Month: December 2017

ДАЛААДОНЫ Б.ДУНГААМАА

Цаг цагаараа. Далаад он. Монгол Улсад социализмын материал техникийн баазыг байгуулах, үйлдвэр хөдөө аж ахуйн орон болох зорилтыг Намын их хурлаас дэвшүүлсэн он жилүүд юм. Материал техникийн бааз байгуулчихаад дараа нь коммунизмд ороод элбэг дэлбэг амьдрах сайхан мөрөөдлөөр жигүүрлэн байж билээ. Тэр их ирмүүн хөдөлмөрийн жилүүдэд Дунгаамаа Унгар улсын Будапешт хотын их сургуулийг загвар зохион бүтээгч гэсэн мэргэжлээр төгсөөд эх орондоо ирчихсэн байв. Ер нь манайд байхгүй шив шинэхэн мэргэжилтнүүд салбар бүрт бий болж, хүний мэдэх сурах өргөн бололцоо нээгдэж байжээ. Дунгаамаа тэдний нэг юм.

Монгол Улсад загвар зохион бүтээгч гэсэн дипломтой мэргэжилтнүүд гарын таван хуруунд багтахаар цөөхөн байлаа. Түүний мэргэжлийг ойлгодог хүн тэр үед ховор. Материал эсгээд хувцас хийхэд мэргэжил ороод байхдаа яахав гэж бодох хэмжээнд бид байв. Тэгээд ч монголчууд чинь цөмөөрөө л дизайнер, зохион бүтээгчид. Айлын охид ээжээсээ сурдаг эхний эрдэм нь дээл, хувцас хийх арга техник буюу загвар зохион бүтээлт юм. Гутлаа уллачихна. Үнэгэн лоовууз хийгээд тэргүүн дээрээ асаана. Тийм болохоор хувцас эсгэх нь мэргэжил гэдгийг тэгтлээ ойлгохгүй байсныг нь уучилж болно.

Монгол Улс үйлдвэржсэн орон болох таван жилийн төлөвлөгөө дэвшүүлээд Унгар улсын тусламжаар оёдлын үйлдвэртэй болж байх үед загвар зохион бүтээгч гэдэг мэргэжил чухам тэр үйлдвэрт нэн хэрэгцээтэй байв. Ажлын байр, мэргэжилтэн хоёрыг зэрэг л бэлдэж байж. Одоогийнх шиг мэргэжил нь байдаг, ажил байдаггүй үе биш.

Далаад оны мэргэжилтнүүдийн онцлог нь өндөр боловсролоос гадна европ соёл, харьцааны соёлыг түгээгчид байв. Гадаадад төгссөн мэргэжилтнийг үнэ цэнэтэй боловсон хүчинд тооцож байсан нь хөгжлийн нэг түлхүүр байсныг одоо эргэн санахад улам тодорно. Өнөөдөр Японд боловсрол эзэмшээд, магистр, доктор хамгаалчихаад байхад ажил олдохгүй түүний суудал дээр намын нөхрийн цүнх барьсан нэгэн лаглайчихаад байгааг цөмөөрөө ярьдаг. Өнөөдрийн хөгжлийн чөдөр тушаа тэд болжээ. Намын зайдалгаанаас хэзээ салахыг бүү мэд.

Унгарт, дээр нь загвар зохион бүтээгчийн сургууль төгссөнийг хэлэх үү, Дунгаамаа өмссөн ганган хувцас, харагдаж, үзэгдээгүй нүдний шил, цагаан царай, ув улаан уруулын будгаараа, ер нь төрхөөрөө ялгарч байсан гэдэг. Бусад загвар зохион бүтээгчдийг мэдэхгүй юм, лав л Дунгаамаа хувцаслалтаараа нэг л өөр байж, загвар зохион бүтээгч өөрөө ч түүгээрээ үлгэрлэх ёстойг харуулсан эмэгтэй.

Гадаадын соёл ханхлуулсан, цагаан шарыг хослуулсан Дунгаамаа хүүхнийг 1970 онд төгсөөд ирснийх нь дараа үйлдвэрийн дарга нь амьдралтай танилцуулах гээд бие засах газар цэвэрлэх тушаал өгч байсан гэдэг. Ленинградад төгссөн эмчээр шал угаалгах, эрчим хүчний чиглэлээр төгссөн инженерээр манаач хийлгэх зэргээр “амьдрал”-тай танилцуулдаг, тэр нь бүр тушаал шийдвэртэй байлаа.

Оёдлын үйлдвэр мянгаад ажилчинтай, гурван ээлжээр зогсолтгүй ажилласан хөдөлмөрийн газар. Үйлдвэрийн оёдолчин, засварчин, инженер гээд харуулаас бусдыг Унгар улсад бэлтгэсэн төдийгүй, оёдлын машин, техник хэрэгслийг цөмийг тусламжаар бэлэглэсэн байв. Гутлын үйлдвэрийг Чех улс бэлэглэсэн гэх зэргээр социалист хамтын нөхөрлөлийн гишүүн олон орны тусламжийг Монгол Улс авч хөгжиж байсан түүхтэй. 1972 онд оёдлын үйлдвэрийг Монгол Улсад хүлээлгэж өгөхөөр Унгарын ерөнхий сайд ирж байв.

Далаад онд Дэмчиг даргатай Үйлдвэр хоршоодын төв холбоо гэсэн том бүтэц байсан юм. Хоршоодын холбоонд оёдлын үйлдвэр, урт цагаан, загварын лаборатори, (Загварын ордон), арьс шир, гутлын артель, гуанз, Нэхмэлийн зургаадугаар үйлдвэр, хөдөөгийн салбарууд, тэр ч байтугай өөрийн соёлын ордон, спортын нийгэмлэг гээд 100 гаруй байгууллагыг нэгтгэсэн мөнгө “бүтээдэг” байгууллага, Хоршоодын төв холбооны дарга нь сайдын хэмжээний хүн байв.

Дунгаамаа үйлдвэрлэлийн хэлтсийн, дараа нь “Үлгэр загвар зохион бүтээх товчоо”-ны дарга хийж байлаа. Үлгэр загвар бүтээгээд үйлдвэрт оруулна. Ханцуй, зах, товч, дотор гээд хувцсыг хэсэг бүрчлэн нарийвчлан бүтээх төдийгүй зах оёх, ханцуй залгах, ташаа оёх гэх зэргээр оёдлын бүх хэсгийн үнэ хөлсийг нарийвчлан гаргаж, цалин хөлсний үнэ стандартаар батлуулна. Тэр эсгүүр, загвар, үнэ тарифаар оёдлын газрууд нижигнэтэл ажиллана. Улсын хэмжээний нөр их энэ хөдөлмөрийг Дунгаамаатай холбон бодохоос аргагүй.

“Бидний гараас чанартай эцсийн бүтээгдэхүүн!” хэмээсэн уриатай, оёдлын ажлын чанарыг улс хянаж байжээ. Тэр хяналт тавьдаг чанар, үнэ, стандартын улсын хороо гэсэн бүтэц ерэн оноос хойш алга болов.

Загвар зурах, түүнийг зохион бүтээх нь хоёр өөр ажил бөгөөд нарийн ширийнийг мэргэжилтгүүд нь мэддэг байх. Янз бүрийн загвар зохион бүтээх өндөр боловсролыг нь нийгэм хязгаарласан төдийгүй хувцаслалт ямар байгааг намын байгууллага тун гярхай хянаж байсан билээ. Үсээ ургуулж, өргөн өмд өмссөнөөсөө болоод намаас донго хүртэж байсныг санах хүн цөөрсөөр байна. Загварын хандлага нийгэмд нэг л тиймэрхүү байв.

Үйлдвэрийн зорилго ч, агуулахын материал ч олноор үйлдвэрлэхэд зориулагдана. Зураач, загвар зохион бүтээгчдийн гарыг үйлдвэрлэгчид харна. Загвар зохион бүтээлтийн төрх ерөнхийдөө ямар байсан бэ гэхээр гял цал биш, эдэлгээ даах, үнэ боломжийн. Хийсэн зураг, зохион бүтээлт, орох материал, гарах үнийг нарийн хэлэлцэн тохирно. Тэдний хийсэн зураг, загвараар нэг өнгийн бүх л хэмжээсийн хувцас олноор үйлдвэрлэж, түүнийг нь улсын дэлгүүрүүдэд хуваарилах тул нэг дэлгүүрт сайндаа л нэг пальто очно. Худалдан авагчдын хэрэгцээг хангаж чадахгүй байснаас дэлгүүрийн дугаарлалт гэдэг “гамшиг” өмнөх нийгэмд олныг бухимдуулдагсан.

Үйлдвэрийн пальтоны загвар гаргадаг дизайнер, загвар зохион бүтээгчид бүтээгдэхүүн нь худалдан авагчдын таашаал сонирхолд нийцэх эсэх, борлох борлохгүйд ихэд санаа зовдог байжээ. Борлохгүй бол үйлдвэрийн төлөвлөгөө тасарч, улсын асуудал болох тул тэд хичнээн их үүрэг хариуцлага үүрч явсныг ойлгож болох юм. Түүнтэй цуг Баянтуул, Ишдорж, Жүгдэржав, Пагамсүрэн нарын зураач, загвар зохион бүтээгчид ажиллаж байлаа. Хуваарилалт, үйлдвэрлэлтийг нэг гараар зангидаж байсан бөгөөд түүнийг нь төлөвлөгөөт эдийн засаг хэмээн нэрлэж байв. Төлөвлөгөөт нийгэм худалдааны болоод загвар зохион бүтээлтийн эрх чөлөөг чөдөрлөнө. Гэвч бас хүний хүссэнээр загвар гарган хийдэг өндөр үнэтэй хувцас захиалгын газар гэж байсан юм аа. Тэр захиалгат хувцасны газар нь эдүгээгийн Урт цагаан хэмээх хоёр давхар байшингийн нэгэн буланд байв.

Гадаад харилцааны яамны дипломат ажилтан, бидний мэдэх нэрт зохиолч Д.Маам гадагшаа төрийн ажлаар явах болоод хувцас захиалах хэрэг гарчээ. Хорь гаруйхан настай Дунгаамаагаас “Дунгаамаа гуай хаа байна” гэж асуусан нь эгдүүг нь хүргэж, шаралхсан бүсгүй зохиолчийг үүдэндээ олон цаг хүлээлгэж, энэ хооронд зохиолч өөрийн гэмийг мэдэж, тэр хоёр танилцсан түүхтэй. Зохиолч, загвар зохион бүтээгч хоёрын хайрын түүх зохиол шиг ер бусын билээ. Бие нь чилээрхүү байхдаа хайрт гэргийдээ зориулж ийм нэгэн дууг Маам зохиолч бичиж билээ.

“Хоног хоногийн хорвоод

Хэргээр иржээ Дунгаамаа

Хотлын баярт миний амраг

Дуулж л явна даа Дунгаамаа…” дуу нь хит болсон дог.

Дунгаамаа бусдын төлөө хэргээр төрсөн эмэгтэй. Загвар зохион бүтээгчийн хувь тавилан биз ээ. Бусдыг хувцаслаад, бусдыг гоёод бурханы л үйл бүтээж явна. Мянган хүнийг ажилтай байлгах, захиалгат хувцасны газрыг материалтай болгох зэрэг том ажлыг Дунгаамаа үүрч явсан юм. Энэ бага ажил биш ээ. Дээр нь хариуцлагыг нь нэмбэл үү, бүр ч хүнд хөдөлмөр.

Тэр үеийн хувцасны материалыг мэддэг газар нь материал хангамжийн газар. Оёдлын үйлдвэрийн бараа материалыг тэндээс татна. Захиалгыг өөрсдөө гаргах ч энд тэндхийн хурлаар орж их танагдана. Нэг дугуй авах хүн хоёр дугуйны өргөдөл бичиж байж л санаснаа авдаг байсан нийгэм.

Дизайнерын мэргэжил гэдэг шинэ загвар зохион бүтээх уран бүтээлийн ажил билээ. Тэр үеийн нийгэмд Дунгаамаа өөрийн санаснаар загвар бүтээх ямар ч боломж байгаагүй юм. Бараа материалыг улсаас төлөвлөсөн мөнгө хөрөнгөний хэмжээнд авах тул мэдээж сонголт хэцүүхэн байсан хэрэг. Тийм нөхцөлд л Дунгаамаа мэргэжилтнээс захирал хүртэлх албан тушаалд дэвшиж байсан нь ажил мэргэжилдээ ямар байсныг нь харуулна.

ЕРЭЭДОНЫ Б.ДУНГААМАА

Ерээд он. Эрх чөлөө хүрээд ирлээ. Гэвч эрх чөлөө гэдэг олон юмнаас хамаардаг золиг байж. Түүнийг нь бидний үеийнхэн өдөр өдрөөр ойлгосоор өнөөг хүрлээ. Зах зээлийн нийгэмд палхийтэл орж, худалдаа, үйлдвэрийн газруудыг хуу хувьд шилжүүлэв. Дунгаамаагийн хамт олон хувьцаагаараа Загварын ордны хэсгийг аваад “Ганга-Гоёл” хэмээх шинэхэн компани байгуулав. Эргээд харахад хэцүүхэн замыг хуучин бүтэцтэй шинэ нэртэй компаниуд туулсан байна. Ерээд оны зах зээл ямар байсныг бид мэднэ дээ. Хувцас захиалагч цөөн. Ер нь мөнгөтэй хүн ховор байсны дээр ганзагын наймаачдын хямдхан хувцас зах зээлийг хангаж, тэр нь хувцас үйлдвэрлэдэг хувийн байгууллагад хүндхэн цохилт байжээ. Гэтэл хувцас захиалгын газар жижүүр, эсгүүрчин, нягтлан, оёдолчин гээд олон ажилчинтай хуучин бүтэцтэйгээ байдаг. Шинэ хуучны зөрчлийг туулан тэр олон ажилчныг цалинтай ажилтай байлгах гэж хичээн зүтгэсэн нь саяхан.

“Ганга-Гоёл” компани тэр үед дуучид, бөхчүүд, Их хурлынхан, ерөнхий сайд, шинэ загвар, хувцас өмсөх гэсэн хэн бүхний хэрэгцээг ганцаар шахуу хангаж байв. Өнөөгийн хувцас хийдэг олон газар байсангүй. Ерээд онд “Ганга-Гоёл” компани л гайгүй чанартай, орчин үеийн материалтай байв. Тэр нь захирлын сонголт сайтайгийнх юм. Дунгаамаа дизайнер хувцасны материал сонгож байх нь хурдан морь шинжиж байгаа юм шиг л харагддаг. Жигтэйхэн гярхай, нямбай, олон дахин үзэж, барьж нэг, тавьж нэг, бас утсыг нь шатааж хүртэл үзнэ. Ингэж байхдаа тэр ийм материалаар хийсэн хувцас өмссөн хүн хаагуур явах, хэзээ өмсөх, материалд ямар эсгүүр зохихыг хүртэл бодно. Энэ ховор чанар ажлаа мэддэг мэргэжлийн хүнд л байдаг. Түүний сонгосон материал өнгөний хувьд ч, чанарын хувьд ч эргэлзэх хэрэггүй сайн. Тэр цагт материалыг ихээр авчирвал мөнгөний түгжээ болох, олон дахин явбал чирэгдэл ихтэй байв. Дунгаамаа урлаг соёлыхонтой их танил. “Гоёл” наадам болно, дизайнер тэнд шүүгчээр сууж байх. Сайхан бүсгүй шалгаруулах тэмцээний шүүгч нь бас л Дунгаамаа байх. Урлаг соёлын бүх л арга хэмжээнд явдаг Дунгаамаа олны танилыг хэлэх үү, тайз дэлгэц, бөхийн дэвжээний одод тэднийхээр эргэлдээстэй.

Дунгаамаа захирлын өрөө ерээд онд хамгийн тансаг, чамин нь байлаа. Булангийн буйдантай. Ийм булангийн буйдан Монголд орж ирээгүй байв. Гоёмсог чийдэн, тогосны өдтэй ваар, чамин үзэг, өлгөөтэй янз бүрийн хувцас нүд булаана. Захирал бүсгүйн үс засалт, өмссөн хувцас нь дэгжин. Түүний өрөөнд орсон үйлчлүүлэгчид нэг их ая тухыг мэдэрч, захирлын эелдэг зан, сайхан инээмсэглэлд уягддагсан.

Дунгаамаа захирал орж ирсэн хүн бүхнийг кофегоор дайлна. Кофе нүдний гэм. Үнэтэй, ховор кофегоор дайлахын ялдамд кофе зуурч хэрхэн сайхан үнэр ханхлуулахыг зөвхөн Дунгаамаа л чаддаг байлаа. Үйлчилгээний соёл гэдгийг тэр биеэрээ үлгэрлэнэ. Тэдний өрөөнөөс сэтгэл дундуур гарсан нэг ч хүн байхгүй гэдгийг би баталж чадах юм.

Ардын, гавьяат, залуу хичнээн ч дуучны хувцсыг хийж, тайз дэлгэцийг чимсэн гэх вэ. Уран бүтээлчдийг өрөвдөх нинжин сэтгэлтэй захирал маань хамгийн сайхан материалаар, хамгийн чамин хувцас хийгээд, яаж ийгээд хямдруулж өгнө.

Шилмэл загварын ордон нь хувцасны загвар өмсүүлэх тайзтай. Өнөөдрийн загварын олон шоуны эхлэл тэнд тавигдсан юм. Гэхдээ бүр далаад оноос шүү. Дунгаамаа даргын Монголд бий болгосон нэг ажил нь хувцасны загвар үзүүлэлт байлаа. Тэр нь өнөөдрийнх шиг шоуны хэмжээнд биш, сонирхогчид нь цөөхөн, телевизийн бичлэг хийж, нийтэд түгээдэггүй байсан ч социалист орнуудын хэмжээнд “Интермода” нэртэйгээр болж байсныг харвал олон улсын хэмжээний загвар үзүүлэлт байжээ. Өнөөдрийн дэлхийн томоохон арга хэмжээний эхлэл нь тэрхүү интермода юм. Үйлдвэрийнхээ гайгүй царайлаг, нуруулгийг модель болгож аваад явна. Одоогийн бичдэгээр бол Дунгаамаа загварын шоуны “хатан ээж”. Тэр шоунаас жилийнхээ загварын өнгө, донжийг гаргана, илтгэл тавина, бас медаль авчирна. Ангийн үсээр хийсэн манай өвлийн хувцаснууд Интермода тоглолтоос алтан медаль авчирч байв. Дунгаамаа арваад удаагийн загварын шоунд оролцсон загвар зохион бүтээгч. Монголд 1981, 1985 онд “Интермода” болж байв.

Тэдний компани анх удаа загвар өмсөгчийн дамжаа хичээллүүлж байв. Загвар үзүүлбэрийг бас л тэднийх хийж байсан. Өнөөдрийн олон загварын клубийн эзэд тэр дамжаанд хичээллэгсэд байлаа. Дунгаамаа маш олон ажлыг санаачилж, зохион байгуулжээ. “Ганга-гоёл” компани монгол төрийн түүхэнд үлдэх түүхэн үүрэг гүйцэтгэсэн компани билээ. Монгол Улсын анхны ерөнхийлөгч Пунсалмаагийн Очирбатын төрийн ёслолын дээлийн загвар, зохион бүтээлтийг Дунгаамаа захиралтай энэ л компани гүйцэтгэсэн билээ. Тэр дээл түүх болон музейд тавигдсаныг бид мэднэ. Анхны ерөнхийлөгч өөрийн бичсэн “Тэнгэрийн цаг” номондоо загвар зохион бүтээгч Дунгаамаагийн нэрийг дурдсан байдаг.

Захирал ажлынхаа хажуугаар докторын ажлын сэдэв аваад бас завгүй байлаа. Түүний эрдмийн ажлын удирдагч, эдүгээ СУИС-ийн дэд захирал, шинжлэх ухааны доктор, профессор Ч.Алтанцэцэг “Дунгаамаа гуай бол судлаач хүн. Ерээд оноос монгол хувцасны наадам зохион байгуулж, эрдэмтэн Х.Нямбуугийн эрдмийн ажилд туслалцан, монгол үндэстэн, ястны хувцсыг иж бүрнээр нь хийж, онцлогийг нь тусгаж байсан юм. Сүүлд ШУТИС дээр “Хувцас судлалын төв” байгуулагдахад тэр хувцаснууд их хэрэг болсон төдийгүй хичээлийн судлагдахуун болсон.

2001 онд докторантурт элсээд “Монгол дээлний зохион бүтээлтийн судалгаа, боловсруулалт” сэдвээр хамгаалсан. Ажлын дадлага туршлагатай, эрдмийн боловсролтой Дунгаамаа гуайг бид багшаар авч байсан. Түүний эрдмийн ажил нь археологийн олдвор, түүхэн эх сурвалжуудад үндэслэн монгол дээлийн хэлбэр хийцийн хөгжлийн үе шатыг тодорхойлсон, дээлийн зах, энгэр, суганы хэлбэрийн математик загварыг тогтоож, эсгүүрийн үлгэр байгуулах программ хангамжид хэрэглэсэн онолын шинэлэг хандлага болсон юм. Дээлийн сулын хэмжээг нарийвчлан тогтоож, зохион бүтээлтийн график тооцооны аргыг хэрэглэн, эсгүүрийн үлгэрийг гаргаж авах шинэ аргачлалыг боловсруулсан эрдэмтэн” гэсэн юм. Би Дунгаамаа даргын удирдлагад ажиллаж байхдаа түүний удирдах арга барилаас ихийг сурсан. Сайн зохион байгуулагч, нэртэй дарга эмэгтэй гэж нэмж хэлсэн билээ. Дизайнер олон шинэ патент авч, гадаад дотоодын хэвлэлүүдэд нийтлэл гаргаж, дээлийн сэдвээр гурван ч ном бүтээжээ. Дунгаамаа ийм эрдэмтэн, профессор хүн.

Дээлийн чиглэлээр судалгааны ажил хийж байгаа бакалавр, магистр, докторантууд түүний эрдмийн ажлаас заавал иш татдаг. Тэр олон магистрын ажлын удирдагч, шүүмжлэгч юм.

Хувцас, загварын салбарт өөрийн гэсэн замыг туулж, нийгмийн хоёр өөр тогтолцооны үед өөрийн гэсэн оргилыг бий болгосон загвар зохион бүтээгч, эрдэмтэн, удирдах ажилтан, багш бол Дунгаамаа билээ.

“Өрхөө татаж үүрийн гэгээг

Тооноор чи минь тосон заллаа

Тоононы хадганд тортог амсуулж

Галын бурхнаа тулгандаа тахилаа

Хоног хоногийн хорвоод

Хэргээр иржээ Дунгаамаа

Хотлын баярт миний амраг

Дуулж л явна даа Дунгаамаа…”

Дууны тэнгэр, бидний энхэр Дунгаамаа минь.

Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн зохиолч С.Оюун

Г.Доржийг Дарханы намын хорооны дарга байх үед Л.И.Брежнев дарга зочиллоо.

Генерал Дорж, академич Дорж, зохиолч Дорж, Ардын их хурлын депутат модчин Дорж… гэхчлэн олны танил Доржууд бий. Миний уулзаж ярилцаж суугаа энэ Дорж гуай бол Монголын ахмад сурган хүмүүжүүлэгчдийн нэг-жирийн л нэг багш хүн. Онцлог нь “эсэргүү” Д.Төмөр-Очирын хамсаатан хэмээн олон жил “хар хаяг” зүүж явсан нэгэн.

---

-Дорж гуай , хоёул яриагаа бүр эртнээс эхэлмээр байна. Нөгөөх Хонгорын Ар-Хондлонгоос?

-Бололгүй яахав. Өвөрхангай аймгийн Гучин-Ус сумын нутаг Хонгорын Ар-Хондлой гэдэг чинь миний төрсөн газар. 1928 онд энд мэндэлсэн гэдэг. Аав Гүнсэнхорол, ээж Бадам хоёр маань жирийн л малчид байсандаа. Долоон хүүхдийн дээрээсээ хоёр дахь нь би. 12 нас хүртлээ би хөдөө мал маллаж байсан гэдэг. Биднийг малчин болгох л бодолтой байсан байх. Аав , 1940 онд Улсын 8 дугаар их хуралд төлөөлөгчөөр оролцож ирээд “ Энэ төрд чинь эрдэмтэй хүн л хэрэгтэй юм байна” гэж их ярих болсон. Тэгснээ л намайг шууд Гучин-Ус сумын бага сургуульд оруулж байгаа юм даа.

-Ингээд л сургууль номын мөр хөөгөөд явчихав уу?

-Сургуульд явж базаагаагүй. Дөрөвдүгээр ангиа гайгүй сайн төгсгөөд хотод анагаах ухааны дунд сургуульд явуулах гэж байтал “аймаг хүнээ мэднэ” гээд намайг бага сургуулийн багш болгочихдог байгаа. Тухайн үед багш ховор байсан учир дөрөвдүгээр анги төгссөн, жаахан өсгөлүүн биетэй хүүхдийг хэд хоног семинарт суулгаад л багш болгодог байлаа. Би тэгэж л, багш гэдэг хүндтэй замыг сонгосон хүн дээ. Гучин-Ус сумандаа багшилж байтал Баян-Өндөр суманд захирлаар томилж, 16 настайдаа багш, 18 настайдаа захирал болж байлаа. Намайг ардын боловсролын замд залсан нэг ач буянтай хүн байлаа. Баян-өндөр суманд, шоронд арван жил суугаад гарч очсон Дамдингийн Ажигмөнх гэж лут эрдэмтэй хүн байсан юм. Аймаг сумын удирдлагуудтайгаа ярьж байгаад тэр хүнийг сургуульдаа багшаар авч билээ. Хэл шинжлэл, утга зохиолын талаар бол хосгүй хүн. Ц.Дамдинсүрэн гуайн үсгийн дүрмийг шүүмжилдэг хүн байсансан. Энэ хүнээс л их зүйл сурсандаа.

-Тэндээ л ажиллаад байв уу?

-Нэлээн хэдэн жил ажилласан. Сургуульд явмаар л санагдаад байдаг. Хөдөө орон нутагт чинь дэмжих хүн ховор. Удирдлагууд бол нутагтаа байлгаад л байх санаатай. Өвөрхангай аймгийн намын хорооны нэгдүгээр нарийн бичгийн дарга Ж.Гончигдорж гуай нэг намар манай суманд ажлаар очлоо. Тэгэхэд нь уулзаж, сургуульд явмаар байна гэж учирласансан. Гончигдорж дарга тэхэд “Одоо сургууль эхэлчихлээ. Энэ жилдээ эндээ ажилла.Xойтон жил чамайг намын дээд сургуульд явуулж өгнө” гэлээ. Гончигдорж дарга хэлсэн үгэндээ хүрч намайг дараа жил нь Улаанбаатарт намын шинэ хүчний дээд сургуульд суралцуулж өгсөнсөн.

-Дөрөвдүгээр ангийн боловсролтой хүнийг намын дээд сургуульд авдаг байсан уу?

-Төгссөн сургууль хамаагүй, шалгалтанд тэнцвэл л ордог байлаа. Тэр олон оюутан дунд хамгийн бага боловсролтой, хамгийн залуу нь би байсан. Нөхдөөсөө хоцрохгүйн тулд биеэ дайчилсан даа. Чөлөө зав бүхнээ сурахад зориулж байлаа. Улстөр, эдийн засгийн холбогдолтой орос номууд барьж аваад, монгол орос толь харан орчуулдаг байлаа. Багш нартаа үзүүлж зөвөлгөө авна. Эхний хоёр жил биеэ дайчилсны үрээр нөхөдтэйгээ зэрэгцэж очсон гэж боддог. Гуравдугаар курст байхдаа хотын намын хорооны томилолтоор албан газруудад очиж улстөрийн дугуйланд багшилдаг, ОХУ-ын Эрхүү хотод очиж дадлага хийдэг болсон. Нэрт эрдэмтэн философич Ч.Жүгдэр, Д.Дагвадорж нартай их ойртон дотносож, тэдний гарын шавь болж байлаа.

-Намын дээд сургууль төгсгөөд хаана ажиллав?

-Нам төрийн даалгавраар багшийн ажлаа завсарлах хэрэгтэй болсон. Сургуулиа төгсөхөд шууд л Баянхонгор аймгийн эвлэлийн хорооны нэгдүгээр нарийн бичгийн даргаар томилж байгаа юм. Дараа нь Богд сум нэгдлийн дарга гэхчлэн томилолтын ажилд баахан зүтгэсэн дээ. Тэгж байтал Намын төв хороо дуудаж Алма-Атад удирдах ажилтны дээд курст суралцуулаад шинэ ажил өглөө. Би бол Боловсролын байгууллагадаа очъё. Багшаа хийе гэж гуйсан. Удирдлагууд хүлээж аваагүй. Шинэ тутам байгуулагдаж байсан Сангийн аж ахуй руу оч гэсэн. Ингээд Дарханы сангийн аж ахуй хариуцсан намын төв хорооны зохион байгуулагч, дараа нь сангийн аж ахуйн намын хорооны даргаар ажилласан. Энд есөн жил ажиллахдаа аж ахуйн ажил сайн гэж их л магтуулж байсан.

-Тэгээд юу боллоо? Эсэргүү хэрэгт холбогдчихлоо гэж дуулдаж байсан?

-Миний, Дарханы САА-д ажиллаж байх үеэр Д.Төмөр-Очир гуай буруудаад Дархан хотын музейн эрхлэгчээр нутаг заагдаж ирээд байсан юм. Бид хоёр жирийн сайхан холбоотой байсан. Тэгсэн чинь нэг өдөр Намын хянан шалгах хорооны Балдандаваа гэж хүн ирж байцаадаг юм байна. Эсэргүү Д.Төмөр-Очирын хань хамсаатан гэдэг пайз зүүлээ. Д.Төмөр-Очир гуайтай уулзаж учирч байсан бүх зүйлийг өдөр цагаар нь тагнасан байх юм. Үзэл суртлын ажилтны анхдугаар зөвлөгөөн дээр Д.Төмөр-Очирын даалгавраар Чингисийг магтаж үг хэлсэн гэнэ. САА-даа байсан Лениний том зургийг Д.Төмөр-Очирт бэлэглэсэн гэнэ. (Музейд нь тавиулсан юм шүү дээ). Д.Төмөр-Очиртой анд хамт яваад ангийн отгоос хол хоёул хэдэн цаг нууц зүйл ярьж зогссон гэнэ. (Бид хоёр ан л ярьсан байхгүй юу) гэхчлэн олон зүйл тулгаж загнаад буцлаа. Дараа нь Намын хянан шалгах хорооны хурлаар орж байгаа юм даа.

-Өнөөх л тулгасан зүйлээрээ ял тулгав уу?

-Үгүй шүү. Д. Төмөр-Очирын тухай огт дурсаагүй. Намайг ревизионист, дураараа, нам төрийн ажилд тэнцэхгүй гэхчлэн загнаад, намаас хөөхийг сануулж донгодон ажлаас халсан. Нутаг зааж Сэлэнгийн намын хороонд шилжүүлэхдээ “мал маллах юмуу тариа ногооны ажил өг” гэсэн юм билээ. Арга хэмжээ авагдаад гарахад үүдэн дээр Балдандаваа сууж байсан. “Нөгөө Д.Төмөр-Очирын хамсаатан гэсэн чинь яалаа? Тэр хүний нэр ч сонсолгүй арга хэмжээ авагдчихлаа” гэсэн чинь Балдандаваа өөдөөс: “Д.Төмөр-Очирын хамсаатан 280 хүн шийтгэгдээд байна. Одоо нэр томьёог нь жаахан өөрчилж байгаа” гэж билээ.

-Тэгээд малчин болов уу?

-Нэгэнт нутаг заагдсан хүн чинь нөгөө л газраа очлоо доо. Сэлэнгийн намын хорооны нэгдүгээр нарийн бичгийн дарга Ц.Хасбазар, Аймгийн дарга Цэрэндаваа, тусгай хэлтсийн дарга Ваанчиг гуай нар намайг их сайхан хүлээж авсан. Над гайгүй шиг ажил өгчих гээд л дээшээ яриад байх шиг. Хэсэг хугацааны дараа намайг ахуй үйлчилгээний товчооны даргаар түр томилж билээ. Энд би, нөхдийнхөө итгэлийг дааж ажилласаан. Миний харьяа нэг зочид буудал, хоёр орон сууц, ил далд шугам сүлжээ, нэлээн түвэгтэй ажил. Өвөл болох гэж байхад засвар үйлчилгээ, дулаан, цэвэр бохир усных нь шугам хоолой ажилгүй болсон газар байв. Надад яаралтай туслах хүмүүс бол Хиагтаас наахна байгаа орос цэргийн ангийнхан. Нэг өдөр цэргийн ангийн удирдлагуудтай уулзаж учир явдлаа хэлсэн чинь, дор нь баахан багаж төхөөрөмжтэй цэргүүд ирээд өнөөх ажилгүй шугам хоолойнуудыг бүгдийг нь сольж тавиад, дулаан, цэвэр бохир усаар хангачихлаа. Тэгээд ч зогссонгүй захиргааны байрыг засаад ямар гоё болгосон гээ. Дарга нар тааламжтай хандаж, өнөө жил дулаан өвөлжинө гээд баярлаж байсансан. Энүүхэндээ гэхэд би оросуудтай их нөхөрлөж явсан, ядрах үед тэд л тус болдог байсан даа. Энэ бүх засвар үйлчилгээний ажилд сохор зоос ч биднээс аваагүй.

-Энд бас нэг баларсан гэл үү?

-Тэгсэн. “Эрэг долоо нурдаг, эр хүн долоо бүдэрдэг” гэгч л болсон доо. Манай байгууллагад контор гэх юм байхгүй. Байр байшингийн булан зайд л хоргодож байсан юм. Би чинь юм юмтай болголоо. Хүн орохын эрхгүй, хаягдсан дан барилга байсныг оросууд маань засаад хачин сайхан контортой болгочихлоо. Хаягдах гэж байсан нэг муу 69 машиныг мөн л оросууд засаад шинэ юм шиг болгоод унуулчихлаа. Ажил өөдрөг, хүмүүсийн ам их сайн байсан үед дахин бүдрэх нь тэр.

-Яалаа, бас л эсэргүү хэрэгт холбогдсон уу?

-Нөгөө шинэ байшиндаа утас тавиулахаар тээврийн баазаас нэг эксковатор авчраад нүх ухуулж байсан чинь холбооны нууц шугам тасалчихаж. Бөөн юм боллоо. “Өнөөх Төмөр-Очирын хамсаатан чинь наадам болох гэж байхад холбооны нууц шугамыг зориуд тасалчихаж” гээд л шуугиж өгсөн дөө. Айлаа . Ядарсан үед тус болдгоор нь оросууд руугаа харайлгах нь тэр. Тэд мэргэжлийн хүмүүстэйгээ ирээд хэдхэн цагийн дотор холбож битүүмжлээд ажилд оруулчихаж билээ. Хурандаа И.Ф. Мараков даргатай орос цэргийн ангийн нөхдөдөө би насан туршдаа баярлаж явдаг хүн. Ингээд Сэлэнгэ аймагт сайн нөхдийн дунд сайхан байсаан. Гэхдээ нутгаа, ах дүү садан төрлөө их санана. Хааяа Хасбаатар даргадаа цухуйлгахад “Тэр бол бидний мэдэх ажил биш” гэнэ.

-Нутагтаа очоод юу хийв дээ?

-Ажиллаж байхдаа ХАА-н дээд сургуулийг эчнээгээр төгсгөж, эдийн засгийн мэргэжил эзэмшсэн маань хэрэг болсон. Намайг аймгийн захиргааны төлөвлөгөөний хэлтэст эдийн засагчаар ажиллуулж байснаа Нийтийн аж ахуй үйлчилгээний газрын дарга болголоо. Энэ үед нөгөө Балдандаваа маань мэдчихээд Бүнчин даргад хатуурхаж. “Д.Төмөр-Очирын хамсаатан тэр эсэргүү нөхрийг яагаад дарга болгож байгаа юм!” гэж. Б.Бүнчин дарга хариуд нь: “Намын хянан шалгах хорооны дарга Н.Лувсанравданд дуулгасан. Дарга “өөрөө мэд” гэсэн гээд нэг удаа тогтоосон юм. Тэгтэл Балдандаваа маань төвд өндөр албанд ажиллуулж болохгүй гээд харьяа яамны сайдад хэлээд халуулчихаж байгаа юм. Тэгээд би 1972 оны их зуднаар, дарга нь аваарт ороод хүнд өвчтэй байсан Богд сумын даргаар очсон.

-“Богдод богд шиг хүндлэгдсэн” гэсэн яриа бий?

-Богд сум малаа өсгөхийн зэрэгцээ Ховд голоос суваг татан, анх удаа тариа ногооны өндөр ургац авдаг болсон. Сумынхаа ажилгүй хүмүүсийн хүчээр барилга байшин барьж аймагтаа анхны АТС-тэй сум болж байсан юм. Их юм хийсэндээ. Энэ маань намайг Богдод төдийгүй Өвөрхангайд таниулж өгсөн юм. Ажлынхаа үр шимийг үзэж байтал Шаравчогдон дарга маань илааршиж ажилдаа орох болсон, би ч бие муудаад Улаанбаатарт шилжиж ирсэн дээ. Намайг, арван зургаахан настайгаасаа галыг нь түлэлцсэн Боловсролын байгууллага маань түшиж авсан. Заамарын ХАА-н ТМС-д захирлаар явуулж билээ. Энэ ТМС-ийг хөл дээр нь босгоход сайн ажилласан гэж, нөгөөх л хасагдаад байдаг шагналуудаасаа анх удаа, алтан гадас одон хүртээж байгаа юм. Дараа нь, Дээд боловсролын хороонд ХАА-н сургалт үйлдвэрлэл хариуцсан мэргэжилтэн, хэлтсийн дарга зэрэг албыг хашиж байгаад 1987 онд тэтгэвэрт гарсан. Тэгээд ч зүгээр суулгүй, ОХУ-д оюутан сурагчдын багшаар явж ажиллан, шавь нартаа гарын авлага болсон ном бичсээр 90 насны босгонд туллаа даа.

-Таны ном, бичсэн зүйлүүдийг уншиж байхад боловсролын өнөөгийн тогтолцоонд нэлээд шүүмжлэлтэй хандсан байдаг. Энэ тухай сонирхмоор байна?

-Аль ч улс үндэстэн хүүхдээ сайн хүн болох төлөвшлийг нарийн шүтэлцээтэй гурван зүйлээр олгож ирсэн. Монголчууд ч ялгаагүй. Уламжлал- хүмүүжил-боловсрол гурав бол салгаж болохгүй ойлголт. Сүүлийн үед, ялангуяа 1970- аад оны үеэс монголын боловсрол дахь энэ шүтэлцээ алдагдсан. Уламжлал, хүмүүжил гэдэг хоёр гол зүйлийг боловсролын тогтолцооноос хасаад, оронд нь “барууны зэрлэг”-үүдийн хэв маягийг оруулж ирсэн. Хүний оюун ухааныг стандартчилалд оруулж байгаа нь тэр гэнэ. Хуулиндаа хүртэл тусгасан. Хүүхэд хичээлдээ суусан ч болно, суугаагүй ч болно гэнэ. Багш нараа элдвээр доромжилж, ахмад багш нараа доромжилсон дуу хүртэл гарч байлаа. Хүүхдийг, багаасаа мэргэжлээ сонгодог ТМС-үүдийг устгасан. Телевиз, цахим сүлжээ хяналтгүй болж, хүүхэд сониуч амьтан болохоороо барууны аль болохгүй зүйлүүдийг түүж үзэн, энэ нь миний яриад байгаа уламжлал, хүмүүжлийн орон зайг эзэллээ. Ингээд ганцхан боловсрол үлдсэн боловч энэ нь өнгө мөнгөний асуудал болсон. “Төрийн сан” гэдэг их мөнгөөр голдуухан ихэс дээдэс, баячуудын хүүхэд гадаадад суралцаад тэндээ шингэдэг боллоо. Өвгөн багш нь энэ бүхнийг шүүмжилж бичээд, ад үзэгдээд байгаа юм.

-Багш нараасаа болоод байгаа юм биш үү?

-Тийм тал ч бий. Бидний үед багш бэлтгэж байсан тогтолцоо алга болсон. Арван багшийн гурав нь хүмүүжил ёс суртахууны доголдолтой хүмүүс гарч ирж байна. Сурагчдаараа архи тамхи зөөлгөөд анги контортоо архиддаг, тамхилдаг, тэр битгий хэл хүүхдээ хүчинддэг багшийг ямар багш гэх юм! Багш бэлтгэдэг сургуулиудад онцгой анхаарал тавимаар байна.

-Боловсролд гадаад орны туршлагыг авч байна л гэх юм?

-Гадаадад, ялангуяа баруунд сайн юм их бий. Гэхдээ авах, гээхийн ухаанаар хандах хэрэгтэй. Улс үндэстнийхээ онцлогт тохируулахгүй, гаж буруу зүйлийг нь авч хэрэгжүүлээд байж болохгүй л дээ.

-Сүүлийн үед багш нар ажил хаяад сүйд болж байна. Та үүнийг ямар өнцгөөс харж байна?

-Цадигаа алдсан хүүхэд, цалингаа чамласан багш нарыг дэмжээд байх нь юу юм дээ?! Харьцангуй бага цалин авч байгаа багш нарыгаа би өмөөрнө. Адилхан ажил хийж байгаа хүмүүс, ямар нь сард 25 сая төгрөг аваад, ямар нь сард 450 мянган төгрөг авч байх учиртай юм. Төр засгийн энэ ялгаварлалыг би эсэргүүцнэ. Гэхдээ, барууны орны багш нартай жишээд сарын цалингаа 1,5 сая төгрөгт хүргэнэ гэдэг бол хэтэрхий даварсан сэтгэлгээ. Үүнийг багш нарын нэр бариад хөөргөж байгаа цөөн хүн байгаа л даа. Багш нарын цалинг ажилласан жилээр нь, ажлын үр дүнгээр нь шавь нараа төлөвшүүлсэн байдлаар нь, ёс зүйн хэм хэмжээгээр нь ялгавартай тогтоох хэрэгтэй. Дөнгөж сургуулийн ширээний араас босч ирчихээд 1500000 төгрөгийн цалин нэхээд байж болохгүй биз дээ?!

-Яриа өндөрлөх дөхлөө. Таны “эсэргүү” хэрэг юу болж төгслөө?

-Цагаадсан. Ардчиллын буянаар нэр цэвэр болсон. Балдандаваатайгаа учир зүйгээ ололцох гэж хөөцөлдөөд чадаагүй. Хилс хэрэгт хайран амьдралаа зольсноо эргэж харахад нэг л зүйл бодогддог юм. Намайг багад манай нутагт Эрэгзэдтүндэв гэж нэг тэнэмэл хүн байлаа. Хачин үнэн үгтэй. Тэр нэг удаа “Гэрийн хошлонгийн хоёр үзүүр хэзээ ч уулздаггүй юм” гэж хэлсэн нь санаанаас гардаггүй. Балдандаваа бид хоёрын хувь заяа, яг л хошлонгийн хоёр үзүүр шиг төгссөн дөө. Тэр намайг “эсэргүү” болгох гэж зүтгээд, би “эсэргүү биш” гэдгээ батлах гэж насаараа хөөцөлдөөд, нэгэн үзүүрт уулзаж чадаагүй юм.

(МУГЗ) Г.ЖАМЬЯН

“Tesla Motor”-ын ерөнхий захирал Илон Маск нь Калифорни мужид компанийнхаа шинэ бүтээгдэхүүн цахилгаан ачааны машиныг өнгөрсөн долоо хоногт танилцуулсан юм. “Tes­la Semi” хэмээн нэрлэсэн машиныг 2019 оноос эхлэн үйлдвэрлэхээр төлөвлөжээ. Шинэ үеийн машин нь нэг удаа цэнэглээд 805 километр замыг туулдаг. Аккумулятор болон хөдөлгүүр нь 1,6 сая км замыг туулах зориулалттай. Шинэ үеийн машин нь дизель шатахуунаар ажилладагтай харьцуулахад 20 хувь бага зардалтай байна гэсэн тооцоо гаргажээ. Галт тэрэгний тээвэрлэлтийн зардлаас хамаагүй хямд гээд олон давуу талтай. “Autopliot” хэмээн нэрлэдэг шинэ технологийг ашиглан бүтээсэн цахилгаан ачааны машин нь хагас автомат жолоодлоготой. Замд нь ямар нэгэн саад тулгарахад автоматаар зогсдог гэнэ.

Түүнээс гадна 300-400 километр замыг туулах нөөцтэй юм байна. Мэргэжилтнүүдийн үзэж байгаагаар нөөц нь маш чухал гэнэ. Ер нь бол ачааны машинууд нэг өдөрт 300-450 киломерт замыг туулдаг.

“Tesla” компани нь шинэ бүтээгдэхүүнээ танилцуулахаар Калифорниг сонгосон нь учиртай аж. Тус мужийн Лос-Анжелес болон Лонг-Бич боомтууд нь аажмаар дизелиэр ажилладаг машинуудаар ачаа тээвэрлэхээ болино хэмээн төлөвлөж байгаа. Өөрөөр хэлбэл, агаарт хортой хий ялгаруулдаггүй машин хэрэглэдэг болох зорилт тавьжээ. Цахилгаан ачааны машины бас нэгэн онцлог нь жолоочийн бүхээг. Жолоочийн суудал нь бүхээгний яг голд байрлах бөгөөд хоёр талдаа толины оронд 15 инчийн дэлгэцтэй. Машины шил нь нэлээд хүчтэй цохилт даах чадвартай. Аккумуляторыг жолоочийн суудлын дор буюу хамгийн аюулгүй газар байрлуулжээ. Машины бүхээгийг хагас дугуй хэлбэртэй хийсэн нь аэродинамикийн татах хүчийг багасгах зорилготой юм байна.

“Tesla” компани шинээр бүтээсэн цахилгаан ачааны машинаараа хамгийн түрүүнд Невада муж дахь үйлдвэрээсээ Калифорни дахь аккумлятор угсардаг үйлдвэрт зарим эд ангийг нийлүүлэхэд ашиглах гэнэ. Өөрөөр хэлбэл, шинэ үеийн машиныг үйлдвэрлэж худалдаанд гаргахаас өмнө амжиж тус компани нь цэнэглэдэг газруудыг байгуулах юм. “Tesla Semi” машиныг цэнэглэхэд ердөө 30 минут шаардлагатай.

“Tesla” компани нь шинэ үеийн машин бүтээх чиглэлээр нэлээд идэвхтэй ажиллаж байгаа компаниудын нэг. 2008 онд “Roadster” нэртэй анхны шинэ үеийн машиныг бүтээсэн. Удахгүй 96 км/цаг хүртэл хурдалдаг “Roadster II” машиныг хэрэглэгчдийн хүртээл болгосон. Түүнийг уралдааны машинтай харьцуулахын аргагүй хурд, үзүүлэлт зэрэг нь хамаагүй илүү.

Шинэ үеийн ачааны машин нь чухам ямар үнэтэй талаар “Тesla Motor” компанийн ерөнхий захирал тодорхой мэдээлэл өгөөгүй. Ямар ч байсан эхний ээлжинд 5000 ам.долларын барьцаа авах юм байна. Ер нь ойролцоогоор 250 мянган ам.доллараар үнэлэгдэх бөгөөд 50 мянган ам.долларын урьдчилгаа төлнө гэсэн болзол тавих юм. Эхний ээлжинд “Tesla” компани нь 1000 цахилгаан ачааны машин үйлдвэрлэхээр төлөвлөжээ.

“Tesla”-гаас өөр хэд хэдэн компаниуд цахилгаан ачааны машин үйлдвэрлэх чиглэлээр нэлээд эрчимтэй ажиллаж байгаа. Алдарт “Daimler” компани шинэ бүтээгдэхүүнээ удахгүй гаргах бөгөөд хэд хэдэн загвар гаргачихаад байгаагаа олон нийтэд үзүүлж байсан. Түүнээс гадна “Paccar” компани цахилгаан, гибрид, хий, устөрөгчөөр ажилладаг мотортой ачааны машин бүтээж байгаа. Мөн “Volvo AB” компани нь алсын зайнд явах чадвартай гибрид ачааны машин удахгүй үйлдвэрлэж эхлэх юм. “Cummins” компани ч тэднээс дутахгүй хэмээн шинэ үеийн машин бүтээх гэж байгаа. Гэвч эдгээр машинууд нь нэг удаа цэнэглээд ердөө 160-350 километр зам туулах чадвартай. Тиймээс одоогоор “Tesla Semi”-г үзүүлэлтээрээ гүйцэхгүй байна. Нэг удаагийн цэнэглэлтээр аль болох хол явах нь ачааны машины хувьд маш чухал.

“Tesla Semi”-гийн бас нэгэн давуу тал дөрвөн цахилгаан мотортой. Энэ нь 1032 морины хүчтэй тэнцэх юм. Ачаагүй бол таван секундэд хэдэн зуун километр замыг туулах чадвартай гэдгийг түүнийг бүтээгчид нь онцолжээ. Бүр тодруулбал суудлын “Audi” машин шиг хурдлах чадвартай юм.

Мэргэжилтнүүд “Tesla” компани яаж нэг удаагийн цэнэглэлтээр 805 километр зам туулах чадвартай цахилгааны машиныг бүтээсэн амжилтыг хамгийн ихээр сонирхож байгаа гэнэ. Зайг нь ердөө 30 минут цэнэглэхэд халахгүй зэрэг техник технологийн хувьд маш том амжилт гаргасан байна. Энэ машины бас нэгэн давуу талаас дурдъя. Шинэ үеийн цахилгаан ачааны машинаар тээвэрлэлт хийснээр эзэмшигч нь жилд 26 мянган ам.доллар хэмнэх юм.

“Tesla” компани удахгүй бас нэгэн шинэ бүтээгдэхүүнээ олны хүртээл болгох гэнэ. “Мөнхийн” хэмээн нэрлэсэн хөдөлгүүр хийхээр зорьж байна. Өөрөөр хэлбэл тос, шүүлтүүр зэрэг эд ангиудыг нь солихгүйгээр 1,6 сая километр замыг туулах чадвартай хөдөлгүүр.

Мэргэжилтнүүдийн үзэж байгаагаар шинэ үеийн цахилгаан ачааны машин нь зах зээлд нийлүүлж эхлэнгүүт шууд л борлуулалтаараа тэргүүлээд эхэлнэ хэмээн бодож болохгүй гэнэ. Одоогоор олон түмэнд сонирхуулахын тулд хоёр л ийм машиныг үйлдвэрлэсэн. 2020 оноос нааш олноор нь үйлдвэрлэхгүй. Түүнээс гадна цэнэглэдэг газруудыг аль болох олон цэгт байгуулах ёстой. 2020 он хүртэл “Tesla”-гийн өрсөлдөгч компаниуд нь давуу үзүүлэлттэй цахилгаан ачааны машин үйлдвэрлэж эхэлчихгүй бол “Tesla Semi” нэг хэсэгтээ л байлдан дагуулна.