Month: February 2018

Рок, алтернатив “Аадар” хамтлагийн бөмбөрчин Г.Зол-Эрдэнэтэй ярилцлаа.

---

-Танай хамтлаг байгуулагдаад хэдэн жил болж байгаа юм бэ. Нэлээд хэдэн жилийн өмнөөс л Монголын хөгжмийн ертөнцөд “Аадар” дуулдаж эхэлсэн?

-Манай хамтлаг байгуулагдаад 10 гаруй жил болж байна. Энэ хугацаанд хамтлагийн бүтэц бүрэлдэхүүнд их өөрчлөлт орсон. Бид 2011 оноос “Аадар” гэдэг нэрийн дор хамтдаа явж байна. Манай хамтлагийн хамгийн анхны бүтээл бол 2013 онд гаргасан “Ясан толгой” гэдэг рок дуу л даа. Өнгөрсөн оны аравдугаар сард анхны цомгоо гаргасан.

-Ямар нэртэй?

-“Аадар”.

-Танай хамтлаг голчлон рок, алтернатив чиглэлээр уран бүтээлээ туурвиж байгаа харагддаг?

-Анх тэр чиглэлээр гарч ирсэн. Гэхдээ Монголд рок гэдэг ч юм уу ямар нэг чиглэлээр тууштай явах боломж байдаггүй болохоор одоо тодорхой барьсан чиглэл байхгүй байгаа гэж болно. Тиймээс аль болох олон хүнд сонсгох зорилгоор орж ирсэн онгодоороо л поп хэв маяг руу уран бүтээл туурвиж байна даа. Яг үнэндээ өнөөдрийн энэ үед бас тийм ямар нэг хэв маяг ярьдаг үе өнгөрөөд байгаа юм шиг санагдаад байгаа. Түүнээс биш 10 жилийн өмнө хамтлагаа анх байгуулахдаа бид металл рок хамтлаг байгуулах зорилготой байсан. Гэтэл тэр бол Монголын хөрсөн дээр буухгүй, сонсогч байхгүй учраас дэмий зүйлд цаг үрж өөрсдийнхөө хөдөлмөрийг үрээд яахав гээд больсон доо.

-Хамтлагийнхаа гишүүдээ танилцуулбал?

-“Аадар” хамтлаг дөрвөн гишүүнтэй. Манай дуучин САлтанзавьяа морин хуур хөгжмийн багш мэргэжилтэй. Завхан аймгийнх. Хөгжим бүжгийн сургуульд сурч төгссөн. А.Бат-Оргил гитарчин, Б.Нямдаваа маань басс гитарчин.

-“Аадар” цомгийнхоо талаар сонирхуулбал содон дуунууд багтсан байна билээ?

-Бид 2013 онд “Ясан толгой” гэдэг дуугаа гаргаснаас хойш буюу дөрвөн жилийн дараа анхны цомгоо гаргалаа. Олон жилийн турш цомог гаргах гэж бэлдсэн болохоор нэлээд шүүсэн. Цомог маань арван дуутай. “Хачин дурлал” дуугаар хүмүүс манай хамтлагийн тухай тодорхой хэмжээний ойлголттой байдаг.

-Нижигнүүлж, дуу шуугиан тарья гэж л “Аадар” гэж нэр өгсөн байх, хамтлагтаа. Нөгөөтэйгүүр монгол нэр өгсөн ч бэлгэдэлтэй юм?

-Тийм шүү. Бид ч монгол нэр өгөхийг хүссэн. Ер нь бол тийм утгаар нь “Аадар” гэж нэр өгсөн. Гэхдээ бид одоогоор аадар шиг нижигнэж шаагиж чадахгүй л байна даа.

-Хөгжмийн урсгал дундаас рок хөгжим сонирхогчид бусдаас өөр харагддаг шүү. Энэ хөгжмийн урсгал хүнд юу өгдөг вэ?

-Ер нь хаана ч очсон, хэн ч дандаа ингэж асуудаг юм. Байнгын асуулт гэх үү дээ. Миний хувьд бусдаас ялгараад байгаа юм нь хөгжимдөө л байдаг болов уу. Амьд гэдэг утгаараа. Очоод үзээд амьдаар нь, бодитоор нь мэдэрнэ гэдэг бусдаас өөр харагдуулаад байгаа юм. Дуртай дуучин, хамтлагийнхаа дууг хүссэн газраасаа интернэтээр татаад сонсож болдог болсон үе. Яг энэ үед биднийг бас нэг илэрхийлээд бусдаас ялгаад байгаа юм нь жинхэнэ амьд хөгжимдөө байгаад байна. Бас харагдах байдал нь ч сүртэй. Сайхан шүү дээ. Энэ нь л гол ялгаа юм болов уу. Би ч өөрөө амьд бодитой гэдэг утгаар нь энэ чиглэлийн хөгжмийг сонирхож сонсож эхэлсэн.

-Амьд хөгжийн хамтлагийн хамгийн гол хөгжим нь бөмбөр. Хөгжмийн ноён нуруу нь бөмбөр. Тэр утгаараа бөмбөрчин хүнээс асар их авьяас билиг шаардахаас гадна бүтэн биеийн хөдөлмөр шаарддаг. Дөрвөн мөчөө ажиллуулдаг шүү дээ?

-Мэргэжлийн хөгжимчид, багш нар яг тэгж хэлдэг юм. Хөгжим дотроос хамгийн хэцүү хөгжим бол бөмбөр гэж. Хүн болгон сураад тоглочихдог амархан хөгжим биш шүү. Дөрвөн мөч зэрэг хөдөлж байхад тархи бас ажиллаж байдаг. Миний хувьд бөмбөр тоглоод найм орчим жил болж байна. Би одоо ч өөрийгөө бөмбөрчин болох болоогүй байна гэж голдог юм. Илүү сурах, дадах юм их байна. Хүн ямар нэг юмыг сайн хийж сурч болох ч төгс хийж сурна гэж байдаггүй гэж боддог юм.

-Амьд хөгжмийн наадмуудад оролцдог биз дээ, танай хамтлаг?

-Бараг ордоггүй юм.

-Яагаад?

-Ер нь тэр зүг рүү явахаас илүү сайн уран бүтээлтэй болж, хүний зүрхэнд хоногшсон сайхан дуу хийх гээд л зүтгэж явна.

-Өдөрт хэдэн цагийг бэлтгэлд зориулдаг вэ?

-Амьд хөгжмийн хамтлагийн хувьд хамгийн гол зүйл бол бэлтгэл хийх, бэлтгэлийн байр, хөгжмийн зэмсгүүд. Бид өдөрт 2-3 цагийг бэлтгэл хийхэд зориулдаг. Гэхдээ бэлтгэл их хийх тусмаа сайн.

-Хамтлаг, дуучид цомгоо гаргасны дараа тоглолтоо хийх талаар ярьж эхэлдэг?

-Бид яг цомгоо гаргаад цомгийн баяраараа жижиг тоглолт хийсэн.

-Хаана тоглолтоо хийсэн бэ?

-XIII хороололд байрладаг “Hard rock”-д сонсогчдынхоо хүрээнд тоглолт хийсэн. Их сайхан тоглолт болсон. Манай хамтлагийн дуунд дуртай, бидний уран бүтээлийг ойлгодог, амьд хөгжид дуртай залуус нэг үдшийг хөгжмийн хэмнэлд сайхан өнгөрүүлсэн. Том хэмжээний тоглолт хийснээс тэгж багахан орчинд чанартай толголт хийх нь дээр санагддаг. Тэр тоглолтод дуулсан дуунуудыг хүмүүс сайхан хүлээж авсан.

Гэхдээ томоохон хэмжээний тоглолт хийхсэн гэсэн мөрөөдөл байлгүй яахав. Гэхдээ яах вэ 10 жилийн өмнөхөө бодоход бүх техник хэрэгсэл нь бэлэн байгаа ч сонсогчдын сэтгэхүй, сэтгэл санааг бэлдэх хэрэгтэй байна. Ядаж олны дунд нэр хүндтэй, чанартай хэдэн уран бүтээлтэй болох хэрэгтэй. Тэгж байж тэр тоглолтыг ярих хэрэгтэй болов уу гэж бодож байна.

-Танай хамтлагийг “Хурд” хамтлагийн дүү хамтлаг гэж ойлгоод байдаг?

-Тэгж ярих хүмүүс байдаг. Манай хамтлагийн зарим гишүүн тус хамтлагийн студид ажилладаг. Гэхдээ уран бүтээлийн хувьд ямар нэг холбоо, хамаарал байхгүй ээ.

Монгол Улсын гавьяат багш, МУИС-ийн тэргүүлэх профессор, хууль зүйн шинжлэх ухааны доктор, билгүүн номч академич, МЗЭ-ийн шагналт Тэгшжаргалын Сэнгэдоржтой ярилцлаа.

---

-Таны өсч торнисон нутаг ус, бага насны дурсамжаар ярилцлагаа эхэлье?

-Би Хөвсгөл аймгийн Цэцэрлэг сумын “Булангийн шугуй” хэмээх улаалзгана алагласан нутагт Тэгшжаргалын арван нэг дэх хүү нь болон мэндэлсэн. Ах эгч нараа дагаж олон сургууль дамжсан. Гэсэн хэдий ч сурлага сахилгаар сайн сурагчийн тоонд ордог байв. Бага байхдаа ангийнхаа багшийн найдвартай юм шиг мөртлөө найдваргүй шуудан зөөгч явлаа. Учир нь ангийн эмэгтэй багш Уртнасан, бага сургуулийн багш Мишкад надаар захиа зөөлгөнө. Замдаа захиаг задалж үзэхэд “Орой клубт кино үзье” гэх зэргээр бичсэн байсансан. Мишка багш хариу явуулна. Ингээд дахиад л үгэнд дурлаж, захиаг нь задалж үздэг байж билээ. Ийм л хөгтэй шуудан зөөгч байлаа.

-Анх сургуулийн босго алхаж байсан үеэсээ дурсахгүй юу?

-Тухайн үед айлууд хүүхдээ сургуульд оруулах их дургүй. Малчин болгох сонирхолтой байсан. Ямар ч байсан есөн настайдаа сумынхаа сургуульд орсон. Сургуульд орчихоод гэрээ их санана. Надаас хоёр насаар ах Ц.Бадарч “Гэртээ харья” гэж хэдэн хүүхэд элсүүлсэн. Би ч багтаж, хэдүүлээ гэрийн зүг гүйж байж билээ. Дунд ангидаа Улаанбаатар хотод суралцаж, арван жилээ төгссөн. Нэг өдөр биднийг мэргэжил сонгуулахаар хичээлийн эрхлэгч дуудлаа. Ингээд Төрийн ордны Дээд боловсролын хорооны Жадамба гэдэг хүн дээр бид оров. Миний ээлж болоход ямар мэргэжил сонирхдог тухай асуухад би “Сэтгүүлч болох хүсэлтэй” гэсэн. Тэгсэн чинь энэ жил Их сургууль нээгдэж байгаа. Иймээс “Сэтгүүлчийн ангид ор” гэсэн. Тэгэхээр нь би гадаад руу явж сурмаар байна гэсэн. Тийм бол “Зөвлөлтөд хуулийн сургуульд суралц” гэснээр миний мэргэжил эзэмших эрх нээгдэж Эрхүүгийн их сургуулийн хуулийн факультетад дөрвөн жил суралцсан. Сургуулиа төгсөж ирээд, эрдэм шинжилгээний ажил хийх сонирхолтой гэдгээ тухайн үеийн МУИС-ийн тэнхимийн эрхлэгч, хожим Үндсэн хуулийн Цэцийн дарга, гавьяат хуульч, доктор профессор Г.Совд багшид хэлсэн. Тэрээр намайг “Соёмбо тэмдгийн асуудлаар” судалгаа хийгээд үз гэсэн юм. Урьд нь нэрт эрдэмтэн Ц.Дамдинсүрэн, Б.Ринчен нарын судалсан уг сэдвийг зориг гарган хийхээр болов. Ингээд МУИС-ийн эрдэм шинжилгээний хуралд хэлэлцүүлсэн минь амжилттай болсон доо. Ингэж л Монголын анхны томоохон дээд сургуульд багш болох зам мөрөө эхлүүлсэн юм. Энэ үеэс өдийг хүртэл МУИС-ийн Хууль зүйн сургуульд багшилж байна.

-Өнөө үед ховорхон харагдах баян хуур хөгжим танай өрөөнд байх юм. Та баян хуурыг сайн тоглоно биз…

-Сонирхлоороо тоглох гэж оролддог. Бага ангид байхад хөгжмийн багш маань хэсэг хүүхдийг дагуулан цэргийн ангиудаар явж тоглолт хийлгэж билээ. Тэгэхэд доод ангийн нэг охин “Хонгорхон хулстайн тал” дууг эвлэгхэн нь аргагүй дуулахад баян хуураар би дагаж хөгжимдсөн юм. Энэ охин бол хожмын Зууны манлай дуурийн дуучин, Төрийн шагналт, Ардын жүжигчин Х.Уртнасан байлаа. Ингэж би энэ алдарт дуучны анхны хөгжимчин болж байсан.

-Хамгийн анхны бүтээлээ хэзээ туурвиж байв?

-Аравдугаар ангид байхдаа “Төрүүлсэн эх-Төрсөн нутаг” шүлгийг Маяковский, Гайтав гуай нарын арга барилаар бичиж “Утга зохиол, урлаг” сонинд огт танихгүй хоёр зохиолчдод аваачиж өглөө. Хэд хоногийн дараа хүүхдүүд сонин үзээд шуугилдаад байхаар нь очоод хартал миний шүлэг гарсан байв. Ингэж миний анхны шүлэг сурагч байх үед хэр баргийн юм нийтэлдэггүй, босго өндөртэй Монголын зохиолчдын Төв хэвлэлд гарч билээ. Тухайн үед танихгүй байсан хоёр зохиолчийн нэг нь “Хошуу цагаан нутаг” роман бичсэн ахмад зохиолч Н.Банзрагч (алдарт уртын дууч Норовбанзад гуайн нөхөр), нөгөө нэг нь яруу найрагч Д.Найманжин (“Улаанбаатарт байгаа миний аавд” киноны дууны шүлгийг бичсэн) нар байсныг хожим мэдэж, эдгээр зохиолчдыг дурсан санаж явдаг юм.

-МЗэ-ийн шагналыг хүртсэнд баяр хүргэе. Шагналын хур буулгасан “Нутгийн дуулал” шүлэг бүтсэн түүхээсээ ярьж өгөөч?

-Хөгжмийн зохиолч Д.Пунцагдоржтой хамтран хэд хэдэн дуу хийсэн. Ингээд дуу болон бүтсэнд урамшиж, 1960 оны дунд үеэс дууны шүлэг дагнан бичиж эхэлсэн.Тэр үед дууны үгийг МЗЭ-ийн яруу найргийн секцийн эрхлэгч Б.Явуухулан гуайд үзүүлж батлуулсан. Тэгээд радио телевизээр явах эрх нээгддэг тогтолцоотой байлаа. 1964 онд “Нутгийн дуулал” нэртэй шүлэг бүтээж, аяыг нь хөгжмийн зохиолч Д.Пунцагдорж хийж, эстрадын ахмад дуучин З.Цэнд-Аюуш гуай анх дуулж олны хүртээл болгосон юм. Уг онд МЗЭ-ийн анхдугаар их хурал хуралдах үе тохиож билээ. Гэр бүлийгээ нутаг устай зүйрлүүлж бичсэн. Энэ дууг МУГЖ Д.Сосорбарам, МУГЖ Н.Чулуунхүү, Д.Дагийсүрэн, нэрт дуучин Адарсүрэнгийн шавь С.Баянмандах зэрэг олон дуучид өдийг хүртэл дуулсан. Уг дуунд маань зориулсан хөшөө 2005 онд Хөвсгөл аймгийн Цэцэрлэг сумын төвд боссон.

-Амжилтад хүрэхэд хамгийн их түшиг тулгуур болдог зүйл бол гэр бүл. Та өөрийн гэр бүлээ танилцуулаач?

-Түшиг болж, гэр орныг минь өнгөтэй, найдвартай авч явдаг хүн бол миний хань С.Сарантуяа юм. Эрүүл мэндийн байгууллагад насаараа ажилласан. Би Эрхүүгийн их сургуулийн дөрөвдүгээр курсын оюутан байхдаа Монголд ирж амарсан юм. Ингэхдээ орчуулагч хийж байсан. Энэ үеэр Нийслэлийн тавдугаар сургуулийн аравдугаар ангийн охинтой танилцаж билээ. Миний туулж өнгөрүүлсэн их ажлын талаас илүү хувь нь ханьд минь ногдох ёстой гэж боддог.

-Таны зургийн цомгийг үзэж байхад хань С.Сарантуяа гуай их сайхан урт үстэй харагдсан…

-Тийм шүү. Миний хань “Монголын сайхан урт гэзэгтэй бүсгүй”-гээр шалгарч байсан. Ингээд хөдөлмөрийн баатар, төрийн шагналт, Ардын жүжигчин Л.Цогзолмаа гуайгаас хүндэт өргөмжлөл шагнал гардаж авсан. Энэ нь манай гэр бүлд мартагдашгүй баяр болж билээ. Ийм л сайхан ханьдаа зориулж “Сайхан монгол саран бүсгүй” дуу зохиож, хөдөлмөрийн баатар, Төрийн шагналт, Ардын жүжигчин Д.Лувсаншарав гуай ая оруулж, МУГЖ У.Далантай дуулж олон түмэнд хүргэж байсан юм.

-Сурган хүмүүжүүлэгч гэдэг асар том хариуцлагыг нуруундаа үүрч явдаг хүмүүсийн нэг яах аргагүй мөн. Багшилсан он жилүүдийн тэр их үүрэг хариуцлага хүлээсэн дурсамжуудаасаа хуваалцвал?

-50 гаруй жил багшлахдаа үндэсний болон олон улсын эрх зүй, дэлхийн улсуудын төр эрх зүй гээд нийт найман төрлийн хичээлийг МУИС, ЭЗДС, ХААИС-д монгол, орос хэлээр зааж 6000 гаруй дээд мэргэжилтэй хуульчдыг бэлтгэж, 600 шахам магистрыг төгсгөжээ. Д.Лувсаншарав, Э.Авирмэд, Г.Совд багшнарын хамт одоогийн хөдөлмөрийн баатар ардын багш, гавьяат хуульч Б.Чимид бид хоёр нэмэгдэж хууль зүйн сургалт, эрдэм шинжилгээний ажлыг явуулдаг байлаа. Боловсрол шинжлэх ухааны салбар дахь миний энэхүү амжилт ололт бол өөрийн орны болон Орос улсын нэрт эрдэмтдийн туслалцааг авч, МУИС гэдэг эрдэм оюуны их өргөөнд багтан ажилласны ач буян юм.

-Доктор цол хэргэмд хүрнэ гэдэг тийм ч амар даваа биш. энэ их хөдөлмөрөө яаж эхлүүлж байв?

-1976 онд ШУА-иас зарласан аспирантурын уралдаант шалгалтыг орос хэл, намын түүхийн хичээлээр өгч тэнцээд судалгаа шинжилгээ хийх замд орж байв. Төрөөс хөдөө аж ахуйн хоршооллыг удирдах эрх зүйн асуудлаар сэдэв сонгон, төлөвлөгөөний дагуу бүлэг зүйлүүдээ бичиж цэгцлэх, багш нарт уншуулж санал авч сайжруулах, бэлэн болсныг нь оросоор орчуулах зэрэг ажлыг хийснээр диссертаци бэлэн болж билээ. Ингээд эрдэмтэн Э.Авирмэд багшийн удирдлагаар 1980 онд ШУА-ийн хууль зүйн ухааны дэд эрдэмтний зэргийг амжилттай хамгаалсан. Үүнээс 14 жилийн дараа Байгаль орчныг хамгаалах эрх зүйн уламжлал шинэчлэл сэдвээр МУИС-ийн дэргэдэх Эрдмийн зөвлөлд хууль зүйн шинжлэх ухааны докторын зэргийг 100 хувийн саналаар хамгаалсан юм. Мөн бүтээлийн үзүүлэлтээр 1997 онд профессор цолыг Эрдмийн зэрэг цол олгох Дээд зөвлөлийн шийдвэрээр тус тус хүртэж байлаа.