралд вакцин хийхэд тохиромжтой. Нөхцөл байдлаас хамаарч өвөл, зун хийдэг болсон. Бүх малаа вакцинд тогтмол хамруулах нь эдийн засгийн болон хүн хүчний хувьд ч боломжгүй байдаг. Вакцинд найдаж өвчний тархалт яригддаггүй юм. Хамгийн гол нь хөдөлгөөн. Хорио цээрийн дэглэмийг маш сайн сахиж, вакцинаа хийвэл тархалт буурна. Монголчуудын ёс заншил, амьдралын нөхцөлөөс маш их шалтгаалдаг гэдгийг малчид, иргэд бодох хэрэгтэй. Төв суурин газар шүлхий өвчин гарах нь маш хүндрэлтэй. Өөрөөр хэлбэл, 2000 малтай суурин газарт шүлхий гарахад 20 мянган хүн хэлмэгдэж, хорио цээрийн дэглэмд орох төлөвтэй. Хүн ам суурьшсан, төвлөрсөн газар мал байлгах нь оновчгүй арга. Хорио цээрийн дэглэм тогтоохгүй л бол хэдэн аймгаараа хорионд орох эрсдэл үүсдэг. Иймээс аль болох тархалтыг бага бүст нь дарах авах арга хэмжээ авч ажиллаж байгаа. Улсын онцгой комисс болон холбогдох байгууллага, иргэд, малчид нэг сарын хугацаанд сонор сэрэмжтэй ажиллах ёстой. Ингэж чадвал ирэх сарын 15-нд шүлхийний асуудлаас салах бүрэн боломжтой.

-Халдвараас болж хэдэн мал устгалд оруулсан бэ?

-Одоогийн байдлаар 3100 орчим малыг устгалд оруулсан. Өвчлөлийн хүрээ буурч байгаа ч шинэ газар халдвар үүсэх тохиолдол байна. Малчид санаатай болон санамсаргүйгээр малаа өвчилснөө нуух, холбогдох газарт нь мэдэгдэхгүй 14 хоноход л өвчлөл маш том хүрээнд тархдаг. Тухайлбал, саяхан монгол түмний уламжлалт сар шинийн баяр болсон. Үүнтэй холбоотойгоор нэг аймгаас нөгөө аймаг, сум руу шилжих хөдөлгөөн ихэссэн нь шүлхийн халдвар тархах гол шалтгаан болсон. Хурдан морины уралдааныг хараа хяналтгүй зохион байгуулж буй нь ч нөлөөлдөг. Хэдийгээр шүлхий өвчнөөр адуу өвдөхгүй ч халдвар тээгч, дамжуулагч болж байгаа гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Мөн малын бэлчээрийн даац хэтэрсэн, зэрлэг амьтдын тоо толгой өссөн нь өвчнийг дамжуулах, тараах эрсдэл болж байгаа юм. Говийн аймгуудаар зэрлэг амьтдаас халдварласан гэдэг нь тогтоогдсон. Зүүн, говийн аймгуудад зуншлага сайтай байснаас тус аймагт отор, нүүдэл их хийгдсэн. Малын бэлчээргүй байдал нь малаас зэрлэг амьтан, зэрлэг амьтнаас малдаа халдварлах тохиолдлууд ч бүртгэгдэж байна.

-Бусад орны хувьд шүлхий өвчинтэй хэрхэн тэмцдэг юм бол?

-БНХАУ, ОХУ сүүлийн хоёр жил шүлхий өвчинтэй эрчимтэй тэмцэж байна. Дэлхий нийтэд шүлхийн дэгдэлт байгаа. БНХАУ шүлхийн вакцины хоёр ч үйлдвэртэй. Гэсэн хэдий ч өнөөдрийг хүртэл тархалтаа бууруулж чадахгүй, тэмцсээр байгаа юм. Шүлхий бол хэнээс ч үл шалтгаалах замаар дамжин халдварладаг бөгөөд хил дамнан, асар хурдацтай тархдаг. Дэлхийн мал, амьтны халдварт өвчинтэй тэмцэх дөрвөн заавар, аргачлал бий. Нэгдүгээрт, энэ өвчин гарсан бүс нутгийн малыг устгадаг. Тухайлбал, Японд нэг мужид шүлхий гарвал мужийн бүх малыг устгадаг. Хоёрдугаарт, өвчин гарсан малыг сууриар нь устгадаг. Малчин С-ийнд шүлхий гарвал тэдний бүх малыг нь устгадаг юм. Гуравдугаарт, өвчилсөн малыг тавилан муутайг нь устгана. Нэг ёсондоо үхэх нь тодорхой болсон малыг устгаж, үлдсэн малаа нядлах, сэргийлэх арга хэмжээ авдаг. Үүнийг манайхаас өөр хэрэглэж байгаа улс байхгүй. Дөрөвдүгээрт, өвчтэй малаа устгаж, үлдсэнийг нь вакцинцуулж авч үлддэг. Сүүлийн үеийн мэдээллүүдээр ОХУ гэхэд таван мал өвчилөхөд гурвыг нь устгаж, хоёрыг нь устгахгүй байгаа юм билээ. Тус улсын иргэд мал аж ахуй эрхэлдэг хүмүүс нь суурьшмал байдаг. Монголчууд шиг нүүдэллэж амьдардаггүй. Нүүдэллэж байгаа нь нэг аймгаас нөгөө аймаг руу өвчний тархалтыг авч яваад байна гэсэн үг. БНХАУ гэхэд суурь, сууриар нь устгадаг. Учир нь БНХАУ үйлдвэрлэг орон учраас таван сууриар нь устгал хийж тэмцэж байна.

Шүлхийтэй малын мах гэж их ярьдаг. Хорио цээрийн дэглэм буугаад ирэхээр тодорхой тандалтууд хийгддэг. Вирусын идэвхжил нь хэр байна, дахин дэгдэх нь үү, үгүй юу гэдгийг шинжилнэ. Хэрвээ “гайгүй байна” гэж гарвал халдвартын бүс тайван байдалд орчихно. Ингээд жилийн хугацаанд мал малын гаралтай бүтээгдэхүүн гаргахыг хориглоно. Гарал үүслийн гэрчилгээ гэж бий. Тэрхүү гэрчилгээгүйгээр ямар ч малын мах худалдаанд борлогдох эрх байхгүй. Гарал үүслийн гэрчилгээгүй мал бүртгэгдэж, хүнсний зах болон томоохон худалдааны төвүүдээр мах нь борлуулагдвал Зөрчлийн тухай хуулиар торгох арга хэмжээ авдаг. Иймээс гэрчилгээгүй малын мах хүнсний зах болон худалдааны төвүүдээр борлуулагдах ёсгүй. Иргэд энэ тал дээр санаа зовох хэрэггүй.

-Уг өвчнөөс хэрхэн урьдчилан сэргийлэх ёстой вэ?

-Хамгийн гол нь малчид гаднаас мал авахгүй байх, малтайгаа айл хэсэхгүй байх, гадны хүмүүсийг гэртээ авчирахгүй байх хэрэгтэй. Уг өвчин нь ганц малаар дамждаггүй нь вирус хөнгөн чанартайг илтгэж байгаа юм. Тиймээс бүх төрлийн арга замаар дамжин халдварладаг. Иймээс малчид, ард иргэд угаалгын нунтаг, саван зэрэг шүлтлэг бодисуудыг сайтар ашиглаж, гэр орноо сайтар цэвэрлэх ёстой. Хүнсний зориулалттай нимбэгний хүчил, содын уусмал зэргээр гэр орон болон хашаагаа ариутгах нь зүйтэй юм.

– “ЭРДЭНЭТ” ҮЙЛДВЭРИЙН 51 ХУВЬ ДЭЭР МАН, 49 ХУВЬ ДЭЭР МАНАН БҮЛЭГЛЭЛ ОРОЛЦСОН –

МАХН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Б.Тулгатай ярилцлаа.

-МАХН-аар сонин сайхан юу байна. Та намынхаа генсекээр томилогдоод ямар ажилд анхаарлаа хандуулав?

-МАХН XXI зууны хоёрдугаар Их чуулганаа саяхан хийсэн. Энэ хурлаар намын удирдлагуудад өөрчлөлт орж, МАХН-ын ерөнхий нарын бичгийн даргын үүрэгт албыг надад оноолоо. Манай хоёрдугаар их чуулганы үеэр яригдсан гол асуудал бол Монгол Улсын өнөөгийн хямралт байдлаас хэрхэн гарах ямар арга зам байна вэ. Үүнийг хийх ямар шийдлүүд байна вэ гэдэг дээр нэлээн сууж бичиг цаасны ажил хийгдэж байна. Өнөөгийн гарч буй хямрал, улс төрийн хариуцлагагүй байдлаас гарах гарц арга зам нь Монголын шинэ дээд Үндсэн хууль юм гэдгийг олж харж байна. Монголын төрд хэн нь түрүүлж луйвардаж ард түмний өмчийг өөрсдөдөө ашигтайгаар авах вэ гэдэг уралдаан болчихлоо. Төрийн дээрэм тонуул завхарлыг хийж байгаа улстөрчдөд хариуцлагыг хэрхэн тооцох ёстой юм. Цаашдаа улс хөгжихөд чухам юу хийх ёстой байна вэ гэдгийг манай намаас ярилцаж шийдлийг гаргасан. МАХН-аас энэ гуравдугаар сарын 1-ний өдөр буюу Монголд улс төрийн нам анх байгуулагдсан өдөр тодорхой арга хэмжээ зохион байгууллаа. 1911 онд МАХН–ын тухайн үед гаргаж байсан мөрийн хөтөлбөрүүдийг сая Их чуулганаа хийхтэй холбогдуулан нэлээн уншиж сөхөж үзлээ. Тухайн үед гадны улс дамжсан худалдааны пүүсүүд болон хаад ноёд хуйвалдаж улсын баялгийг хувьдаа эзэмших, ард түмнээс татвар хураамж авч мөнгө хүүлэх байдал давамгайлах шинжтэй байсан учир ийм орчинд нөхцөлд хүн хэвийн амьдарч эрүүл байх үндэсгүй юм байна гэж үзээд үүнээс гарах зорилтоо томьёолж байсан юм билээ. Гэтэл өнөөдөр бараг 100 жилийн дараа эргээд харахад өнөө л ард түмнийг шулж, нуруун дээр нь ачаа үүрүүлсэн байдал харагдаж байна. Өнөөдөр Монгол Улс хамгийн их баялагтай гэдэг мөртлөө хөгжлөөрөө хамгийн сүүлд явж байгаа нь эмгэнэл. Сүүлдээ монголчууд өөрөө өөрсдөдөө итгэх итгэл алдарч, гаднаас хэн нэгэн ирж аврах юм шиг ярьдаг болчихлоо. Бид өнөөгийн Үндсэн хуульд байгаа хариуцлагын тогтолцоотой холбоотой зүйл заалтаа сайжруулж авахгүй бол өнөөдөр үүсээд байгаа төрийн завхрал үргэлжилсээр л байх болно. Гэхдээ Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулж алдаа завхарлыг засах процессыг хийхдээ ард түмэн бид өөрөө өөрсдөдөө найдахгүй бол сайд, дарга нарт найдаж сайн зүйлийг хүлээж болохгүй нь батлагдсан. Тиймээс Монголын гурван сая нэг зүгт анхаарлаа хандуулах цаг иржээ.

-УИХ-ын гишүүн Д.Гантулгыг эргүүлэн татаж Хэнтий аймагт нөхөн сонгууль явагдах талаар яригдаад эхэллээ. Нөхөн сонгуульд МАХН-аас хэрхэн оролцох вэ. Намаасаа хэнийг нэр дэвшүүлэх вэ?

-Улс төрийн намын хувьд сонгуульд оролцож, өмнөө тавьсан зорилгоо нэг, нэг алхмаар ч хамаагүй ахиулж, төрийн бодлого болгох үүднээс идэвхтэй оролцоно. Энэ нь зөвхөн Хэнтий аймгийн хувьд биш Баян-Өлгий аймагт Д.Мурат гишүүн, Орхон аймгаас сонгогдсон О.Баасанхүү гишүүн нарт ч хамаарч нөхөн сонгууль явагдаж болзошгүй нөхцөл байдал үүсэхийг үгүйсгэхгүй юм. Ер нь УИХ-ын гишүүн гэдэг бол амласнаа хэрэгжүүлдэг, өмнөө тавьсан зорилгоо хийхийн төлөө тасралтгүй явдаг байх ёстой. Түүнээс биш нөхцөл байдал өөрчлөгдөнгүүт зорьж, амлаж байсныхаа эсрэг явж байгаа бол эрхэм үүрэгт ажлаа хүлээлгэн өгөх ёстой. Өнөөдөр төрийн бодлого гаргаж байгаа хүн хэдийнэ төлөвшсөн байх ёстой. Төлөвшсөн байна дотор маш олон зүйлийг хэлж болно шүү дээ. Энэ бүхэнд шалгуураа өндөрсгөх цаг хэдийнэ болчихжээ. Улаан цайм бидний нүдэн дээр гэмт хэрэг, хууль бус зүйл хийгээд байгаа нөхдүүдтэй хариуцлага тооцох цаг болсон. Манай МАХН-аас хариуцлага тооцуулахын төлөө явна. Тэгэхээр бид ганцхан тойргийн хувьд нөхөн сонгууль болно гэж харахгүй байна. Бид сонгууль болгонд оролцож ялалт байгуулахын төлөө, иргэдийн амьдралыг сайжруулахын төлөө явна.

-МАХН-ын дарга Н.Энхбаярыг Хэнтий аймагт бууриа хэдийнээ засаад байна гэсэн мэдээлэл өмнө нь сонстож байсан. Нөхөн сонгуульд бэлтгэж байгаа юм уу?

-Н.Энхбаяр даргын талаар манай хэвлэлийнхэн таамаг тавьж бичиж байгаа байх л даа. Үүнийг буруутгахгүй. Сая бид их чуулганаа хийсэн. Дараа нь бага чуулганаа хийлээ. Намынхаа дотоод зохион байгуулалт, бүтэц, дүрмээ шинэчилж баталлаа. Одоо орон нутгаар явж шинэ Үндсэн дээд хуулийнхаа төслийг танилцуулж, иргэдээс санал асуулгыг авч байна. Энэ бүх зүйлд Н.Энхбаяр дарга өдөр тутам оролцож байгаа. Зөвхөн Хэнтий аймаг гэлтгүй бүх аймгаар явж Үндсэн хуулийн шинэчлэлийг танилцуулж яваа.

-Сүүлийн үеийн шуугиан тариад байгаа ноцтой хэргийн талаар асууя. “Эрдэнэт” үйлдвэрийг барьцаанд тавьж гадны банкнаас зээл авсан нөхдүүдийн харгайгаар өнөөдөр Монгол Улс “Эрдэнэт” үйлдвэргүй болох ч эрсдэл үүсээд байгаа. Та бүхний хувьд энэ луйврын хэргийг юу гэж харж байна вэ?

-“Эрдэнэт” үйлдвэрийн 51 хувийн асуудал бол тухайн үеийн төр засгийг удирдаж байсан хүмүүстэй шууд холбоотой. Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга, Ерөнхий сайд нар “Эрдэнэт” үйлдвэрийн хэрэг дээр салшгүй шууд холбоотой. Яагаад вэ гэвэл “Эрдэнэт” үйлдвэр Монгол Улсын нийт төсвийн ихэнх хувийг нуруундаа үүрч байсан үе бий. Тиймээс “Эрдэнэт” үйлдвэр төрийн анхаарлаас гадуур яваад барьцаанд тавигдаад, гадны банкнаас авсан зээл нь сунжирч сунгагдаад явж байхад Ерөнхий сайд, Хэрэг эрхлэх газрын дарга нар нь огт мэдэхгүй, таг дүлий сонсоогүй байна гэж байхгүй юм. Тиймээс энэ хэрэгт хамгаас холбоотой тэр үед Ерөнхий сайд байсан С.Баяр, Хэрэг эрхлэх газрын дарга Ч.Хүрэлбаатар нар “Эрдэнэт” үйлдвэрийн барьцаанд тавигдсан энэ асуудалд өөрсдийн байр сууриа илэрхийлж үгээ хэлэх ёстой. Хэрвээ энэ хүмүүс “Би мэдэхгүй” гэж хариулах гэж байгаа бол Монголын баялагийг гадны барьцаанд тавьсныг мэдээгүй байсныхаа төлөө бас хариуцлага хүлээх үүрэгтэй. Энэ бол төрийн эрх барьж буй хүмүүсийн улаан цайм дээрэм юм. Бидний хэлээд яриад байдаг бүлэглэл гэгч төрд гарахын тулд ард түмэндээ сайхан гоё амалж гарчихаад дараа нь өөрөө өөрсдөдөө зориулж асар их хэмжээний Монголын баялагийг завшиж байна. Монголын баялаг гэдэг чинь Монголын ард түмний татвараар бий болсон, Монголын өвөг дээдсийн үлдээсэн байгалийн баялаг. Ард түмний баялагийг хадгалж хамгаалж, өсгөж үржүүлэх нь төр засагт байгаа хүмүүсийн хамгийн гол үүрэг юм. “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 51 хувийн асуудал бол маш ойлгомжтой тодорхой юм. Олон жилийн турш нууж байсан булхай луйвар өнөөдөр ил гараад эхэлсэн. Магадгүй бүхэл бүтэн бүлэглэлийн оролцоотой энэ хэрэг дээр ганц нэг хүнийг өмнөөсөө золиосонд явуулаад дуусгана гэж бодож байгаа бол ард түмэн тэнэг биш шүү гэдгийг хэлмээр байна. “Эрдэнэт” үйлдвэрийн барьцаанд тавьж зээл авсан гэх “Жаст”-ын Ш.Батхүү гэдэг хүний амь насыг өнөөдөр төр хамгаалалтад аваасай гэж хүсэж байна. Ш.Батхүү ч гэсэн ганцхан өөрийгөө золиосонд явуулахгүй гэж бодож байгаа бол өөрөө бүх зүйлийг үнэнээр нь дэлгэж зарлах ёстой. Ш.Батхүү бүгдийг зарлачих л даа.

-“Эрдэнэт” үйлдвэрийн хэрэгт холбогдсон хүмүүсийг 2013 оноос хойш хуулийн байгууллагаас шалгаж байгаа боловч өнөөдрийг болтол тодорхой шийдвэрийг гаргаагүй. Хэрвээ манай хуулийн байгууллага ажлаа хийж чадсан бол өнөөдөр 100 гаруй сая ам.долларын өрөнд “Эрдэнэт” уначихгүй байсан болов уу?

-“Эрдэнэт” үйлдвэрийн хэргийг хууль хяналтын байгууллагаас маш удаан шалгаж байгаа. Сая МАН-ын нэр бүхий хэсэг залуучууд хэвлэлийн хурал хийж, энэ хэрэг дээр үнэнийг дэлгэхийг уриалсанд маш их талархалтай хандаж байна. УИХ-ын гишүүн Т.Аюурсайхан, Л.Оюун-Эрдэнэ, Б.Энхболд, Х.Нямбаатар, Ж.Энхбаяр нарын залуучуудад би баярлалаа гэж хэлье. Үндсэндээ “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 51 хувийн хэрэг бол МАН-ын дотоод асуудал юм. МАН төр барьж байх үед байсан хүмүүс одоо ч төрд нөлөө бүхий албан тушаал хашсан хэвээр байна. Энэ булхайтай хүмүүсийн эсрэг нам дотроо зоригтойгоор босож чадаж байгааг хараад МАН дотор бас ч гэж өөрчлөлт гарч зөв чиглэл рүү явах гээд байна уу даа гэж би харж байгаа. Мөн “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийг төр буцаад авсан шийдвэрийг сайшааж байна. Одоогийн Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхэд баярлалаа гэж хэлмээр байна. “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49 хувь бол Монголын төрийн өмч байх ёстой. Монголын төр “Эрдэнэт”-ийг ямар хувийн компанид шилжүүлэх вэ гэдгээ олон нийтэд ил тодоор зарлаж шударгаар шийдэх ёстой байсан. Гэтэл хэн нэгэн хувийн компанид стратегийн орд гэж бичигдсэн ордыг сэмхэн нууцаар хулгайлж өгч болохгүй. Эндээс дүгнээд хэлэхэд “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 51 хувийн асуудал бол МАН-ын дотоод гэмт хэрэг бол “Эрдэнэт”-ийн 49 хувь МАНАН бүлэглэлийн хийсэн хэрэг. Яагаад вэ гэвэл МАН, АН хоёр нам хамтарч засаг барьж байх үе буюу Ерөнхий сайд, Сангийн сайд нь дээрх хоёр намаас томилогдон ажиллаж байх үед нийлж хийсэн хэрэг юм. Энэ үед манай нам Засагт орсны гавьяа бас гарсан. МАНАН-гийн булхайг тухайн үедээ илчилж манай төр засгийн бүлэглэл улсын нууц гэсэн нэрийн дор “Эрдэнэт”-ийн 40 хувийг хувийн компанид өгсөн байна гэдгийг анх зарласан. Тухайн үед төр засагт орж ажиллаж байсан Оюунбаатар, Баянсэлэнгэ нар зоригтойгоор задалж олон нийтэд мэдээлсэн. Хэрвээ тухайн үед задлаагүй бол хичнээн ч жил 49 хувийн асуудал дарагдаж явах байсныг бид мэдэхгүй.

-Төрд өндөр албан тушаал хашиж буй хүмүүс нь өөрсдөө ингэж хуйвалдаад төрийн өмчийг шамшигдуулж болдог юм уу?

-Энэ бол нөгөө л дээр ярьсан системийн алдаа. Өнөөдөр төрийн эрх мэдэлд гарчихвал шүүх засаглалыг гартаа авчихаж болж байгааг бид харж байгаа. Төрийн өндөр албан тушаалтнууд шүүхээр хүссэн шийдвэрээ гаргуулж чадаж байна. Жишээ дурдаж нэрлээд байвал маш олон хэргийг нэрлэхээр байна. Шүүх өнөөдөр шударга бус шийдвэр гаргадаг гэдэг нь илэрхий болчихлоо. Буруутай хүнийг буруугүй гээд гаргачихаж чадаж байна. Эсвэл огт буруугүй зарим хүмүүсийг буруутай гээд шоронд хийчихэж байна. Шүүх, прокурор ингэж улстөрчдийн хармаанд орчихсон. Энэ бүгдийг засах, шүүхийг хараат бус болгож, Ерөнхийлөгчөөс эсвэл хэн нэгэн хүнээс хамааралтай байдлыг засах ёстой юм. Үүний гарц нь шинэ Үндсэн дээд хууль юм.

-“Эрдэнэт” үйлдвэрийн хэргийг нуун дарагдуулж шийдээгүй хуулийн байгууллагын дарга нар өнөөдөр хариуцлага хүлээх ёстой юу?

-МАНАН бүлэглэлийн хүмүүсийн гар хөл болсон шат шатны хууль хүчний байгууллагынхан энэ хэргийг зориуд шийдвэрлэхгүй, дарж байсан нь илэрхий. Хэдий болтол ингэж шударга бус байдлын гар хөл эрэг шураг нь болж явах вэ. Боловсролтой, эх орноо гэсэн залуучууд олон байна. Тэд шударга бус байдлыг үзэн ядаж, залхаж байна. Бүлэглэлийн маск нэгэнт хууларчихлаа, одоо “Эрдэнэт” үйлдвэр дээр шударга шийдвэр гаргахыг ард түмэн хүлээж байна.

-Тухайн үед төр засгийн өндөр албан тушаалд байсан Ерөнхий сайдаасаа эхлээд бид үүнийг огт мэдээгүй, бидэнд хамаагүй гэх өнгө аястай байна. “Эрдэнэт” үйлдвэрийн захирал удирдлагууд баталгаа гаргаж гарын үсэг зураагүй гэдгийг хэлээд байгаа шүү дээ?

-Эхлээд тэгж л ярьж байсан. Нэр бүхий УИХ-ын залуу гишүүдээс хийсэн мэдээллээс үзэхэд “Эрдэнэт” үйлдвэрийн данс руу яахаараа хэд хэдэн удаа мөнгө орчихсон байх уу. Ядаж л дансанд ямар мөнгө орж гарч байгааг мэдэхгүй дарга гэж байхгүй биз дээ. Баталгаа гаргаад залилан хийсэн энэ хэрэг дээр тэр холбогдох дарга нар нь үгээ хэлж, хариултаа өгөөч. Илэрхий залилан луйврын хэрэг дээр хууль хүчний байгууллагаас шалгаж яаралтай шийдвэрээ гарга. Ажлаа хий. Хууль хүчний байгууллагын дунд шударга төрийн албан хаагчид олон бий. Ажлаасаа халагдчих болов уу гэж айх хэрэггүй. Эх оронч бай л даа. Ер нь ийм хууль бус төрийн томоохон луйвар дээр зөв шийдсэнийхээ төлөө ажлаасаа халагдсан ч яадаг юм бэ. Одоо ийм эр зориг гаргах цаг болчихоод байна. Тэгэхгүй бол өнөөдөр энэхүү бохир системийн эрэг шураг болж яваа хүмүүс хэзээ нэгэн цагт өөрсдөө буруутан болно. Эргээд өөрсдийнхөө үр хүүхдийн ирээдүйг энэ байтугай заваан намаг руу шигдүүлж байна гэдгээ ойлго.

-Одоогийн эрх барьж буй намын төрийн өндөр албан тушаалд байгаа хүмүүс зоригтойгоор шударга хандчихвал энэ хэргийн утас цааш хөвөрч ил гарч ирэх нь үү?

-Энэ асуудлыг хэн нэгэн хүн шийдээсэй гэж та бүхэн битгий хоосон найд. Хүн болгон дор бүрнээ эх оронч байх нь чухал болохоос биш дээрээс Ерөнхий сайд шахсанаар бүх зүйл шударгаар шийдэгдэнэ гэж байхгүй. Ядаж л “Эрдэнэт”-ийн хэрэг дээр ажиллаж байгаа цагдаа, хариуцаж байгаа прокурор, шүүх яг бодит үнэнээр нь шийдчихэд л болчих асуудал. Дансаар нь мөнгө орсон уу үгүй юу, Арбитрийн шүүхээс баталгаа гаргасан гарын үсгийг хуурамч биш гэж үзээд шийдвэр гаргасан л байлгүй. Энэ мэт баримтан дээр тулгуурлаад шийдвэрээ гарга л даа. Энэ хэргийн цаад захиалагч нь хэн юм гэдгийг Ш.Батхүү илчил. Энэ мөнгөнөөс хэн нь ямар хэмжээний мөнгө аваад ямар байдлаар хөрөнгө болгож авлига авсан гэдгийг нь зарла. Мэдээж энэ мөнгө Монголд шингээгүй. Оффшор руу явсан нь тодорхой байх. Одоо оффшороос тэр мөнгийг олж ирэх ёстой. Шинэ Засгийн газар санаачилгатай зоригтой ажиллах ёстой. Хариуцлагаа үүрээд амлалт өгөөд гарсан албан тушаалтнууд яг ийм л төрийн тонуулын хэрэг дээр шударга ажиллахгүй бол ард түмэн бүх зүйлийг хэдийнэ, ойлгочихсон хүлээгээд сууж байна. Ганцхан “Эрдэнэт” үйлдвэрийн хэрэг ч биш, Монголын төмөр замаас эхлээд төрийн өмчийг луйвардаж ашиглах байдал хаа сайгүй байна. Үүнийг засах механизмыг бий болгоё. Улс хөгжих зам бол хэн нэгэн цөөн хэд нь түрүүлж хөгжөөд нөгөө хэдээ татна гэдэг ойлголт худлаа гэдэг нь манайд батлагдаж харагдлаа. Манай МАХН орон даяар шинэ Үндсэн дээд хуулийнхаа хэлэлцүүлгийг өрнүүлж байгаа. Үүнд иргэд та бүхэн оролцож өөрийн санаа бодлоо тусгаач ээ. Ингэж хамтын хүчээр өнөөгийн нийгмийн завхралыг тэр дотроо улстөрчдийн хариуцлагагүй, төрөөс мөнгө хулгай хийдэг гажуудлыг засаж чадна.