Month: January 2018

Банкны тухай хуульд ямар өөрчлөлт орж буй талаар УИХ-ын гишүүн Б.Жавхлангаас тодрууллаа.

-УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Банкны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн эцсийн хэлэлцүүлгийг баталлаа. Уг хуульд орсон гол өөрчлөлт юу вэ?

-УИХ банк санхүүгийн системийн үндсэн гол хоёр хууль болох Төв банк, Банкны тухай хуулийг өнөөдөр эцэслэн баталлаа. Өнгөрсөн долоо хоногт Төв банкны тухай хууль батлагдсан бол сая Банкны тухай хууль батлагдан гарч байна. Банкны тухай хуульд орсон хамгийн том гол агуулгын өөрчлөлт бол Төв банкнаас тавих хяналт, шалгалтыг илүү бие даасан, чанартай, чадамжтай болгож өгсөн явдал. Өмнө нь Төв банкны хяналт, шалгалтыг зөвхөн гүйцэтгэл дээр нь хийдэг байсан бол одоо урьдчилсан буюу эрсдэлд суурилсан байхаар хуульчилж байна. Ингэснээр аливаа банкинд ямар нэгэн эрсдэл учрахаас нь өмнө Төв банк илрүүлж, түүнийг нь таслан зогсоох, цаашлаад хувьцаа эзэмшигч болон татвар төлөгчдийн хөрөнгөд эрсдэл учруулахгүй байх зохицуулалтыг хийх чадамжтай болж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, банк дампуурах, иргэдэд учрах эрсдэл, улмаар татвар төлөгчдийн мөнгө рүү ч орох эрсдлийг урьдчилан хаахаар болж байна гэж ойлгож болно.

-Банкууд охин компани байгуулахыг хориглосон заалт орсон. Хуучин байгуулсан охин компаниудаа одоо хэрхэх вэ?

-Хараат болон охин компанитай холбоотой хуулийн энэ зохицуулалт хуульд 2010 онд өмнө нь орж ирж байсан. 2009 оны дэлхийн зах зээлийн хямралтай холбоотойгоор санхүүгийн зах зээлд банкуудыг дэмжих зорилгоор энэхүү заалт орж ирж байсан. Найман жилийн хугацаанд үүргээ гүйцэтгэсэн гэж үзэж байна. Банк охин компани байгуулахыг хуулиар хязгаарлаж өгч байгаа юм. Одоо нэгэнт байгуулчихсан бизнесийн загваруудыг огцом эвдэх нь банкинд эрсдэлтэй.

Тиймээс нэг жилийн хугацаа өгч байгаа. 2018 оны арванхоёрдугаар сарын 31-ний өдрөөр банк охин компаниудыг тасалбар болгож хаана. Банкны байгуулдаг охин компанийг хязгаарлаж байгаа боловч банкны нэгдэл буюу дээд компаниасаа байгуулдаг банктай зэрэгцээ охин компаниудын санхүүгийн үйл ажиллагаа явуулах эрх нь бол нээлттэй.

-Зээлийн хүүнд хязгаар тогтоох тухай хуулийн заалт унасан талаар яригдаж эхэллээ. Энэ нь банкны эздийн лобби орсон юм биш үү гэсэн хардлага явж байна?

-Энэ удаагийн Банкны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлтөөр 150 гаруй өөрчлөлт нэмэлтээр орж ирж байгаа. Шууд утгаараа уг хуульд банкны хүүтэй холбоотой нэг ч заалт орж ирээгүй. Хууль санаачлагчдын санаачилгаар Банкны тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулахын зэрэгцээгээр Банк болон хуулийн этгээдийн мөнгөн хадгаламж, төлбөр тооцооны зээлийн үйл ажиллагааны тухай хуульд Монголбанк зээлийн хүүгийн дээд хязгаарыг тогтоож болно гэсэн өгүүлбэртэй нэмэлт хууль оруулж ирсэн. УИХ-ын байнгын хороон дээрээс энэ хуулийг хууль санаачлагч нарт нь буцаасан. Үүнд нэмэлт тайлбар зайлшгүй хийх шаардлагатай байна. Ганцхан өгүүлбэр оруулж ирж төр ард түмнийг хуурч болохгүй. Зээлийн хүүг бууруулахыг бүх нийтээрээ хүсч байгаа. Ганцхан өгүүлбэр оруулж өгөөд ард түмний хүлээлтийг дарж аргалчих нь гэж ингэж хуурч болохгүй юм. Монголын төр зээлийн хүү өндөр байгаа оношоо зөв хараад зөв зүйлээ барьж ажиллах ёстой. Түүнээсээ халгаж хуульд ганцхан өгүүлбэр оруулж ирээд одоо зээлийн хүү буурчихлаа гэж хийрхэж болохгүй. Ганцхан өгүүлбэр хуульд оронгуут Монголбанк зээлийн хүүг бууруулчихаж ч чадахгүй. Зээлийн хүү өндөр байгаа нь өнгөрсөн 30 жилийн нийгмийн тусгал юм. Бид ийм өндөр өртөгтэй нийгмийг бий болгочихож. Тэгэхээр эдийн засгийн өртгийг сууриар нь буулгахын төлөө л ажиллах хэрэгтэй. Эхлээд хадгаламжаа бууруулах шаардлагатай. Ингэж байж дараа нь зээлийн хүүг бууруулах асуудлыг ярих хэрэгтэй.

-Банкны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг баталж, гаргаснаар банк дампуурахгүй байх эрсдэл хэдэн хувиар буурах вэ?

-Өмнө нь аливаа банк татан буугдсан тохиолдолд банкинд байсан олон нийтийн мөнгөн хөрөнгийн ихэнх хувийг төсвөөс буюу татвар төлөгчдийн хөрөнгөөс төлдөг. Өөрөөр хэлбэл, хамаг л ачааг татвар төлөгчид үүрдэг байсан. Үүнийг аль болох багасгах, банкны эрсдлийн менежментийг нь сайжруулснаар банкийг дампуурахаас нь өмнө бүтцийн өөрчлөлт хийх замаар эрүүлжүүлэх, тогтвортой үйл ажиллагааг нь хангах зорилготой хууль юм. Энэ ч утгаараа суурь эрсдэл нь буурна, Ингэснээр зээлийн хүүгээ бууруулах боломж банкиудад бүрдэнэ. Шууд бус замаар зээлийн хүүг бууруулах таатай орчинг бий болгох эцсийн зорилго оршиж байгаа ч гэж хэлж болно. Банкны тухай хууль ирэх дөрөвдүгээр сарын 1-нээс хэрэгжинэ.

-Банк хаалгаа барихад хохирлыг нь татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс гаргаж, төлдөг байсан. Хууль батлагдсанаар банк хаалгаа барилаа гэхэд хохирлыг нь татвар төлөгчдийн мөнгөөр төлөхгүй байх боломжтой болно гэдгийг та дээр хэллээ. Тэгэхээр хохирол үүсэхэд хэн хариуцах вэ?

-Өмнө нь банкууд татан буугдахад уг банкинд хадгалагдаж байсан иргэдийн хадгаламжийн ихэнх хэсгийг төсвөөс буюу татвар төлөгчийн мөнгөнөөс төлж барагдуулдаг байсан. Тэрхүү доголдлыг аль болох багасгах, банкны эрсдлийн менежментийг сайжруулснаар дампуурлын өмнөх шатанд бүтцийн өөрчлөлт хийх замаар эрүүлжүүлэх, дунд болон урт хугацаанд банкны үйл ажиллагааг тогтворжуулахад хууль чиглэж байгаа юм. 2008-2009 оны үед хадгаламж эзэмшигчдийн мөнгийг төрөөс бүрэн хариуцахаар хуульчилж байсан. Тэр хуулийн үйлчлэл 2013 онд зогссон. Түүнээс хойш хадгаламжийн даатгалын тогтолцоотой болсон. Тэрхүү тогтолцооны дагуу хууль нь ч гарсан.

Одоо Хадгаламжийн даатгалын корпораци гэдэг нь банкны систем, хадгаламж эзэмшигчдийн гал хамгаалагч болоод байна. Хэрэв цаашид эдийн засгийн тогтворгүй байдлаас шалтгаалж банкны үйл ажиллагаа хүндэрсэн тохиолдолд Хадгаламжийн даатгалын корпораци нийт ард иргэдийнхээ мөнгөн хадгаламжийг бүрэн хариуцаж байгаа учраас нөхөн төлөлтийг хийх бололцоотой. Үүнийг сайжруулах зорилгоор Засгийн газраас хууль өргөн барьсан байна билээ. Хуулиар банкны ТУЗ-д хяналт шаардлага тавьж, мэргэжлийн хүн байхыг шаардах ёстой. Түүнээс банкны хөрөнгө оруулагчдыг хянах шаардлагагүй. Учир нь хөрөнгө оруулагч өв залгамжлалын хуулиар нэг настай хүүхэд ч байж болдог.

Алдарт Наполеон Бонапартын сэлэм

Монголчуудын түүхийн томоохон хэсэг нь XIII зууны дэлхийн талыг эзэлсэн байлдан дагуулалт. 100 мянган хүнтэй монгол үндэстэн хэдэн сая хүнтэй улс орнуудыг хэрхэн эзэлсэн түүх өнөөг хүртэл маргаан дагуулдаг гэнэ. Сүүлийн үед ихэнх судлаачид монголчуудын хөрвөх чадвар, тэсвэр хатуужил нүүдлийн соёл иргэншилтэй холбоотой гэдэг дээр нэгдэж байгаа аж. Дээр нь бүх монгол цэргүүд хөтөлгөө морьтой бас сэлэмтэй байсан нь байлдах чадварыг хэд дахин нэмэгдүүлжээ. Морьт арми ямар байсныг өнөөдөр ч төсөөлж болно. Харин цэрэг бүрийн үндсэн зэвсэг болсон сэлэмний тухай ойлголт бага байдаг юм байна. Сэлэм нь XIII зуунаас эхлээд бараг 1921 он хүртэл цэрэг бүрийн үндсэн зэвсэг байсаар иржээ. Харамсалтай нь өнөөдөр өсвөр үедээ Чингисийн монгол ийм зэвсгээр дэлхийг байгуулсан гээд үзүүлэх сэлэм ховорджээ. “Цогт тайж”, “Чингис хаан”, “Мандухай сэцэн хатан” зэрэг кинонд олон тооны сэлмэн тулаан гардаг. Гэтэл энэ бүхэн зүгээр дуураймал байдаг ба дуу, чимээ нь төмпөн, сав тачигнуулж байгаад хийчихдэг юм байна. Харин Монголбанкны Эрдэнэсийн санд маш гоёмсог сэлэмнүүд байдаг. Тэр нь 1939 оны Халх голын дайн, 1945 оны чөлөөлөх дайны үед манай маршал генералуудад олгосон сэлэмнүүд. Харин 1921 оны хувьсгалд оролцож байсан манлай баатар Дамдинсүрэн, Чойбалсан нар тухайн үедээ хэрэглэж байсан сэлэмнүүд Монголын үндэсний музей, Цэргийн музейд байгаа гэнэ. Харин Чингисийн үеийн сэлэм Монгол үндэсний музей болон Цэргийн музейд тус бүр нэг л байдаг. Гэхдээ энэ нь шинжээчдийн дүгнэлтээр XIII зууных гэж батлагдахаас Чингис эсвэл Хубилай хааны сэлэм гэж батлагдахгүй. Харин ямар зиндааны цэргийн эрхтэн хэрэглэдэг байсныг тогтоож болно. Мөн Хүрэл зэвсгийн үе, Хүннүгийн үеийн ч ганц нэг сэлэм байдаг аж. Монголд маршалын сэлэм гэж гурав байдаг. Түний нэг нь Үндэсний музейд, нэг нь Цэргийн музейд, гурав дахь нь Монголбанкны Эрдэнэсийн санд хадгалагдаж байна.

XIII зууны монгол цэргийн нуруутай сэлэм

XIII зууны жирийн монгол цэргийн сэлэм бусад орнуудынхаас нэлээд өөр хэлбэртэй байсан тухай Оросын судлаач бичжээ. Түүний үзэж буйгаар ихэнх орны цэргүүд явган байсан. Тиймээс өөрийгөө зайнаас хамгаалах зориулалттай, дайснаа зайнаас хөнөөх зориулалттай. Энэ нь ихэнх тохиолдолд нэлээд урт, жаднаас арай богино хэмжээтэй. Харин Скандинавын бүсэд нэг хэсэг хүчирхэгжиж байсан викинчүүд хамгийн урт сэлэмтэй байсан гэнэ. Олон орны цэргүүд сэлмийг хатгалдах зорилгоор үйлдвэрлэдэг байсан. Харин жирийн монгол цэргийн сэлэм аливаа зүйлийг цавчих, таслах зориулалтаар бүтээгдсэн гэж үздэг гэнэ. Бусад орны цэргүүдийн сэлэм зузаан, багагүй жинтэй. Харин монголчуудынх харьцангуй нимгэн, багахан орон зайд ямар ч хөдөлгөөн хийхэд тохиромжтой гэнэ. Ийм авсаархан сэлэмтэй монголчууд морины дээд хурдаар давхиж ямар ч зүйлийг хөнөөх өндөр чадвартай. Энэ утгаар нь “Морьтон монголчууд хар шуурга мэт орж ирээд, газраас дээш өндийсөн бүхний толгойг хяргадаг. Тэдний морьд нэг хурдалбал гал усанд ч торохгүй, цэрэг эр нь сэлмээ өргөсөн л бол хүний хар нүдийг алдахгүй” гэсэн аймшгийн тухай яригдаж байсан гэдэг.

XIII зууны монгол цэргийн сэлэм, хуй

Гэхдээ нийт цэргийн үндсэн зэвсэг болсон сэлэм нь зөвхөн дайсныхаа толгой, гарыг таслах үүрэгтэй байгаагүй. Ахуйн хэрэглээний хамгийн чухал багажид тооцогдоно. Хоол хүнс, ан гөрөө, арьс шир боловсруулахдаа хүртэл сэлмээ маш чадмаг ашиглана. Монголчууд морь, бүс, дээл, сэлэмтэй байхад барагтай байгалийн гамшгийг давах чадвартай. Тэд хэр баргийн шархыг үл тоох ба хүндхэн тохиолдолд сэлмээ улайсгаж, шархаа эмчилнэ. Тэд аймшигт сэлмээрээ арай л шүдээ чигжих нь холгүй ашигладаг байсан юм байх.

Гэхдээ энэ их хэмжээний сэлэм, хутгыг хэрхэн үйлдвэрлэдэг байсан тухай мэдээ бага бололтой юм. Багахан хэмжээний төмөр хайлуулсан тухай мэдээ байдаг ч тэр Монголд, эсвэл хаа нэгэн улсад гэсэн тодорхой баримт олдсонгүй. Харин Хятад руу дайрсан цагаас эхлэн монгол цэргийн хангалт зөвхөн сэлмээр тогтохгүй нэлээд тансаг болсон юм байна. Сайн байлдсан цэргүүдийг хуяг дуулгаар шагнахаас гадна өөрсдийнх саналаар хүлэг морьдыг нь хуягладаг болжээ. Гэхдээ энэ их хэмжээний үйлдвэрлэл хятад мэтийн томоохон манфактур үйлдвэрлэл эрхэлдэг улсуудыг эзэлсний дараа бий болсон гэдэг.

БНМАУ-ын маршалын сэлэм

Цөөнгүй судлаачид монголчууд төмрийн үйлдвэрлэл эрхэлдэг байсан гэж маргадаг ч томоохон үйлдвэрлэл явуулсан нотолгоо өнөө хүртэл олдоогүй байна. Сэлэм нь олон оронд үндэсний бахархал болдог. Хойч үедээ “Манайх хүчирхэг байсан, байгаа” гэж итгүүлэхэд сэлмийг ашигладаг орнууд байдаг аж. Олон орны томоохон музейд үнэн худлаа нь мэдэгдэхгүй бараг улс орноосоо илүү түүхтэй сэлэмнүүд бусад оронд маш их байдаг. Энэ бүхний ард өсвөр үеэ эх оронч сэтгэгдэл төрүүлэх санаа дагалддаг. Гэхдээ дэлхийн томоохон музейнүүдэд түүхийн үнэнээр нотлогдсон багагүй домогтой цөөнгүй сэлэм бий. Харин манайд энэ бүхнийг хавсрага маягаар музейнүүдэд ашигладаг бололтой юм. Цэргийн музейгээс “Танайд хэний ямар сэлэм байна вэ” хэмээн асуухад “Хэнтэй ярьж байгаагаа мэдэхгүйгээр мэдээлэл өгөх боломжгүй” гэж хариулав. Тухайн музейн хувьд сэлэмний мэдээлэл нууц бололтой юм. Манай музейн сайтуудад мэдээлэл маш бага. Гэтэл “google.com” сайтаар дэлхийн алдартай сэлмүүд гэхэд Луврын музейд байгаа сэлэм гарч ирж байна. Үүнийг үзсэн хойч үе маань “Монгол цэргийн жанжид сэлэмгүйгээр дэлхийг эзэлсэн юм уу” гэж асуух вий дээ.

Х.БАТТӨГС

“Долмалин” нурууны эмнэлгийн рентгений их эмч Б.Бүргэд-Очиртой ярилцлаа.

-Сүүлийн жилүүдэд нурууны өвчин залуужиж байх шиг анзаарагдах боллоо. Шалтгааныг нь юу гэж харж байна вэ?

-Нуруу өвдөх гэдэг нь өөрөө олон шалтгаантай байдаг. Яснаас, зөөлөн эдээс, булчингийн үйл ажиллагаанаас болсон ч байж болно. Мөн бөөр, нойр булчирхай, сахарын өвчин гэх мэт эрхтэн өвчилсөн бол нуруу өвдөнө. Ийм тохиолдолд нуруу өвдөхөд нөлөөлж буй суурь өвчнөө эхлээд эмчлүүлэх хэрэгтэй. Нүүдэлчин монголчууд суурин иргэншилтэй болсон нь хөдөлгөөний дутагдалд оруулж, олон өвчний эх үүсвэр болоод байна. Ялангуяа суугаа ажилтай хүмүүсийн нурууны жийргэвчинд ачаалал өгснөөс болж хорь гучин настай хүмүүс нуруу өвдлөө гэх болсон. Мөн биеийн хүчний ажил хийдэг эрчүүд жийргэвчиндээ жижиг гэмтэл авсаар байгаад даамжирч нурууны суултад өртдөг. Үүнээс гадна агаарын бохирдол, хоол хүнсний зохистой хэрэглээ мөн нөлөөлж байна. Жишээлбэл, паартай байшинд сууж буй нийслэлчүүд хүйтэн сэрүүнийг үл тоон нүүдэллэн амьдардаг малчидтай адил хоол хүнсийг идэж уудаг. Би хувьдаа хоёр янзын мах зэрэг идэхийн эсрэг байдаг. Үүнээс болоод жийргэвч гэмтэх боломжтой.

-Хоёр мах зэрэг идэхгүй ч гэх юм уу, хоол хүнсний зохистой хэрэглээ гэдэг асуудал өнөөдөр их хөндөгдөх болсон. Энэ мэт зохицохгүй хүнсний талаар жишээ татан ярихгүй юу?

-Хамгийн наад захын жишээ хэлэхэд сонгино сармис хоёрыг хамт хүнсэнд хэрэглэж болохгүй. Энэ нь ходоод цочроох, гэдэс дүүрэх шалтгаан болдог. Мөн мах чанасан шөл уучихаад шар айраг уух нь үл зохицох хүнс. Энэ тохиолдолд бөөр, цөсийг гэмтээх аюултай. Хөц будаа, эрдэнэ шиш хоёр хоёулаа эрүүл хүнс боловч хамт хэрэглэхэд оюун ухаанд сөргөөр нөлөөлж, арьсны янз бүрийн үрэвшил харшил үүсгэх, бодисын солилцооны алдагдалд оруулдаг гэж байгаа. Мөн тахианы мах гүнжидийн үртэй, хонины мах цуутай зохицохгүй гэх мэт энгийн зүйлсийг иргэд тэр бүр мэддэггүй. Ер нь хүн гэдэг амьтан эхээс төрөхдөө эрүүл саруул төрдөг. Төрсөн цагаасаа эхлээд юу идэж, ууж байгаагаас шалтгаалж эрүүл саруул аж төрөх эсэх нь хамаардаг юм шүү дээ.

-Нуруу өвдлөө гээд даруулах ч юм уу, бүс зүүгээд яваад байдаг хүмүүс байдаг. Ер нь эмчид хандахгүй энэ мэтээр өвдөлтөө намжаагаад яваад байвал хэдий хугацааны дараа нурууны суулт өвчтэй болох вэ?

-Энэ өвчин аажим явцтай даамжирдаг болохоор хүмүүс бүс зүүх, жин тавих, өвчин намдаах эм уух гэх мэтээр аргацаах гээд байдаг талтай. Ямар ч өвчнийг эхэлж байх үед нь л эмчид хандах хэрэгтэй. Монголчууд хэнэггүй зангаасаа болж нурууны мэс засал хийлгэх хэмжээнд нь хүргэчихээд байна. Мөн онош тавигдсаны дараа эмээ зааврын дагуу, бүрэн гүйцэт уух хэрэгтэй.Жийргэвч болон ясандаа гэмтэлгүй бол харьцангуй хурдан эдгэрэх боломжтой. Манай эмнэлгийн хувьд нурууны мэс заслаас бусад бүх үйлчилгээ цогцоороо нэг дор байдгаараа онцлогтой. Нурууг нь үзээд, рентген зургаар оношлох, үе мөчний үрэвслийн шинжилгээ хийх,ясны бүтэц, цусны шинжилгээ хийх гэх мэт. Ингээд тухайн эмгэг өөрчлөлтөд нь тохируулаад эмийн болон эмийн бус бариа засал, татлага, шарлага, зүү төөнүүр гээд бүгдийг цогцоор нь хийдэг. Бидний зорилго бол мэс заслын эцсийн түвшинд хүрэхээс урьдчилан сэргийлж эмчлэх юм.

-Нуруу өвдсөн хүмүүс бариа засал их хийлгэх болжээ. Энэ нь хэр оновчтой байдаг юм бол?

-Манай эмнэлгийн хувьд уламлалт болон орчин үеийн анагаах ухааныг хослуулан эмчлээд есөн жил болж байна. Ерөнхийдөө нурууны жийргэвчийн гэмтэлд онцгой анхаарал хандуулж байгаа. Энэ өвчнийг уушигны хавдар, сүрьеэ, остемелит гэх мэт бусад өвчнөөс ялгах шаардлагатай болдог. Яагаад гэвэл эдгээр өвчнөөс болж гэмтсэн нуруунд бариа засал хийж болохгүй. Жийргэвчийн гэмтэлтэй хүмүүс ихэвчлэн тавиас дээш насныхан байдаг. Эдгээр хүмүүс олон жилийн нурууны суулттай, ясны сийрэгжилттэй, хагалгаа хийлгэх боломжгүй болсон байдаг тул эмийн эмчилгээ зөвлөдөг. Эмийн эмчилгээнд луотай хандыг уулгана. Луотайг монголчууд гагнуур өвс гэдэг нэрээр нь мэддэг, олон зуун жил хэрэглэж ирсэн байдаг. Энэ эм жийргэвчийн тэжээлийг сайжруулаад зогсохгүй, цусны судасны ханыг зөөлрүүлэх, тархины цус харвалтын дараах эд эсийг нөхөн төлжүүлж сэргээхэд тодорхой үр дүн өгдгөөрөө онцлогтой. Луотай гэх энэ эмийг эмнэлгийн практикт нэвтрүүлсэн нь эрүүл мэндийн салбарт оруулсан гол зүйл болоод байна.

-Нурууны өвчнөөс хэрхэн урьдчилан сэргийлэх вэ?

-Бага насны хүүхэд болон 30 хүртэлх насныхан багаасаа их хазгай сууснаас болж нурууны муруйлт элбэг тохиолдох болсон. Бага насны хүүхдийн жижиг, булчиндаа өөрчлөлт ороогүй муруйлтыг бариа заслын аргаар эмчилж болно.

-Мэргэжил бүхэн сайхан гэдэг. Эмч хүний хөдөлмөр, хичээл зүтгэл, баяр гунигийн талаар хуваалцахгүй юу?

-Тэртээ 1971 онд Анагаахын дээдийг төгсөж байлаа. Түүнээс хойш дөч гаруй жил халат өмсөж, зураг уншлаа. Намайг төгсөж байх үед техник тоног төхөөрөмж өнөөдрийнх шиг байсангүй. Харанхуй өрөөнд зураг угааж, харна. Харин өнөөдөр дижитал системд шилжээд үнэхээр сайхан болоод байна. Энэ хөгжлийг дагаад мэргэшсэн эмч нараа төр засгаас дэмжээд чадавхжуулах юм бол рентген оношлогооны салбарт их ахиц гарна гэж боддог. Өнөөдөр монголын урдаа барьдаг эмнэлгийн чадалтай рентгений эмч нар бүгд миний шавь нар. Гончигсүрэн профессор, гуравдугаар эмнэлгийн Жаргалсайхан, нэгдүгээр эмнэлгийн Энхболд, Мөнгөн гүүрийн Түвшинжаргал, Лхагвасүрэн гээд олон хүн бий. Эдгээр хүмүүс чадавхжиж дараагийн үеэ бэлтгэх юм шүү дээ. Эмч хүн мэдээж хүнд өвчтөн эдгэрсэн байгааг харахад л сайхан санагдана. Рентгений эмчийн хувьд онош нь тогтоогдохгүй байсан өвчнийг оношилж чадсандаа, хорт хавдар гэх мэт хүнд өвчнийг эрт үед нь илрүүлж чадсандаа л баярлаж явдаг даа.

Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн дэд сайд, Монголын Энхтайван, найрамдлын байгууллагын ерөнхийлөгч Д.Загджавтай ярилцлаа.

-Та өнөөдөр (өчигдөр) “Рио Тинто” компанитай холбоотой хэвлэлийн хурал хийнэ гэж байсан. Хэвлэлийн хурал яагаад хойшлогдох болов?

-Хэвлэлийн хурал хийгдэнэ. Цаг үеийн асуудлаас хамаараад хэвлэлийн хурал хойшилсон.

-Саяхан Засгийн газрын хуралдааны үеэр “Оюу толгойн” үйл ажиллагааг зогсоох ёстой гэдэг зүйлийг та хэлсэн. Яагаад ингэж хэлэх болов. Та ямар эрх ашгийн үүднээс “Оюу толгой”-той холбоотой асуудлыг хөндөн ярих болов?

-Тэвчээрт хязгаар бас бий. Оны өмнөхөн болсон Засгийн газрын хуралдаан дээр “Эрдэнэс Монгол”, “Эрдэнэс Тавантолгой”, “Эрдэнэс Оюутолгой” компаниудын үйл ажиллагааны тайланг авч хэлэлцэж Засгийн газрын гишүүд асууж санал бодлоо хэлсэн. Алдаа, оноо аль аль нь байгаа байх. Тухайлбал, манай үндэсний компаниуд эх орон, ард түмнийхээ өмнө хүлээсэн үүргээ биелүүлж баялагтаа эзэн болж байгаа нь харагдсан. Тэр ч утгаараа Тавантолгойн нүүрснээс олсон ашгаас Чалкогийн өрийг хамгийн эхний ээлжинд төлж барагдууллаа. Гэтэл бид хамгийн том баялгаа Рио Тинтод өгчихөөд юу олж байгаа билээ гэхээр учир дутагдалтай байна. Энэ талаар ч иргэд, нийгмийн сэтгэлзүй ч шаардаж байгаа. Дүгнэлт хийхэд улс оронд нөлөөлөх нөлөөллийг тооцохоор чамлалттай байна. Тэр утгаараа ярихаас аргагүй байдалд хүрлээ. Би тэдний өмнөөс Рио Тинто компанийг Монголын ард түмний эдийн засгийн хөгжилд дорвитой хувь нэмэр оруулахыг хүсч дараахь зүйлийг яримаар байна. Рио Тинто буюу түүний охин компани (Tur­quoise HillLtd) монголоор бол “Оюу толгой” ХХК хөрөнгө оруулалтын гэрээгээр хүлээсэн хэд хэдэн үүргээ биелүүлэхгүй байна. Тэд эхний ээлжинд зам тээврийн асуудлыг шийдэх ёстой байсан. Авто болон төмөр замын аль ч хэлбэрээр. Гэтэл өнөөдөр манай монголчуудын чадан ядан барьж байгуулсан авто замаар чихэлдэж давуу эрх эдлэн тээвэрлэлт хийж тэнд манай монгол иргэд олон мянган жолооч тээвэрчид зуу зуун километрийн урт дараалалд саатаж чирэгдэл үүсэж байна. Мөн Монгол Улсад Цахилгаан станц барьж байгуулах ёстой байсан. Үүнийгээ хийж хэрэгжүүлэхгүй гаднаас жил бүр 140-150 сая ам.долларын цахилгаан эрчим хүч импортоор авч ашигласаар байна. Цааш нь яривал нөгөө зэс хайлуулах үйлдвэр байгуулах яасан. Нийт 3 сая гаруй тонн баяжмалыг концентраци хэлбэрээр нь гаргасан хэвээр л байна. Түүнчлэн Монголын ард түмний баялгийг олборлон борлуулж хангалттай ашиг олж байгаа энэ компани нийгмийн хариуцлагын хүрээнд яагаад санаачлагатай ажиллахгүй байгаа гэдэг анхаарал татна. Хамгийн энгийн жишээ гэхэд одоо байгаа засаг захиргааны нэгжийг суурилан Оюу толгойн баялагт түшиглэсэн Ханбогд хотыг ч байгуулах боломжтой. Ингэж жижиг ч болсон жудаг гаргаж баялгийн эзэн манай ард түмнийг жаахан ч гэсэн баярлуулмаар байна.

-Уул уурхайн томоохон төсөл хөдөлж байж улс мөнгөтэй, эдийн засаг урагштай байна. Манай улс томоохон төслүүдээ хэрэгжүүлнэ гэж олон жил ярьж буй ч “Оюу толгой”-гоос өөр томоохон төсөл хэрэгжээгүй гэж хэлж болно. “Оюу толгой” өнөөдөр ажлын байрнаас эхлээд эдийн засагт бодитой хувь нэмэр болж байгаа талаар яригддаг. Ганц хөдөлж байгаа ордоо бас буруу хэлэмгүй байна л даа?

-Монгол Улс Засгийн газрын нэрийг барьж манай баялгаар том том хэмжээний арилжаа хийж хөрөнгө босгож тэрбум, тэрбум долларын санхүүжилт олж байгаа. Энэ олсон ашгаа манай орон руу оруулахгүй байгаа нь бидний тэвчээр алдрах нэг шалтгаан боллоо. Жишээ нь, би дээр хэлсэнчлэн 5,4-6 тэрбум ам.долларын хөрөнгө босгоод тэрбум гаруйхныг нь “Оюу толгой” төсөлд оруулж бусдыг нь гадна тараасан байгаа юм. Та бүхэн өөрийнх нь сайт руу ороод (www.turguoisehill.com 2015-12-14) хэвлэлийн мэдээг хараарай. Ер нь энэ Рио Тинто гэдэг компанийн дэлхийн зах зээлийн өөрийнх нь ханш 60 орчим тэрбум ам.доллар, манай улсын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл 10 тэрбум ам.доллар тэгэхээр одоогоор манай улсаас зургаа дахин том харагдаж байгаа боловч манай улс, тусгаар тогтнол, ард түмэнтэйгээ газар нутаг, мал сүрэг, байгалийн баялагтайгаа хэдэн 10 дахин том, дээрээс нь хоёр том хөрштэйгөө нэмбэл олон улсын банк санхүүгийн байгууллагууд ч жижигдэнэ шүү дээ. Өнгөрсөн 2012 оноос унаж эхэлсэн зэсийн үнийн уналт 2016 оны эхээр 4400 ам.доллар байсан бол одоо 7200 ам.доллар болж 2018 ондоо 8000 ам.доллар ч хүрэх төлөвтэй байна. Үүнээс манай улсад юу олдож байна. Улс орны өрийн данс нэмэгдсээр, зээл, зээлийн хүү төлөх хугацаанд шахагдсаар, иргэдийн амьдрал ч төдийлөн сайжирдаггүй цалин, тэтгэвэр тэтгэмж нэмэхийг хүссээр, хойч үедээ ч юу үлдээх нь тодорхойгүй, нийгмийн халамж, хамгааллын тулгамдсан асуудлууд, авто замын хөдөлгөөний түгжрэл, агаар орчны бохирдол, ажилгүйдэл ядуурал гээд буман асуудал шийдлээ хүлээсээр байна.

-Уул уурхайн салбарт энэ жил ямар томоохон төслүүдээ хөдөлгөх вэ. Засгийн газраас энэ жил томоохон төслүүдээ хөдөлгөхөөр Ажлын хэсэг ажиллаж байгаа гэсэн?

-Монгол Улс томоохон төслүүдээ хөдөлгөж, эдийн засгийн эргэлтэд оруулж байж эдийн засгийн хямралт байдлыг богино хугацаанд даван туулна. Үүний тулд Засгийн газраас тодорхой арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байна. Тухайлбал, энэ онд Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн нарийвчилсан техник, эдийн засгийн үндэслэл /ТЭЗҮ/-ийг боловсруулж, барилга угсралтын ажлын гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах ажил хийгдэнэ. Тавантолгойн ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах ажлыг эрчимжүүлж, “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн хувьцаа эзэмшигчдийн бүртгэлийг нарийвчлан гаргах, эдийн засгийн эргэлтэд оруулах ажлыг эхлүүлэх зэрэг ажлууд хийгдэнэ. Багануурын уурхайг түшиглэн барих “Нийлэг байгалийн хий үйлдвэрлэх үйлдвэр”-ийн нарийвчилсан ТЭЗҮ-ийг үндэслэн Байгаль орчны нөлөөллийн нарийвчилсан үнэлгээг 2018 онд дуусгаж, төслийн ажлыг эхлүүлнэ. Мөн Гацууртын алтны үндсэн ордыг ашиглах ТЭЗҮ, Байгаль орчны нөлөөллийн нарийвчилсан үнэлгээг дуусгаж, Орд ашиглах гэрээ, Хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгуулах замаар төслийн үйл ажиллагааг эхлүүлнэ. Дэлхийн банкны дэмжлэгтэйгээр “Дархан-Сэлэнгийн бүс нутагт хар төмөрлөгийн цогцолборыг дэд бүтцийн хамт байгуулах төсөл”-ийн техник, эдийн засгийн үндэслэл, Байгаль орчин, нийгмийн нөлөөллийн үнэлгээг гүйцэтгэсэн. Төслийн хүрээнд Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр жилд 500 мянган тонн шууд ангижруулсан төмөр, 350 мянган тонн ган бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх ажлыг 2018-2012 онд хийж гүйцэтгэхээр ажиллаж байна. Ингэснээр дотоодын ган бүтээгдэхүүний хэрэгцээний ихэнх хувийг хангаж, импортын хэмжээг бууруулах боломж бүрдэх юм. Зэс хайлах үйлдвэр байгуулж, таваарын зэс үйлдвэрлэх, хүнд үйлдвэрийн томоохон асуудлыг шийдэх зорилт тавин ажиллаж байгаа.

-Та шатахуун импортлогчдын үнийн зөвлөлийн даргын хувьд шатахууны үнийн асуудлаар асуух асуулт байна. Шатахууны онцгой албан татвар нэмэгдсэн ч жижиглэнгийн үнэ нэмэгдэхгүй байх боломжтой талаар оны өмнө албаны хүмүүс мэдээлж байсан?

-Сүүлийн саруудад шатахууны жижиглэнгийн үнэд шууд нөлөөлдөг дэлхийн зах зээл дээр тосны үнэ нэмэгдэж байгаа тул түүнийг дагаад импортын үнэ өсч байна. Мөн онцгой албан татвар долдугаар сараас хойш тонн тутамд 200 гаруй мянган төгрөгөөр нэмэгдсэн. Гэсэн хэдий ч шатахууны жижиглэнгийн үнийг нэмэгдүүлэхгүй байх арга хэмжээг авч ирсэн. Цаашид тодорхой хэмжээнд үнэ өсөх нөхцөл бүрдээд байна. Үнийн огцом өсөлт гаргахгүйгээр Засгийн газраас тодорхой арга хэмжээг авах талаар хэлэлцэж байна.

-Үнийн зөвлөлийнхөн хуралдана гэж байсан. Хуралдсан уу. Шатахууны үнэ нэмэгдэх нь тодорхой байна гэж байна?

-Үнийн зөвлөл өнөөдөр хуралдана. Үүссэн нөхцөл байдлыг төр, хувийн хэвшил, иргэний нийгмийн байгууллагууд тал талаас нь хэлэлцээд тодорхой зөвлөмж чиглэл гаргана.

-Цаашид нефть боловсруулах үйлдвэр барих, дотоодоос нөөцөө хангах талаар ямар бодлогын арга хэмжээ авах вэ?

-УИХ-аас дотоодын түүхий тосыг ашиглан газрын тос боловсруулах үйлдвэр барих, санхүүжилтийг Энэтхэг улсын хөнгөлөлттэй зээлээр шийдвэрлэн, Засгийн газраас холбогдох тогтоол шийдвэр гарч төслийг хэрэгжүүлэх төрийн өмчит компанийг байгуулан ажиллаж байна. Энэхүү чухал төслийг амжилттай хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай бүхий л арга хэмжээг авч дэмжиж ажиллана.