– ИПОТЕКИЙН ЗЭЭЛИЙН ЭХ ҮҮСВЭРИЙГ НАЙДВАРТАЙ, ХҮРЭЛЦЭЭТЭЙ БИЙ БОЛГОХ ХЭРЭГТЭЙ –
Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН
“Эрэл” группын ТУЗ-ийн дарга Б.Эрдэнэбаттай ярилцлаа. Тэрбээр Улаанбаатарын утааг арилгах, хөрсний бохирдлыг багасгах, ажлын байр бий болгох олон шийдлийг санал болгож байна.
-Танай “Байшин үйлдвэрлэх комбинат” сүүлийн үед хийсэн хамгийн том бүтээн байгуулалт болж байна. Та хэзээ энэ комбинатыг аваад, хэдийд нь технологийг нь шинэчилчихэв ээ?
-Байшин үйлдвэрлэх комбинат бол социализмын үед бидний амьдарч байгаа энэ хотыг барьсан үйлдвэр юм. 120 мянгат, 220 мянгат, төмөр замын саарал таван давхрууд, Сансарын таван давхар саарал байруудыг бүх үйлчилгээний төвтэй нь барьсан. Улаанбаатарын бүх сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг манай үйлдвэрийнх. 1970-аад оны төгсгөлөөр технологи нь шинэчлэгдэн гурав, дөрөв, 13 гээд хотын бүх байшин хорооллыг барьж байгуулсан. 1990 онд одоогийн Соёлын төв өргөөг бариад оросууд буцсан юм. 1994 онд бид дуудлага худалдаагаар энэ үйлдвэрийг авснаас хойш 23 жил болж байна. Өнөөдөр бид Германы хамгийн сүүлийн үеийн тоног төхөөрөмж, технологиор үйлдвэрээ шинэчиллээ. Ингэснээр Улаанбаатар хотдоо шинэ үеийн хорооллыг цогцоор нь барих боломжийг нээж байна. Дэлхий нийтээр хүн төрөлхтний барьж байгаа хамгийн сүүлийн үеийн технологи, архитектор, дизайнеруудын хийдэг бүх барилгыг барих боломжтой үйлдвэр.
Яг манайх шиг үйлдвэр Францад 115 метр өндөр цамхаг барьсан байна. Франкфуртын төмөр замын терминал, Герман, Хойд Америк, Энэтхэг гээд улс орнуудад бүх төрлийн барилгыг ийм үйлдвэрийн хийцээр барьж байна.
-Танайх Хөгжлийн банкнаас зээл авсан. Гэтэл өнгөрсөн жилээс цагдаа хүчний байгууллагаас танайхыг шалгаж эхэлсэн. Технологийн шинэчлэлийн бүх санхүүжилтээ Хөгжлийн банкнаас авсан уу?
-2013 онд Монгол Улсын Засгийн газар Чингис бонд гаргасан. Тэгээд урт хугацаатай хүү багатай зээлийг Хөгжлийн банкаар дамжуулж өгнө, та нар техник технологио шинэчилж, бүтээн байгуулалтад оролц гэж биднийг урьсан. “Улаанбаатар хотын 200 мянган гэр хорооллыг барилгажуул, танай үйлдвэр бол өнгөрсөн зууны Улаанбаатарыг тэр чигт нь барьсан. Одоо үйлдвэрээ шинэчилж, орчин үеийн хороолол, хот тосгон барь” гэсэн сайхан санал тавьсан. Засгийн газар, Эдийн засгийн хөгжлийн яам, Барилгын яам, хотын захиргаанаас 2013 онд биднийг урьж зөвлөгөөн хийсэн. Тэр дагуу хийсэн бидний төсөл Барилгын яамнаас батлагдаж, УИХ-ын Бондын зөвлөлөөр орж шалгарсан. Дараа нь Засгийн газрын 180 дугаар тогтоолоор Байшин үйлдвэрлэлийн комбинатыг шинэчлэхэд зориулж Чингис бондын мөнгөнөөс 14 сая доллар хуваарилагдсан юм.
Одоо бидний зогсож байгаа энэ үйлдвэр бол 140 сая ам.долларын үнэтэй. Бүр шинээр байшингаа барьж үйлдвэрээ босгоё гэвэл 250-300 сая ам.доллар шаардах байсан. Яагаад хямд байгаа юм гэхээр хуучин барилга байшин, дэд бүтэц, төмөр зам, цахилгаан, дулаан, бүх шугам сүлжээ нь байсан учраас хямд босч байгаа юм.
Бид үйлдвэрийнхээ хөрөнгө оруулалтын 10 хувийг нь Хөгжлийн банкнаас зээлж авсан. Гэтэл үйлдвэрээ ч барьж дуусаагүй байхад бондын мөнгө аваад идчихэж, банкны мөнгө аваад зугатлаа гээд шүүх цагдаагаар өнгөрсөн зунжингаа шалгууллаа. Гэр орныг маань хүртэл нэгжлээ. Манай туслахыг хүртэл аваачиж хорьсон.
Улс орных нь эдийн засаг хямралтай, зээлжих зэрэглэл буурсан орны хувийн компанийн захирал гадаадад очоод яаж зээл олох вэ. 126 сая доллар би хаанаас олох вэ. Тийм байхад танил тал гээд бүхий л арга чаргаа ашиглаж, тэр мөнгийг олж үйлдвэрээ бариад дуусгаж байхад 14 сая ам.доллар авч алга боллоо гээд шалгаад эхэлсэн. Одоо ч шалгаж байна.
-Байшин үйлдвэрлэх комбинат ашиглалтад орлоо. Байрны үнэ буурах байх гэсэн хүлээлт олон нийтэд байна. Үүнд та ямар хариулт өгөх вэ?
-Бид хамгийн орчин үеийн, чанартай, бат бөх, галд тэсвэртэй, эрчим хүчний хэмнэлттэй орон сууц барихад нэг метр квадрат нь нэг сая хоёр зуун мянган төгрөгийн өртөгтэй байна. Одоо арай гайгүй чанартай гэгдэж байгаа байрны үнэ ямар байгааг та бүхэн мэдэж байгаа шүү дээ.
-Та үйлдвэрийнхээ талаар товч танилцуулаач. Сайн барилгыг хямд өртөгөөр барина гэхээр хүмүүс сонирхож байгаа байх?
-Үйлдвэр маань нийтдээ 20 га газарт байрлаж байна. 12 салаа төмөр замтай учраас түүхий эд, үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнээ гадаад болон дотоодын бүх хот тосгон руу түгээх боломжтой. Олон улсын болон улсын чанартай авто замтай шууд холбоотой ложистикийн тээврийн маш сайхан сүлжээтэй. Үйлдвэрийн үндсэн таван шат дамжлагаар барилгын бүх төрлийн хийц эдлэлийг үйлдвэрлэнэ. Үүнээс гадна дагалдах олон цех үйлдвэрүүдтэй. Цемент, элс хайргаа 24 цагаар гурван сар тасралтгүй ажиллахад хүрэлцэхээр нөөцлөх хэмжээний агуулах савтай.
Барилгын материалуудаас бетон зуурмаг хамгийн чанартай байх ёстой. Гэтэл манай одоогийн баригдаж байгаа барилгууд зуурмагийн үйлдвэрээс бетон зуурмагаа авч байгаа. Ямар гарал үүсэлтэй элс хайрга, цементээр хийсэн гэдэг нь тодорхой биш. Элс хайрга болгон барилга барьж зам тавихад тохирдоггүй. Бид бүх түүхий эдээ лабораториор хянаж үйлдвэртээ авдаг. Элс хайрга, арматур, цемент гээд бүгдийг нь дотоодын үйлдвэрээс түүхий эдээ авна. Хамгийн чанартай, галд тэсвэртэй, эрчим хүчний хэмнэлттэй, аюулгүй байдлыг хангасан барилгын хийц эдлэлийг хийж байна.
Дотоодын 4000 гаруй барилга угсралтын компанид 100-гаад мянган хүн ажилладаг. Тэднийг бид хамгийн орчин үеийн барилга угсралтын хийцээр хангана. Зуны зургаан сар ажиллаад өвөлд нь зогсдог биш, өвөл зунгүй барилга барих боломж нээж байгаа. Бидний үйлдвэрлэсэн хийцээр шууд л лего тоглоом шиг байшин өрөөд барих юм.
-Тухайлбал, нэг байшинг хэдий хугацаанд барина гэсэн үг вэ?
-100 хүүхдийн суудалтай цэцэрлэгийн барилгыг иж бүрнээр нь 14 хоногт угсарна. Харин амины орон сууц гэвэл нэг айлыг 60м2 буюу ойролцоогоор 8\8 хэмжээтэй байшин барилаа гэж бодъё. Ийм хэмжээтэй гурван өрөө хувийн байшин хашаандаа барилаа гэхэд нэг хоногт 12 айлын байшин барьж өгч чадна.
-Хувийн орон сууц ч ялгаагүй адил үнэтэй юу?
-Галд тэсвэртэй, 100-гаас доошгүй жилийн насжилттай, өндөр чанартай ийм байшинг нэг метр квадратыг нь 1200 000 төгрөгөөр барих боломжтой. Үүнээс доош үнээр барих боломж байхгүй. Үнэ буувал чанар буурна. Дулаан алдах, цана цохих гэх мэт өнөө л асуудлууд дагалдана гэсэн үг. Манай төр засаг өрхийн орлогод нийцсэн байр барина гээд байдаг.
Манайх дунджаар 800-900 мянган төгрөгийн цалинтай. Түүнд тохирсон барилга гэвэл амбаар л барина. Арван жилийн дараа буцааж нураах, эсвэл байгааг нь шавардаж додомдох л байх. Бас дулаалга гэж яриад байгаа. Энэ бол арга ядсан хэрэг. Нэгэнт олон улсын стандартын ийм сайхан үйлдвэр үйл ажиллагаагаа эхэлж байхад дулаалга яриад сууж болохгүй. Бид гарч байгаа хийж байгаа эдлэл бүртээ чанарын сертификат олгоно. Жишээ нь, бидний барьсан сургууль 50 жилийн дараа найман баллын газар хөдлөлтөд ямар нэгэн гэмтэл гарвал бид хариуцлагыг нь хүлээнэ.
-Хариуцлага үнэхээр чухал. Улаанбаатарт баригдаж байгаа энэ олон барилгуудынхаа чанарт хариуцлага хүлээнэ гэсэн компани нэг ч байдаггүй…?
-Барилга барина гэдэг хүний амь яригддаг хамгийн хариуцлагатай ажил. Дэлхийн стандарт бол 100-гаас доошгүй жилийн насжилттай, чанартай барилгыг манайх шиг үйлдвэрээр хийцийг нь хийж, ард түмэндээ байшин барьж өгдөг. Манайд Барилгын тухай хууль байдаг ч үйлдвэр нь байхгүй учраас төдийлөн мөрддөггүй. Түүхий эд, хийцээ хаанаас авдаг, хэр чанартай, хэдэн жилийн баталгаатай эсэх нь ч тодорхойгүй байгаа. Энэ бол хамгийн аюултай. 1990 оноос хойш Улаанбаатарт баригдаж байгаа барилгууд бүгд айдастай байдаг. Бүгд л битгий газар хөдлөөсэй гэж залбирч байгаа.
Эрээнд Монголд зориулсан цементийн зургаан үйлдвэр байна гэдэг. Энэ нь Улааны цементийг Эрээний үнстэй холиод манайд авчирч зардаг. 30-40 хувь нь үнс. Үнэ багатай болохоор нь манайхан тэрнээс авч, дурын цементийн үйлдвэр зуураад барилгын компаниудад нийлүүлж байна. Ингэхээр барилгын багана, дам нуруу зэрэг нь хэр чанартай вэ гэдэг нь харагдана. Эрээнд дөрвөн төрлийн арматурын үйлдвэр байна. Харахад арматур боловч хаягдал зэвтэй төмрийг хайлаад л шууд арматур хийдэг. Улааны цемент, Бугатын төмрийн үйлдвэрийн дарга нар нь сая Монголд ирсэн. Хэрвээ манай Бугат, Улааны үйлдвэртэй гэрээ хийж, хашаанаас нь цемент, арматур аваагүй бол бид хариуцлага хүлээхгүй. Яагаад гэхээр Улааны болон Бугатын үйлдэрийн сертификат Хятадаар дүүрэн, худалдаж байдаг гэж анхааруулсан. Тийм чанаргүй түүхий эд орж ирэх вий гэдгийг бид эндээ хамгийн орчин үеийн лаботаториор хянаж байж үйлдвэртээ нэвтрүүлнэ.
-Өндөр хүчин чадалтай үйлдвэрээ нээчихлээ. Захиалга ирж байна уу. Эхний барилгаа хэзээ барих билээ?
-Өнгөрсөн арванхоёрдугаар сарын 15-нд үйлдвэрээ нээсэн. Үйл ажиллагаа маань эхэлж л байна. Гэхдээ бид өнгөрсөн зун хоёр газар өгөөч гэж хүссэн юм. Үйлдвэрийн нээлт өвөл болох гээд байна. Тиймээс өвөл сургууль, цэцэрлэг яаж хэдхэн хоногт барьдгийг харуулъя. Арванхоёрдугаар сарын 1-нээс өмнө газар өгвөл би сууриа хийгээд бэлдчихье. Үйлдвэр ашиглалтад орохоор би баруун Европын стандартаар манай цаг уурын орчинд нутагшсан, газар хөдлөлтөд тэсвэртэй тохилог сургууль, цэцэрлэг барья гэж санал тавьсан. Харамсалтай нь, газар олдоогүй.
Бид зөвхөн сургууль, цэцэрлэг, нийтийн болон амины орон сууц барих хэмжээний үйлдвэр нээсэн биш юм. Энэ бол иж бүрэн хот тосгон барих хэмжээний хүчин чадалтай. Баруун Европ болон дэлхийд хот тосгоныг барьдаг стандарт байна.
Автозамын сүлжээ, туслах замууд, үйлчилгээний төв, сургууль, цэцэрлэг, соёл олон нийтийн төв, эмнэлэг, цэцэрлэгжүүлэлт гээд иж бүрнээр нь барьдаг болсон. Хамгийн гол нь хүндээ зориулж барьдаг. Би хамгийн тав тухтай, амар амгалан, аюулгүй сайхан орчинд Монголын ард түмэн амьдраасай гэж хүсч байна.
-Маш сайхан үйлдвэр бэлэн болжээ. Мэдээж, төрийн зүгээс хүсэх дэмжлэг байгаа байх. Яавал таны яриад байгаа шиг чанартай, тав тухтай, хямд хорооллуудыг бий болгох вэ. Танд ямар дэмжлэг хамгийн чухал байна вэ?
-Дэмжлэг гэхээсээ илүү хамтын ажиллагаа юм л даа. Үндсэн гурван зүйл байна. Нэг нь, гэр хорооллоо хамтарч чөлөөлөх. Утаа гаргаад, жорлон бариад сууж байгаа хүмүүс би энэ янзаараа байна гээд суухгүй нь ойлгомжтой. Тэр хүний газар, хувийн байшинд нь тохирох хэмжээний байрыг үнэ төлбөргүй өгөхөөр сайн тогтоож өгөх хэрэгтэй. Бодит байдал дээр хашаандаа байгаа жижиг байшин бүрээ 100 сая гэж үнэрхээд, гэрт байгаа хүнийхээ тоогоор байр нэхээд байвал байдал энэ хэвээрээ л байна. Хэн ч тэнд байр барихгүй. Газар чөлөөлөлт бол их хүнд асуудал учраас би эхлээд дөрөв таван га хоосон газар өгөөч гэж хүсэж байгаа юм. Хоосон газар дээр 1000 айлын хорооллыг сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, засаг захиргааны барилгатай нь цогцоор нь барья. Нийтийн том арга хэмжээнд очдоггүй юм бол тэндээсээ гараад байх шаардлагагүй байх юм. Тэнд нь 16-18 хувь нь барилгажна. 80 гаруй хувь нь ногоон байгууламж байхаар төлөвлөж байна.
Ядуу хүмүүст муу байр өгөх ёстой, өрхийн орлогод нь тохирох ёстой гэдэг буруу онол. Тэртээ тэргүй ийм чанартай эдлэл хямд гаргах үйлдвэр нь байхад үүнийгээ ашиглаад хотхоноо хийе. Өнөөдрийн манай хотын хамгийн сайхан тохижилттой хорооллоос ч илүү тав тух, ногоон байгууламжтай хийх ёстой. Барьчихаад гэр хорооллын эхний 1000 айлд санал болгоё гэж байгаа юм. Орохгүй гэх хүн гарахгүй байх. Тэр айлуудын чөлөөлсөн газар дахин хороолол барих гэх мэтээр үргэлжилбэл дараалал нь зөв болох юм. Бодит ажил хийгээд эхлэхээр хүмүүс ч ойлгож дэмжээд эхэлнэ.Тэгэхгүй бол 2020 онд энэ хэвээрээ сууж байна шүү.
-Орлого багатай хүмүүс шинэ байраа авах боломж нь хэр байх бол…
-Миний хүсч байгаа хоёр дахь зүйл бол ипотекийн зээлийн эх үүсвэрийг найдвартай, хүрэлцээтэй бий болгож өгөөч гэж байгаа юм. Өнөөдөр бид ард түмнээ ажилтай, ажилгүй гэж ялгах юм бол тусгаар улсын Засгийн газрын бодлого биш. Ажилгүй хүнээ ажилтай болгож байранд оруулъя. Хэрэв ажилгүй хүн байранд орвол хагас жилийн дараа л мөнгөө төлж чадахгүй хөөгдөөд гарна. Тийм учраас хороолол барьж байх явцад маш олон ажлын байр бий болгох бүрэн боломж байна.
-Яаж тэр вэ?
-Тэр зураг загварыг бид хийсэн. Жишээ нь, гэр хорооллын нэг гудамжинд 20-25 айл байдаг. Таван айлын газрыг нийлүүлээд аравны нэг дээр нь хамгийн орчин үеийн хоёр давхар таун хаус барьж өгье. Дээд давхартаа амьдарч, доод давхартаа үйлчилгээний газар нээж болно. Засвар үйлчилгээ гээд ажлын байраа хийж болно. Ерэн хувийн газар дээрээ төмс, лууван, манжин, байцаа, сонгиноо тарих юм. Өнөөдөр эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээрээр Японд манай бараа гаалийн татваргүй гарч байгаа. Тэнд ургасан хамгийн чанартай хүнсний бүтээгдэхүүнийг сайн савлаад 100 граммаар нь ч гэсэн савлаад Японд гаргая.
Үүнийг Хөдөө аж ахуйн яам, худалдааны яам нь хариуцаад хийх боломж байгаа. Зарим нь гүзээлзгэнэ, нэрс тариад экспортолно. Тэр талбайг нь, бүтээгдэхүүнээ савладаг шугамыг нь, яаж тарьдгийг нь бид бэлдэж, зааж сургаж өгөх ёстой. Түүнээс биш ийм хэмжээнд амьдарч байгаа ард түмнээ та нарт ийм арга байна, өөрсдөө хий гэвэл хэзээ ч бүтэхгүй. Ийм байдлаар ажлын байрыг бэлдэж, сургаад өгвөл хүмүүс цаашдаа өөрөө өөрсдийгөө аваад явчихна.
Болдог бол Солонгосоос ирэх 500 сая доллараа ипотекийн эх үүсвэр болгох хэрэгтэй. Түүнээс биш нэг хэсгээр нь зуух, нөгөө хэсгээр нь агаар шүүгч, үлдсэнээр нь амны хаалт хийвэл ямар ч үр дүнгүй алга болно. Энэ бүх саналаа би бичээд Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайдад хүргүүлсэн. Ойлгож дэмжинэ гэдэгт найдаад хүлээж байна.
Гуравт гэвэл, бид орон сууцны хороолол барилаа гэхэд хуулиараа дэд бүтцийг нь улс хариуцах ёстой. Цахилгаан, дулаан, цэвэр бохирын шугамыг нь улс хариуцаад явбал хамгийн орчин үеийн чанартай хот тосгон, хорооллыг хямд өртгөөр барих боломж нь бүрэн дүүрэн байна. Засгийн газар намайг дуудаад ард түмний өмнө үүрэг өг л дөө. Тэр үүргээ хугацаанаасаа өмнө биелүүлж чадахгүй бол би хариуцлага хүлээе. Би амласан хугацаанаасаа өмнө ажлаа хийж дуусгана. Хэрэв саяын хэлсэн гурван зүйлийг төр хариуцах юм бол би энэ жилийн аравдугаар сар гэхэд 1000 айлын орон сууцыг иж бүрэн хорооллоор нь хүлээлгэж өгье.
-Үнэхээр утаанаас салах шилдэг арга бол барилгажуулалт гэдэг ч өнөө л зуух яндан тараах тухай ярьж байгаад эгдүүцэх хүн олон байдаг?
-Утааны төгс шийдэл бол орон сууц. Зуух яндан бол арга ядсан ажил. Арван жил 280 тэрбум төгрөг зарцуулаад утаа 2.6 дахин нэмэгдсэн байна. Олон улсын шинжээчдийн судалгаагаар ийм үзүүлэлт гарсан. Нарийн ширхэгтэй тоосонцор бүр өссөн. Өнөөдөр дахиад л зуун яндан ярих юм бол эмгэнэл шүү. Энэ хотод таван жилийн дараа хүн амьдрах боломжгүй болно. Бидний ирээдүй бол үр хүүхдүүд маань. Тэд маань ургийн гажигтай, генийн өөрчлөлттэй төрж, зарим нь эхийн хэвлийдээ амьгүй болж байгаа нь хорт утааны нөлөө. Нас баралтын 15-20 хувь нь утаанаас шалтгаантай гэж судалгаагаар гарлаа. Агаарын бохирдол гамшиг болсон нь үнэн ч хамгийн аюултай зүйл бол хөрсний бохирдол. Хашаан дотор жорлон ухах газаргүй болсон. Гандангийн орчим бол өндөр хийдээ дагаад 100-гаад жилийн өмнө гэр хороолол бий болсон. Тэндхийн газар 3-4 метрийн дор тэр чигээрээ жорлон. Бид судалгаа хийгээд үзвэл Туул гол руу 2-3 метрийн гүнээр Улаанбаатарын жорлон урсаж байгаа. Гэр хороололд байгаа гүний худгууд бүгд бохирдсон.
Гадна дотнын донор орнуудын үзүүлж байгаа төслийн мөнгийг зуух яндан эсвэл дүрийг нь хувирган цахилгаан халаалт, агаар шүүгч оруулж ирвэл шийдэл биш. Төгс шийдэл нь барилгажуулалт.
-Өнгөрсөн долоо хоногт хотын удирдлагууд үйлдвэртэй ирж танилцсан. Тэд дэмжинэ гэнэ үү?
-Хотын удирдлагууд ирж үйлдвэртэй маань танилцах үеэрээ Хамтын ажиллагааны санамж бичигт гарын үсэг зурлаа. Энэ хүрээнд нийслэлийн дагуул болон хаяа хот байгуулах, гэр хорооллыг барилгажуулахад манай өндөр чанартай хийц эдлэлийг авах боломж бүрдэж байна. Ер нь бүх талаар хамтарч, дэмжиж ажиллана гэж хотын дарга хэлсэн.
БНСУ-ын Пёнчан хотод өвлийн XXII наадамд эх орноо төлөөлөн оролцох Монголын цаначин Б.Ачбадрах, Ч.Отгонцэцэг нар дасгажуулагчын хамт өнөөдөр Солонгос улсыг зорин нислээ. Энэхүү олимп эхлэхэд гурван хоног үлдээд байна.
Хөдөлмөр, Нийгмийн Хамгааллын Яам болон Баянзүрх дүүргийн Засаг даргын Тамгын газрын Нийгмийн хөгжлийн хэлтсээс ‘’Хөгжлийн бэрхшээл ба тэгш байдал’’ сэдэвт сургалтыг амжилттай зохион байгууллаа. Энэхүү сургалтыг Монгол Улсын Их хурлаас 2016 онд баталсан ‘’Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрх’’-ийн тухай хуулийн хэрэгжилтийг хангах зорилгоор нийслэлийн 9 дүүргийн хэмжээнд зохион байгуулж байгаа билээ. 
Нийт оноогоор УИХ-ын гишүүн Л.Энхболд тавдугаар байр, Х.Болорчулуун дөрөвдүгээр байр эзэлж, гишүүн Ё.Баатарбилэг хүрэл, Ц.Нямдорж мөнгөн медаль хүртсэн бол 2018 оны “Цэцэн түшээ”-гээр Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Лүндээжанцан тодорч, алтан медалиар энгэрээ мялаав.
“Цэцэн түшээ-2” тэмцээний шагналыг УИХ-ын Тамгын газрын Захиргаа, аж ахуйн асуудал хариуцсан нарийн бичгийн дарга П.Цэрэн, Монголын шатрын холбооны дэд ерөнхийлөгч Г.Баатар, гүйцэтгэх захирал Б.Наранбаатар, Ц.Цогбаяр нар гардуулж, баяр хүргэлээ.
Дашрамд дурдахад анхны тэмцээн 2017 онд болсон бөгөөд эрэгтэй шатарчдын тэргүүн байрт Г.Занданшатар шалгарч, эмэгтэй шатарчдаас Б.Саранчимэг тэргүүлж байжээ хэмээн УИХ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээлэв. 
Монгол Улсын үүрэн телефоны хэрэглэгчдэд сүүлийн өдрүүдэд олон улсын кодтой дугааруудаас дуудлага ирж байгаа талаар сошиалаар шуугих болов. Тодруулбал, +231 3304 43301 болон +38763302660 дугаартай Либери, Босни Герцеговин зэрэг газрын нэр бүхий дуудлага ирсэн тухай хүмүүс олон нийтийн сүлжээндээ бичиж байна. Зарим нь “дуудлага хүлээж авбал их хэмжээний мөнгө авдаг, хэрвээ ямар нэгэн зүйл асуухад тийм гэж хариулсан тохиолдолд дуу хоолойг нь ашиглан данснаас гүйлгээ хийдэг” гэх мэтчилэн бусдадаа анхааруулсан байна. Тиймээс бид энэхүү дуудлагын талаар мэдээлэл бэлтгэлээ. Олон улсын хэмжээнд эдгээр дуудлагыг “Оne ring scam” буюу залилан гэж үздэг байна. Өнгөрсөн нэгдүгээр сард Америкийн хэрэглэгчид Либери гэсэн дээрх дуудлагыг хүлээн авснаас болж хохирч байж. Тус улсын Харилцаа холбооны зохицуулах зөвлөл үүнтэй адил 45 гомдол хүлээж авсан байна. Энэхүү дуудлагууд утсаар ярих нь товчхон бөгөөд хариулт өгөхөд хангалттай цаг хугацаа өгдөггүй нь үүрэн телефоны хэрэглэгчдийг эргэж залгахад хүргэдэг байна. Хэрвээ хүмүүс буцааж залгасан тохиолдолд нэг минутад найман доллар хүртэл “унаж” байсныг “Journal” сонинд бичжээ. Харилцаа холбооны зохицуулах зөвлөлийн мэргэжилтэн тус сонинд ярилцлага өгөхдөө “Энэхүү залилангийн дуудлагын дугаарыг тодорхойлох аргагүй. Тэдгээр нь бидний өдөр тутам тохиолддог ердийн, танил болсон, газар зүйн байршлын дугаартай төстэй байдаг” гэв. Харилцаа холбооны зөвлөлийн мэргэжилтнүүд олон улсын үл мэдэгдэх тоо бүхий дугаараас дуудлага ирвэл авахгүй байхыг зөвлөдөг байна. Мөн танихгүй ижил дугаараас олон тооны дуудлага авахгүй байх, хоосон дуут мессеж байвал хариу өгөхгүй байх, өөрийн нэр болон картын дугаар зэргийг асуувал хариулахгүй байхыг зөвлөжээ.