Month: June 2017

Улсын Дээд шүүхээс “Үнэн ба Зөв” намыг Монгол Улсын 26 дахь улс төрийн намаар бүртгэн авсан билээ. Тус намын дарга А.Отгонбаатартай ярилцлаа.

-Улсын Дээд шүүхээс “Үнэн ба Зөв” намыг бүртгэж авлаа. Монгол Улс гурван сая хүн амтай 26 намтай боллоо. Танай намыг бүртгүүлэхээс өмнө 25 нам үйл ажиллагаа явуулж ирсэн. Олон нам байлаа гээд улсын хөгжилд хувь нэмрээ оруулж чадахгүй байхад нэг нам дахиад мэндэлчихлээ л дээ…

-Би гурван жилийн өмнө намд дургүй байсан. Монгол Улсыг хөгжүүлж чадахгүй байна гээд бараг л үзэн яддаг, аН, МаН-д орвол нүдний булай болно гэж боддог байлаа. Одоо ч гэсэн ийм бодолтой залуус байгаа л байх. Хүн мэдэхгүйн гайгаар ингэж боддог юм билээ л дээ. Миний хувьд Сталин, Ленин, Гитлер зэрэг хүмүүсийн амьдрал, улс төрийн онол, үзэл баримтлалын номуудыг уншсан. Нам гэдэг чинь гишүүд, дэмжигчдийнхээ итгэл, санаа бодлыг нэгтгэж төрийн бодлого боловсруулдаг, улс орноо засч залруулдаг. Энэ дэлхий дээр намгүйгээр улс төрийн ойлголт байдаггүй юм байна. Харин манайд байгаа намуудыг харахаар ялангуяа хоёр том нам гишүүд, дэмжигчдийнхээ итгэлийг хууран мэхлэх замаар авч цөөн хэдэн хүн дээр гарч өөрсдөдөө хэрэгтэй хууль, бизнесийг хийдэг. Үүнийг нь бид хараад балай, заваан юм гэдэг. Энэ чинь нам биш. Сталин, Ленин, Гитлер гээд дэлхийн улстөрчдийн онолоор бол мафи юм байна, мафийн бүлэг рүүгээ орчихсон байна. Гишүүд, дэмжигчид, ард түмнээсээ тасраад алга болчихож. Өнөөдөр манайд нам байхгүй, мафийн бүлэг л бий. Нам байхгүй болчихсон хэрнээ улс төр нь яваад байгаа юм. Ардын нам, Ардчилсан нам анх яах гэж байгуулагдсан юм, тэдний хэтийн зорилго юу байв. Тэд нам байгуулаад зорилгоо биелүүлсэн. Одоо ард түмэн тэр минь энэ минь гээд саналаа өгөөд байх юм бол таны дэмжлэгээр улс орныг чинь дээрдэмдэнэ шүү дээ.

-Та нарын сонгосон зам бол зөв гэх гээд байна уу?

-Бидний залуус үнэн, зөвөөр явахыг хичээж байгаа. Эх орноо гэсэн зөв сэтгэлтэй залуус бид буруу, муухай бүхний үүр уурхай болсон тэдэнд туслах албатай юм уу. Хөдөө орон нутгаар явж байхад Дархан-Уул аймгийн нэг иргэн “Новшнууд төрд гарчихлаа” гэж байна. “Яаав” гэтэл “Ялгаагүй дуракууд гарлаа” гэж байсан. Өөрөө нэг хүнийг дэмжиж сонгуульд нь ажиллаад гаргасан байгаа юм. Тэгэхээр нь би “Та зүтгээд тэр хүнээ гаргасан юм байна. Одоо надаар яах гээд байгаа юм бэ. Та нар сонгуулиар хэдэн төгрөгийн төлөө ажиллаж гаргачихаад дараа нь сонголтоо буруутгадаг байж болох юм уу” гэтэл “Нээрээ тийм байна” гэж байх жишээтэй. Монголын ард түмэн сонгууль өгдөг биш сонгуулийг нь өгүүлдэг юм байна. Сонгуулиар гэрээс нь машинтай очиж аваад хэнд саналаа өгөхийг нь хэлээд оруулдаг. Үнэндээ орон нутагт сонгууль өгнө гэдэг дарамт, хүндрэл болтол нь дээрмийн бүлэг улс орныг удирдаж ирсэн.

Түрүүн та “Үнэн ба Зөв” намаас өмнө 25 нам бүртгүүлсэн гэсэн. Үнэн. Тэдний үзэл баримтлалыг би буруутгахгүй. Хэн нэгэн улстөрч намаасаа гарахынхаа өмнө нам байгуулаад “Би намаасаа гарч нам байгуулна шүү” гэдэг шантаажны аргатай болчихсон. Ард түмний хүсэл мөрөөдлийг биелүүлэх нам алга. Монголчууд нэг хэсэг лам дагаж баларсан бол одоо нам даган баларч байна. Манай “Үнэн ба Зөв” нам 26 дахь улс төрийн намаар бүртгүүллээ.

-Яагаад заавал “Үнэн ба Зөв” гэж. Танай намаас бусад нь худлаа юм уу?

-Бид ард түмэнд хайртай, дуртай, новшнуудыг устгая гэсэн гоё нэрээр намаа нэрлэж болно. Улсын дээд шүүхэд бүртгэлтэй 26 намыг дээрээс нь эхлээд уншаарай. Ардын намаар эхэлнэ. Тэнд ард байхгүй. Ардчилсан нам. Тэнд ардчилал байхгүй гэх мэтчлэнгээр үргэлжилнэ. Ингэж уншсаар 26 дахь нам дээр ирээд уншихаар аяндаа бүх утга илэрхийлэгдэнэ. Манай нам ард түмний, ардчилсан, ногоон хөгжлийг дэмжсэн, иргэний хөдөлгөөнийг нэгтгэсэн шударга нам гэдэг нь харагдана. Монголд 26 нам байгаа хэдий ч орон нутагт салбар зөвлөлтэй гээд явахаараа АН, МАН гэсэн хоёр л нам бий. Гурав дахь нам гэж ямар намыг хэлдэг юм бэ. Сум болгонд салбартай намыг гурав дахь нам гэдэг. Түүнээс биш намын тамгаа цүнхэнд хийгээд бариад явж байгааг нам гэдэггүй юм. Суманд байгаа хоёр нь нам юм уу гэхээр мафи болчихсон байхгүй юу. Юугаа дэмжиж байгаагаа ч мэддэггүй. Орон нутгаар явахдаа намын доод шатны албан тушаалтнуудтай бүгдтэй нь уулзсан. Бүгдээрээ намынхаа удирдлагуудад дургүй байдгаа хэлсэн. Энэ хоёр нам сонгуульд ороод ярьдаг зүйл нь юу гээч “Чи намынхаа төлөө ажиллахгүй бол нөгөө намын хүн гарах гээд байна” гэдэг. Улс төрийн бодлого юм ерөөсөө ярьдаггүй. Бодоод үзэхээр нөгөө намын хүн гарчихвал миний амьдрал дуусна гээд тулааны зүйл рүү ордог. Үзэл баримтлал, мөрийн хөтөлбөр юу ч байдаггүй. Харин “Үнэн ба Зөв” намынхан ард түмний хүсэл, мөрөөдлийг бодит ажил болгох төлөвлөгөөг оруулж ирж байна.

-Үйл ажиллагаагаа эхлүүлсэн үү. Хаана хаана салбартай болсон бэ?

-Манай намын үйл ажиллагаа албан ёсоор наймдугаар сарын 15-наас эрчимжинэ. Бид намаа Улаанбаатар хотын есөн дүүрэг, 18 аймагт салбартайгаар байгуулсан. Манай намыг дэмжиж 2100 хүн албан ёсоор бүртгүүлсэн. “Үнэн ба Зөв” нам маань үүсгэн байгуулагчдын хурлаа 2016 оны арваннэгдүгээр сарын 10-нд хийж байсан юм. Бид нам шиг нам болгохын тулд товчхондоо сум бүртэй тулж ажиллана. УИХ-ын гишүүн, Ерөнхийлөгч гэж шунахгүй. Сумыг бид хоёр том намаас чөлөөлөх ёстой. Ингэж байж энэ улсыг бид төрөөс чөлөөлнө.

-Танай нам бусад намуудаас юугаараа ялгаатай юм. Сонгуулийн үеэр аль нэг намыг дэмжиж таван төгрөг салгадаг нь нууц биш шүү дээ?

-Тухайлбал, үнэхээр сум орон нутгаа хөгжүүлье гэж байгаа бол Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын залуус орон нутгийн сонгуульд орж өрсөлдөх ёстой. Мандал сумын ИТХ-д хэдэн хүн байна тэр хүнийх нь тоогоор “Үнэн ба Зөв” нам төлөөлөгчөө өрсөлдүүлэх хэрэгтэй. Сумаа хөгжүүлье гэсэн залуус сумандаа эрх мэдлээ олж авах шаардлагатай юм. Ингэж бид өөрчилнө. Ард түмэн С.Ганбаатар, Г.Уянга, С.Жавхлан, Ж.Батзанданг гишүүн болгочихвол бүх зүйл сайхан болох юм шиг яриад сууж байсан. Тэд бүгд гишүүн болсон ч улс орон яагаад сайхан болохгүй байна вэ. Хүн гаргаад сайхан болдоггүйн тод жишээ энэ. Төгс хүн гэж байдаггүй. Харин төгс бодлого гэж бий. Үүнийг улс төрийн нам хийдэг. Тиймээс бид суманд төлөөлөгчтэй болох ёстой. “Үнэн ба Зөв” нам 2020 оны сонгуулийг хараагүй. Манайд төрийн тогтолцоо огтхон ч болохгүй байгаа юм биш. Намын тогтолцоо бүгдийг үгүй хийдэг. Намын тогтолцоогоо шийдээгүй байж бид төр болохгүй байна гэдэг. Өөр гарц хэрэгтэй гэж байгаа бол бидний хэдэн залуу үүний чинь төлөө явж байна. Юмыг буруутгаад л суух юм. Үнэн, шударга зүйл байхгүй болчихсон болохоор иргэд бухимдаж байгаа шүү дээ. Бид улсаа өөрчилье гэвэл иргэнээ зөв болгох хэрэгтэй. Тиймээс манай намын мөрийн хөтөлбөрийн цөм нь иргэдийн боловсрол, зөв хүн юм.

-Манайхан нам байгуулагдангуут л арын эздийг нь хайдаг. Танай намын ард Ш.Сайхансамбууг байгаа гэлцэх юм?

-Энэ намын ард хэн байна вэ гэж нэр ус цохон дайрдаг дайралтыг хоёр том намын хөлсний бичээчид л хийдэг. Ард түмэн үүнийг асуудаггүй. “Үнэн ба Зөв” намын ард ямар хүмүүс байгааг мэдье гэвэл эхлээд өөрсдөө ороод ир л дээ. Тэгээд энэ намын ар нь та бол. Өнөөдөр “Үнэн ба Зөв” нам Монголын асуудал юм уу, энэ хоёр нам асуудал юм уу. Энэ хоёр нам л асуудал. Гэтэл бид энэ хоёр намын асуудлыг “Үнэн ба Зөв” намын асуудал юм шиг дайрдаг. Асуудлаа шийдэхийн тулд бид нэгдэх ёстой. АН, МАН-ын бузар булайтай эвлэрэхгүй гээд намаасаа гарсан, зөв зүйлийг тогтоохоор яваа тийм хүмүүс бий. Зөв бодолтой, үнэн яваа хүмүүс бидний ар тал ч байна, урд тал ч байна.

-Танай нам албан ёсоор бүртгүүлчихлээ. Энэ удаагийн Ерөнхийлөгчийн сонгуульд албан ёсоор дэмжиж байгаа нэр дэвшигч байна уу?

-Байхгүй. Бусад намын дарга нь өөрсдийгөө амьд байгааг нэг харуулчих гээд тэрийг дэмжиж байна гэж мэдэгдэл хийгээд цаагуураа хэдэн төгрөг авчихдаг. Үнэн шүү дээ. Бид алсыг харж үнэн зүйлийн төлөө явж байгаа учраас энэ удаагийн сонгуульд ямар нэгэн байр суурь баримтлахгүй.

Германы Баден-Вурттемберг мужийн Нойштат хэмээх хотод өрхийн эмчээр ажилладаг Катрин Зорртой нэг өдрийг цуг өнгөрүүлэх боломж тохиосон юм. Түүнтэй уулзахаас өмнө урьдчилан утсаар ярьж “Өдрийн сонин”-ны “Танайд өнжье” булангийн зочин болох хүсэлт тавихад зөвшөөрөв. “Ер нь бол маш их ажилтай байдгийг чи мэднэ шүү дээ. Тэр холоос бараг тив алгасаад ирж байхад үгүй гэж хэлж чадахгүй” гэв. Өрхийн эмч маань өнгөрсөн жил Монголын баруун нутаг Ховд аймаг, Алтай Таван Богд ууланд очиж амарсан.Монголчууд тэр дундаа малчид хэрхэн амьдардгийг өөрийн нүдээр үзсэн.

Германд өрхийн эмчээ үйлчлүүлэгч өөрөө сонгодог онцлогтой. Та Берлин хотноо амьдардаг гэж бодоход өрхийн эмч тань аль нэгэн өөр хотод байж болно. Сэтгэлд нийцсэн, сайн хэмээн үзэж буй эмчээ өөрөө сонгоно гэсэн үг. Катрин Зорр Нойштат хотод нэгэн байшингийн нэгдүгээр давхрыг түрээсэлдэг, нийтдээ дөрвөн ажилтантай. Түүний “эмнэлгийг” германаар праксис хэмээн нэрлэдэг бөгөөд бяцхан эмнэлэг гэхэд хилсдэхгүй болов уу. Өдөр бүр 8.00-19.00 цаг хүртэл ажиллана, дунд нь завсарлана. Өрхийн эмчийн үзлэгийн хуваарьтай, заавал урьдчилан цаг авч байж үзүүлнэ. Хүнд өвдсөн бол өөрөө үйлчлүүлэгчийнхээ гэрт нь очиж үздэг дүрэмтэй. Чухам ямар тохиолдолд гэрт нь очиж үзэх нь нэлээд нарийн журмаар зохицуулагддаг.

Өрхийн эмч Катрин Зорр ажлын өдрийн дараа гэртээ тагтан дээрээ тухалж байгаа нь

Долоон хоногийн дийлэнх өдрүүдэд өвчтнүүд нь ирж үзүүлдэг. Харин лхагва гаригийн үдээс өмнө нь өвчтөнүүдээ хүлээж аваад, үдээс хойш нь гадуур үзлэг хийнэ. Германд өрхийн эмч хэрхэн ажилладаг талаар ойлголт авахын тулд бид энэ өдрийг сонгон уулзахаар тохиролцсон юм. Лхагва гаригийн өглөө 8.05 цагт Катрин Зоррын бяцхан эмнэлэг дээр очиход ажил нь аль хэдийнэ эхэлчихсэн цаг авсан өвчтөнүүд хүлээлгийн өрөөнд сууж харагдав. Үйлчлүүлэгчдийг хүлээн авч, утасны дуудлагад хариулж, цаг тараадаг ажилтан бүгдийг зохицуулж байлаа. Ирснийг маань эмчдээ дотуур утсаараа хэлсэн бололтой удалгүй Катрин Зорр өрөөнөөсөө гараад ирэв. Эмийн жор бичүүлж авахаар ирсэн үйлчлүүлэгчтэйгээ эхлээд уулзахаар болж “Түр хүлээгээрэй” гэсээр “Ярилцлагын өрөө” гэсэн хаягтай өрөө рүү орлоо.

Өвчтөний хувийн асуудал тул уулзах үеэр гаднын хүн байж болохгүй нь ойлгомжтой. Удалгүй жор бичүүлсэн үйлчлүүлэгчийнхээ хамт гарч ирээд эм авахдаа анхаарах зүйлийг дахин сануулаад эцэст нь өдрийг сайхан өнгөрүүлэхийг хүссээд гаргаж өгөв. Ийнхүү Катрин Зорр бид хоёрын яриа эхэлсэн юм.

Үйлчлүүлэгчдийн цагийг зохицуулагч ажилтан

Хамгийн түрүүн бяцхан эмнэлгээ танилцуулах ажилдаа орлоо. 2001 онд өрхийн эмчээр ажиллахаар болж энэ газрыг өөр нэгэн өрхийн эмчээс худалдан авчээ. Үйл ажиллагаагаа явуулахын тулд тэр жилдээ 200 000 еврогийн зээл авсанаа энэ жил хэдхэн сарын өмнө төлж дуусгасан гэв. Банкны өрөө барагдуулаад ёстой л нөгөө нуруун дээрээс нь том чулуу авч хаясан мэт болж тэмдэглэснээ ярив. Бяцхан эмнэлгийн үйлчлүүлэгчдэд зориулсан хүлээлгийн өрөө нь маш тухлаг. Эмчээ хүлээх зуураа сонин зэргийг унших боломжтой. Хүүхэд тоглох тоглоом гээд бүгд л хүний тав тухыг хангахаар тохижуулсан байв. “Ярилцлагын өрөө” нь нэг ёсондоо Катрин Зоррын ажлын өрөө гэнэ. Энд л үйлчлүүлэгчид нь өрхийн эмчтэйгээ нүүр тулан уулзаж өвчин зовиур зэргээ нэгд нэгэнгүй ярина. Харин цаад талынх нь дамжин ордог өрөөндөө үзлэгээ хийнэ. Түүнээс гадна цус авч, шинжилгээ хийдэг жижигхэн лаборатори, ариун цэврийн гээд нэлээд хэдэн өрөөтэй. Онц шаардлагатай үед бяцхан мэс засал хийдэг өрөө нь тусдаа. Тэр өрөөний өвчтөний суух сандал нь мэс засал хийхэд зориулагдсан аж. Катрин Зорр уг нь мэс заслын эмчээр мэргэшсэн хүн. Тиймээс энэ өрөөгөө “Миний хувьд хамгийн чухал” хэмээн дурьдав. Дээр дурдсанчлан тэрээр дөрвөн ажилтантай. Нэг эмчийн туслах, эмчийн туслах болохоор бэлтгэгдэж буй бас нэгэн ажилтан, үйлчлүүлэгчдийн цагийг зохицуулж санхүүгийн асуудал хариуцсан ажилтан, нэг цэвэрлэгчтэй. Эмчийн туслах гэдэг нь сувилагч уу хэмээн тодруулахад үгүй гэв. Сувилагчаас ялгаатай, сургалт нь ч өөр аж. Цус авах, даралт хэмжих зэрэг эмчийн өгсөн зааврын дагуу ажиллах үүрэгтэй. Катрин Зорр нь Эрфурт, Лайпциг хотуудад Анагаахын их сургуулийг мэс заслын эмч мэргэжлээр дүүргээд тэндхийнхээ нэгэн эмнэлэгт нэг хэсэг ажилласан байна. Хоёр Герман нэгдэх тэр түүхэн үед нөхөр нь Швейцарьт ажиллахаар болсон тул гэр бүлээрээ тус улсын Цуг кантонд нүүж очсон гэнэ. Ингээд охин нь нялх байсан тул эхний хэдэн сар гэртээ сууж хүүхдээ харсан байна. Зургаан сарын дараа Швейцарийн Цуг кантоны Аделхайд хэмээх эмнэлэгт ассистент эмчээр ажилд оржээ. Хуучнаар зүүн Германд мэс заслын эмч мэргэжил эзэмшсэн тэрээр энд эмчийн хувьд ёстой л нөгөө юм үзэж нүд тайлснаа ярив. Өндөр хөгжилтэй оронд хэрэглэдэг эм, багаж төхөөрөмж, ямар нөхцөл байдалд хэрхэн ажиллах, ажлын хуваарилалт гээд анагаах ухааны эрдэмд бараг эхнээс нь суралцсан аж. Ийнхүү түүний бяцхан эмнэлэгтэйгээ танилцуулахын сацуу хэрхэн эмч болсоноо ярьж байх хооронд ажилтан нь дараагийн өвчтөн ирснийг мэдэгдэв. Нэгэн туранхай, өндөр эмэгтэй нөхрийнхөө хамт ирсэн харагдав. Цаана нэлээд хэдэн хүн сууна. Түүнийг өвчтөнөө үзэж байх хооронд хүлээлгийн өрөөний утас зогсолтгүй дугарна. Үзлэгийн цаг зохицуулагч ажилтан өрхийн эмч нь хэзээ үзэх боломжтойг тайлбарлан өдөр цагийг товлоно. Ингэхдээ үйлчлүүлэгчтэйгээ тун чиг боловсон харьцана.

Лабораторийн туслах эмч

Нэг л мэдэхэд 12 цаг болчихсон хуваарийн дагуу гадуур үзлэг хийх цаг болчихсон байв. Эмч хүнд шаардлагатй хамгийн наад захын үзлэгийн төхөөрөмж, даралтны аппарат, тариур, нэг удаагийн үзлэгийн бээлий, өвчтөнөөс цус авсан нөхцөлд түүнийг авч явах зориулалтын сав зэргийг багтаасан том хар цүнхээ барьсаар “Subaru” машиндаа суув. Нойштат хот нь Шварцвальд хэмээх уулархаг газар оршино. Ингээд хамгийн түрүүн өндөр настны асрамжийн газар байдаг 92 настай өвчтөн дээрээ очих ёстой гэв. Сүүлийн үед хөл нь жаахан зовиуртай байгаа, хэдхэн хоногийн өмнө очиж үзээд эм бичиж өгсөн, өнөөдөр яаж байгааг нь үзэх ёстой гэв. Ингээд “Санкт Рафхаэл” хэмээх асрамжийн газрыг зорив. Эндэхийн хамгийн тохилог асрамжийн газрын нэг гэнэ.

Замдаа өрхийн эмчийн сарын орлого хэд байдаг талаар асуухад ер нь бол тийм ч их биш гэсэн тайлбар өгөв. Чухам хэд гэдгийг хэлэхийг хүссэнгүй. Ямар ч байсан бяцхан эмнэлгийн орлогын гуравны нэг нь эм, тариа, боолт, ариутгал энэ тэр гээд эмнэлгийн хэрэгцээнд зарцуулагддаг гэв. Түүнээс гадна дөрвөн ажилтны цалин, цахилгаан, усны төлбөр. Катрин Зорр ойролцоогоор 1000 арай хүрэхгүй үйлчлүүлэгчтэй. Олон үйлчлүүлэгчтэй байснаар орлого их байна гэсэн үг биш гэнэ. Ер нь Германд эрүүл мэндийн даатгал тав ангилагддаг, таны үйлчлүүлэгч ямар даатгалд хамрагдахаас л өрхийн эмчийн орлого шалтгаална. Эрүүл мэнийн даатгалын тогтолцоог нь тайлбарлахад нэлээд түвэгтэй, за тэгээд улсын бүртгэл, санхүүгийн хяналт зэрэг нь бүр ч нарийн аж.

Ийнхүү замдаа ярьж явтал нэг мэдэхэд асрамжийн газар ирэв. Асрамжийн газар гэхээр манайханд бол сайхан сэтгэгдэл төрөхгүй байх. Харин энд нас өндөр болсон хойно асрамжийн газар очих нь ердийн үзэгдэл. Зарим настангууд би тэр асрамжийн газар очно хэмээн аль эртнээс сонгочихсон байдаг. Бидний очсон газрын зарим хөгшчүүл нь өдрийнхөө хоолоо идэж, зарим нь гадаа цэцэрлэгт нарлаж, зарим кофе ууж суув. 92 настай үйлчлүүлэгчийн нэрийг Анна Туммелшайд гэдэг. Хэнтэй уулзах гэж байгаагаа хэлээд гурван давхарт гарав. Анна Туммелшайд ганцаараа нэг өрөөнд байдаг. Асрамжийн газрын ажилтнууд өндөр настан болгоныг анхаарч байх ёстой тул ихэд завгүй харагдана. Харин Анна Туммелшайд өрөөндөө байсангүй. Катрин Зорр түүнийг гадаа цэцэрлэгт нарлаж байгаа байх хэмээн гарсан боловч байсангүй. Өрхийн эмч маань дахин өрөөнд нь очтол настан түшлэгтэй сандал дээр тухлан сууж байв. Ариун цэврийн өрөөнд байсан тул эмчээ ирээд дуудахад сонсоогүй аж. Бие нь ямар байгааг асуунгаа Монголоос ирсэн сурвалжлагчтай хамт яваагаа хэлээд өрөөнд нь орж болох эсэхийг асуухад настан зөвшөөрөв. 92 настай гэхэд тун ч давгүй царай зүс нь сайхан харагдана. Таягийг нь эс тооцвол. Өрхийн эмч түүний хөлийг үзээд үрэвсэл нь илт гайгүй болсоныг хэлэв. Тиймээс асрамжийн газрын эмчийн хийсэн боолтыг авах хэрэггүй хэмээн зөвлөв. Ингээд ойр зуурын юм ярих зуураа даралтыг нь үзээд хөлөндөө түрхэх шинэ эм бичиж өгөв. Анна Туммелшайд нь нэг хүүтэй гэнэ. Тус асрамжийн газрын дээд давхарт нэг өрөөтэй байранд ганцаараа амьдарч байгаад хэдэн сарын өмнөөс ганц хүний өрөөнд шилжсэн байна. Түүнээс хойш бие нь хавигүй сайжирсан тухай Катрин Зорр ярив. Ганц хүний байранд амьдарч байхдаа заримдаа эмээ уухаа мартчихдаг байснаас даралт нь тогтворгүй болсон гэнэ. Хүү, бэр, ач хүү нар нь байнга эргэж ирдэг гэнэ. Шинэ ээмэг зүүснийг анзаарсан эмч ихэд зохиж байна хэмээн урмын үг хайрлав.. Ингээд бидний явах цаг болов. Өрхийн эмч маань гарахдаа асрамжийн газрын ээлжийн ахлагчтай уулзаж, хатагтай Анна Туммелшайдад үзлэг хийж шинэ эм бичиж өгсөнийг хэлэв. Ээлжийн ахлагч эмэгтэй бүгдийг нь нэгд нэгэнгүй бичиж авав. Ингээд бид хоёр дараагийн асрамжийн газар руу хөдлөв. Өрхийн эмч маань өдрийнхөө цайг ууж амжаагүй тул замдаа нэгэн цайны газраар орж кофе уулаа. Хэдэн минут кофе уух зуураа ажлынхаа талаар үргэлжлүүлэн ярив. Зун бол өдөр ч, шөнө ч дуудлагаар явахад асуудалгүй гэнэ. Харин өвөл өндөрлөг газар цас ихтэй тул амаргүй аж. Ялангуяа шөнө үүрээр, замын цас арилгаж амжаагүй бол өөрөө машинаа бариад явна гэдэг бас л яггүй. Харанхуйд, цас бороонд эмэгтэй хүн ганцаараа явна гэдэг амаргүй тухай ярив. Ойролцоо орших өрхийн эмч нартайгаа хамтран ажилладаг бөгөөд амралтаа авахдаа нэг нэгнийхээ өвчтөнийг хэсэг хугацаанд хариуцан авдаг гэв. Түүний ярьснаар өрхийн эмч гэдэг хамгийн их хариуцлагатай ажил. Тал талын мэдлэгтэй байх шаардлагатай. Мэс заслаар мэргэшээд дараа нь дотор, мэдрэл энэ тэр гээд бүх л чиглэлээр суралцсанаа ярив. Өрхийн эмч нь таван жил тутамд мэргэжлээ дээшлүүлэн курст хамрагдах ёстой.

Бидний очих дараагийн асрамжийн газар нь түрүүчийнхтэй харьцуулахад жижигхэн хэмээн тайлбарлав. Энд асруулдаг үйлчлүүлэгч нь шинээр эм хэрэглэх болсон гэнэ. Тиймээс асрамжийн газрын ажилтнуудтай энэ талаар уулзаж заавар өгөх ёстой аж. Биднийг ороход өндөр настангууд мөн л өдрийнхөө хоолоо идэж байлаа. Ажилтнууд нь тэдний дундуур явж сандлыг нь засч өгч, хоол нэмж, юу уухыг нь асууна. Заримынх нь амыг нь арчиж өгч байгаа харагдана. Бид хоёр ээлжийн ахлагчийг хүлээж нэг хэсэг зогсов. Ажилтнууд нь бүгд л завгүй харагдана. Цагаан халат өмссөн өндөр залууг ирэхэд яагаад ирсэн учраа тайлбарлаж, өвчтөнд нь эмийг нь яаж өгөх, юуг анхаарах зэргийг хэлэв. Тэд үйлчлүүлэгчийн талаар нэлээд удаан ярилцав. Хоолны танхимд суугаа хүмүүсийг хэсэг харж зогслоо. Зарим нь хоорондоо ихэд чухал яриа өрнүүлнэ. Чимээгүй ганцаараа суух хүн ч харагдана. Энэ хооронд асрамжийн газар эргэлтээр ирж буй хүмүүс орж харагдлаа.

Хоёр дахь асрамжийн газраас гарч ирэхэд Катрин Зорр өөрийнхөө хамгийн хайрлаж, хүндэтгэж явдаг үйлчлүүлэгчийнхээр ороод гаръя гэв. Ойрхон явж байгаа тул очно гэж амласан аж. “Чи энэ хүнтэй заавал танилцах ёстой. Их сонин эмэгтэй бий” гэв. Тав хүрэхгүй минут яваад л нэгэн жижигхэн байшингийн гадаа зогсоход биднийг харсан жижигхэн нохой зогсоо зайгүй хуцав. Энэ чимээнээр хажуу айлын нохой бас л хуцсаар гүйж ирэв. Нэг хэсэгтээ л бөөн шуугиан болж гэрийн эзэгтэй ч гараад ирэв. Дунд зэргийн нуруутай, өсгийтэй гутал өмссөн хачин дэгжин эмэгтэй “Өдрийн мэнд” гэсээр биднийг угтав. Өрхийн эмч, үйлчлүүлэгч хоёр ихэд дотно найзууд бололтой. Ойролцоогоор бол 70 орчим настай, ихэд ганган, алхах нь хүртэл донжтой. Эмээ гэдэг үг түүнд огтхон ч тохирохгүй, хатагтай гэвэл яг таарах шиг. Тэрээр биднийг зочныхоо өрөөнд орохыг урьж бид ч суув. Кофеныхоо машиныг асаах зураа ямар кофе уухыг асуув. Сүүлийн үед хоёр ч удаа нохойгоо хулгайд алдах шахлаа хэмээн гомдоллов. Энэ хатагтайн гэрээ тохижуулсан нь ихэд донжтой. Бүх юм хоорондоо зохицолдсон. Аргагүй л язгууртан гаралтай франц эмэгтэй гэдэг нь мэдрэгдэв. Залуудаа герман эмчтэй гэр бүл болж, хувийн эмнэлэгтэй байсан гэнэ. Түүнийгээ удирдан ажиллуулж байжээ. 1960-аад оны үед хэрхэн ажиллаж байсан, эмч нартаа хэрхэн хатуу шаардлага тавьдаг байснаа ярив. Ер нь ажил бол ажил гэдэг зарчмыг эрхэмлэж ирсэн, заримдаа ажилтнууддаа хатуу хандаж байснаа ярив. Саяхан төрсөн нутаг Францдаа очиж амраад ирсэн тухайгаа сонирхуулав. Хатагтайн нөхөр нь нэлээд хэдэн жилийн өмнө нас барсан аж. Түүнээс хойш ганцаараа амьдарч байгаа аж. Хоёр хүүтэй, нэг нь Канадад амьдардаг гэнэ. Удахгүй ач хүү нь амралтаа эмээтэйгээ өнгөрүүлэхээр Канадаас ирэх гэж байгаа аж. Нэг сарыг ач хүүтэйгээ хэрхэн өнгөрүүлэх төлөвлөгөөг нэгд нэгэнгүй гаргачихсан гэнэ. Бид хэдэн минут ярилцаад явахаар болов. Аль хэдийнэ 18.00 цаг болсон учир Катрин Зорр ч очиж ажлаа хүлээн авах зуур маргаашийн үзлэгийн цагтай танилцах ёстой гэв.

Өрхийн эмчийн бяцхан эмнэлэг

Өдөрт хичнээн өвчтөн хүлээн авдаг талаар Катрин Зорроос сонирхоход өчигдөр гэхэд 50-60 хүн үзсэн гэв. Өвөлдөө ханиад томуу ихтэй цагт бол нэг өдөрт 150 хүн үзэх тохиолдол ч бий. Ажил дээр нь ирэхэд ажилтан нь өдрийнхөө ажлыг хүлээлгэн өгөхөөр бүгдийг бэлдчихсэн байв. Тооцоо энэ тэр гээд нэлээд нарийн бололтой. Катрин эмнэлгийнхээ хаалгыг түгшиж гэр рүүгээ явахаар болов. Тэрээр ердөө таван минут алхаад хүрэх газар амьдардаг. Гэр хүртлээ явган явах нь түүний хувьд жаахан ч гэсэн амралт болдог гэнэ. Ойрхон тул би машиныг нь барьж яваад гэрийнх нь үүдэнд очоод хүлээж байхаар болов. Гэртээ ирсэн хойноо “Энэ алхах хугацаа чинь надад амралт болдог юм” гэв. Катрин Зорр гэртээ орж амжаагүй шахуу байхад утас нь дугарав. Охин нь утасдаж байв. Ирээдүйд маш сайн өмгөөлөгч болох найдлага төрүүлж буй охинтой. Охин нь докторынхоо ажлыг эмийн патентаар бичиж байгаа тул ээжээсээ асууж зөвлөлдөх зүйл нэлээд гардаг гэнэ. Ээжийгээ ажлаасаа дөнгөж тараад ирсэн гэдгийг мэдэж байсан тул охин нь удаан ярьж чилээсэнгүй. Катрин Зорр ч тагтан дээрээ гарч, хар муураа тэвэрсээр буйдан дээрээ тухлан суув.

Нойштат хот

Таны хүсэл юу вэ гэж асуувал хүн бүр өөр өөрийнхөөрөө хариулж таараа. Гэхдээ толгой хорогдох газаргүй нэгэн нь орон гэртэй болох, гэр хороололд амьдардаг нь орон сууцанд орох, байртай нь хаус авахыг мөрөөдөж байгаа гээд хэлчихэд нэг их дэгсдүүлсэн болохгүй. Өөрт байхгүйгээ л байлгах гэж хүсдэг нь хүний араншин юм. Ийм л тэмүүлэл нь хүний тархийг хөгжүүлж, хөдөлмөрлүүлэх гол түлхүүр нь болдог биз ээ. Саяхны нэг тоон статистик үүний нотлох нэг жишээ. Учир нь ипотекийн зээлийн эргэн төлөлт 97 хувьтай байхад Хөгжлийн банкнаас санхүүжүүлсэн төсөл хөтөлбөрийн төлөлт ердөө долоон хувьтай гарчээ. Энэ юуг илэрхийлээд байна гэхээр хүнд орон байр маш чухал хэрэгцээтэй, өөрийгөө үл хөдлөх хөрөнгөтэй гэж бодон маадгар алхах нь сэтгэл ханамжийнх нь нэг хэмжүүр, бас гэр бүлийнхээ өмнө хүлээж байгаа том хариуцлага. Тиймээс л хүмүүс орон сууцныхаа 8 хувийн зээлээ хамгийн түрүүнд, хугацаа хэтрүүлэхгүй, төлж байгаа юм. Унадаг машин, хийдэг бизнес, оруулсан хөрөнгө оруулалтаасаа илүү анхаарч байна гэсэн үг. Тийм ч учраас өнгөрсөн дөрвөн жилийн хугацаанд олгосон моргейжийн зээл хамгийн төлөлт сайтай, эрсдэл багатай байна.

Ипотекийн зээл үнэндээ иргэдийнхээ байртай болох хүслийг нь дэмжсэн хамгийн оновчтой бодлого аж. Ганцхан тоо дурдахад л 2013 оны эхнээс өмнө 20 жилийн хугацаанд байрны зээлэнд 940 тэрбум төгрөг олгожээ. Харин төр засгаас дундаж орлоготой иргэдээ орон сууцжуулах бодлого барьж “Орон сууцны санхүүжилтийн урт хугацааны тогтвортой тогтолцоо бий болгох” хөтөлбөр хэрэгжүүлж, ипотекийн 8 хувийн хүүтэй зээлийг олгож эхэлсэн нь тэсрэлт болсон. Нөгөө ипотекийн зээлийн олголт 2013 оны эцэс гэхэд буюу хэдхэн сарын хугацаанд хоёр их наяд төгрөгт хүрч, 2015 оны сүүлээр 3.4 их наяд төгрөг болж өсч байв. Гэвч 2016 оны сонгуулийн дараачаас эрчимтэй өсөлттэй явсан ипотекийн зээл олголт саарсаар одоо бүүр зогсонги байдалд орлоо. Арилжааны хэд хэдэн банкнаас орон сууцны 8 хувийн зээлийн хүсэлт авах эсэхийг лавлахад “Одоогоор нэмж авах бололцоогүй. Хүсэлтээ ирүүлсэн иргэдэд зээл олгох эсэхээ судалж байна” гэсэн хариулт өгч байна. Банкууд манайхаас зээл авч барилга барьсан компаниас байр авбал 8 хувийн зээлд хамруулах боломжтой хэмээн болзол тулгаж эхэлсэн байна. Их хэмжээний зээл авсан барилгын компаниудын орон сууц борлогдохгүй болохоор санхүүжилтийн хугацаа хэтэрч нь өр болж хувирч байгаа хэрэг. Энэ хэрээр арилжааны банкуудад эрсдэл үүсч байгаа учир ийнхүү боловсон тулгалт хийж эхэлжээ.Сар бүр арилжааны банкуудад олгогдож буй мөнгөн дүн нь өмнөх жилүүдэд олгож байгаагаас 3-4 дахин бага учраас зээлийн хүсэлт гаргасан болгонд өгөх бололцоогүй болчихсон хэрэг. Тиймээс л цензурдаж, банкууд өөрт ашигтай байдлаар шийдэж байна.

Яагаад ийм байдалд хүрэв, ипотекийн зээл юунаас болж хумигдав гэхээр хэд хэдэн шалтгаантай. Ж.Эрдэнэбатын тэргүүлсэн Засгийн газар ипотекийн зээлийг үргэлжлүүлэхдээ мөнгө хэвлэх замаар санхүүждэг өмнөх жишгийг халах шийдэлд хүрсэн юм. Хэрвээ ийм байдлаар цааш явбал Төв банкны алдагдлыг нэмэгдүүлэх, үйл ажиллагааны бие даасан хараат бус байдлыг алдагдуулах, төгрөгийн тогтвортой байдлыг хангах зорилгоо биелүүлж чадахгүйд хүргэх эрсдэлтэй гэж үзжээ. Тиймээс Монголбанкны ерөнхийлөгч 2016 оны аравдугаар сарын 25-ны өдөр тушаал гаргаж “Орон сууцны ипотекийн санхүүжилтийн журам”-ыг шинэчлэн баталсан юм. Ингэснээр Монголбанк урьдчилж ямар нэгэн байдлаар санхүүжилт хийхгүй. Арилжааны банкууд эхлээд өөрийн хөрөнгөөр санхүүжүүлсний дараа Монголбанкнаас нөхөн олгоно. Тодруулж хэлбэл, иргэн Дорж аль нэг арилжааны банкнаас орон сууцны найман хувийн зээл авлаа гэж бодъё. Зээлээ графикийн дагуу сар бүр төлөөд байвал дараагийн хүнд зээл олгох боломж үүснэ. Эхний үйлчлүүлэгчийн эргэн төлөлтөөр дараагийн хүнд зээл олгодог гэсэн үг.

Өнөөдрийн байдлаар зээлийн эргэн төлөлтөөс сард 25-35 орчим тэрбум төгрөг төвлөрч буй аж. Энэ эх үүсвэрээр Монголбанк сар бүр орон сууцны ипотекийн санхүүжилтийг олгож байна.Энэ нь аманд ч үгүй, хамарт ч үгүй гэгчээр эрэлт, хэрэгцээг хангаж чадахгүй байна. Урьдчилсан тооцоогоор сард 60 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт олгож байж ипотекийн зээл олголт хэвийн явагдах боломжтой аж. Тэгэхээр хэвийн хэмжээнд 8 хувийн орон сууцны зээл олгохын тулд эх үүсвэр олох шаардлага тулгарч байна. Энэ жилийн хувьд улсын төсвөөс санхүүжилт олгохоор болж төсвийн тодотголд 111 тэрбум төгрөг суулгасан юм. Цаашид хаанаас санхүүжилт олох вэ гэдэг л асуудалтай тулгарчээ. Үүнийг арилжааны банкууд өөрийн эх үүсвэрээр олгоё гэхээр хадгаламжийн хүү 14-15 хувь байхад, найман хувийн хувийн зээл олговол зургаан хувийн алдагдлыг хэн нөхөх вэ гэдэг асуудал гарч ирээд байгаа юм.

Ийм байдлаар гэлдэрвэл үнэндээ барилгын салбар царцанги байдлаасаа гарч ч чадахгүй, иргэдийн байртай болох хүсэл ч тэр хэрээр алсарсаар л байна. Гэхдээ үүнийг шийдэх боломжтой гэдгийг судлаачид, мэргэжилтнүүд онцолж байна.

МУИС-ийн Бизнесийн сургуулийн багш, доктор Б.Бат “Ипотекийн зээлийн хөтөлбөрийг үргэлжлүүлэхийн тулд санхүүжилтийн хямд эх үүсвэр олох хэрэгтэй. Ипотекийн зээлийн эргэн төлөлтөөр хуримтлал үүсгэж, эргэн санхүүжүүлж болно. Мөн Нийгмийн даатгалын сангийн зарим эх үүсвэрийг эргэлтэд оруулах ч боломж бий. Түүнчлэн ипотекийн зээлээр баталгаажсан үнэт цаас буюу Монголын ипотекийн корпорацад хуримтлагдсан багцыг хоёрдогч зах зээлд арилжин, эх үүсвэр бүрдүүлэх боломж бий” гэв.

Санхүү эдийн засгийн их сургуулийн ахлах багш Д.ГАНСҮЛД “Ипотекийн зээлийг үргэлжлүүлэх хэрэгтэй. Учир нь барилгын салбарт албан бус эх сурвалжийн мэдээгээр зургаа орчим их наяд төгрөг түгжигдсэн байна. 2015 оны дүнгээр манай нэрлэсэн дотоодын нийт бүтээгдэхүүн 23.1 их наяд төгрөгт хүрсэн. Тус салбар хямарвал манай эдийн засагт том сөрөг шок бий болохоор байгаа юм. Тиймээс орон сууцны эрэлт талаас нь энэ салбарыг дэмжих хэрэгтэй. Мөн барилгын салбарын уналтаас шалтгаалан чанаргүй зээлийн хэмжээ хурдацтай өсөж, орон сууцны үнэ тасралтгүй буурсаар байгаа нь банкуудад эрсдэлтэй. Цаашид МИК-ын үнэт цаасыг нээлттэй худалдах хэрэгтэй гэж бодож байна” гэж дүгнэв.

Эдийн засгийн бодлого, өрсөлдөх чадварын судалгааны төвийн судлаач Э.ТУНГАЛАГ “Ипотекийн зээлийн хөтөлбөрийг зогсоох нь зээлийн эргэн төлөлтийг бууруулах, барилгын салбарыг гацаах нөлөө үүсгэж болзошгүй. Түүнчлэн ипотекийн зээлийн хамрагдалт анх хэрэгжиж эхэлсэн жилтэй харьцуулахад харьцангуй буурч буйгаас харахад 30 хувийн урьдчилгаа төлөх чадвартай иргэдийн эрэлт ханаж байх магадлалтай. Цаашид зээлийн нөхцөл, шалгуурыг сайжруулж, зөвхөн зорилтот бүлгийнхэнд олгох чиглэлээр сайтар хяналттай ажиллах шаардлагатай болж ирж байна. Санхүүжилтийн хувьд төсөв, сангийн бодлогод аль болох хүндрэл учруулалгүй шинээр багцлаад бонд гаргах, хөрөнгө оруулагч олох зэргээр эргэн төлөлтийг эргэлтэд оруулан ашиглах хувилбар байж болох юм” гэсэн юм.

Үүнээс харахад төр засгийн зүгээс оночтой шийдэл, зөв зохицуулалт хийж чадвал шийдэж болохооргүй, дааж давшгүй зүйл биш аж. Засгийн газарт санхүүжилтийн эх үүсвэрийг шийдэх боломж бий. Ипотекийн зээлийн тогтолцоог бэхжүүлж, хөрөнгийн захаас урт хугацаатай эх үүсвэр босгох, нийгмийн даатгалын санд төвлөрөх хөрөнгийг урт хугацааны эргэлтэнд оруулах, уул уурхайн салбараас олох орлогын тодорхой хувийг санхүүжилтэнд зарцуулах, гадаадаас авч байгаа зээл тусламжийн нэгээхэн хэсгийг чиглүүлэх гээд гарц байсаар байна. Гагцхүү өнөөг хүртэл намагт шигдсэн барилгын салбараа татаж гаргах, царцанги байдлыг “хайлуулах”, орон сууцтай болох иргэдийнхээ хүслийг дэмжихдээ төр засаг тун хойрго төдийгүй хэрэгжүүлж байгаа бодлого нь бодит хөрсөн дээрээ буухгүй байна.

Уг нь барилгын салбараа дэмжиж, ипотекийн зээлээ өргөжүүлж, залуу болон дундаас доогуур орлоготой иргэдээ орон сууцжуулах алсын хараатай бодлого хэрэгжүүлбэл утаанаас ч салж, орчны бохирдол ч бага атугай багасч, иргэдийн амьжиргааны түвшин ч нэг шатаар ахих бололцоотой. Байрны зээл авсан хүн ажил хийхгүй, орлого олохгүй, алхайгаад хэвтээд байхгүй. Борви бохис хийхгүй л зүтгэнэ. Тэр хэрээр нөгөө л толгойны өвчин болоод байгаа ажилгүйдэл, ядуурал нь буурч, улсын хөгжлийг түргэтгэх юм шүү дээ.

Нэг тоо баримт дурдахад, өнөөдөр нийслэлд 352.812 өрх байгаагийн 148. 600 нь орон сууцанд, үлдсэн 204. 000 айл гэр хороололд амьдарч байна. Гэр хороололд амьдарч буй иргэдийн 189.240 нь орон сууцанд амьдрах хүсэлтээ холбогдох газруудаас явуулсан судалгаанд илэрхийлсэн байна. Монголбанкны Судалгаа, статистикийн газраас ипотекийн зээлд хамрагдах боломжтой иргэдийг судалжээ. Хүн амын орлогын бүтцийг харгалзан авч үзвэл моргейжийн зээлд хамрагдах иргэдийн эрэлт, хэрэгцээ байсаар байгаа. Одоогоор 14 арилжааны банкинд 3000 мянга гаруй өрхийн хүсэлт хуримтлагдчихсан, шийдэгдэж дуусаагүй байгаа аж.

Ийм их эрэлттэй байгаа атлаа орон сууц борлогдохгүй байгаагийн учир нь иргэдийн худалдан авах чадвар тааруу, мөнгөгүйнх. Урьдчилгаа мөнгөө арайхийж олоод байнгын ажилтай боллоо гэхэд зээл нь олдохгүй болохоор яаж ч иргэд байр худалдаж авах билээ дээ. Өнөөдрийн байдлаар л гэхэд зөвхөн нийслэлд нүүгээд ороход бэлэн болсон, 20 гаруй мянган орон сууц эзнээ хүлээн хоосон байна.

Тэнхлэг зууч гүйцэтгэх захирал Д.Должинсүрэн “Энэ оны дөрөвдүгээр сарын байдлаар Улаанбаатар хотод 83.6 мянган шинэ орон сууцны 371 төсөл хэрэгжиж байна. Үүнээс одоо захиалга аваад, хэрэгжиж байгаа төсөл нь 250 орчим байна. Бусад нь нөхцөл байдлыг ажиглаж, зогсолтын байдалтай байгаа. Орон сууцны борлуулалт дөрөвдүгээр сард бага зэрэг өсөлттэй гарлаа. Гэхдээ нийлүүлэлтийн илүүдэл их байсаар байна. Ашиглалтанд орсон ч борлуулагдаагүй 6700 орчим байр байна. Ашиглалтанд удахгүй орох16 000 мянган байр байна. Цаана нь захиалга аваагүй байр байгааг үгүйсгэхгүй. Нийлүүлэлт хэт ихэдсэн хэвээр байгаа учраас ойрын хугацаанд тэнцвэрээ хадгалах боломж харагдахгүй байна. Тэгэхээр царцанги байдал арилна гэж хэлэх боломжгүй”гэлээ.

Ипотекийн зээлийг иргэдийн худалдан авах чадвар, амьжиргааны түвшинтэй хэрхэн уялдуулах талаар өнөөг хүртэл ямар ч судалгаа хийгээгүй аж.Цаашид энэ хөтөлбөрийг тогтвортой үргэлжлүүлэхийн тулд иргэдийн амьжиргааны түвшин, орлогын хэмжээг нарийн судлах шаардлагатай болж байна.Манайд иргэдийг санхүүгийн хэрэглэгч гэдэг талаас худалдан авах чадварыг дэмжих, хэрэглэгчийн эрх ашгийг хамгаалах хууль, эрх зүйн орчин бүрдээгүй. Бусад орнуудад иргэдийн орон сууц худалдан авах боломжийн индекс гэж гаргадаг. Орон сууц худалдан авахад өрхийн орлого хүрч байна уу, орлогын хэдэн хувийг зарцуулж байна гээд л. Ийм л судалгааны дүнг үндэслэн цаашид энэ хөтөлбөрийн юуг шинэчилж өөрчлөх шаардлагатайгаа шинжих учиртай. Монголд үнэндээ орон сууцны урьдчилгаа болох 30 хувиа төлөх боломжтой хүмүүсийн дийлэнх нь зээл авч, банкны шалгуурын босго даваагүй иргэд зээлийн гадна үлдчихээд байгаа.

Ипотекийн зээлийн хөтөлбөрийг урт хугацаанд үргэлжлүүлэхийн тулд зөвхөн хэдэн орон сууц барьснаар шийдэгдэхгүй. Тэгэхээр моргейжийн хөтөлбөрийг залуус, орлого багатай иргэдэд чиглүүлж хөнгөлөлттэй нөхцөл бий болгож, ипотекийн санхүүжилтийн гацааг арилгавал борлуулалт эрс нэмэгдэж, барилгын компаниуд нь ч сэргэж, банкууд эрсдэлээс гарч, эдийн засаг шокоос аврагдана. Тиймээс л олон талыг харсан оночтой бодлогыг Засгийн газар, Сангийн яам, Монголбанк, Барилга хот байгуулалтын яам хамтран тодорхойлж, орон сууцны урт хугацааны хөтөлбөрийг шинэчлэх цаг нь иржээ. Бас макро эдийн засгийн үзүүлэлтэд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй байх санхүүжилтийн схемийг боловсруулах зайлшгүй хэрэгтэй байна. Хэрвээ үүнийг шийдэж чадахгүй нам, гарцыг олохгүй бодлого тодорхойлогчид цаашид иргэдийн дэмжлэгийг хүлээх байтугай бухимдал, дургүйцлийг гааруулахаар байна. Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшигчид ч гэсэн олон асуудал руу хошуурч, хадуурч байхаар ипотекийн зээлийн асуудлыг шийдэх шийдлийг санал болговол олонхийн дэмжлэгийг авахаар байна. Иргэдийн орон сууцтай болох туйлын хүсэл сонголт хийх торгон агшинд нэгийг санагдуулж л таараа.

Х.ДЭЛГЭР