Month: September 2017

Монгол хүүхдүүд дэлхийн оюуны спорт, шатар, даамын тэмцээн, математик, физик, химийн олимпиадад тогтмол амжилттай оролцож олон улсын хэмжээнд эх орныхоо нэрийг өндөрт өргөөд байгаа. Сүүлийн жилүүдэд энэ төрлөөр амжилт үзүүлж байгаа хүүхдүүдийн тоо улам нэмэгдэж байгаагийн нэг жишээ нь өнгөрсөн сарын 26, 27-нд Ой тогтоолтын Ази тивийн аварга шалгаруулах оюуны спортын тэмцээнээс манай баг 28 алт, 25 мөнгө, 20 хүрэл медаль буюу 90 медалийн 73 медалийг хүртэж үнэмлэхүй ялалтыг байгуулсан явдал юм. Монгол Улс оюуны спортын зарим төрлөөр дэлхийд чанараараа нэгдүгээрт бичигдэж байгаа бол манай өсвөрийн шатарчид ч олон улсын хэмжээнд дээгүүр эрэмбэлэгддэг.

Оюуны бядтай хүүхдүүд, сурагчид, оюуны өндөр боловсролтой иргэдийнхээ энэ их авьяас билиг, ур чадварыг эргүүлээд эх орондоо “шингээж” шинжлэх ухаан, техник технологийн хөгжилд ашиглах нь үнэлж баршгүй том хөрөнгө оруулалт болох учиртай. Гадны орнууд төрийн бодлогоор оюуны чадвар өндөртэй хүүхдүүдийг багаас нь анхаарч ирээдүйд амжилт гаргах салбарт нь чиглүүлж өгдөг.

Энэ талаар Шинжлэх ухааны академийн Техникийн салбарын Бага чуулганы эрдэмтэн нарийн бичгийн дарга, доктор Г.Пүрэвдоржтой ярилцсанаа хүргэж байна.

-Монголчууд олон улсад оюунаараа өрсөлдөж өөрсдийгөө дэлхийд өрсөлдөх хэмжээний оюуны чадавхитай үндэстэн гэдгээ харуулаад байгаа. Бид эргүүлээд тэдгээр амжилт гаргаад байгаа хүүхэд, залуусаа шинжлэх ухаан, техник технологийн салбартаа ашиглах нь маш чухал асуудал болоод байна?

-Оюуны спорт гэдэг бол ухаантай хүний л хийдэг ажил. Төрөлхийн ухаантай, ухаалаг хүн байж байж, тэр чиглэлээр тодорхой хэмжээний дадлага, сургуулилтыг багаасаа эзэмшсэний үр дүнд шатар, даам, математик гэх мэтчилэнгийн өндөр оюунтай буюу ухаантай хүний хийдэг ажлыг хийж чадаж байгаа нь монголчуудын төрөлхийн оюун ухаан сайтай байгаагийн нэгэн илрэл мөн. Эдгээр хүүхдүүд шатар, математикаар багаасаа тусгайлан хичээллээд тэгж дэлхийн хэмжээнд өрсөлдөхүйц хэмжээний амжилт гаргаж байна гэдэг нь монгол хүнд зөв юмыг зааж сургаад, тодорхой зорилготойгоор авьяасыг нь хөгжүүлбэл амжилтад хүрч чадах юм байна гэдэг нь ойлгогдож байгаа юм.

Ер нь улс орны хөгжлийн бодлогыг тодорхойлох, эдийн засгийн болоод техникийн нарийн тооцоонуудыг тэр хүмүүст эзэмшүүлчихвэл хийж чадна. Монголчууд ийм хүмүүсээ ашиглах ёстой, чиглэл чиглэлээр нь дахин мэргэшүүлээд.

Шатрын спортоор хичээллэдэг хүн тэр спортоороо л хичээллээд байвал Монгол Улс хөгжинө гэж байхгүй. Тэрэнтэй ижил математикаар ч Монгол Улс хөгжинө гэж байхгүй. Математик сайн хэрэглэж чаддаг хүнээр тусгайлан Монгол Улсын эдийн засаг ч юм уу, уул уурхайн үйлдвэрлэлийг яаж хөгжүүлбэл дэлхийн зах зээл дээр бүтээгдэхүүнээ өндөр үнээр зарж болох вэ эсвэл Улаанбаатар хотын замын түгжрэлийг яаж бууруулах вэ гэдэг аргыг математик, шинжлэх ухааны аргаар эзэмшүүлж, бодуулаад зөв зүйтэй хувилбарыг нь гаргуулаад тэрийг нь хэрэгжүүлвэл Монгол Улс энэ хүмүүсийнхээ оюуны потенциалыг ашиглаж байна гэсэн үг.

Харамсалтай нь өнөөг хүртэл шинжлэх ухаанд ийм хүмүүсийн оюун ухааныг тодорхой зорилготойгоор ашиглаж байгаа нь ховор байна. Шинжлэх ухаан гэдэг нь худлаа биш. Үнэний цензур бол шинжлэх ухаан. Яагаад вэ гэвэл эцсийн дүндээ шинжлэх ухаанаар л нотлогдсон бол тэр зүйл үнэн. Энэ нь анагаах ухаан дээр хүртэл харагдаж байгаа юм. Хорт хавдрын эсийг үгүй болгочихдог, тэрийг байхгүй болгочихдог эм гаргана гэдэг маш олон жилийн туршлагын үндсэн дээр хийлээ, тэр хүн эдгэлээ. Тийм л зүйл байхгүй юу. Иймээс энэ авьяастай залуучуудыг дайчлан, тусгай зориулалтаар бэлтгэвэл Монголд ихээхэн ач тусаа өгнө. Монголд төдийгүй дэлхий нийтэд ач тусаа өгөх зүйлийг энэ хүмүүс бүтээж чадах байх.

-Монголын шинжлэх ухааны түүхэнд ийм гоц авьяастай, оюуны өндөр чадвартай хүүхдүүдийг онцгойлон анхааралдаа авч байсан тохиолдол хэр байдаг юм бол?

-Байлгүй яахав. Ерөнхий боловсролын тодорхой сургуулиуд бусдаасаа арай илүү, ухаалаг хүүхдүүдийг авч сургаад тэмцээн уралдаанд оруулаад амжилтад хүрч байна. Энэ бол ерөнхий боловсролын сургуулийн ажил, хүүхдийн бага насны боловсрол. Дараагийн боловсролд энэ хүүхдүүд дээр илүү анхаараад улс ардын аж ахуйн ямар юманд хэрэгтэй байна вэ, магадгүй Microsoft-той өрсөлдөхүйц хэмжээний программ хангамжийг бий болгоно гэвэл АНУ-д юм уу арван хүүхдийг яг энэ чиглэлээр сургачихад ядаж л Монголоо программ хангамжаар хангаад байж болно. Гэх маягаар энэ хүмүүсийг сургавал болно оо. Гагцхүү тэр нь зөвхөн төрийн нарийн бодлогоор зохицуулагдахгүй, зах зээл гэдэг нэрийн дор дур дураараа л хүмүүс яваад байна л даа. Үнэхээрийн авьяастай хүүхдүүдийг сургах ёстой.

Хуучин бол олон улсын математик, физик, хэлний олимпиадад түрүүлсэн, гарамгай амжилт гаргасан хүүхдүүдийг тусгай сургуульд нь явуулдаг байсан. Эргээд хүүхдүүд өндөр боловсрол эзэмшин ирж тун удалгүй эрдмийн зэрэг хамгаалаад шинжлэх ухааны байгууллагуудад ажилладаг байлаа. Ер нь бол онц сурдаг байсан хүүхдүүдийг л гадаад, дотоодын тусгай сургуульд явуулдаг байсан юм. Тэр дотроо шатар, математик зэргээр амжилт гаргасан оюун ухааны өндөр чадвартай хүүхдийг бас сургадаг байсан шүү дээ. Тэр зарчмаар эдгээр хүүхдүүдийг тодорхой зорилготойгоор сургаад явуулбал үр шим нь дороо ургаад гараад ирнэ.

-Ирээдүйд Монголын шинжлэх ухааныг авч явах хойч үеийг бэлтгэх тал дээр төрийн зүгээс хэрхэн анхаарч байна вэ?

-Социалист системээс зах зээлийн систем рүү шилжих явцад Монгол Улсын бүхий л салбарт арван жилийн тасралт гарсан. Шинжлэх ухаан, урлаг, спорт, эдийн засаг, үйлдвэрлэлийн салбарт ч тасралт гарсан. Хуучин бүхнийг нурааж хаясан тэр тасралт одоог болтол арилаагүй л байна. Өмнөх системийн үед тэдгээр гоц хүүхдүүдэд анхаарч байсан анхаарлыг одоо үед төдийлөн тавьж, тусгай мэргэжил эзэмшүүлж чадахгүй байна.

-Ажиглаад байхад спорт, урлагийн чиглэлд л түлхүү анхаараад байдаг болчихсон?

-Харин спортын чиглэлээр их анхаарч байна. Багаасаа хичээллэж урлаг, спортын амжилт гаргаж байгаа хүүхдийг тусгайлан шигшээ багт авч ажиллуулаад цалин өгч, ивээн тэтгэгч олон байгууллага гаргаад сая нэг спортын одод болон гарч ирж байна. Спорт бол хүний нүдэн дээр өрсөлдөгчтэйгээ тодорхой хугацаанд хүч чадлаа үзээд ялбал ялаад ялагдвал ялагдаад өнгөрдөг. Оюун ухаан гэдэг бол тийм биш. Тоо бодоод сууж байгаа хүн чимээгүй л тоогоо бодоод суудаг. Тэр хүн сонирхолтой биш. Шатар тоглож байгаа хүүхэд нүүдэл хийгээд л байна. Олон хоног тоглоно. Хэдхэн хормын асуудал биш. Тэгэхээр энэ бүхнийг ялгаж салгаж ойлгох хэрэгтэй. Монголчууд “Хүлэг төрвөл хурдан болоорой, хүүхэд төрвөл эрдэмтэй болоорой” гэдэг. Эрдэм ном бол монголчуудын хамгийн дээд эрдэнэ. Эрдэм бол олон янз. Спортын эрдэм байна, урлагийн эрдэм байна, оюуны ухааны эрдэм байна. Оюун ухааны эрдэм бол эцсийн дүндээ улс орны хөгжлийн бодлого, улс орныг залдаг зүйл. Нөгөөдүүл нь бол чимэглэл. Спортын эрдэм нь чимэглэл, урлагийн эрдэм нь мөн адил чимэглэл. Тэд ч ялгаагүй улс орны сайн сайхныг харуулна. Гэхдээ оюун ухаан өндөртэй хүнээр улс орныг удирдуулж, улс орны хөгжлийн бодлогыг боловсруулж, улс оронд хэрэгтэй зүйлүүдийг хийлгэж чадвал сая тэнд амжилтад хүрнэ.

Мэдээ уншаад сууж байхад Хойд Солонгос устөрөгчийн бөмбөг туршлаа, цөмийн бөмбөг туршлаа, тив алгасагч пуужин харваж байна гэсэн мэдээлэл их байна. Хойд Солонгосын оюун ухаан өндөртэй хүмүүсийг нэгдүүлээд тусгайлан ажиллуулаад тэр амжилтад хүрч байгаа байхгүй юу.

-Амжилт гаргаад байгаа оюуны хөгжил өндөртэй хүүхдүүдийн бага нь таван настай бол дээд тал нь эхнээсээ их, дээд сургуульд элсчихлээ. Тэдний оюуны чадварыг ашиглая гээд анхаарал хандуулбал хэдэн жилийн дараачаас үр дүн нь гарч эхлэх вэ?

-Хүн бол 18 нас хүртлээ энгийн сургалтын түвшин буюу ерөнхий боловсролын сургууль төгсөнө. Үүний дараа дахин таван жил сураад 23 орчим насандаа дээд боловсрол эзэмшиж дуусаад 3-5 жилийн хугацаанд үйлдвэрлэл дээр дадлагажаад дараагийн таван жилд нь эрдмийн зэрэг хамгаалахад тэр хүн Монгол Улсад бэлтгэгдсэн дээд зэргийн өндөр боловсрол, өндөр чадвартай, ажиллах чадвар сайтай тийм хүн болж төлөвшдөг.

-30-33 нас байх нь шүү дээ?

-Хүний оргил нас бол 25-30. Та бүхэн хар л даа. Улсын Дархан аварга болж байгаа бөхчүүдийн амжилтыг үз. 24, 25 насандаа түрүүлээд 32, 33 нас хүртлээ л сайн барилддаг. Улсад түрүүлэх хэмжээнд барилддаг гэсэн үг. Тэрнээс хойш тэр бөх Дархан аварга цолтой ч барилддагаараа барилдана. Дандаа түрүүлж чадахгүй шүү дээ. Гэхдээ Х.Баянмөнх, Ж.Мөнхбат, Б.Бат-Эрдэнэ нарын онцгой авьяастай хүмүүс л дөч хүртлээ барилдаж байна. Улсад ганц удаа түрүүлж байгаа арслан бол 30-33 насандаа нэг түрүүлээд л тэгээд дуусдаг.

Тэгэхээр оюун ухаан үүн шиг буурдаггүй. 30 насанд нь тэр хүнийг боловсруулж авлаа шүү дээ.

-Тэглээ?

-Тэгээд тэрнээс хойш тухайн хүн насан эцэстлээ ажиллах чадвартай болчихсон байдаг. Оюун ухааны онцлог нь тэдэндээ байдаг юм. Жишээ нь, сэтгүүлч мэргэжилтэй хүн мэргэжлээ 30 насандаа л төгс эзэмшиж чадаагүй бол цаашид сайн сэтгүүлч болно гэж байхгүй. 30 насандаа сэтгүүлчийн мэргэжлээ сайн эзэмшээд авчихвал тэрнээс хойш 60, 70 хүрсэн ч сайн сэтгүүлч хэвээрээ л явна. Оюун ухаан гэдгийн онцлог нь энэ. Оюун ухаан хөгширдөггүй гэдэг дээ. Ийм учраас оюун ухаанаар ажилладаг залуучуудыг багаас нь бушуухан тэр хүрэх түвшинд нь хүргээд нэгэнт тэр түвшинд нь хүрчихсэн оюун ухаан сайтай хүнийг төр нь бүхий л салбарт ашиглана, аяндаа.

-Нобелийн шагналтнууд ихэвчлэн 40, 50-иас дээш насныхан байдаг гэдэг. Тэгэхээр эдгээр хүүхдүүдийн дундаас тийм шагналтан төрнө гэвэл дахиад 20 жил хэрэгтэй юм байна?

-Хоёр янз байдаг юм. Онолын нээлт хийдэг буюу их нарийн математикаар ажилладаг хүмүүс нэлээд залуудаа нээлт хийдэг. Туршдаг хүмүүс байна. Дээр би ярьсан даа, хавдрын эсрэг эм гаргах гээд байгаа хүн бол хэдэн мянган ургамлыг туршиж, давтаж байж сая нэг 60, 70 насандаа хавдрын эс гэдэг чинь ийм юм байдаг байх нь. Энийг ингэж эмчлэх нь гэдгийг мэдэж авна гэсэн үг. 30, 40 жилийн туршилтын үр дүнд тэгж нээлт хийдэг. Ийм л юм байдаг.

Тэгэхээр оюун ухаан гэдэг бол хэзээ ч хөгшрөхгүй. Тийм учраас онцгой авьяастай хүмүүсийг маш багаас нь төрөөс тодорхой бодлогоор ч юм уу эсвэл томоохон компаниуд аваад ирээдүйд компанийнхаа шинэ технологи боловсруулах, том том эмнэлгүүд шинэ өвчнийг анагаах том эрдэмтэн бий болгож аваад дэлхийд нэртэй эмнэлэг болж болно шүү дээ. Ингэж л ажиллавал монгол хүний оюун ухааныг ашиглаж байна гэж хэлж болно. Хөрөнгө мөнгөтэй, хувийн компаниуд мөн төр тодорхой зорилгоор эдгээр хүмүүсийг ашиглах хэрэгтэй. Ашиглах гэхээр муухай сонсогдож байж магад. Гэхдээ тэр авьяасыг ашиглах хэрэгтэй. Төр ашиглана гэдэг гурван сая иргэн ашиглана гэсэн үг. Цаашилбал дэлхийн зургаа, долоон тэрбум хүн ашиглана. Оюун ухаан гэдэг бол нийтийн сайн сайхны төлөөх л ажил.

Хичээлийн шинэ жил эхэлж буйтай холбогдуулан сургуулийн орчинд зарагддаг хоол хүнсний чанар, аюулгүй байдал, хадгалалт, хэрэглээний талаар Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн хоол судлалын албаны эрдэм шинжилгээний ажилтан Б.Түвшинбаяртай ярилцлаа.

-Танай байгууллагаас ерөнхий боловсролын сургууль түүний орчинд хадгалагдаж буй хоол хүнсний чанар аюулгүй байдлын талаар судалгаа хийсэн байдаг. Эндээс та бүхэн ямар дүгнэлтэд хүрсэн бэ?

-Бид энэ судалгааг 2015 онд нийслэлийн 15 сургуулийн орчинд явуулсан. Сурагчид юу идэж байна, өдөрт хичнээн төгрөг зарцуулж байна, сонголтод юу нөлөөлж байна, хоолны хордлогоор өвчилж байсан эсэх гэх мэт хэд хэдэн асуумжтай. Сургуулийн орчинд худалдаалагдаж буй сурагчдын өргөн хэрэглэдэг 67 нэр төрлийн бүтээгдэхүүнээс дээж авч шинжилсэн. Судалгаанд оролцсон хүүхдүүдийн 98.4 хувь нь ерөнхийдөө байнга сургуулийн орчноос хүнс авч хэрэглэдэг. Бага ангийн хүүхдүүд сургууль дотор худалдахыг хориглосон чихэр, чавга, чипс, бохь зэргийг сургуулийн ойр орчимд байгаа хүнсний мухлаг, дэлгүүрээс худалдан авдаг бол дунд болон ахлах ангийн сурагчид сургууль дотроос пирошки, ороомог, мантуун бууз, бэлэн гоймон зэргийг авч иддэг. Ерөнхийдөө ундаа, пирошкиг сурагчид хамгийн их худалдаж авдаг юм билээ. Хүүхдүүд өдөрт дунджаар 1000 төгрөгийг идэх юманд зарцуулдаг. Тэр мөнгөнд нь таарч байгаа нь дээр дурдсан зүйлс. Хоол аваад идье гэхээр 3000-4000 төгрөгийн үнэтэй. Хүүхдэд зориулсан бага порцтой, хямд төсөр хоолыг сургуулийн хоолны газар хийдэг болох хэрэгтэй байна. Тэгээд л хамгийн их илчлэг, калоритай пирошкиг өл дарах зорилгоор долоо хоногт 3-4 удаа худалдан авдаг.

-Эдгээр бүтээгдэхүүн, тухайлбал пирошкиг тогтмол хэрэглэх нь сурагчдад ямар хортой вэ?

-Судалгаагаар хоолны хордлогод орж байсан уу гэхэд 17.8 хувь нь тийм гэж хариулсан. Тэдний тал хувь нь пирошкиноос хордсон гэж байна. Нийт сурагчдын 42 хувь нь пирошки авч хэрэглэдэг. Мөн шууд гараараа барьж иддэг бургер, кимбаб, мантуун бууз, ороомог байна. Пирошкиг маш их тосонд шарж болгодог болохоор тослогийн хэмжээ маш их гэсэн үг. Өнөөдөр дэлхий нийтээр транс тосноос татгалзаж байна шүү дээ. Тийм болохоор пирошкиноос сурагчид аль болох татгалзах хэрэгтэй.

-Сахарын агууламж ихтэй ундаа, шүүс, нарийн боов, печень чихрийг сургуулийн орчинд худалдаалахыг хориглосон эрүүл мэндийн сайдын тушаал 2013 онд гарсан байдаг. Гэвч өнөөдрийг хүртэл сурагчид хамгийн их худалдан авсаар байна. Эдгээр нь хүүхдэд ямар сөрөг нөлөө үзүүлэх вэ?

-Сургуулийн орчинд 100 грамм бүтээгдэхүүнд агуулагдаж байгаа сахарын хэмжээ 10 граммаас их байвал сахар ихтэй бүтээгдэхүүн гэж үздэг. Олон улсын энэ стандартаар бол өнөөдөр сургуулийн орчинд зөвшөөрөгдсөн бүтээгдэхүүн алга байна. Чихэр ихтэй бүтээгдэхүүн их хэрэглэснээр хүүхдийн анхаарал сулрана. Мөн таргалалтад нөлөөлж буй гол хүчин зүйл болж байна. Өнөөдөр нийт сурагчдын арав гаруй хувь нь илүүдэл жинтэй болчихоод байгаа нь үүнтэй холбоотой. Мөн нийт сурагчдын 60 хувь нь сахар ихтэй төрөл бүрийн жүүс, газтай ундаа хэрэглэдэг. Жүүснүүд коланаас илүү сахарын агууламжтай байдаг. Тухайлбал, Анар жүүс хамгийн их сахарын агууламжтай юм билээ. B15, Fuzetea-д сахар арай бага ч хүнд металл агуулагддаг юм билээ. Эцэг эхчүүд хүүхдэдээ 10 хувиас бага сахарын агууламжтай ундаа, 50 хувиас дээш жимсний шүүсний агууламжтай өтгөрүүлсэн шүүс эсвэл ус сонгох хэрэгтэй. Зайрмагны хувьд түгээмэл худалдаалагдаж буй Батос зайрмагт 100 граммд 22.7 грамм, I-berry 14 грамм сахарын агууламжтай болох нь тогтоогдсон.

-Хүнсний бүтээгдэхүүнд хүнд металл агуулагдах зөвшөөрөгдсөн хэмжээ гэж байдаг байх. Түүнээс хэтэрсэн хэмжээгээр агуулагдсан хүнсний бүтээгдэхүүн байсан уу?

-Нийт дээжийн 3.2 хувь нь кадьмийн агууламж өндөртэй байсан бол 10 хувьд нь хар тугалганы агууламж зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс их илэрсэн.

Тодруулбал, ундаа жүүсэнд кадьми, зөв аарцны ундаа, fuze tea, джек, счастливый день, хрустик, контик, мон-амур бүгдэд нь хар тугалга зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс их илэрсэн. Мөн будаатай хуурга, хуушуур, ороомог, соустай будаа, цуйванд хар тугалгын хэмжээ нэмэгдсэн байх жишээтэй. Хоолнуудаас цуйванд хүнд метал, мөөгөнцөр илүү илэрсэн нь цуйвангийн гурилыг урьдчилж бэлтгээд хүнсний бус уутанд хадгалдагтай холбоотой болох нь тогтоогдсон. Зориулалтын бус гялгар уутанд нэг өдөр хадгалахад л хүнд металлын бохирдолд өртөх боломжтой. Тийм болохоор цуйвангийн гурилыг урьдчилж битгий бэлдээч гэж хэлмээр байна. Мөн нян судлалын шинжилгээгээр e coli нийт дээжийн хоёр хувьд, хоолны хордлого үүсгэгч нян арван бүтээгдэхүүний нэгд, хөгц мөөгөнцөр 3.6 хувьд нь илэрсэн. Төрөл бүрийн өвчин үүсгэгч нян арчих төдийд арилдаггүй учраас сургуулийн орчинд ажиллаж буй хүнсний дэлгүүрүүд жимс жимсгэнийг угааж зарах хэрэгтэй.

-Бэлэн гоймонг худалдахыг хориглодог гол шалтгаан нь юу юм бол?

-Шинжилгээнд орсон нийт дээжийн 92.5 хувь нь давс ихтэй бүтээгдэхүүн байсан. Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагын зөвлөснөөр насанд хүрсэн хүн өдөрт таван грамм давс хэрэглэх ёстой. Гэтэл бэлэн гоймонд байдаг давсны агууламж маш өндөр бөгөөд ямар ч шимт бодисгүй байдаг. Чанадаг гоймонд 2000 мг давс агуулагддаг юм билээ. Энэ нь хүүхдийн ходоодны хүчлийг нэмэгдүүлж, цочролд оруулж улмаар цоороход хүргэнэ. Мөн өндөг уургийн агууламж өндөртэй, хүүхдэд маш сайн бүтээгдэхүүн боловч сургуулийн цайны газрууд хүнсний аюулгүй байдлыг хадгалж чаддаггүйн улмаас эргээд хор болох аюултай байна. Нүдэлж шарсан өндгийг овоолоод тавьсан байгаа харагдсан шүү.

-Гадаадын киноноос харахад хүүхдийнхээ өдрийн хоолыг эцэг эх нь бэлтгэж явуулж байгаа харагддаг. Дэлхийн улс орнууд сургуулийн орчин дахь хүнсний аюулгүй байдлыг яаж шийдсэн байдаг юм бол?

-Судалгаанд хамрагдсан хүнсний дэлгүүр, цайны газрууд хүнсний бүтээгдэхүүний аюулгүй байдлын дагалдах шинжилгээний бичиггүй, кекс, торт, наполеон зэрэг зориулалтын хөргүүртэй орчинд хадгалах ёстой бүтээгдэхүүний 89 хувийг, пицца, хотдог, бургерийн 15 хувийг ил задгай хадгалж байсан. Мөн 61.8 хувь нь ямар нэгэн шинжилгээ, дагалдах лабораторийн бичиггүй байгаа юм. Үүнээс гадна манай улсад хүнсний нэмэлтийг огт хориглодоггүй, ямар ч хяналтгүй байна. Зарим улсууд эдгээрийг хориглодог. Жишээ нь Норвеги, Швейцарь, Англид “E-102”-г хүүхдийн хоолонд хэрэглэхийг хорьсон байдаг. “E-102” нь шоколадтай үрэл, “Bebetto” резинэн чихэрт агуулагддаг. Энэ нь астма үүсгэдэг, хүүхдийг хэт хөдөлгөөнтэй болгох сөрөг талтай юм. Тайваньд сургууль, дэлгүүр, эцэг эхчүүд гурвалсан гэрээ байгуулж хүнсний бүтээгдэхүүнээ сонгодог бол Солонгост сургуулиас 200 метрт ногоон бүс бий болгож эдгээр бүтээгдэхүүнийг зардаггүй байх жишээтэй. Харин АНУ савласан бүтээгдэхүүний илчлэг 2000 калориос ихгүй, нийт тослогийн хэмжээ 35-аас ихгүй, ханасан тос нийт илчлэгийн 10 хувиас ихгүй байх, сахарын хэмжээ төд байна гэхчлэн тодорхой заасан байдаг. Ийм зохицуулалт манайд дутагдаж байна.

-Та бүхэн судалгааны үр дүнгээ танилцуулаад хоёр жил болжээ. Үүнийг амьдралд хэрэгжүүлж, бодитой үр дүн гаргахад ямар асуудал тулгамдаж байна?

– Эрүүл мэндийн яамнаас хориглосон бүтээгдэхүүний жагсаалтыг шинэчлэх шаардлагатай байна. Сүүлийн таван жилийн байдлаар хоолны хордлогын 37 дэгдэлт гарсны 31 нь Улаанбаатар хотод , 32 хувь нь хүүхдийн байгууллага буюу цэцэрлэг, сургууль, дотуур байранд гарсан байна. Тийм болохоор үүнд хяналт тавих хэрэгтэй. Үдийн цай хөтөлбөр дээр эцэг эх, багш, гал тогоо хамтарч ажилламаар байна.

-Та эцэг эх, багш сурагчдад ямар зөвлөгөө өгөх вэ?

-Сахарын агууламж багатай жимсний шүүс, тослог багатай, бүхэл үрийн печень жигнэмэг, нарийн боов, мантуун бууз, шарах шүүгээнд жигнэсэн хоол, бага тосонд шарсан хуушуур, майонезгүй кимбаб, бургер, хачиртай талх, шинэ ногооны салат, зууш, чанасан өндөг, цагаан идээ, давсгүй самар хэрэглэж дадаарай гэж зөвлөмөөр байна.

СУРГУУЛИЙН ОРЧИНД ХОРИГЛОХ ХООЛ ХҮНСНИЙ ТҮҮХИЙ ЭД, БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ЖАГСААЛТ:

1. Чихэр, мөхөөлдөс, шоколад зэрэг энгийн нүүрс ус ихтэй хүнсний бүтээгдэхүүн

2. Нийлэг буюу химийн аргаар гарган авсан кремтэй бүтээгдэхүүн

3. Бүх төрлийн цуужуулсан, утсан, лаазалсан, бүтээгдэхүүн (давсалсан самар, цуу, загас, хиам, махан бүтээгдэхүүн, зайдас)

4. Өндөг, хуурай өндөг, майонез

5. Байгалийн бус өтгөрүүлсэн сироп ашиглаж үйлдвэрлэсэн бүх төрлийн шүүс

6. Бүх төрлийн хийжүүлсэн ундаа

7. Кофе

8. Их тосонд шарсан бүтээгдэхүүн, хоол хүнс (шарсан төмс, шаржигнуур тахиа)

9. Түргэн хоол (пицца, гамбургер, хотдог)

10. Төрөл бүрийн нийлэг химийн аргаар гаргаж авсан хоол амтлагч (вигор, дошида)

11. Шөлний тос, өөхөн тос түүгээр хийсэн бүтээгдэхүүн (гэрийн хайрсан боорцог, мушгиа боов)

12. Хайлуулсан элсэн чихэрт дүрж амталсан гурилан бүтээгдэхүүн

13. Дулааны боловсруулалтад орсноос хойш тасалгааны хэмд 3 цаг буюу түүнээс дээш хугацаанд хадгалсан болон хоносон хоол, хүнсний бүтээгдэхүүн

14. Холбогдох хяналтын байгууллагаас эрсдэлийн үнэлгээ хийлгээгүй хувиргасан амьд организмаас гаралтай хүнсний түүхий эд, бүтээгдэхүүн, биологи (бактер буюу нян, хөгц мөөгөнцөр г.м) болон химийн бохирдол (ариутгагч бодис, шавьж устгалын бодис г.м)-оор бохирдсон хүнсний бүтээгдэхүүн, түүхий эдээр бэлтгэсэн хоол хүнс

15. Технологийн горим мөрдөөгүй хийсэн (дулааны боловсруулалтад дутуу оруулсан, боловсруулалтын хугацаа алдагдсан г.м) хоол хүнс

16. Төрөл бүрийн гүн болон хагас хөлдөөсөн бүтээгдэхүүн

17. Дагалдах бичиг баримтгүй (шинжилгээний бичиг, гарал үүслийн бичиг) хүнсний бүтээгдэхүүн, түүхий эдээр бэлтгэсэн хоол хүнс

18. Хувь хүнээс (гар дээрээс) шууд худалдан авсан хүнсний бүтээгдэхүүн, түүхий эдээр хийсэн хоол хүнс

19. Хоол, хүнсний бүтээгдэхүүн бүхэлдээ буюу зарим хэсэг нь бохирдсон, ялзарч муудсан, эсвэл хүнсний хэрэгцээнд тохирохгүй болсон

20. Өвчтэй болон үхсэн мал, амьтны мах, дотор эрхтэн

21. Мах махан бүтээгдэхүүнд хөнөөл учруулах, хордуулах, ялзруулагч бодис агуулсан материалаар хийсэн сав, боодол ашигласан