Month: February 2018

“Утгын чимэг 2017″богино өгүүллэгийн наадмын дэд байрын шагналыг хүртсэн зохиолч Н.Бадамжавын бүтээлийг хүргэж байна.1990-ээд оны дунд үеэс уран бүтээлээ туурвисан Монголын уран зохиолын үргэлжилсэн үгийн содон төлөөлөгчдийн нэг тэрээр Монголын Зохиолчдын эвлэлийн “Алтан өд” наадмын шагналтай. “Дайсику”, “Амуль” роман, туужаараа уншигчдын танил болж, “Дурлалын золиос” киногоороо “Улаанбаатар” кино наадмын шилдэг кино зохиолч шагнал хүртэж байсан юм.

Тэр гурван өдрийн турш нүгэлгүй харанхуй өтгөн балар тайгыг чиглэн мацаж явна. Өтгөн бавгар сахал нь цан хүүрэгт хөөрөгшсөн, өвдөгцөө шүргэсэн урт гараараа нэг муу жижигхэн модон чарга чирч, сэгсгэр малгай зантгар том духандаа духдуулан, огтогор ангийн дээлээ лавтайяа долоон алд илүү бугуйлаар бүслэж том хар сүх хавчуулсан түүнтэй энэ тайгад хүн байтугай баавгай ч таарсан сүрдэж хар чацга цувуулмаар. Хаа нэгхэн палбигар том гараа бээлийнээсээ шувтлан хөлс нь бөнжигнөх магнайгаа шувтлан зэрлэг араатных шиг өлсгөлөн, гал цогтой жижигхэн нүдээрээ хавь орчныг нэгжин хараад эрхий долоовор хуруугаараа завьжаа инчдэхэд том том цагаан шүд ярайна. Сахал үсэндээ баригдсан ч залуувтар харагдах боловч ширэлдсэн үсэнд нь мөнгөн сор сууж, нүднийх нь доогуур үрчлээ тогтож эхэлснээс харвал тийм ч залуу хүн биш аж.

Энэ тайгад юу байгааг бүгдийг нь би мэднэ гэх шиг хайнга итгэлтэй алхахад дөрөвхөн алхмын зайд саяхан л шаагиж байсан бяцхан хэрэмнүүд бүдүүн хушны нөмөрт биеэ хураан нуугдан, тэртээх цоорхойн хунгарт гэдсээ таттал зоогдсон бугын сүрэг хамаг хүчээрээ цас манаруулан зүтгэлсээр ойн гүн тийш чавхдан сураггүй болно. Харин ойн шаазгай энэ аварга амьтныг дагавал зүсэм улай олох ч юм бил үү гэсэн шиг итгэлтэйгээр энд тэнд нь нисэн бууж анхааралтай ажиглана. Өлмий дороос нь шахуу дэрхийн үргэх хур шувууны сүргийг ч аварга эр үл анзаарна. Модон чаргаа цариг цасан дээгүүр чирч, ул нь зоогдвол зомгол шиг хүдэр цээжиндээ өргөн хэсэгхэн явсанаа аажуухнаар энхрийлэх мэт тавьж цааш сүр пархийсэн алхаагаар нигүүрс, аньсны бут хугачин урагш тэмүүлнэ. Хараачлах байдлаас нь харвал тайгын гүн тийш улам ахихыг хүсч байгаа нь андашгүй.

Задгай цагаан талд бол хэр хүйтэн байгааг андахгүй мэдэж болно. Тайга ялимгүй задгайраад ирэхээр салхины хүч ширүүсч шилний үйрмэг шиг цасны ойлдосуудыг түүний нүүр өөд зүү шиг цацлана.Амьсгаа нь хүйтэн жаварлаг агаарт хөдөлгөөнгүй болж тогтоод уур манан дорхноо царцаж хүдэн болж ард үлдэнэ.Хөлийн дор царцуу цасны талстууд чарлаантайгаар ёолон шажигнаж, шувууд хүйтнээс дайжин бушуухан модод бараадахаар дэвэхээ нь больж зөвхөн сум шиг шунгиналдана. Мань эр ийм тал газар аль болох яарч чарган дээрх ачаа руугаа үе үе хяламхийлгэн гүйх шахам алхаагаа түргэсгэнэ.

Модны захад ирүүтээ түр зогсознож чарганыхаа татлага сурыг засч ачаа барааныхаа бүрэн бүтэнг нягтлангаа модны хожуул дээр суугаад хавь орчныг сонжино. Өврөөсөө арьсан хүүдийтэй тамхиа гарган том хар гаансныхаа толгойг дүүртэл чихэж аваад асааж таатай нь аргагүй шившин удтал сууна. Цогшсон ширүүн нүд нь аажмаар уясах авч нүцгэн цөл мэт хөдөлгөөнгүй харцанд нь уурлаж баясах, бодлогшрох аль ч сэтгэлийн илрэл үл илрэнэ.

Гэвч түүнд бодох зүйл их бий. Зам гудасын зуурт хуучир төмөр зам түүнтэй хаяа хатгах хүн амьтан хөлхөж болох бяцхан зам бий. Голоор тусгаарлагдсан энэ зурвас зай түүнд түгшүүр төрүүлнэ.Түүнээс тэд эмээх атал тэр тэднээс эмээнэ. Хэн нэгэнтэй таарвал эхний учралаараа л зүйл дуусгачих аюулын өөдөөс үзүүлэх эцсийн хариу үйлдэлд өөрийгөө бэлтгэнэ. Уг нь тэр тайгын зах дахь энгийн л энгийн жижигхэн сууринд төрж өссөн. Цөөхөн ч гэсэн хүмүүсийн дунд хүмүүстэй эв найртай, бүүр тэдний хайр хүндлэлийн хүү байлаа. Хүний л адил аавтай, ээжтэй ах дүү төрөл садантай. Эцэг нь агнасан булга, хэрэм суусар, чоно, баавгайнхаа арьсыг доншуур наймаачинд өгчихөөд элбэг хангалуун, баяр баясгалантай аж төрж байлаа.Дараа нь хүмүүс иржээ.Суурингийн хэдхэн өрх айлаас хэдэн арав дахин хүмүүс. Аажим боловч амьдрал өөрчлөгдөв.Төрөл төрөгсөд нь уван цуван уулсын цаадах хот хүрээ газар руу нүүцгээв.Эхэндээ хэл чимээтэй байсан ч сүүлдээ сураг чимээ ч үгүй болов.Дараа нь аав нь хаашаа ч юм яваад алга болчихов.Сууринд доншуур наймаачдын бүхэл бүтэн баг ирсэн өвлийг л тэр санадаг юм.Аав нь тэдэнд агнасан ангийнхаа арьс үсийг худалдаж тэр оройноос эхлэн зад архидсан юм.Хэд хоног ч архидсан юм бүү мэд нэг л өглөө сэрэхэд доншуур наймаачид ч, аав нь ч арилаад өгч билээ.Ижий нь тэр өдрөөс хойш нэг ч удаа гал түлсэнгүй.Халуун дулаахан байдаг гэр орон нь хүйтэн хоосон бүтэл зэхий.Эх нь өдөржин уул хадаар тэнэж орой нь эсвэл маргааш, нөгөөдөр нь ирээд орон дээрээ буруу харж эвхрээд шөнөжингөө уйлдаг байж билээ.Бяцхан хүү ээж түүнийг санасандаа биш яагаад аав түүнийг санаад хүрээд ирэхгүй байгааг гайхаж хэвтдэг байснаа л санадаг юм. Ижий нь нэг л өглөө босоод түүнд, -Хоёулаа тайгын гүн рүү нүүе. Аав чинь ирэхээсээ өнгөрчээ.Хоёулаа амьдарна аа.Отог омгийнхон маань ч эргэж тойрч байх биз гэж хэлэн ачаалаад нүүж билээ.Ижий нь өвдснийг эдгээгч, муу бүхнийг зайлуулагч, сайныг авчрагч хэмээн хавь ойрынхон сүсэглэх тул тэр хоёрыг хаана ч байсан хүрээд л ирнэ. Жилийн хэчнээн нүүх ч тэд олоод л ирнэ. Жаалхүү ч өсч томроод анчин болов.Ангийн мөр хөөж яваагүй газар, хүрээгүй уул гэж бараг үгүй. Харин хүн зоноос баахан дөлөмтгий. Хэдэн жилийн өмнө насан өндөр ижий нь тэнгэрийн орноо заларч хөдөөлүүлснээс хойш түүнд өөрийн гэх гэр орон нь энэ л ой тайга, уул ус болжээ.Ижийнхээ хөдөөлүүлсэн газар тэр жилдээ нэг удаа заавал ч үгүй ирнэ.Сүүлийн удаа ирэхэд хажууханд томоо суурин байгуулагдсан байсан юм.

Аянчны шургуу алхаа саатав.Эргэн тойрон мөнх ногоон хушин, хус холилдсон ой, нүцгэн бут, жаварт алгадуулахдаа тас нясхийх голын хэсэгхэн зурваснаас өөр юм үл үзэгдэгдэнэ. Зүүн талд нь хуучин төмөр замын дэр мод үзэгдэхтэй үгүйтэй харагдана.Харин баруун талд саяхан хэд хэдэн чаргатай морь давхин өнгөрсөн мөр зурайх зам. Голоор чарга чирэн явах нь амар боловч хүний нүдэнд шууд тусахыг сайн мэднэ .Чаргатай морьд өнгөрсөн зам сэжиг төрүүлэх тул шууд л балархай төмөр зам даган хагас өдөрч яваад зам салсан нь хамаагүй дээр.Удаан бодсонгүй. Ер нь тэр удаан бодох дургүй. Бодоод байх ч юм ховор болохоор тэр.Нэгэн үе ил гарч нөгөө үе далдлагдах төмөр замын дэр мод дагасан энэ аялал тайгын замаас хэд дахин зүдэргээтэй.Хажууханд хүмүүсийн явдаг зам бий болохоор сэрэмжлэх нь тав тухтай, сэтгэлд дотно тайгын аян замаас долоон дор.Азаар хүн ч таарсангүй, богино боловч зүдэргээт зам эвхэгдлээ.

Одоо бол түүний таньдаг харгуй. Нэг л нөмөртөө авчихвал хүн үл нэвтрэм шугуй өмнө нь байна. Сэтгэл санаа сая амрав. Залгуулаад хушин ой. Аварга том үндсээрээ газарт тэвэрч мөнх ногоон гальдаа битүү цас дааж ядан хүглийлдэх амар амгалангийн туйл болсон анир чимээгүйн их далай. Хаа нэгхэн мөчир дамжин сүлжилдэх хэрэмнүүд баахан цас унаган жирийлдэж, хур сойр чав чавхийтэл орилолдох авч түүнд энэ бүх чимээ дотно басхүү дэндүү сайн мэдэх чимээ. Хүнтэй адилхан дуу чимээ гаргадаг амьтан үгүй. Харин хүнийг бол тэр сайн мэднэ. Тэд хэзээ ч чихэнд танил эгшиг, чимээ гаргадаггүй болохоор биеэ хураан аймсахад хүргэнэ.

Шөнийн үй түмэн ододыг халхалсан хөгшин аварга хушны нөмөрт аянчин шөнийг өнгөрүүлэв. Хуурай унанги ноцоосон түүдэгийн гэрэлд гаанч тамхиа угзран юуг ч юм бодолхийлэн суусаар үүр цайлгав. Үүрээр өндөр хясааны өврөөр тойрч хүслэнт товцог дээрээ хүрлээ. Бэлээс нь тэвэрсээр ирсэн чаргаа хажуухандаа тавилж зэрэгцээ хоёр хушны байрлалыг удтал шинжин тойрч явсаар сая сэтгэл ханав бололтой бүсэн дэх сүхнийхээ ирийг хурууныхаа өндгөөр шалгаад эргээд уруудлаа.Төдөлгүй дөрвөн урт шургааг тэвэрсээр ирэв. Сонгосон хоёр хушаа өөрийнхөө өндөрөөр хэмжээлэн мөнөөх шургаагнуудаар тоонолжлон сураар холбож бяцхан тавцан хийлээ.Ингээд гурван өдрийн турш үүрэхдээ үүрч, чирэхдээ чирч, тэврэхдээ тэвэрч ирсэн чарганыхаа татлагыг тайллаа. Ачааны дээрээс хэц хэнгэрэг, удганы өмсгөл зүүсгэл тэргүүтэнг гарган тавцан дээр эвтэйхэн байрлуулаад дотроос нь энэ хорвоо дээрх хамгийн нандин эрдэнэ болсон ижийнхээ хатаж занданшсан шарилыг гаргаж ирээд тавцангийн голд хүндэтгэлтэй тавилаа.Өмсгөлөөр нь биеийг нь хучиж, тэргүүнд нь тасын жирэвлэгт малгайг нь өмсгөн зүүн гарт нь хэнгэрэгийг, баруун гарт дохиурыг нь бариулав. Эхийнхээ биеийг оршоосон газрыг гурвантаа тойрон мөргөн сүсэглээд, -Ижий минь таныгаа би байх ёстой газарт тань авчирлаа гэж хэлэв.

Энэ үесд уулын бэлээс хоёр морьтон ирж явснаа гэнэтхэн зогтусан мориноосоо харайлдан бууцгааж юу юугүй буугаа барилан модны араар нуугдав. Тэр дөнгөж өндийх гэтэл буун дуу тасхийж ар нуруу руу нь зөөлхөн нудрах шиг болоод тэнгэр харанхуйлж хөсөр уналаа.Юу болоод байгааг ойлгох сөхөө ч байсангүй. Босьё гэвч босч чадсангүй. Төдөлгүй цас чийхрах танил бус чимээ гарсаар хоёр хүн дэргэд нь ирж ярилцах нь бүдэг бадаг сонсов.Тэр хоёр дэргэд нь ирээд,

-Өө новш гэж тэнүүлчин буудчихаж -Тэгээд тоогоо яах вэ -Азгүй амьтан юм даа. Дөрвийг алдсан дөрвийг цааш нь харууллаа. Чи гэрч нь шүү. Данс хараа нэг ч будлиангүй. Сайхан мэдээрэй чи гэж шүднийхээ завсраар сийгүүлэн ярилцах нь бүдэг бадаг сонсогдоход харанхуйлав.Ижий нь зөөлхөн амьсгалаараа духыг нь үнэрлэн, -Миний хүү босьё доо.Одоо дахиад хоёулаа боллоо гэхэд сэхээрээд харвал ижий нь тэр өглөө босоод, -Хоёулаа тайгын гүн рүү нүүе. Аав чинь ирэхээсээ өнгөрчээ. Хоёулаа амьдарна аа гэж хэлэхдээ өмсч байсан сайхан цэнхэр уужаа өмсчихсөн сууж байлаа.

Уулын бэл рүү уруудах хожид үзэгдээгүй хувцастай хоёрын нэг нь эргэн харахдаа гялалзуулсан малгайн дээрх таван хошуу гялалзахыг үзэхээргүй өндөр үүлэн дунд эх хүү хоёр биесээ хайрлалцан сууж байсан юм.

Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Өчигдөр ЗГХЭГ-ын дарга Занданшатар Америк Монголын худалдаа аж үйлдвэрийн танхимын төлөөлөгчдөд мэдээлэл хийжээ.

---

Энэ талаар тус танхимын гүйцэтгэх захирал О.Адъяатай ярилцлаа.

-ЗГХЭГ-ын дарга Г.Зандаршатартай ямар асуудлаар ярилцав?

-Засгийн газар байгуулагдаад 100 хонож байна. Бид сар бүр тодорхой албан тушаалтнууд, гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагч нартай тухайн үеийн тулгамдсан асуудал, шийдвэрлэх арга зам, зорилтын талаар хэлэлцүүлэг зохион байгуулдаг. Энэ удаа ЗГХЭГ-ын дарга Занданшатар ирэх жил Засгийн газраас хэрэгжүүлэх бодлогыг танилцууллаа. Мөн хөрөнгө оруулагчдын асуултанд хариулсан.

-”AmCham Mongolia” гэж ямар учиртай байгууллага вэ?

-Монгол Америкийн худалдааны танхим гэсэн үг. Төв нь АНУ-д байдаг. Монголд байгуулагдаад долоон жил болж байна. 50 гаруй гишүүн компанитай байгууллага.

-Гадны хөрөнгө оруулагчид олон асуудалтай тулгардаг. Танай гишүүдээс Засгийн газарт ямар нэгэн санал хүсэлт тавьдаг уу?

-Манай танхим чиглэл чиглэлээрээ төрийн байгууллагуудтай хамтран ажилладаг.

2018 онд төрийн байгууллагуудтай ямар чиглэлээр хамтран ажиллахаа тодорхойлсон. Эхний ээлжинд бодлогын залгамж халаа, өөрөөр хэлбэл хууль эрх зүйн тогтвортой байдал. Хоёрт уул уурхай эдийн засгийн голлох салбар байгаа тул хамтран ажиллана. Гуравт уул уурхайн салбар голлох боловч, энэ салбараас бусад салбарыг хөгжүүлж үйлдвэрлэлийг төрөлжүүлэх талаар хамтран ажиллана. Жишээлбэл, хөдөө аж ахуй, эрчим хүчний салбарыг хөгжүүлэх хэрэгтэй. Дөрөвт, Монгол Улс далайд гарцгүй орон учраас бүс нутгийн байгууллагуудад нэгдэн орох шаардлагатай юм. Ингэснээр манай улсын өрсөлдөх чадвар нэмэгдэнэ. Энэ дөрвөн чиглэлээр төрийн байгууллагуудтай хамтран ажиллана.

-Хамтран ажиллана гэдэг нь…

-Тухайн асуудлаар санал солилцох, судалгаа шинжилгээ, мэдээлэл солилцох зэрэг ажлууд хийгдэнэ. Гэхдээ мэдээж энэ нь алдаатай бодлогыг хараад, хэрэгжүүлээд явна гэсэн үг биш. Бас алдаатай бодлого дээр манай танхим өөрийн байр сууриа илэрхийлдэг. Зөвхөн шүүмжлэл биш. Харилцан ойлголцоод, хамгийн гол асуудлаа шийдэх хэлбэрээр ажиллана. Өнөөдөр энэ бодлогын баримт бичгээ ЗГХЭГ-ын дарга Г.Занданшатарт гардуулж өгсөн.

-АНУ-тай ил тод байдлын гэрээ байгуулна гэсэн мэдээ гарсан.

-АНУ, Монгол Улсын хооронд ил тод байдлын гэрээ өнгөрсөн оны гуравдугаар сард зурагдсан.

-Энэ гэрээ ямар учиртай гэрээ вэ?

-Энэ гэрээгээр хоёр тал бизнес, эдийн засагтай холбоотой шийдвэр гаргахдаа бие биендээ урьдчилан мэдэгдэх ёстой. Мэдэгдэх гэхээсээ шийдвэр гарахаас өмнө мэдээлэл солилцож санал авахыг хэлж байгаа юм. Манайхан чинь гэнэт нэг өдөр хуулиа өөрчлөөд байдаг шүү дээ.

-Тухайн үед энэ гэрээ нь аливаа шийдвэр гаргахдаа америкуудаас зөвшөөрөл авдаг гэрээ байгуулах гэж гэсэн шүүмжлэл гарч байсан.

-Энэ буруу ойлголт. АНУ-аас зөвшөөрөл авах биш. Мэдээллийг урьдчилан хүргэх тогтолцоо. Зургаан сарын өмнө мэдээлэл авсан бизнес эрхлэгч өөрийн хөрөнгө, бизнесийн үйл ажиллагаагаа хамгаалах, шинээр гарах шийдвэрт зохицуулах боломжийг л олгож байгаа юм. Жишээлбэл, өнөөдөр хэн нэг нь Хятадаас төмс оруулж ирлээ. Гэтэл маргааш нь Монголд хятад төмс зарахыг хориглосон шийдвэр гарвал хэн хэн нь их хэмжээний хохирол хүлээнэ биз дээ. Үүнтэй адил хэн нэгнийг гэнэтийн шийдвэрийн эрсдлээс л хамгаалах арга.

-Ил тод гэдэг нь юу гэсэн үг вэ?

-Хуулиуд гэнэт гардаг. Мөн бусад шийдвэрүүд ч гэнэт гардаг жишиг тогтож байна. Энэ гадныханы бүү хэл дотоодын бизнесменүүдэд хүндрэл биш, хохирол учруулдаг. Тийм учраас ямар шийдвэр гаргах гэж байгаа, хэлэлцэж байгаа зэргээ ил болгох хэрэгтэй л гэсэн үг. Эхний алхам, үндсэн зарчим нь гаргах шийдвэрээ ил тод мэдээлэх. Мэдээлээд цаад талаас ямар санал ирэх, түүнийг хүлээн авах эсэх нь дараагийн асуудал.

-Гэрээнд гарын үсэг зурсан Монгол Улс юу хийх ёстой вэ?

-Гэрээг хэрэгжүүлэхэд таван жилийн хугацаа шаардлагатай.

-Яагаад?

– Одоо мөрдөж байгаа хуулиуддаа шаардлагатай нэмэлт өөрчлөлт оруулна. Төрийн бүх шийдвэрүүд, хууль тогтоомжуудаа англи хэл дээр хөрвүүлнэ. Энэ гэрээ манай улс Япон улстай байгуулсан стратегийн гэрээтэй төстэй. Гэрээнд гарын үсэг зурчихаад хэрэгжүүлэх бэлтгэл ажил хангах гэж тодорхой хугацаа ордог.

-Монголчууд АНУ руу бизнес хийхэд худалдааны хөнгөлөлт байна уу?

-Энэ тусдаа багц асуудал байдаг. Монголчууд хөнгөлөлттэй үнээр АНУ-ын зах зээлд бараа, бүтээгдэхүүнээ борлуулах нэг хөтөлбөр байгаа.

-Одоо хүчинтэй юу?

-Хүчинтэй. Гэхдээ одоохондоо манайхан АНУ-ын зах зээлд бараа, бүтээгдэхүүн нийлүүлэх боломж хомс.

-Яагаад?

-Нөгөө талаас тавьж байгаа стандарт өндөр. Манайхан тэр түвшний шаардлага хангадаггүй.

-АНУ-ын бизнесменүүд биднийг сонирхож байна гэж 25 жил ярьсан. Яагаад дорвитой хөрөнгө оруулалт хийхгүй байна?

-Олон шалтгаан байна. Нэг томоохон шалтгаан нь манайд бодлогын тогтвортой байдал алга. Ний нуугүй хэлэхэд Монгол Улс жижигхэн зах зээлтэй. Гэтэл АНУ-ын компаниуд том зах зээлээс л том ашиг олох сонирхолтой. Бид бас тэдэнд хэлдэг. Хэдийгээр манай зах зээл жижигхэн ч гэсэн. Жаахан хөрөнгө оруулаад маш хурдан ашиг олох боломжтой. Үр дүн нь богино хугацаанд батлагддаг зах зээл гэж бид хэлдэг. Бас зөрчилтэй хууль тогтоомж хөрөнгө оруулахад нөлөөлдөг. Ер нь олон хүчин зүйл хөрөнгө оруулахад нөлөөлдөг л дөө.

-АНУ-ын иргэд манайхаас юу сонирхдог вэ?

-Манай танхимаар дамжуулаад америкийн компаниудтай холбогдох, тэдний бараа, бүтээгдэхүүний албан ёсны борлуулагч болох сонирхолтой иргэд, аж ахуйн нэгжүүд байдаг. Бид боломжийн хэрээр холбож өгөхийг боддог. Хоёр тал адилхан сонирхолтой байгаа.

-Манай иргэд, аж ахуйн нэгжүүд АНУ-ын зах зээлтэй харьцахад юу анхаарах ёстой вэ?

-Манай цахим хуудсанд энэ тухай мэдээлэл бий. Хоёр хуудас гарын авлага байдаг. АНУ-ын бизнесийн орчин, бизнес эрхлэхэд юуг анхаарах ёстой, эрх зүйн орчны тухай мэдээлэл байгаа.

Х.БАТТӨГС

Төв аймгийн ЗДТГазрын дарга, Төрийн албаны Төв аймаг дахь салбар зөвлөлийн дарга Ч.Сарангэрэлтэй ярилцлаа.

-Төв аймаг улсын нийгэм эдийн засагт томоохон нөлөө үзүүлж байдаг аймгуудын нэг. Тиймдээ ч өнгөрсөн 2017 онд ажил үйлс хөдөлмөр бүтээл арвинтай байсан байх гэж ойлгож байгаа. Ололт амжилтуудаасаа сонирхуулаач?

-Манай аймаг Монгол Улсын хөгжлийн тулгуур бүсийн нэг. Ялангуяа хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрлэл, боловсруулах үйлдвэрлэлийн салбарт томоохон байр суурь эзэлдэг. Тухайлбал, газар тариалангийн үйлдвэрлэлийн 30 шахам хувь, төмсний ногооны 30 гаруй хувь, сүү сүүн бүтээгдэхүүний 40, өндөгний 60, гахайн махны 50 гаруй хувийг дангаараа үйлдвэрлэдэг юм. Манай аймгийн ДНБ-ий үйлдвэрлэл өнгөрөгч онуудаас бараг хоёр дахин өссөн. 2017 онд гэхэд л 20 гаруй томоохон үйлдвэрлэл бүтээн байгуулалтын ажлууд хийгдлээ. Энэ их ажлын хажуугаар төрийн албаны ажил үйлчилгээг түргэн шуурхай ил тод, чанартай хүртээмжтэй болгож, хөдөө орон нутагт анх удаа Төрийн үйлчилгээний нэгдсэн төвийн 20 гаруй үйлчилгээний нэгдсэн байртай болсон. Мөн төрийн ажил үйлчилгээний хариуцлага үр дүнг дээшлүүлэх ажлын хүрээнд “Төрийн албан хаагчийн сахилга хариуцлага, ёс зүйг сайжруулах жил” болгон зарлаж, төлөвлөгөөний дагуу 42 ажил үйлчилгээг боловсруулан баталж хэрэгжүүлэхэд бүх төрийн албан хаагчидидэвх санаачилга гаргаж ажиллалаа. Ингээд өнгөрсөн жилийн үйл ажиллагааны төлөвлөгөөний биелэлтийг жилийн эцсийн байдлаар тооцоход 92.68 хувийн хэрэгжилттэй байсан.

-Төрийн албыг тогтвортой, хариуцлагатай, мэргэшсэн чанартай байлгахын тулд өнгөрсөн онд салбар зөвлөлөөс ямар, ямар ажлуудыг зохион байгуулав?

– Төрийн албан хаагчид төрийн үйлчилгээг иргэдэд түргэн шуурхай хүргэж, хариуцсан ажилдаа сэтгэлтэй байвал, ажлыг чанартай хүртээмжтэй гүйцэтгэж байх ёстой. Тиймээс зохих боловсрол эзэмшсэн, чадварлаг залуусыг төрийн ажил үйлчилгээнд бэлтгэх сонгон шалгаруулалтыг үр дүнтэй хийдэг. Тухайлбал, тус зөвлөлөөс төрийн албаны мэргэшлийн шалгалтыг туршилтын хэлбэрээр орон нутагт анх удаа төсвөөс ямар нэгэн хөрөнгө зарцуулахгүйгээр зохион байгуулсан. Ингэснээр төрийн албаны мэргэжлийн шалгалтад бэлтгэж буй иргэдэд төрийн ажлын хэм хэмжээ, ёс зүй төрийн хууль тогтоомжийн агуулга мөн чанарыг гүн гүнзгий судалж мэддэг. Эрх зүйн учир холбогдлыг нарийн судалсан байх үүднээс арга зүйн зөвлөгөө өгч, цахим шалгалтын системтэй танилцуулж дадлагажуулах зорилготой. Иргэд туршилтын шалгалт өгснөөр хууль эрх зүй, албан хэрэг хөтлөлтийн мэдлэгийн түвшингээ тогтоох зэрэг маш олон давуу талтай. Шалгалтад өгсөн иргэдтэй богино хугацааны уулзалт хийж төрийн албаны шалгалтад яаж бэлтгэх, холбогдох хууль тогтоомжийг сайн уншиж, судлах хэрэгтэй гэсэн зөвлөгөөг өгч байгаа юм.

-Төрийн ажлын үнэт зүйл бахархлыг бий болгох, залгамж холбоо, ажил амьдралын туршлага суулгах тал дээр ямар ахиц дэвшил гарч байна вэ?

-Төрийн албаны ажил үйлчилгээний мөн чанар гэвэл төрөөс иргэнд үзүүлж байгаа бүхий л хэлбэрийн үйлчилгээ төрийн албан хаагчдаар дамжиж хүрдэг онцлогтой.

Тиймээс төрийн албан хаагчдын чөлөөт цагийг зөв боловсон өнгөрүүлэх, урлаг соёлын авьяас чадварыг нээн хөгжүүлэх, тэдний нийгмийн идэвх санаачилгыг нэмэгдүүлэхэд анхаарч ажилласан.

Аймгийн хэмжээнд Төрийн албан хаагчдын “Урлагийн анхдугаар наадам”-ыг гурван үе шаттай зохион байгуулж энэ арга хэмжээнд аймгийн Засаг даргын эрхлэх хүрээний асуудал хариуцсан 28 хэлтэс, агентлаг, харьяа байгууллага, 27 сумын нийт 482 албан хаагч оролцож авьяас чадвараа уралдуулж, Гала тоглолтоо 2017 оны тавдугаар сарын 05-ны өдөр аймгийн Монгол туургатан театрт хийсэн. Гоцлол хөгжим, гоцлол дуу, гоцлол бүжиг, гадаад дуу, хоршил дуу, хамтлаг бүжиг, язгуур урлаг гэсэн долоон төрлөөр шилдэг үзүүлбэрээр аймгийнхаа иргэдэд уран бүтээлийн тоглолт хийж үзүүлсэнд иргэд хүмүүс маш талархалтай хүлээж авсан. Манай аймгийн төрийн албан хаагчдын 58,6 хувь нь нэгээс таван жил ажиллаж байгаа залуучууд. Тэднийг аймаг орон нутгийн ажил амьдралтай танилцуулах, хөдөлмөрийн амтыг мэдрүүлэх, нийгмийн идэвх санаачилгыг нэмэгдүүлэх зорилгоор намрын ургац хураалтын ажилд 14 байгууллагын 24 албан хаагчийг хамруулан “Хөдөлмөрийн амт” арга хэмжээг Төв аймгийн Жаргалант суманд зохион байгуулсан. Төрийн албан хаагчид 59 тонн төмс хураан авч, тариаланчдын ажилд дэмжлэг үзүүлсэн. Мөн Батсүмбэр, Жаргалант сумдад гарсан гал түймрийг унтраах, гамшгийг бууруулах ажилд аймгийн ЗДТГ, төрийн байгууллагын 42 албан хаагч сайн дураар дайчлагдан ажиллаж байгалийн гамшгийг зогсоох түймрийн нөхцөл байдал эрсдлийн үеийн бэлэн байдал, хээрийн нөхцөлд ажиллаж амьдрах арга туршлагад суралцаж ажилласан юм. Монгол Улсын холбогдох хууль тогтоомжинд заасны дагуу ижил албан тушаалтан харилцан туршлагаа солилцох, ажлын байранд дадлагажуулах боломж байдаг.

Төв аймгийн ЗДТГ-ын дөрвөн албан хаагчийг Нийслэлийн ЗДТГ-ын харьяалах хэлтсүүдэд ажлын гурав хоногоор сэлгэн ажиллуулсан. Мөн Архуст, Баяндэлгэр, Баянхангай, Лүн, Зуунмод, Өндөрширээт, Сэргэлэн сумд харилцан туршлага судлах, зэрэгцэн суралцах арга хэлбэрээр хоорондоо сэлгэн ажилласан. Ингэснээр ажлын байрны тодорхойлолттой танилцаж, ажлын зохион байгуулалтыг судлах. Байгууллагын сайн туршлагыг хуваалцах хэрэгтэй. Үйл ажиллагааны төлөвлөлт, явцын хяналт-шинжилгээ, үр дүнг тооцож буй зохион байгуулалтыг судлах ёстой.Тодорхой ажил гүйцэтгэх, асуудлыг шийдвэрлэж буй арга барилыг судлах. Орон нутагт нутагшуулж болохуйц ажил үйлчилгээг судлах боломжийг тэдэнд олгож байгаа сайн тал харагдсан.

-Төрийн албан хаагчдын сахилга хариуцлага ёс зүйг дээшлүүлэх талаар тодорхой зорилтуудын хүрээнд гарсан ахиц өөрчлөлт юу байв?

-Төрийн албан хаагчийн ёс зүй, нийгмийн хандлага харилцааны соёл нь бидний ажлын гол нүүр царай болж байдаг. Аймгийн Прокурорын газраас ирүүлсэн мэдээллийн дагуу гэмт хэрэг, зөрчилд холбогдсон албан хаагчдын 2015-2016 оны судалгаанд дүн шинжилгээ хийсэн. Төрийн албан хаагчдыг гэмт хэрэг үйлдэх, сахилгын зөрчил гаргах, түүнээс урьдчилан сэргийлэх асуудлыг аймгийн ИТХ-ын Тэргүүлэгчдийн хуралдаанаар хэлэлцүүлж, ИТХТ-ийн 2017 оны 06 дугаар сарын 08-ны өдрийн 66 дугаар тогтоол гаргуулан 12 заалт бүхий үүрэг чиглэлийг төрийн болон орон нутгийн өмчит байгууллагуудад хүргүүлж хэрэгжүүлэх арга хэмжээ авч ажиллаж байна.

Судалгаагаар 2015-2016 онд төрийн албан хаагч гэмт хэрэг үйлдсэн мэдээлэлд дүн шинжилгээ хийж түүний мөрөөр сахилгыг дээшлүүлэх ёс зүйг эрхэмлэх олон хэлбэрийн ажлыг явуулж байна.

-Төрийн албан хаагчдыг төрийн ажил үйлчилгээнд сургах дадлагажуулах талаар хэвшил болсон онцлох ажил үйлчилгээг нэрлэж өгнө үү?

-Монгол Улсын Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын харьяа Удирдлагын академитай хамтран сүүлийн хоёр жилд 81 албан хаагчийг зайн /онлайн/ сургалтад хамруулах ажлыг амжилттай зохион байгуулсан. Зайн сургалтын үеэр сургалтын оролцоо, гэрийн даалгаврын гүйцэтгэл, хүртэж байгаа үр дүнд тулгуурлан 16 албан хаагчид гэрчилгээ олгосон.

Аймгийн хэмжээнд хэрэгжүүлэх “Төрийн албан хаагчдыг тасралтгүй сургаж, чадавхижуулах хөтөлбөр”-ийг аймгийн Засаг даргын 2017 оны 06 дугаар сарын 27-ны өдрийн А/369 дүгээр захирамжаар батлуулан хэрэгжилтийг ханган ажиллахад анхаарлаа хандуулж байна. Төрийн албанд залуу боловсон хүчний чадавхийг сайжруулж, мэдлэг чадвар, суулгах туршлагатай ахмад мэргэжилтнүүдээр дунд болон залуу үеийн албан хаагчдад зөвлөн туслах, залгамжлан хүмүүжүүлэх ажлын хүрээнд 49 залгамжлан хүмүүжүүлэгч 241 албан хаагчид зөвлөн тусалж хамтран ажиллаж байна.

Монгол Улсын Төрийн албаны тухай хууль, төрийн алба, төрийн албан хаагчийн үйл ажиллагааны хэм хэмжээг тогтоосон дүрэм журмын хэрэгжилт шалган зааварчилах ажлыг тусгай удирдамжийн дагуу 2017 онд долоон удаа нэгдсэн байдлаар зохион байгуулж, дүнг салбар зөвлөл болон аймгийн Засаг даргын зөвлөлийн хурлаар хэлэлцүүлж, зөрчил арилгах талаар арга зүйн зааварчилгаанд 323 байгууллага, 439 албан хаагчид хамрагдаж шаардлагатай зөвлөмж, зааварчилгааг өгсөн.

-Төрийн албаны ёс зүй ажлын хариуцлага сахилга батад гарч байгаа өөрчлөлт ахиц үр дүнг иргэдэд хэрхэн хүргэж байна вэ?

-Аймгийнхаа хэмжээнд салбар зөвлөлийн үйл ажиллагааны мэдээллийг албан ёсны цахим хуудас /www.tov.gov.mn сайт-“ТАЗСЗ”/-аас гадна орон нутгийн TBS телевиз, ТӨВ телевиз, Нэгдсэн үйлчилгээ хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах алба, МҮОНРТ-ийн “Хурд” агентлаг, facebook, аймгийн ЗДТГ-ын болон Салбар зөвлөлийн мэдээллийн самбар, төрийн байгууллагуудын Дотоод удирдлагын систем /e-of­fice/ зэрэг эх сурвалжаар дамжуулан олон нийтэд хүргэж байна.

Төрийн албаны бүхий л хэлбэрийн сонгон шалгаруулалтуудын үйл явцыг ил тод, нээлттэй байлгах нөхцөлийг бүрдүүлж сул ажлын байрны зарыг шалгаруулалт явуулах өдрөөс 21-ээс доошгүй хоногийн өмнө Монгол Улсын Төрийн албаны зөвлөлийн http://csc.gov.mn, Төв аймгийн www.tov.gov.mn сайт бусад эх сурвалжаар олон нийтэд цаасан болон цахим хэлбэрээр мэдээ мэдээлэл байршуулж ажиллаж ирлээ .

-Өнгөрсөн хугацааны ажлын үр дүнгээс үндэслэн ирэх онд танай салбарын хамт олны хийхээр төлөвлөж байгаа ажил үйлчилгээ юу байна вэ?

-Төрийн албаны тухай хуулийн шинэчлэн найруулсан хууль 2019 оны нэгдүгээр сарын 01-нээс хэрэгжихээр байгаа тул зохион байгуулах ажил ирэх онд хүлээлттэй байгаа. Төрийн албаны залгамж чанар тогтвортой байдлыг хангах төрийн үйлчилгээний соёлыг өргөн хүрээнд нэвтрүүлэх төрийн үйлчилгээний ажилтнуудынхаа нийгмийн баталгааг хангах. Тэдний эрүүл мэнд цалин хөлс урамшуулал хөдөлмөрийн нөхцөлийг сайжруулах хамт олны оролцоо аль болох өргөн ашиглаж иджэвхи саначлагыг өрнүүлэх шаардлага бидэнд тулгамдаж байна.

Төв аймгийн салбар зөвлөлийн 2018 оны Анхдугаар хуралдааныг нэгдүгээр сарын 11-ний өдөр зохион байгуулж, салбар зөвлөлийн дарга, зарим гишүүдээс гарсан саналын дагуу 2018 оныг “Төрийн үйлчилгээний чанар, хүртээмжийн дээшлүүлэх” жил болгон зарлаж, үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг боловсруулж, 39 ажил үйлчилгээг зохион байгуулахаар баталлаа. Тухайлбал:

•Төрийн албан хаагчийн сахилга хариуцлага, ёс зүйн аймгийн зөвлөгөөнийг зохион байгуулна.

•Төрийн албан хаагчдын дийлэнх ямар нэгэн өр, зээлтэй байгаагаас болж тэдний амьдралд хүндээр тусч байгаа судалгааны дүн гарсан

•2018 онд Төрийн албан хаагчдын спортын анхдугаар наадмыг зохион байгуулж ажилтан албан хаагчдаа эрүүлжүүлэх, бие бялдрыг хөгжүүлэх, эрүүл аж төрөх соёлд суралцуулж хэвшүүлэх ажлыг зохион байгуулна .

•Нутгийн захиргааны байгууллагын үйл ажиллагаанд хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх, орон нутгийн амьдралаас суралцах, ажлын арга барилаас харилцан суралцах, дадлага эзэмшүүлэх зорилгоор албан хаагчдыг сэлгэн ажиллуулах арга хэмжээг илүү өргөн хүрээнд зохион байгуулна.

Аймгийн хэмжээнд нутгийн захиргааны 217 байгууллага үйл ажиллагаа явуулж байна. Ирэх онд бид байгууллагын соёлын түвшинг ахиулах зорилго тавьсан байгууллагын удирдлага төрийн захиргааны мэргэжилтнүүд сургалт семинар зөвлөгөөнд хамрагддагийг бид мэднэ Ирэх жил төрийн үйлчилгээний харуул, үйлчлэгч жижүүр жолооч зэрэг бидний ажиллах орчин нөхцөлийг бүрдүүлдэг албан хаагчдын дунд нэгдсэн зөвлөгөөнийг 2018 оны 4 сард хийнэ Зөвлөгөөнөөр тэдний дуу хоолойг сонсох ажлын бүтээмжийг дээшлүүлэх хөдөлмөрийг хөнгөвчлөх цаашид байгууллагын соёлыг бүрдүүлэх төрийн үйлчилгээний орчныг хэрхэн бүрдүүлэх вэ зэрэг олон асуудлыг ярилцана. Төрийн ажлын нэр хүндийг дээшлүүлэх , үнэлэмжийг нэмэгдүүлэх төрийн үйлчилгээний бүхий л шатанд соёлыг суулгах ,төрийн албан хаагчдын нийгмийн баталгааг хангах чадварлаг боловсон хүчний нөөцийг бүрдүүлэх төрийн үйлчилгээг түргэн шуурхай ямар нэг хүндрэл чирэгдэлгүйгээр хүртээмжтэй хүргэхэд ажлаа чиглүүлэх юм .

Танай аймгийн нийт иргэдэд төрийн үйлчилгээ түвшин байж ил тод нээлттэй шударга харилцааны өндөр соёлтой байхыг хүсч, удахгүй гарах сар шинэдээ эрүүл энх аз жаргалтай байхын өлзий ерөөлийг дэвшүүлье.

-Баярлалаа.

Төв аймгийн ЗДТГ-ын Хэвлэл мэдээллийн алба Ч.ЖАДАМБА

Яруу найрагч Д.Урианхайн хамт

Монголын зохиолчдын эвлэлийн шагналт зохиолч, яруу найрагч Рагчаагийн Батжаргалтай хөөрөлдлөө. Говьсүмбэр, Чойр гэхээр утга зохиолын хүрээнийхэн “Аа, манай Батжаргал ахын нутаг” гэцгээдэг. Энэ хүн тэр л нутгийн эд эс, нэр төр болтлоо тэнд ээнэгшин идээшжээ.

---

-Таныг Говьсүмбэрийн уугуул гэж ярих хүн олширч. Та яг хаанахын хүн билээ?

-Би Дундговь аймгийн Дэрэн сумын хүн. Дэрэн сум гэхээр та нар яруу найрагч Цэндийн Чимэддорж, Зууны манлай уртын дууч Норовбанзад гуай нарын нутаг гэж сайн мэднэ дээ. Намайг сурагч байхад Дэрэн сумын төв гэж гуравхан байшин, гучаад айл л байдаг суурин байлаа.

-Танай Дэрэн сумаас өөр зохиолчид олон төрсөн үү?

-М.Жавган гэж мундаг зохиолч байлаа. Саяхан Заяатын Ядмаа зохиолч энэ хүний тухай тодорхой дурссан байсан даа.

-“Болор цом”-ын хошой шагналт, соёлын гавьяат зүтгэлтэн яруу найрагч Цэндийн Чимэддоржийг та багаас нь таних уу?

-Дэрэнгийн наадам гэж дэлхий донслом сайхан юм болно. Манай хонхрынхон наадамд очоод сумын зүүн хойдтой Дэрсэнэ усанд бууна. Тэгшийнхэн манай майхнаас жаахан урдуур Сэрүүн дэнжид бууцгаана. Бид Тэгшийн хүүхдүүдээс жаахан цэрвэцгээнэ. Тэдний дунд охин шиг урт гэзэгтэй оворжуу царай, хянган хамартай, хөдөлгөөн нь чавхны чулуу шиг гялба шалба хийсэн хөх хүү байсан нь Цэндийн Чимэддорж минь байлаа. Чимэддорж арав гаруй хүүхдийг тонгорох, дэгээ ороох, суйлах мэхээр дараалан давахыг хараад энэ лав бөх болох байх гэж бодож байж билээ. Их шөрмөстэй хүү байсан. Тэгэхдээ Чимээ минь Монголын их яруу найргийн далай даян дархан аварга болсон доо.

-Хожим Чимээтэйгээ аль хэр ойр байв?

-Би насаараа Дорноговь аймгийн Сүмбэр сумын хичээлийн эрхлэгчээр ажилласан хүн. Нэг өглөө хичээлээ оруулчихаад сургуулийн үүдэнд зогсож байтал хоёр хүн ирж явна. Тэгтэл Цэндийн Чимэддорж, шог зохиолч Шагдайн Цэнд-Аюуш хоёр араас намайг сурагласаар орж ирдэг юм. Төвөөс ирэх зохиолч нүдний гэм, намайг сураглаж ирэх нь гайхалтай санагдсаныг яана, миний баярласан гэдэг учиргүй. Тэр өдөр өнөөх хоёртойгоо уран бүтээл ярьж ёстой нэг жаргаж өнжиж билээ. Сүүлд намайг хотод нэгэнтээ ирэхэд Чимэддорж олзуурхан, бас далим эрээ биз Барнангийн Доржпалам, Цэрэнтулгын Түмэнбаяр нарыг дуудан шүлэг зохиолоо уншицгаан мөн ч сайхан байж билээ.

-Таны багш хэн билээ?

-Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар Дэндэвийн Пүрэвдорж шүү дээ. Намайг олны дунд шүлгээ унш гэж их ичээнэ. Бас анхны шүлгийг Цэгмидийн Гайтав гэж аваргад өгүүлж “Яргуй” сэтгүүлд хэвлүүлж байлаа.

-Утга зохиолын ахмадуудыг та сайн мэднэ биз?

-Далантайн Тарва гэж мундаг хүн байлаа. Задгай талбайд хүмүүс суулгачихаад шүлгээ унших нь заан тонгочоод байх шиг санагдана. “Пискарёвын булшнаас олдсон найраглал гэж бүхэл бүтэн ном байхаар урт найраглалыг хоёр гараа зэрэг дохиод цээжээрээ дуржигнуулж гарна даа. Хүмүүсийн алга ташилт үерийн ус шиг асгарна. Энэ найраглал нь нэгэн үе дунд сургуулийн сурах бичигт хүртэл орж байсан даа.

-Мөнгөн үеийнхнээс сэтгэлд тань үлдсэн уран бүтээлч хэн байна?

-Зохиолчдын хороон дээр Дэндэвийн Пүрэвдоржийн танхим гэж яруу найргийн дэг сургууль наян зургаан оны хавьд хичээллэдэг байв. Нэг өдөр О.Дашбалбар сэвэлзтэл алхлан нэг жаалхан хөвүүнийг дагуулан орж ирээд бидний яриаг тасдан омголон морь шиг дүүхэлзсэнээ “Алив, Болд-Эрдэнэ шүлгээ унш” гэж шууд тулган оч шиг харцаар цоргиход

“Эргэшгүй алдсан он жилүүдээс зэм ухаарч

Энэ замд холыг зорихоор олмоо чангалнам”,

“Зуны шөнийн зүүдээ томж ганцхан шүлэг биччихээд

Зуун жилийн цаана намайг хүлээх нэг л хүнд бэлэглэх сэн” гэсэн шүлгээ уншсан сан. Үүнээс хойш би Жамьянгийн Болд-Эрдэнэ гэдэг хүүгийн нэр зүс хоёрыг би хэзээ ч мартахааргүй тогтоож авсан сан. “Гоо марал” нэртэй түүвэр нь хэвлэгдсэнээс хойш Чойрт Батцоожийн Баярцэнгэлийн хамт манайд ирж л байсан шүү.

-Шаравын Сүрэнжав аварга та хоёр их ойр байсан гэж сонссон юм байна?

-Сүрэнжав багш манайд ирнэ ээ ирнэ. Би нэг шаахайт хэмээх гурван дугуйттай байлаа. Багш ирж гурав хоног талаараа хэвтсэний хойно би агаар салхинд гаргалаа. Бид хоёр Хүрээ ногоон гэх жижигхэн бүрдийн хойд энгэрт байгаа Цэдэн-Ишийн гэдэг айлд очлоо. Айлын хаяанд очоод багш маань гурван дугуйтаас буух гэж бараг л өнхрөөд уналаа. Би ч сандраад түшээд авах гэтэл “Ээ, Чойрын богд минь” гэж Чойрын богд уулын зүг мөргөж байна.

-Наадахь чинь нэг л сонссон юм шиг ойрхон үг санагдаад явчих чив ээ?

-Энэ үгийг сонсолгүй яах вэ. Ш.Сүрэнжав багшийн “Гарьд магнай” кинон дээр Ядам өвгөн тэмээгээ алдчихаад “Ээ, Чойрын богд минь” гэж байдаггүй юу. Уран бүтээлч хүн суусан газраасаа шороо атгана гэдэг шиг унасан газраасаа хүртэл үг атгадгийн жишээ энэ дээ. Манайхаар зохиолч Лувсангийн Одончимэд бас их ирдэг байлаа.

-Танай Чойрын утга зохиолын нэгдлийнхэн ч бас л авьяастай нөхөд байдаг даа?

-Манай утга зохиолын нэгдлийг Ш.Батнасан, Б.Бат-Өлзий, Ду.Батмэнд, М.Батбаясгалан, Б.Энхтөр нарын олон сайхан авьяастан удирдлаа. Бямбадоржийн Мөнх-Өлзий гэж яруу найрагч, зураач сайхан авьяастан бий. Манай энэ Говь-Сүмбэр аймгийн цагаан хаалыг хийсэн гэхээр явсан замын жолооч нар ч андахгүй байх. Загвсүрэнгийн Билэгбаяр гэж сайхан яруу найрагч охин бий. Өвгөн би эднээрээ би бахархана аа.

-Та чинь соёлын гавьяат зүтгэлтэн яруу найрагч, дууны шүлэгч Шагдарсүрэнгийн Гүрбазарын багш нь гэл үү?

– УБДС-ийн Монгол хэлний ангийг 1970 онд төгсөөд тэр үеийнхний хэллэгээр эх орны дуудлагаар Дорноговь аймагт хөөгдөв. Дундговь зүглэх санаа байвч сачий хүрдэггүй нэг өдөр галт тэргээр галгиулаад буучихдаг байгаа. Аз болж аймгийн төвийн 10 жилийн сургуульд багшаар очлоо. Надад 8а гэдэг анги даалгалаа. Манай ангийнхан шинэ багшдаа сайн гэж яриангүй. Тэр дундаас Гүрбазар гэж эгэлхэн бор хүү хэл үг хурц, уран зохиолд сонирхол ихийн тул надад бүр таалагдлаа. Ангийн алив ажлыг Гүрээ л амжуулна. Ингэж би туслахтай боллоо. Гүрээгийн ангид авьяаслаг хүүхдүүд олон. Гүрээ шог хошин зүйл ярьж, гитар тоглож, шүлэг уншиж үзэгчдийг хормын зуур бүрэн эзэлдэг байлаа. “Мөнгөн чавхдас” гэж утсан хөгжмийн чуулга байгуулчихсан. “Үүлэн дундаа жигүүртэн бойжоод

Алтан говио туулах учиртай

Үзэсгэлэнт танхимаа эрдмээр чимж

Аавын хөвгүүд дуулах учиртай” гээд дуулцгаана. Энэ чуулга өөрийн гэсэн олон дуутай байсан юм шүү. Ш.Гүрбазар их хөдөлмөрч хүн. Тэмдэглэл их хөтөлнө. Сүүлд ярилцлага өгөхдөө “Намайг Р.Батжаргал багш минь уран зохиолд хөтөлсөн” гэж олон ч удаа ярьсанд өчүүхэн би одоо ч баярлаж явдаг. Тэр хүн намайг багшаа гэж бодож яваа нь мөн ч сайхан юм даа. Хожим намайг өөрийнхөө багш Бавуугийн Лхагвасүрэнтэй танилцуулна гэж мөн ч их гүйсэн дээ. Шавьдаа би баярлаж л явдаг юм.

-Таны шавь гэвэл хэн байна?

-Надад хадаг барьж ирсэн Монголын зохиолчдын эвлэлийн шагналт зохиолч яруу найрагч Пүрэвийн Бөхбат гэж сайхан авьяастан би. Би энэ шавиа хаана ч агуу зохиолч байсан л гэж хэлнэ. Даанч, нас нь дэндүү залуу энэ хорвоогоос буцчихлаа даа.