Уран зохиолын судлаач, шинжлэлч, шүүмжлэгч доктор Гончигийн Батсуурьтай уулзаж ярилцлаа.
-Зохиолч, яруу найрагчидтай уулзахад уран бүтээлийн богц олз ихтэй юу гэлцдэг. Судлаач шүүмжлэгч хүнээс чинь одоо судалгаа, шүүмж арвин уу гэж асуух уу. Бүтээл их байна уу гэвэл зохимжтой юу?
-Сүүлийн үед хийсэн ажил байгаа байгаа. Эрдэм шинжилгээний томоохон номон дээр сууж байна. Хажуугаар нь ойр зуурын шүүмжүүд бичиж байгаа. “Ц.Дамдинсүрэнгийн уламжлал, шинэчлэл” гэсэн ном гаргаснаа сая оны шилдэг бүтээл шалгаруулах “Алтан-Өд” наадамд өгч үзлээ. Ардын уран зохиолч, төрийн гурван удаагийн шагналт Цэндийн Дамдинсүрэн гуайн мэндэлсний 110 жилийн ой болж байгаа учраас энэ номыг хэвлүүлсэн. Би бас энэ сэдвээр эрдмийн зэрэг хамгаалсан юм л даа. О.Содномпил гуайн эрхлэн “Жиком пресс” хэвлэлийн газраас гаргаж буй уран зохиолын судлал шинжлэлийн цувралаар миний бичсэн шүүмжүүдийг гаргая гэсний дагуу номынхоо эхийг бэлдэж байна.
-Уран бүтээлчид шүүмжлэгчдийн үгийг хэт эмзэглэж хүлээж авдаг цаг үе ирсэн юм шиг санагддаг. Өөрт чинь юм мэдэгдэх юм уу?
-Шүүмжлэгчид урьд өмнө нь ч бусдын зохиол бүтээлийг шүүмжилж, судалж ирсэн. Одоо ч тийм л байгаа. Шүүмжлэгч С.Билэгсайхан багш маань байна. С.Энхбаяр, Д.Галбаатар багш нар маань ч уран бүтээлчдийн бүтээлийг шүүмжилж л байсан. Жишээлбэл, С.Энхбаяр багш “Утга зохиол дахь Баасан авгай нар ба бидний үнэт зүйлс” гэсэн шүүмж бичсэн. Тэр шүүмждээ одооны болохгүй бүтэхгүй байгаа гудамны шинжтэй урлагийг “Энэ бүх элийрэл балайрлын оргил туйл, сүлд аялгуу нь бол саяхан ийм ланжгар ном хэвлүүлсэн нэлээдгүй юмтай хүүхэн юм” гэж бичсэн байдаг. Бид багш нарынхаа энэ жишгээр л юмаа бичээд явж байгаа. Тэрнээс би ганцаараа тэрслүүд тэнэг юм бичээд байгаа ч юм биш. Шүүмжийг эмзэглэж хүлээж авна, эмзэглэхгүй хүлээж авна гэдэг нь тухайн уран бүтээлчийн л асуудал байх. Тэгэхдээ одоо цагт юм айхавтар болсон юм байна.
-Айхавтар болсон нь яаж мэдэгдэж байна?
-Би одоо шүүмж бичлээ гэж шүүх цагдаа дээр дуудагдаад явж байна.
-Юу бичлээ гэж цагдаа дээр дуудагдахав?
-Намайг юу гэж буруутгаж байна гэхээр эмэгтэйчүүдийг хүйсээр нь ялгаварлан гадуурхлаа гээд байгаа. Шүүмжлэгч бол зохиол бүтээлийг л анхаарч шүүмжилнэ үү гэхээс зохиолчийг аль нутаг усны, эрэгтэй хүн үү, эмэгтэй хүн байна уу, эсвэл мөнгөтэй хүн байна уу, ямар хүн байна гэдэгт ерөнхийдөө нэг их анхаарал хандуулж үздэггүй. Би л лав тэгдэггүй. Огт тийм юм бодолгүй биччихсэн чинь гайтай л юм болдог юм байна. Би сүүлд “Бас нэг Шүүдэрцэцэг буюу эрээчих дон” гэж шүүмжлэл бичсэн юм. Энэ шүүмж цахим ертөнцөөр нэлээд шуугиан тарьсан. Миний анзаарсанаар шүүмжид дурдагдсан хүмүүс гэвэл Ц.Мухар гэдэг нь эрэгтэй, бусад нь эмэгтэй хүмүүс юм шиг байна. Бодвол тэр Шүүдэрцэцэг гэдэг нь эмэгтэй гэж би ойлгоод байгаа шүү дээ. Би тэднийг алийг нь ч танихгүй. Тэгтэл хүйсээр ялгаварлан гадуурхлаа гээд эхэллээ. Яг үнэндээ феминизм ярих гэж байгаа бол тодорхой түвшинд ярих хэрэгтэй. Феминист үзлийн тухай Жан Пол Сартрын эхнэр Симон де Бовуар гэж эмэгтэйгийн бичсэн “Дайвар хүйстэн” гэж манайхан орчуулсан ном бий дээ. Тэр түвшинд феминизмийг яривал би ярьж чадна. Энэ бол бүрэн боломжтой.
-Цагдаа шүүхэд очихгүйгээр хэвлэл мэдээллээр ч юм уу чөлөөт маргаан дэгдээж болох л байж дээ?
-Хар массаас оноо авах гэсэн маягаар “Энэ Батсуурь гэдэг эрэгтэй тэглээ, ингэлээ” гэж ер нь бол өөрсдийгөө өмгөөлж хамгаалж, таван төгрөгөө бодсондоо л шүүхэд өгч байна гэж ойлгогдож байгаа. Уран зохиолын мэргэжлийн хүрээндээ харин миний шүүмжийг зүгээр хүлээж авдгаараа аваад явж байгаа л гэж бодож байна.
-Социалист реализмын главлитын үед зохиолч, яруу найрагчдыг улаан харандаагаар баалж байсан шүүмжлэгчид уран бүтээлчдийн ясны дайсан болж байсан нь нууц биш. Өнөө харин шүүмжлэгч хүн шүүх цагдаа дээр байцаагдаж байна гэхээр сонин санагдаж байна шүү. Түүхэндээ тийм тохиолдол байсан юм бол уу. Хэн өөрийг чинь шүүхэд өгчихөв?
-Тэр шүүхэд өгсөн хүн нь миний шүүмжид бичигдэж, дурдагдсан хүмүүс биш юм шиг байна. Иргэн Тогтохбаяр гэсэн нэр бүхий өргөдөл байсан. Би Тогтохбаяр гэдэг хүний тухай нэг ч удаа шүүмж бичиж байгаагүй. Энэ тухай энэ удаадаа дэлгэрэнгүй яриад ч яахав дээ. Багш нараасаа асуухад шүүмжлэгчид шүүх цагдаа дээр очиж байсан тохиолдол байхгүй л юм билээ. Главлит бол яахав. Өмнөх соц нийгмийн захиалгаар байж байсан зүйл шүү дээ.
-Шүүх цагдаадаа тулахаар танд чухам юу бодогдож байна?
-Манай энэ уран зохиолын ертөнц рүү уран зохиолын биш, зохиолч уран бүтээлч биш хүмүүс ороод ирчихсэн юм байна. Зохиолч биш хүмүүс шүүмжийг уран зохиолын төлөө гэж ойлгохгүй, зөвхөн хар амиа, өөрийнхөө номын борлуулалтаа, эсвэл олж авсан жаахан нэр хүндээ бодоод “Шар хэвлэлээр нэр хүнд унагалаа” гэдэг шиг юм руу орж байгаа юм байна л даа. Энэ бол уран зохиолын биш хүмүүсийн асуудал юм байна. Би үүнийг саяхныг хүртэл ойлгохгүй “Нэгэнт уран зохиолд бие сэтгэлээ зориулаад орж байгаа хүн бол тодорхой хэмжээний золиос шаардана гэдгийг мэддэг, золиос гаргахаасаа айдаггүй, намайг шүүмжлээсэй гэж хүсдэг” гэж бодож явж. Зохиолч, яруу найрагч, жинхэнэ уран бүтээлчид тийм хүсэл мөрөөдөлтэй байдаг. Гэтэл уран зохиолын биш хүмүүс утга зохиолын ертөнцөд ороод ирэхээр ийм асуудал болдог юм байна гэж ойлгож байна.
-Өнгөрсөн арван есдүгээр зууны Хаант Оросын үед л нийгмийн сэтгэл зүйг соён гэгээрүүлэгч сэтгэгч, шүүмжлэгч, ардчилсан үзэлт зохиолчдоо харгис цагдаагаар айлган багалзуурдуулж байсан түүх бий. Тухайлбал, Радищев, Герцен нарын агуу их сэтгэгчид эл зовлонг бие сэтгэлээрээ эдэлж байсан байдаг даа?
-Тийм гашуун түүх бий бий. Харин миний хувьд эцсийн байдлаар шийдвэр тогтоол гараагүй болохоор тодорхой юм яриад яахав. Ерөнхийдөө шүүх цагдаад дуудагдана гэдэг чинь ажилд жаахан саадтай л юм байна. Болох байлгүй дээ. Шүүмжийн ертөнц маань байдгаараа байж, уран зохиол маань хөгждөгөөрөө хөгжөөд л явна.
-Утга уран зохиолыг судалдаг, шинжилдэг болохоос шүүмжилдэггүй, тиймээс шүүмжлэгч гэдгийг уран зохиол шинжлэгч, шинжлэлч гэх нь зүйтэй гэх болцгоолоо?
-Тийм ээ. Шүүмжлэл гэдэг нь хүмүүст ойлгогдохдоо буруутгасан гэсэн ойлголт төрөөд байдаг нь нууц биш. Манайхан “критека” гэдэг үгийг орчуулахдаа шүүмжлэл гээд хүлээгээд авчихаж. Өнөө харин шинжлэл гэх нь зөв юм гэдэг дээр олон хүний байр суурь нэгдэж байх шиг байна. Хэн нэгэн хүний бүтээлийг магтаад биччихсэн байхад л шүүмжлэл гээд нэрлээд явж байгаа нь бас ч зохицолгүй л юм л даа. Шүүх, шүүлтүүрээр орох гэдэг утгаар дүйцүүлсэн орчуулга одоо хүмүүст хүрэхдээ арай өөрөөр ойлгогдоод байна. Тиймээс шинжлэл гэж цаашид нэрлэгдэж явах юм шиг байна. Зохиолч Ойдовын Содномпил ч “Уран зохиолын судлал шинжлэл” гэсэн цувралууд эрхлэн гаргаад эхэлчихлээ.
-“Энэ Батсуурь гэдэг хүн л овоо шүүмж бичих юм. Болдог сон бол Горькийн утга зохиолын сургуулийн шүүмжийн ангид улсын тэтгэлгээр ч болтугай сургаад авчихвал мөн ч хэрэгтэй сэн” гэх үгийг уран зохиолын хүрээний хэд хэдэн хүнээс сонсож байлаа. Өөрөө ингэхэд ямар сургууль дүүргэсэн хүн билээ?
-Би Архангай аймаг дахь Багшийн сургуулийг бага ангийн багш мэргэжил эзэмшиж төгссөн. Дараа нь Монгол Улсын Боловсролын их сургуулийг Улсын багшийн их сургууль нэртэй байхад нь монгол хэл-уран зохиолын багш мэргэжлээр төгссөн. Энэ сургуулийнхаа Монгол судлалын сургуульд магистр, Монгол Улсын их сургуулийн докторантурыг 2016 онд дүүргэж, хэл бичгийн ухааны докторын зэрэг хамгаалсан. ОХУ, Японд тодорхой хугацаанд мэргэжил дээшлүүлэх сургалтанд хамрагдаж байлаа.
-Д.Галбаатар, С.Энхбаяр нар бол бүтээлд анализ хийж, дэлхий дахинтай харьцуулж, уншсан мэдснийхээ хэрээр онолын түвшинд зангарагтай шүүмж бичдэг. Харин орчин үеийн шүүмжлэгчид масс руу хандсан маягтай, олны анхаарал татсан хөнгөхөн маягийн шүүмжүүд бичих болж гэсэн яриа байдаг. Энэ талаар та ямар бодолтой байна?
-Шүүмж хоёр янз байгаа. Манай Боловсролын их сургуулийн профессор Цэвээний Магсар багш “Монголын уран зохиолын судлал, шинжлэл” сэдвээр докторын зэрэг хамгаалсан хүн. Магсар багш бидний сүүлийн үед бичиж байгаа шүүмжүүдэд анализ хийгээд эрдэм шинжилгээний өгүүлэл бичиж ноднин хэвлүүлсэн юм. Тэр өгүүлэлд бидний шүүмжийг нэгдүгээрт, харьцангуй мэргэжлийн түвшнийх гэж ангилаад миний шүүмжүүдийн тал хагас, “С.Эрдэнийн Анимаа”, “Бавуугийн Лхагвасүрэнгийн садизм”, “Харанхуй хад”-наас үүдсэн шизоанализын таталбар” зэрэг мэргэжлийн түвшинд бичээд байгаа шүүмжүүдийг оруулсан байх жишээтэй. Нөгөө талаас олон нийт рүү хандсан, ойлгомжтой болгох гэсэн тийм төрлийн шүүмжүүд байна. Хуучны главлит гэдэг чинь бас хэрэгтэй ч байсан байж магадгүй. Өнөөдөр өдөрт л хэдэн арван ном хэвлэгдэж, уран зохиолын мэргэжлийн ангийн оюутнууд хүртэл төөрөлдөх хэмжээнд хүрсэн. Бидний семинарын сэдэвт оруулсан номыг “Наадахь чинь хэрэгтэй юм уу. Тийм ном бестселлер болж байна шүү дээ” гэх мэт үзэл бодол нэлээд чөлөөтэй болсон. Энэ бүхнийг ялгаж салгаж өгөх үүднээс олон нийтэд ойлгомжтой маягаар шүүмж бичдэг. Өнөөдөр дэлхийн жишгээр уран зохиолыг дөрөв ангилж байна гэж С.Билэгсайхан багшийн номон дээр бэлээхэн байж байгаа л даа.
-Юу гэж дөрөв ангилсан байх юм?
-Элит уран зохиол, сонгодог уран зохиол, хээнцэр уран зохиол, тэгээд массын буюу олон нийтийн гэж дөрөв хувааж үзэж байгаа. Хээнцэр гэж гоёчилж чамирхсан, адал явдал хөөцөлдсөн уран зохиолыг хэлж байгаа юм. Хар массын гээд байгаа нь жинхэнэ мөнгөний уран зохиол. Манай хошин шогийнхны уран бүтээл чинь үүнд багтана. Өнөө цагт олон нийтийн урлаг маш хүчтэй боллоо. Дэлхий дахинд ч цахим ертөнцийн хөгжил, технологийн дэвшилтэй холбоотойгоор олон нийтийн урлаг элит урлагаа бүдэгрүүлэх хэмжээнд хүрчихлээ. Бид ч бас шүүмжээ олон нийтэд ойлгомжтой бичих хандлага яах аргагүй шаардлагатай болчихож байгаа юм. Ингэж л хоёр янзаар шүүмж бичээд явж байгаа. Нэг нь бол үндсэндээ өдрийн тэмдэглэл шиг л юм шүү дээ. Мэргэжлийн түвшний шүүмжийг мэргэжлийнхэн л уншина уу гэхээс олон нийтэд ойлгомжгүй ч байж магадгүй болоод явчихаж байгаа юм.
-Ардын уран зохиолч, алдар цолтнууд таны бичсэн шүүмжүүдэд нэлээд эмзэглэсэн маягтай ханддаг юм билээ. “Шизоанализын таталбар”-ыг чинь гарсны дараахан “Монголын авьяас билэгт зохиолчдыг Шархадныхан гэдэг хэн бэ, тэр муу” гэж уурсаж байгаа алдартантай ч таарч байсан?
-Мэргэжлийн түвшний гэж яриад байгаа чинь тэр л дээ. Яг жинхэнэ клиник утгаараа тухайн хүнийг өвчтэй гэж байгаа зүйл ерөөсөө биш. Жишээлбэл, би гэхэд ямар нэгэн шизотой л байгаа. Нийгмийн дарамт, их хотын амьдрал, энэ суурин иргэншил ерөнхийдөө шизофреникүүдийг өөрөө төрүүлдэг юм байна. Шизофреникийн аль шинж нь давамгайлаад явах вэ гэдэг нь сонирхолтой. Жишээлбэл, хэн нэгэн зохиолч юмыг тарчилган шаналгах шизотой байвал нэг хүнийг хөнөөж буйг бичье гэвэл аймшигтай тарчилгаж алж буйгаар л бичнэ. Энэ бол тэр зохиолчийн дотор нуугдаж буй хүчирхийлэл. Тэрнээс тэр хүн гудманд гараад хүнийг бодитоор тамлах тухай асуудал ерөөс биш.
-Зохиолч Г.Аюурзана “Чойном яруу найрагч биш” гээд бөөн л маргаан дэгдээж байсан. Өөрөө бас Чойномын тухай тиймэрхүү шүүмж бич лүү, яалаа?
-Тийм шүүмж нэлээн дээр бичиж байсан. Ер нь эрх баригчид урлаг, уран зохиолоор өөрийнхөө үзэл хандлагыг олон нийтэд дамжуулж тулгадаг, эсвэл үүнийг нь эсэргүүцдэг хандлага аль ч үед байгаад байсан. Чойномыг эсэргүүцэгч байснаар нь бид мэднэ. Яг цэвэр урлагийн үүднээс тунгааж үзвэл Чойномын шүлгээс шүүлтүүрт хоцрох нь тун бага гэдгийг л хэлж байгаа юм. Тэрнээс Чойном их зоригтой, том хүн л дээ. Тэр үед намын эсрэг ганцаараа тэмцэж явсан хүн гэдэг утгаараа мундаг том эр зоригтон. Одоо УИХ-д олонхи цөөнх гэж байна аа даа. Тэр цөөнхийн үүргийг Чойном ганцаараа МАХН-ын өмнө хүлээж, гүйцэтгэж явсан хүн байх шиг байна лээ ш дээ. Тэр утгаараа шүлэг бичсэн гээд ял аваад шоронд орсон нь тэр хүний зориг, багаасаа байгалаас шүлэглэх авьяастайн шинж. Нийгэмдээ их дарагдаж явсан болохоор авьяас нь цэвэр урлаг тал руугаа биш нийгмийнхээ хар юм руу чиглэчихсэн юм болов уу даа гэсэн ойлголттой явдаг.
-“Болор цом”, “Утгын чимэг” наадмууд саяхан болж өнгөрлөө. Жил жилийн “Болор цом” их шуугиан дуулиантай болдог. Энэ жил харин хөдөө болсондоо ч тэр үү нам гүмхэн өнгөрөх шиг боллоо. Нам гүмхэн өнгөрч байгаа нь нам гүмхэн найрагч цом авснаас ч бас болох шиг боллоо. Шүүмжлэгч хүний хувьд үгээ хэлээч?
-“Алтан-Өд”-ийг би санал хураагаад их үндэслэлтэй болдог байх гэж боддог. Би энэ жилийн “Алтан-Өд”-өд “Ц.Дамдинсүрэнгийн уламжлал, шинэчлэл” номоо өгсөн. Би шагнал аваагүй, О.Содномпил ахын “Уран зохиол судлал шинжлэл” цуврал авсан. Энэ цувралаар арван таван ном гарсан. Үнэхээр авах ёстой баг нь авлаа гэж би баяртай байгаа. Энэ дотор миний ном ч явж л байгаа. “Алтан-Өд”-өд номоо өгнө гэдэг өөрөө их чухал зүйл. МЗЭ-ийн Удирдах зөвлөлийнхөн тойруулаад уншчихна. Тэр нь гол сурталчилгаа болдог байх гэж олзуурхдаг. Би өмнө нь “Алтан-Өд”-ийн шагналыг нэгэнтээ авч байсан. Энэ жилийн “Болор цом”-ын тухай би нүүр хуудастаа пост оруулчихаад хэл ам ихтэй болохоор нь нэг хоёр хонуулаад устгачихсан. Өмнөх “Болор цом”-уудын тухай шүүмж бичиж хэвлүүлж л байлаа. Энэ жилийн хувьд галыг өөр дээрээ татах сонирхол ч үгүй байлаа. Энэ жилийн “Болор цом” авсан шүлгийн хувьд ноднингийнхоосоо арай дээр шүлэг юм уу гэж бодсон. Тэгэхдээ байдаг л нэг аман зохиолын уламжлалт шүлэг байсан. Манайхан хэзээ болтол ардын аман зохиолын нөөцөөс эх авч, хэдий болтол аман зохиолыг шүтэж явах юм бэ. Одоо үе чинь шинэ зуун. Бичгийн урлаг, бичгийн уран зохиол, бичгийн яруу найраг гэдэг юм руугаа ормоор байна шүү дээ. “Болор цом” ер нь их төвөгтэй. Яг үнэндээ яруу найрагт дуртай хэсэг хүн нэг орой цуглаад нэг хэсэг нь уншаад, нөгөө хэсэг нь таван оноогоор дүгнэчихэд болохгүй юм байхгүй. Болно. Гэхдээ бодитой дүгнэнэ гэхэд төвөгтэй. Хажуу хавирганаас, янз бүрийн юмнаас лобби ордог л байх. Мэдээжийн хэрэг, хүний нийгэм юм чинь тийм юм байлгүй л яахав. Гэхдээ тэрийг хэтэрхий бариад явахаар бас болдоггүй юм шиг байгаа юм. Барихгүй гэхээр бас нөгөө ажил хийж байгаа хүмүүст чинь зовлон байна. Гэхдээ, би “Болор цом”-ыг байж байхад болох наадам, энэ бол уншигч, яруу найрагч хоёрыг учруулж уулзуулдаг манай тогтсон уламжлал. Угаасаа Монголын ард түмэн чинь уралдаанч, барилдаанч ард түмэн юм чинь тэрэндээ тохирсон найргийн наадамтай л гэж ойлгож байгаа шүү дээ. (инээв. сур)
-“Болор цом”-д оролцдоггүй мөртлөө элит түвшний мундаг яруу найрагчид олон байдаг биз?
-Тийм яруу найрагчид зөндөө олон. Д.Урианхай гуай байна. Сая Азийн тэргүүн найрагч шагнал авлаа.
-Д.Урианхай найрагч бараг хориод жил “Болор цом”-д уншиж тэргүүн шагналтан болсон байх шүү?
-Орж байсан л даа. Сүүлийн үед орохоо больчихоод байгаа. Данзангийн Нямсүрэн гэдэг найрагч хоёр ч удаа “Болор цом”-д орсон. Авч чадаагүй. “Болор цом” аваагүй гээд муудсан юм алга. Одоо шүлэг яруу найраг нь ард түмнийхээ дунд мөнхрөөд байж байна. Л.Өлзийтөгс байна. Ерээд онд “Болор цом”-д ганц нэг шүлэг уншсан уу, уншаагүй юу. Тэгэхэд шүлэг яруу найраг нь дэлгэрээд явж байна. Гэхдээ миний анзаарч байгаагаар яруу найргийн алтан үе өнгөрчихсөн юм биш үү?
-Тийм үү?
-Магадгүй, мэргэжлийн түвшнийх гэдэг шиг яруу найраг цөөнхийн шинжтэй болоод эхэлж байх шиг байна.
-Японд гэхэд яруу найрагчид нь клубын түвшинд л шүлгээ уншихаас манайх шиг ард нийтийг хамарсан наадам тэмцээн болдоггүй юм гэсэн шүү…
-Монголын яруу найраг тийм тал руугаа явж байх шиг байна. Манай нүүдэлчин монголчуудын нэг онцлог байдаг шиг байгаа юм. Нүүдэлчдийн дунд хэвлэмэл материал нэг их байгаагүй юм байна шүү дээ.
Орой болохоор үлгэрээ ярьж, туулиа хайлдаг. Найр болохоор ерөөдөг, наадам болохоор магтдаг байсан. Хэвлэмэл материал түгээмэл байгаагүй учраас тэр уламжлал нь амь бөхтэй оршсоор аман хэлбэрээр дамжих, мэдээлэгдэх, уншигдах юм нь одоогоор хорин нэгдүгээр зуунд ч гэсэн амь бөхтэй хэвээр байгаа юм болов уу даа.
Монгол Улсын гурав дахь Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр МАНАН-г байнга шүүмжилдэг хүмүүсийн нэг. Энэ бол Ардчилсан нам, Монгол ардын нам гаднаас нь харахад өөр өөрийн чиг, бодлого хөтөлбөртэй юм шиг боловч ачир дээрээ хоорондоо сүлэлдэн нэгдэж нэг нам болсон тухай шүүмж юм. Экс Ерөнхийлөгч маань өөрийнхөө намыг “Шинэ нам” гэж хэлдгийн цаад учир нь бид төр засгийг тэр чинээгээрээ сайн барина гэсэн давхар санаа агуулж байгаа хэрэг. МАХН-ын зүтгэлтнүүдийг харахад түүний хэлсэн шиг улстөрд шинээр орж ирж буй цэвэр хүмүүс биш юм. Ц.Шаравдорж, Ж.Сүхбаатар болон хоёр намын хооронд жороолж байдаг Ч.Улаан, Д.Тэрбишдагва гээд харахад өнөө л МАНАН-гийн хүмүүс. Үүнээс улбаалаад Монголын улстөрийн намууд болон тэдгээрийн голлох зүтгэлтнүүдийг ч харах хэрэгтэй болно.
ИРГЭН Н.ЦЭЭСҮРЭН: ТЭРЭЛЖИД НИЙТИЙН ЖОРЛОНГ ХЭРХЭН ШИЙДЭХ НЬ ОЙЛГОМЖГҮЙ БАЙНА
