Month: September 2017

Монголын телевизийн урлагийн нэгэн цагийн түүхийг бичилцсэн найруулагч Самбуугийн Болдтой ярилцлаа. Эл эрхэм Халхын голын домогт баатрууд, тэдний цэрэг эгэл дайчид болоод “Бөмбөгөр ногоон”-ы гэгдэх Монголын урлагийн алтан үеийнхнийг дэлгэцэнд мөнхөлсөн. Нийслэлийн түүхийг баринтаглаж үлдээсэн, Хэнтийн Дарханд Чойномын гэрэлт хөшөөг босгосон гээд олон зүйлээр түүний үнэ цэн хэмжигдэнэ. Бидний яриа ч энэ тухай өрнөлөө.

-Таныг чинь хуучнаар Багшийн дээд сургуулийн кино драмын ангийн эхний төгсөгчдийн нэгэн гэдэг юм. Хэдэн оны төгсөгч билээ. Та хэдийн багш нар гэхээр Монголын театр урлагийн алтан үеийнхэн байж таарна?

-Тэртээх тавин жилийн өмнө буюу жаран долоон онд кино драмын ангид элсэн орж найруулагчийн мэргэжилд суралцсан. Найруулгын багш алдарт Малый театрын найруулагч, Оросын ардын жүжигчин В.М.Бейлис гэж хүн байлаа. Харин тэнхмийн эрхлэгч маань “хар” Раднаа гэж ЗХУ-ын Театрын урлагийн дээд сургууль төгссөн лут хүн байсан. Миний бие оюутны ширээнд тохой залгаж суусан нөхдийнхөө тухай “Раднаагийн ангийнхан” гэж ном хүртэл бичсэн. Ангийн багш Рэндоо генералын охин МУГБ Уртнасан байлаа. Ангийн хүүхдүүд гэвэл гавьяат жүжигчин Банзрагчийн Тунгалаг, Ховдын театрын найруулагч, ардын жүжигчин Дагвын Гомбосүрэн байна. Яагаав Мөнхбаярын аав. За тэгээд сүүлд гавьяат болдог Шатарын Цэцгээ байна. “Тунгалаг Тамир”-ын Дулмаа буюу гавьяат Шаравын Дэлгэржаргал байна. Мөн соёлын гавьяат нэвтрүүлэгч Жамъянгийн Батбаяр байна. Үнэхээр тайз дэлгэцийн шилдэг авьяастнууд төгссөн. Монголын театр урлагийн өрлөг ижий Оюун багшаар хичээл заалгаж байлаа. Мөн театр судлаач Хо.Нацагдорж, С.Дашдондог нарын аваргууд, мөн ардын зураач Л.Намхайцэрэн багш хичээл орно. Гоо зүйг Содовын Баясгалан багш зааж байсан. Би ажлын гараагаа Дарханы Шарын голын соёлын ордноос эхэлж байсан түүхтэй. Дээд мэргэжлийн найруулагч анх удаа хөдөө орон нутагт очлоо гэгдэж байсан. Тэнд дөрвөн жил ажиллахдаа В.Титов, К.Миленко нарын “Үхлийг сөрсөн нь” гэдэг алдарт жүжгийг тавьсан. Оросын Ворошилов хотын драмын театрт тавигдаж байсан бүтээл. Хоёр гаргүй болсон уурхайчны тухай, бодит амьдралаас сэдэвлэсэн жүжиг юм.

Мөн Э.Оюун багш, Б.Бааст гуай нарын зохиол “Хадатын фермийн таван хүүхэн” гэх инээдмийн жүжгийг тавьж байлаа. Мөн Трифоновын “Гүүр шөнө салсан нь” гээд дөрөв, таван жүжиг тавьсан.

-Дараа нь та чинь Цэргийн дуу бүжгийн эрдмийн чуулгын найруулагч болсон байдаг. Тухайн үеийн ардын армийн дуу бүжгийн ансамбль юм. Тэр тухайгаа ярихгүй юу?

-Армийн ансамбль гэдэг чинь 140-өөд хүнтэй мэргэжлийн концертын байгууллага. “Хаврын шөнийн бодол”-оос аваад олон дууны эзэн төрийн шагналт, урлагийн гавьяат зүтгэлтэн хөгжмийн зохиолч Дэндэвийн Бадарч, ардын жүжигчин Дашийн Мяасүрэн, урлагийн гавьяат зүтгэлтэн “Манай цэргийн жавхаа” алдарт Гун-Аажав багш. Ийм л аваргуудын гар дээр хорин есөн настай залуу очиж байгаа юм. Зүгээр нэг концерт найруулаад суусангүй. Жүжиг ч тавилаа. Жамсрангийн Лодой зохиолчийн “Бүрхэг шөнө”,“Минжийн хангай”-н зохиогч Дашдоржийн Наваансүрэн гуайн “Бид дөрөв” зэрэг бүтээлүүдийг цэргийн чуулгын тухайн үеийн жүжигчдийг тоглуулж тайзнаа тавьсан. Ингээд сүрхий амьтан байж байтал Намын төв хорооны тогтоол гарсан гээд Монгол телевизэд шууд хуваарилдаг юм. “Эх орны төлөө” нэвтрүүлэг хийх үүрэг өглөө. Цэргийн хүн тушаал биелүүлэх үүрэгтэй. Залуучууд спортын редакцид томилогдон очсон. Хариуцлагатай редактор Ю.Эрдэнэтуяа гэж бүсгүй. Хичээнгүй сайд Балингийн Цэрэндоржийн ач охин. Ломоносовын их сургууль төгсч ирсэн өндөр боловсролтой хүн. Бадрах найруулагч, Дорж сэтгүүлч, шог зураач Цогтбаярын Жандал, яруу найрагч Гүрбазар, спортын нэвтрүүлэг ганцаараа хийдэг Хүрэлбаатар, сэтгүүлч Ц.Пунсаа, найруулагч А.Янжмаа нарын нэрийн хуудас болсон хүмүүс угтсан. Наяад он бол Монгол телевиз өнгөт технологид шилжиж байсан. Редактор Чүлтэмийн Болд, Явуухулан найрагчийн уран бүтээлийг голлож судалсан өнөөгийн нэртэй судлаач, зохиолч Ядамбатын Баатар бид хэд хамт радио, телевизийн босгыг гурвуулаа дэслэгч цолтой алхаж байсан түүхтэй. Тухайн цагт цэрэг улс төрийн байдал ээдрээтэй байсан үе. Цэргийн анги руу энгийн сурвалжлагчийг нэвтрүүлэхгүй байсан нь цэргийн нууцтай холбоотой байсан. Очоод удаагүй байхдаа монгол хүн сансарт ниссэн нэвтрүүлэг бэлдэх үүрэг өглөө. Гүррагчааг нисч байх үед гавьяат нисгэгч Лхагважав гуайн эскадрильд очлоо. Тэнд нисэхийн дунд сургууль төгссөн нөхөд цугларсан. Нэвтрүүлгийн анхны зургаа авч эхэлсэн. Нэвтрүүлгийн зургаа авсаар Гүрээ баатрыг сансраас эх дэлхийдээ газардахын өмнөх өдөр буюу гуравдугаар сарын 28-нд “Эх орны хүү” нэртэй нэвтрүүлгээ эфирт гаргаж байсан түүхтэй.

1984 онд Халхын голын 45 жилийн ой тохиосон. Уг ойд зориулсан ахмад дайчдын цуврал нэвтрүүлгийг бэлдсэн. Эхнийхийг нь Чогдон баатрын эгэл дайчид болох Сүмбэрийн отрядын хилчдээр хийсэн юм. Сэлэнгээс Шагдар, Хөвсгөлийн Түнэлээс Гомбо, Өмнөговиос Намжилдорж гээд ахмад дайчид 45 жилийн дараа нулимстай инээдтэй эфирт уулзалдаж байв. Үнэхээр амьд халуун уулзалт гэдэг чинь тэр болсон. Мөн 45 жилийн ойгоор домогт Дандар, Нянтайсүрэн баатруудтай хамт явлаа. Халхын голын эрэг Гөлөгт манханд очоод Мазимын Экэй баатар гэдсэндээ шархдаад цус садарчихсан урагшаа давшиж байсныг Дандар баатар ярьж нулимсаа арчиж байсан. Монголын домогт баатар эрийг уйлж байхыг нь би тэгж харсан. Дандар гуайг хүмүүс хатуу хүн л гэдэг. Дайчин нөхрийнхөө төлөө уйлж байсан юм шүү. Д.Нянтайсүрэн баатрыг Баянцагааны нуруунд байдаг маршал Г.К.Жуковын командын байранд ярилцлага авч байлаа. Эндээс Халхын гол алган дээр юм шиг харагддаг.

Бидний сурвалжилсан нэвтрүүлгүүдэд эх орныхоо төлөө амь хайрлалгүй зүтгэж явсан баатруудыг Монголын телевизийн түүхэнд мөнхлөн үлдээжээ. “Энэ бол том бахархал юм” гэж хүмүүс магтдаг. Миний хувьд бол ажлаа л хийж явсан хэрэг. Би гэдэг хүн телевизийн салбарт 25 жил ажиллахдаа өөрийнхөө тухай нэг чиг нэвтрүүлэг, бусдаар магтуулсан зүйл хийлгэж байсангүй. Бидний үед өөрийгөө сурталчлах гэдэг ойлголт байгаагүй

-“UBS” телевизэд хорин жил ажилласан гэдэг билүү. “Болдын олон нэвтрүүлэг энэ телевизийг босголцсон юм” гэж учир мэдэх хүмүүс хэлэх нь бий. Тэр тухай асуух гэсэн юм?

-1992 онд Улаанбаатар телевизийг байгуулагдахад анхны найруулагчаар нь ажилласан. Лхамсүрэнгийн Энэбиш гуай “Улаанбаатар хот өөрийн телевизтэй байх ёстой” гээд теле кино үйлдвэрийн суурин дээр уг телевиз боссон. Уран сайхны удирдагч нь Л.Балхжав, ерөнхий редактор нь СГЗ До.Чулуунбаатар байлаа. Энэ гал тогоонд байхдаа нийслэлийн түүх соёлын нэвтрүүлэг голчилж хийсэн. “Гал голомт” нэртэй дөчөөд цуврал бий. Хүн чулууны хонхор буюу хатан Туулын хөвөөнд чулуун зэвсгийн үеэс эхлээд өнөөгийн Улаанбаатар хүртэлх бүх түүхийг бичиглэсэн. ШУА-ийн Түүхийн хүрээлэнгийн эрдэмтэн Сандуйн Идшинноров, Д.Сүхбаатар судлаач шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн Отгоны Пүрэв доктор нар баруун, зүүн хоёр гар минь байлаа. Тухайн үеийн нийслэлийн түүхийг тийм баримттай, өргөн далайцтай үзүүлсэн нэвтрүүлэг Монголын телевизийн урлагт байгаагүй дээ. Мөн Ж.Саруулбуянгийн зохиолоор “Хүрээ нүүдэл” баримтат кино бүтээгдсэн. Хөх сүмийн гол, Амарбаясгалант хийд, Хүй мандлын дэнж, Сарьдагийн хийдэд Монголын нийслэл 27 удаа бууриа сэлгэсэн байдаг.

Өндөр гэгээний байгуулсан хүрээ хийд, тэр бүх түүхэн газруудад профессор Сүхбаатар, гавьяат Х.Шагдар, түүхч С.Ичинноров нартай хамтарч баримтат кино хийсэн. Ингэж Улаанбаатар хотынхоо түүхийг миний бие нэрт эрдэмтдийн хамт баринтаглаж үлдээсэн нь бий. “Уянгын гурван холбоо” гэж яруу найрагч, хөгжмийн зохиолч, дуучдыг оролцуулсан нэвтрүүлэг хийж байлаа. Алдарт Дагвын Лувсаншарав, Гончигийн Бирваа гээд бүгд орж байлаа. “Үйлсийн сайхан Улаанбаатар” агуу их Лууяа, дууны шүлгийн нэрт мастер Лувсангийн Дагвадорж гээд аваргууд яриад сууж байлаа. Миний нэвтрүүлгийн редактор нь дорны нэрт найрагч Бэгзийн Явуухулангийн хүү Энхээ байсан. Оператор гэхэд л соёлын гавьяат зүтгэлтэн Г.Дэлгэр, Б.Донров, Л.Ихбаяр гээд лут хүмүүс. Манай Дэлгэр чинь “герман” Гомбын хүү шүү дээ. 1997 онд бид Герман, Францаар явж 1926-1930 онд Германд болоод Францад сурч байсан хүүхдүүдээр баримтат кино хийж байсан удаатай. Тэнд чинь алдарт ардын зураач Л.Намхайцэрэн, төрийн хошой шагналт Донровын Намдаг, ардын багш Батсүх, Наваан-Юндэн гуай гуай гээд аваргууд сурч байсныг хүмүүс мэднэ. Дашдоржийн Нацагдорж, Пагмадулам хоёр Лейпцигт сурч байсан. Францад гэхэд Дүгэрсүрэн гуай, цэргийн театрын найруулагч байгаад дөчин нэгэн онд буудуулсан Нагнайдоржийн Намсрай, Уртнасан гэсэн хүмүүс. Мөн нөгөө эрдэмтэн мэргэн Гомбожав сурч байсан гээд бодохгүй юу. Өнгөрөгч жил тэдгээр хүүхдүүдийн Герман, Францад сурч байсны түүхт 90 жилийн ой тохиолоо. Гэрэл зургийн үзэсгэлэн, эрдэм шинжилгээний хурал болох үеэр миний баримтат кино гарсан. Энэ түүхийг доктор Идшинноров гуай бид хоёр гаргаж ирсэн дээ. Тэдний хувь заяаны тухай үзүүлсэн. Ингээд бодохоор миний бие түүхийн сонирхолтой, хамгийн эгзэгтэй, ээдрээтэй юмыг барьж авахыг боддог.

-Эрдэнэбат хаан гэснээс Э.Оюун гуайтай холбоотой энгийн дурсамж зөндөө бий дээ. Гэр орноор нь та очиж байсан нь мэдээж?

-Армийн театр байгуулах үед Э.Оюун багш, Доржийн Гармаа хоёрын “Хэзээ ч мартахгүй” жүжгийг нь тавьсан. Энэ бүтээл наян зургаан оны бүх ард түмний урлагийн наадамд тэргүүн байр эзэлсэн. Сүүлд Бөмбөгөр ногоон театрын тухай кино концерт хийхээр Оюун багштай уулзсан юм. Түүнээс өмнө “Хүрээ дуу” кино концертыг Жамцын Бадраа гуайн байгуулсан “Эртний сайхан” чуулгынхнаар хийсэн юм. Цогзолмаа гуай, Хайдав гуай, Мядагбадам, Дашдулам, Базаррагчаа гээд лут хүмүүсээр хийсэн.Тэр маань тун гайгүй болсон учир Бөмбөгөр ногооны тухай хийхээр зориг шулуудсан хэрэг. Оюун багшийнд очлоо. Тэр чинь ерэн найман он. Багш төрсөн охин Гүндэгмаагийнхаа гэрт байсан. Жижигхээн өрөөний хананд ховор түүхэн зургуудаа скочоор наачихсан. “Танаас яриа авмаар байна” гэхэд “Хүүхдүүд шоолоод байх юм” гээд угтаж билээ. “Бид Бөмбөгөр ногооныхон” гэж хуучин бичгээр бичиж өгснийг нь кино концертынхоо толгой болгож оруулсан. Нямын Цэгмид гуай “Шинэ замд” жүжгийнхээ хэсгээс тоглож үзүүлээд л. Өгөр толгой Гүрсэд буюу Дугарсанжаа гуай, Лха.Долгор гуай гээд бүгд байсан. Алтан үеийнхний ихэнх нь сэрүүн тунгалаг байжээ.

-Чойномын гэрэлт хөшөөг Хэнтийн Дарханд босгосныг тань сонсоод баяр төрж байлаа. Та чимээгүй хэрнээ мөн ч “чимээтэй” амьдарч иржээ?

-Уран бүтээлчийн хувьд надад аз тохиосон хэрэг. Ерэн онд цэргээс халагдаад Хэнтийн Дархан суманд очлоо. Би чинь намын гишүүн энээ тэрээ байгаагүй. Соёлын төвийн захирал албатай. Шаравын Сүрэнжав “Сүмтэй будрын чулуу”-г нь хэвлээд гаргачихсан, төрийн шагналаар нэхэн шагнагдчихсан, Чойном гэдэг хүний нэр ус, шүлэг найраг ид мандаж байсан үе л дээ. Жигжидийн Бямбаа, Намсрайн Банзрагч, Пүрэвжавын Пүрэвсүрэн, ардын зураач Ядамсүрэнгийн хүү Үржнээ, нэрт эрдэмтэн О.Намнандоржийн хүү, зураач Арвис, кино зураглаач Ч.Баяраа гээд дотны хүмүүс нь очиж уран бүтээлийн үдэшлэг хийж, сан байгуулж сангийнх нь даамлаар намайг тавьсан. 1991 оны арваннэгдүгээр сард Чойномын анхны гэрэлт хөшөөг Дархан суманд нь босгосон. Хэнтийн зураач Ж.Нанзаддоржийн төсөл, санаачилгаар босгож байв. Бас нэг зүйлийг нэмж хэлэхэд, ардчилсан хувьсгалын түүчээлэгч жирийн иргэний нэг нь би юм. Монголын үндэсний дэвшлийн нам, “Шинэ дэвшилт” холбооны анхны үүрийн даргаар Дархан суманд сонгогдсон. Одоогийн төрийн соёрхолт Д.Сосорбарамын Чойномын ганц хүний театрыг Дархан суманд анх нээж тоглуулсан юм.

Монгол Улсын гавьяат жүжигчин, дуучин Б.Сийлэгмаатай ярилцлаа.

-Таны дуунуудыг анзаараад байхад “Хүн хүндээ хайртай явъя”, “Цэрэг чамдаа хайртай”, “Сүслэн хайрлаж яваарай” гээд олонх нь хайрын сэдэвтэй байх?

-Харин тийм шүү. Ер нь миний дуулдаг сэдэв тэр л дээ (инээв).

-Одоогийн нийгэмд хүн хүнээ хайрлахгүй байна, хэтэрхий араатанлаг шинжтэй болоод байна гэцгээх боллоо?

-Нийгэм өөрчлөгдөхөөр хүний араншин өөрчлөгддөг шүү дээ. Эдийн засгийн талаас нь харахад зарим хүний амьдрал их хэцүү байна, зарим нь их баян. Насаараа л дундаж хэмжээнд амьдарч, улсдаа үнэнчээр зүтгэж яваа хүмүүс ч олон байна. Энэ бүхнээс болоод зааг завсар гарчихдаг. Үүнээс болоод харин ч хайрлах тухай хаа хаанаа ярьдаг болчихсон юм уу даа гэж боддог юм. Уран бүтээлчдийн маань хувьд хайр дуулж байна, хайр түгээж байна. Бүр ч илүү хайрын тухай ярих ёстой. Дахиад сайн ярих хэрэгтэй. Янз бүрийн хүрээлэлд амьдарч байгаа болохоор нийгмээ хүлээж авах үзэл, амьдралын түвшин нь өөр өөр учраас хайрыг маш сайн ярих ёстой.

-“Цэрэг чамдаа хайртай”, “Сэтгэлийн уянга” зэрэг цэрэг эх орны сэдэвтэй дуунууд тань сэтгэлд их хоногшсон. Хүмүүсийн сэтгэлд тухайн дуунуудыг хоногшуулахын тулд дуучин сэтгэлээсээ дуулах ёстой биз?

-Нэгдүгээрт, эцэг эхээс заяасан авьяас байх ёстой. Хоёрдугаарт, зүрх сэтгэл. Бид чинь төмрөөр хийчихсэн зүйл биш шүү дээ. Хүмүүс “Ёстой дуулсан шиг дууллаа даа” гэх мэтээр тухайн дууг сэтгэлд нь хүрснийг янз янзаар илэрхийлдэг. Би тэр дуугаа дуулахын тулд дуунаасаа өөрийн гэсэн хайр, гоё эрч хүчийг олж авч байдаг. Дуучин хүн гэдэг эцэг эхээс заяасан авьяасаас гадна зүрх сэтгэлдээ бүхий л сайхан зүйлтэй байж дуулдаг гэдгийг дуулсан цаг хугацаандаа мэдэрч ирлээ. Тэгэхээр миний дуулсан дуу хүнд хүрэх нь илүү ойр байдаг юм болов уу гэж боддог юм.

-Таныг залуудаа жигтэйхэн сайхан бүсгүй байсан талаар хүмүүс ярилцаж байхыг сонссон. Одоо ч та залуу насаа хадгалж яваа. Энэ бүхний нууц нь урлагтай холбоотой ч мөн таны өөрийн сэтгэлзүйтэй ч уялдаатай байх аа?

-Тэгэлгүй яахав. Хүмүүс “Урлагийнхан сайхан байдаг, гоё байдаг” гэдэг. Би тайзан дээр гарах болгондоо миний өмнө хэдэн хүн байх нь сонин биш. Уран бүтээлээ сайхан хүргэж байхад тэр хүмүүсийн өгсөн сайхан энерги л намайг сайхан болгодог. Эмэгтэй хүнийг цэцэгтэй зүйрлэвэл цэцгийг услаад арчлаад байх тусам дэлгэрдэг шиг эмэгтэй хүн өөртөө анхаарч, сэтгэл санаагаа сайхан байлгаж, бүх зүйлийг гоёор бодох хэрэгтэй. Би бүх зүйлийг өөдрөгөөр боддог байхгүй юу. “За за болохгүй юм байна, бүтэхгүй юм байна. Больчихъё” гэдэг унамтгай хүмүүс байдаг. Би ямар ч зүйлд тэгж унадаггүй. Амьдрал л юм чинь хүний урд бэрхшээл саад, янз бүрийн л юм тохиолдоно. Надад энэ хорвоо ийм л саад бэрхшээлийг тавьж байгаа бол тэрийг нь би давах л ёстой гэж ойлгодог. Би чинь эмээ өвөө дээрээ өссөн хүүхэд байхгүй юу. Багаас минь өвөө, эмээ минь юм болгоныг тайлбарлаж “Ингэвэл ингэдэг, тэгдэг” гэж олон өнцгөөс ойлгуулдаг байсан учраас урлагийн хүн болвол олны дунд биеэ сайхан авч явж, магтах тусам даруухан байх ёстой гэдгийг мэдрүүлж сургасан даа.

-Та өвөө эмээ дээрээ гэхээр Баянхонгорт өссөн гэсэн үг үү?

-Үгүй ээ. Манай нагац өвөө, эмээ чинь Ховдын хүмүүс байхгүй юу. Манай аавын тал Баянхонгорынх. Ээжийн маань аав, ээж нь Ховдын хүмүүс байсан. Их сайхан хүмүүс байсан юм. Хоёр хөгшин дээрээ өссөн. Манай өвөө зүйр үгээр ярьдаг. “Сайныг дагавал” юу гэдэг билээ гэж надаас асууна. Тэгэхээр нь би “Сарны гэрэл” гэж гүйцээж хэлж өгнө. “Мууг дагавал яадаг билээ, миний хүү” гэхээр нь “Могойн хорлол” гэж хариулна. Хүүхэд байхын л тийм сайхан хүмүүжил дунд өссөн. Хүн болгонд сайхан дурсамж байдаг. Одоо ингээд нас тогтоод ирэхээр эмээ, өвөөгийн хэлж байсан үгс маш үнэн бөгөөд минийх гэсэн ертөнцийг бий болгож өгч байжээ. Би хоёрдугаар ангидаа хүртэл тэгж өвөөтэйгээ зүйр цэцэн үгээр ярилцдаг байсан. Өвөө надтай тэгж зүйр үгээр харилцан ярьж байгаа ч надаар л хэлүүлж, цээжлүүлж, ухааруулдаг байж. Намайг дуучин болоход өвөө эмээ маань их нөлөөлсөн. Ялангуяа манай өвөө урлагийн их мэдрэмжтэй. Дуучин Х.Төмөрбаатар тэр үед гарч ирж байхад өвөө маань дууг нь дагаж дуулдаг байлаа.

“Сайн байна уу, Улаанбаатар минь” гээд л дагаж дуулаад “Энэ их гоё дуу байгаа биз” гэж асууна. Би жаахан хүүхэд байсан юм чинь юугаа ч мэдэх вэ дээ (инээв). Өвөөгөө л дагаад явж байдаг хүүхэд байлаа. Өвөө минь ажилсаг, нямбай. Хүнийг загнахгүйгээр сургадаг хүн байсан юм. Өвөөгийнхөө тэр их сайхан мэдрэмжүүдийг хүүхэд байхдаа мэдэрсэн. Манай ээж бас урлагийн өндөр мэдрэмжтэй. Ер нь ээжийн минь талынхан урлагийн мэдрэмжтэй хүмүүс байдаг л даа. Тэр нь надад өвлөгдөж өнөөдөр ийм сайхан явж байгаа байх. Хүн сэтгэл сайхантай, өөдөө, үргэлж нар руу харж явбал сайхан санагддаг юм. Энэ бүгд л надад нөлөөлдөг байх. Хүмүүс зөв хоололт, тэгж, ингэж болохгүй гэдэг. Би энэ тал дээр юм хэлэхгүй. Хүн өөрөө юунд дуртай юм, юуг идэж болох, болохгүйгээ мэддэг.

-Н.Амгалан, Б.Сийлэгмаа гэх нэрийн хоршлыг мэдэхгүй, дуулаагүй хүн гэж байхгүй. Ихэвчлэн эрэгтэй, эмэгтэй гэсэн хослол байдаг бол эрэгтэй, эрэгтэй гэсэн хоршил байгаа нь Н.Чулуунхүү гавьяат, дуучин М.Бямбажав хоёр. Харин эмэгтэй, хоршил дуучин нь та хоёр болж байна уу даа?

-(Инээв).

-Та хоёр ямар учралаар “Ханан сүлжээ нэхээс”-ийг хамтран дуулсан юм бэ. Найз болохоороо хамтраад дуулчихсан хэрэг үү?

-Урлагийн байгууллагын удирдагч, дарга байна гэдэг маш их авьяас мэдрэмжтэй хүний хийх ажил юм байна гэдгийг бүр эртнээс мэдэрсэн л дээ. Аль дуучин, бүжигчин, хөгжимчин ирээдүйтэй, хэрхэн дэмжиж гаргаж ирэх вэ гэдгээ мэддэг. Тийм хүн бол Цэргийн ансамблийн уран сайхны удирдаач Д.Бадарч багш байсан. Д.Бадарч багш маань “Хаврын шөнийн бодол”, “Амрагийн дуу” гээд ямар гоё гоё дуу зохиосон юм бэ. Тэр хүний гавьяа маш их. Яагаад би ингэж хэлэв гэхээр, бид чинь залуу байхдаа яаж дуулах учраа олохгүй хөдөлмөрлөж зүтгэж явахад Д.Бадарч багш маань Н.Амгалан бид хоёрыг өрөөндөө дуудаж оруулаад “Энэ хоёр хүүхдэд л нэг дуу зохиосон юм байгаа юм” гэнэ. Бид хоёр ч ямар дуу зохиосныг нь мэдэж байгаа юм байхгүй. Бид ансамбльд шинээр орж ирсэн жаахан хүүхдүүд.

Бид хоёрыг дагуулж Улсын их дэлгүүр рүү орлоо. 1988 он юм байна. Би их л хуучны юм ярих нь (Инээв). Их дэлгүүрт орлоо. Их тод санадаг юм, хоёрдугаар давхарт нь байдаг бүрх малгайны тасагт ороод бид хоёрт сийрсэн малгай авч өгч билээ. Тэр хүн чинь дуугаа өөрөө зохиосон учраас дуучид нь яаж дуулж тайзнаа гарч ирэх донжийг нь хүртэл төсөөлсөн байх нь байна шүү дээ. Зүүх ээмгийг минь хүртэл бидэнд заадаг байсан. Мундаг хүн байхгүй юу. Энэ л мундаг хүмүүс бидний цаашдын амьдралыг гэрэлтэй болоход их хувь нэмэр оруулсан. Замыг минь гэрэлтүүлж өгсөн хүмүүс гэж би хувьдаа боддог. Тэр сайхан хүмүүстээ одоо болтол баярлаж, дуулах болгондоо тэднээр бахархдаг. Тэгж байж тэр бүтээл сайн явах ёстой, тэр бүтээлийг сайхан авч явах ёстой.

“Ханан сүлжээ нэхээс” дуу маань 100 шилдэг дуунд нэрлэгдээд л явж байгаа. Барнангийн Доржпалам гэж аугаа яруу найрагч байлаа. “Цэрэг чамдаа хайртай”-г минь бичсэн хүн. Би энэ хүний хоёр сайхан дууг дуулсан их азтай хүн шүү. Энэ сайхан хүмүүсийг дурсахгүй байхын аргагүй. Өнөөдөр тэр хүмүүсийн үр хүүхдүүд нь амьдралыг нь үргэлжлүүлэн яваа учир танай сониноор дамжуулан “Маш их баярлаж явдаг. Энэ сайхан хүмүүсийн бүтээлийг одоо ч дуулах бүртээ бахархаж явдаг шүү” гэдгээ хэлье. Ер нь уран бүтээл урт настай байна гэдэг хамгийн чухал. Өнөөдрийг хүртэл бид хоёрыг даган дуурайж эмэгтэй хоёрол гэдэг утгаар дуулдаг хүмүүс бий.

Бөхийн өргөөнд болсон нэгэн уралдаанд шүүгчээр суулаа. Тэгсэн чинь яасан гээч. “Ханан сүлжээ нэхээс”-ийг дуулахаар ижилссэн 10 дуучин тайзнаа гарч ирсэн. Арвуулаа цагаан малгай тавиад, цагаан алчуур шидчихсэн. Би гайхсан. Одоогоос долоо найман жилийн өмнө шүү дээ. Тэр тэмцээнд Д.Ухнаа гуай, Ц.Үенч гавьяат бид гурав шүүгч хийсэн юм. Д.Ухнаа гуай “Сийлэгмаа хар даа. Уран бүтээл гэж ийм л байх ёстой. Мөнхөд байх ёстой. Бүтээл гэж үүнийг хэлдэг юм” гэхээр нь би үг хэлж чадахгүй болтлоо баярлаж билээ. Би үнэхээр их баярласан.

Би цэвэр 30 жил урлагийн байгууллага, улсдаа хөдөлмөрлөсөн. Биднийг ингэж үнэнч байлгадаг зүйл нь уран бүтээл байдаг юм. Уран бүтээлдээ дурласан, хайрласан, хийсэн шиг хийж чадаж байж л өнөөдөр од гэдэг зүйлийг ярина шүү дээ. Гэхдээ би од гэдэг зүйлийг хүлээн зөвшөөрдөггүй, энэ бол миний хувийн л бодол.

-Та ойрын үед тоглолт хийх үү. Шинэ уран бүтээл гаргах гэж байна уу?

-2018 онд нэлээд том тоглолт хийх гэж байгаа. Юмыг эртнээс бэлдэх ёстой. Олон сайхан шинэ дуунууд хийж байна. Соёлын тэргүүний ажилтан А.Түмэн-Өлзийтэй хамтраад хүмүүст хүрсэн хуучны дуунуудаас шинэчилж дуулж байна. Залуучуудтайгаа хамтран ажилладаг. Их л олон юм хийж байна даа, хийж байна. Ирэх жил нэлээд том тоглолт хийнэ ээ. Хуучны дуунуудаа сэргээж, шинээр бас хайрын сайхан дуунууд дуулж байна.