МУИС-ийн Улс төр судлалын тэнхмийн ахлах багш Д.Оюунчимэг пи арын тухай ярьсныг өмнө нь хүргэж байсан. Энэ удаа түүний маркетингийн тухай яриаг нь тоймлон сонирхуулъя. Эмэгтэйчүүд, сэтгүүлч, улстөрчдөд зориулж ярьсан учраас заримдаа хэвлэлийнхэнд хандаж, бас голдуу улстөрийн маркетингийн жишээ дурдагдсан байгаа.
Маркетинг гэдэг маань олонхийн хэлж заншсанаар зах зээл судлал. Зах зээл судлал гэхээр зөвхөн бараа таваарын тухай яриа биш. Би нэр дэвших санаатай байлаа гэхэд над шиг нэр дэвшигчиийн шаардлага нийгэмд байгаа юу гэсэн үг. Сонин хэвлэл байлаа гэхэд манай нийтлэлийг унших хэрэгцээ байна уу гэдгийг хайж байгаа ухаан. Маркетинг борлуулалтаасаа судалгааны шат руугаа шилжсэн. Үүнийг яаж зарах вэ гэдгээсээ л ангижрах ёстой. Эсгий гэрийн шаахай хийчихлээ, яаж зарах билээ гэж гүйхийн оронд урьдчилаад ийм шаахайг хүн өмсөх үү гэдгийг судлах ёстой гэсэн үг. Цамц оёхын өмнө ямар өнгө, загвар, материалтай цамц хүмүүс сонирхож байгааг судлана. Ийм цамц зарагдах нь тодорхой болсон үед цамц оёх учиртай. Одоо бол судалгаа хамгийн чухал. Япон чанар, герман технологи гээд ярьдаг. Үүний цаана байнгын судалгаа бий. Маркетингийн сүүлийн үеийн хүчтэй хэлбэр нь хэрэглээг үүсгэх. Хүн биологийн нэмэлт тэжээл идэх ёстой гэдэг ч юм уу. Хэрэглээ үүсгэж чадаж байгаа нь маркетингийн гайхамшиг. Хэрэгтэй хэрэггүй хэрэглээ үүсгэх сөрөг тал бий. Хүн гэдэг хэрэглэгч амьтан. “Бурхад лав солиорсон байх” гэдэг кинон дээрх шиг хүн уг нь хэрэглээ багатай. Тэр кинон дээрх хүмүүст бараг турсикны ч хэрэггүй байсан. Сүүлдээ футболк, шорт өмсөхөөр угаах саван хэрэгтэй болж байгаа юм. Саван, воок хэрэглээд эхлэхээр химийн бүтээгдэхүүний харшилтай болдог. Энэ мэтээр хэрэглээ хэрэглээг үүсгэнэ. Руссо зэрэг сэтгэгчид хүн явж явж хэрэглээнийхээ дарамтанд орно гэсэн шүү дээ. Амьдраад жаргаад байгаа юм уу гэхээр хэрэглээгээ хангах гээд зүтгээд байдаг. Эрэлт хэрэгцээ шаардлага гэж юм бий. Хүн бүрт гутал шаардлагатай. Гэхдээ наян настай өвөөд туфли хэрэггүй. Хүний онцлогоос шалтгаалаад хөлд өмсөх гутал гэрийн шаахай, гоёлын, өвлийн, усны, өнгө өнгийн гэх мэтээр тоймгүй олон янз. Холливудынхан зөвхөн гуталдаа зориулсан өрөөтэй байна шүү дээ. Хүний хэрэглээ хязгааргүй.
Дэлгүүр хэсэх хоббитой нэг эмэгтэйн дээрээс хураасан бараа нь нурж, дарагдаад нас барчихсан гэдэг. Зах зээл харгис. Хүмүүст юу шаардлагатай байна гэж биш, хэний халаасанд мөнгө байна түүнд зориулж үйлдвэрлэдэг. Эрэлт, худалдан авах чадварыг нь харгалздаг. Хэрэгцээг судалдаг юм байна л даа. Моод загвар ч хэрэглээг үүсгэдэг. “Шөвгөр өсгийтэй ботинк моодноос гарчихсан” гэвэл охид “Шараа шараа наадахыг чинь авгай нар өмсдөг, би өмсөхгүй” гээд эхэлдэг шүү дээ.
ДОНЖИЙГ НЬ ОЛЖ ДУУГАРАХ ХЭРЭГТЭЙ
Хувийн маркетингтэй хүн гэж байна. Бусдад өөрийгөө зөвөөр ойлгуулах хэрэгцээ хүнд бий. Хүн өөрийгөө байнга хянаад явбал түгшүүртэй л дээ. Гэхдээ тийм эмэгтэйчүүд байдаг шүү. Дээр үед эмнэлэгт хэвтэж байсан чинь нэг өрөөний эмэгтэй маань хар үүрээр босоод, нүүрээ маш аятайхан будчихдаг байж билээ. “Би гурван хүүхэдтэй. Нөхөр маань намайг нүүрээ будаагүй байхыг хараагүй” гэж тэр ярьсан. Нэг удаа нүүрээ будаагүй байсан чинь хамт ажилладаг хүмүүс нь “Хөөх, чи яачихаа вэ, бие хаа чинь зүгээр үү” гэж асуусан байгаа юм. Мундаг биеэ авч явж байгаа биз. Хувийн маркетинг ялангуяа эмэгтэйчүүдэд байх ёстой. Эмэгтэй хүн дутуу талаа нөхөж, момент бүрийг ашиглах учиртай. Жишээлбэл юм болгон дээр дуугарах хэрэггүй. Гэхдээ дуугүй суугаад байвал донгио болчихно. Дуугарахдаа дандаа донжийг нь олох хэрэгтэй. Жадны үзүүрт явах хэрэггүй, гэхдээ бүгдийн ард бүү гэлдэр. Ашигтай хэсэгт нь бай гэсэн үг. Жадны үзүүрт яваа хүн золиосонд гарчих гээд байдаг. “Өвчтэй юм, Уянгааг хараач” гэдэг. Эхний биш гэхэд тав дахь хүн бол гайгүй байх нь шүү дээ. Эмэгтэй хүн ганцаараа гоцлон тоглохгүй байвал сайн. Хүний гараар могой бариулах учиртай. Эсрэгээрээ манай эрчүүд эмэгтэй хүнээр могой бариулдаг. Ямар үед эмэгтэй хүнийг дэмждэг гэхээр эрчүүд хэл үгээ ололцохоо байхаараа “За за дундаа хийгээд энэ нөхрийг түр байлгая” гэх мэтээр жийргэвч болгож ашиглах хандлагатай байдаг.
Харин эмэгтэйчүүд удирдахдаа сайн. Тэд даргалдаггүй, сайн менежер байдаг. Тэр нь сайн чанар. Гэхдээ нэгнийгээ дэмжихдээ сул. Улаан цагаан дэмжих хэрэгтэй. Лидер эмэгтэй хүний ганц сул тал сэтгэл түгшилтийг даах чадвар сул байдаг. Бусад талаараа эрэгтэй хүнээс давуу.
Өдөөд, тэмцэлд дуудаад байгаа хүнтэйгээ улаан нүүрээрээ тулах хэрэггүй. Тоохгүй хаяад, өөрийг нь өөрөөр нь дэгээддэг. Хамгийн сайн арга өөрийнх нь мэхээр өөрийг нь унагах байдаг.
МАРКЕТИНГИЙН 99 ХУВЬ НЬ СУДАЛГАА
Маркетингийн 99 хувь нь судалгаа. Хэрэглэгч юу хүсч байна, сонгогчид юу хүсээд байна. Иргэд үнэхээр 21 мянган төгрөг хүсээд, намын хөтөлбөртөө оруулсан уу гэхээр тэд ямар ч судалгаа аваагүй байдаг. Аливаа байгууллага маркетингтай эсэхийг төлөвлөлтөөс нь хардаг. Төлөвлөлт нь мөрөөдлийн жагсаалт байна уу? 2020-2030 онд тэгнэ ингэнэ гээд баахан жагсаалт гаргаж уу? Хоёрдугаарт нь асуудал шийдвэрлэж байгаа байдал, хяналт гэсэн гурван юмыг хараарай. Асуудал шийдвэрлэхдээ дараах асуултанд хариулна гэсэн үг. Нэгдүгээрт ямар үзэл санаа бодлого, хөтөлбөр нийгмийн дэмжлэгийг хүлээх бололцоотой байна. Ухуулга сурталчилгааны хэлбэрүүдээ сонгодог. Манайхан шууд бусдыг дуурайх нь олон. Чи уулзалт хийсэн бол би бас хийчихье. Сонин тараасан бол би бас тараачихъя гэдэг. Гэтэл энэ арга чамд тохирч болно, надад тохирохгүй байж болно. Тохирсон ч би мөнгөгүй байж болно. Тийм бол би арай хялбар арга хэрэглэж болно шүү дээ. Хэн нэгний хэрэглээгүй аргыг хэрэглэх нь гоё байдаг. Хэлбэрээ оновчтой сонгох хэрэгтэй. Залуучууд сонгуульд орохгүй байна гэж муу хэлэхийн оронд тэдэнд тохирох аргыг нь сонго.
Судалгаа ийм үе шатаар явдаг. Юу судлах гэж байгаа юм бэ. Асуудлаа тодорхойл. Дараа нь судалгааны төлөвлөгөө буюу дизайнаа боловсруулдаг. Дараа нь мэдээлэл цуглуулна. Бид мэдээлэл дутуу цуглуулдаг.
Судалгаагаа хийхэд маш нарийн заавартай. Очсон айлынхаа утас, хаягийг авдаг. Судалгаа болгон өөр учраас сургалт явуулна. “Өмнө нь би сонгуульд явж байсан, мэднэ ш дээ” гээд давхиад байж болохгүй.
Судлахын тулд судалдаггүй, судалгаа бүх чигийг заадаг. Маркетинггүй байгууллага гэдэг тагнуулын албагүй, том жанжин гэсэн үг. Дайсан нь морин цэрэгтэй юм уу, нум сумтай юм уу, танктай юу гэдгийг мэдэхгүй бол өөдөөс нь юугаар байлдах билээ. Түүнтэй адил маркетинггүй байна гэдэг мухар сохроор дайтахтай адил. Маркетингийн алба нь л байгууллагыг удирддаг, босс нь биш шүү. Байгууллага, бүтэц болгон маркетингтэй байх учиртай.
Судалгаагаа бодитой хийж чадаж байна уу гэдэг чухал. Хэн нэгэнд судалгаа захиалаад нөгөөдөх нь хүмүүсээс саналыг нь асуугаад “Хүмүүс тэгж бодож байна” гэдэг. Бодол, бодит байдлын судалгаа хоёр адилхан гарахгүй шүү дээ. “Та гааль дээр авилгал байна гэж бодож байна уу” гэвэл би “Байгаа байх гэж бодож байна” гээд бичих жишээтэй.
Яг үнэндээ асуултанд хариулж байгаа хүн хилээр хэдэн удаа гарсныг мэдэхгүй. Зүгээр л “Байгаа байх” гээд аваад хаячихдаг. Тийм учраас асуудлын дотоод руу ороогүй судалгаа олон. Сонгуульд санал өгөөгүй байж “Тийм, би саналаа өгсөн” гэдэг. “Яг аль хэсэг дээр санал өгсөн бэ” гэхээр баригдана.
Манайхан иргэдээс айгаад асуултаа нэг бичгийн цаасанд багтаа гэдэг дүрэмтэй. Түүнээс их бол хариулж байгаа хүн нь зугатаад байдаг. “Асахи” сониноос санхүүжилт гаргаад ерэн хэдэн онд Монголд судалгаа хийсэн чинь яасан гээч.
140 гаруй асуулттай судалгаа байлаа. Тэд аймаар үнэнч. Хавар нь өөр хүн явуулаад “Сонгогчийн нэрсийн жагсаалт”-ыг аваад 27 дахь хүн, үүн дээрээ 18-ийг нэм гэх мэтээр санамсаргүй түүврийн аргаар судалгаанд оролцох хүнээ сонгодог. Бид доллараар цалин авч байсан. Хүн амын амьжиргааны түвшин, шинэ Үндсэн хуулийн талаар гээд нэг хүн 140 гаруй асуултанд хариулна. Надад Сэлэнгийн 40 хүний нэр ирсэн. Судалгаагаа авахын тулд найман оюутан авч яв гэсэн. Хоёр хоёроороо тарж явсан л даа. Заавал нөгөө сонгогдсон хүнээ хайх боллоо. “Улаан Мягмар тракторт суучихсан гол гараад согтуу явж байсан” гэх жишээтэй. Нэг айлд очсон чинь “Өө манай Цог, Дулмаа хоёр чинь жаахан юмтай байхгүй юу. Тэр хоёроос авч болохгүй, би өгчихье” гээд бригадын дарга нь салахгүй хэцүү байж билээ. “Манай авгай мэдэхгүй, би бөглөе” ч гэж байх шиг. Дөчин хүн дотор хоёрхон техникумынх боловсролтой хүн таараад сэтгэлээр унасан. Би одоо яана аа. Ямар хариу гарах бол доо гэж санаа зовж байлаа. Хариулж байгаа энэ тэр нь аягүй түгшүүртэй. Шал худлаа хариулж байгаа юм. Дараагийн шалгах асуултанд нь зөрөөд л. Гэсэн ч тэгж хариул гэж болохгүй юм чинь. Чанартай судалгаа авахын тулд сүүлдээ оюутнуудад найдаж чадахгүй өөрөө гүйсэн. Нэг хүнээ элдсээр байгаад судалгаа авах хугацаагаа дөрөв хоногоор хэтрүүлчихээд загнуулж билээ. Нийгэм солигдож байсан үе. Судалгаанд оролцож байгаа хүнээ хэнтэй ч харьцуулахгүй. Хаалга үүдийг нь түгжиж байгаад “Та л үүндээ хариул” гэнэ. Судалгаанд оролцсон гэж хоол авч өгнө. Картын бараанд шилжсэн хэцүү үе байсан болохоор ганц бал ч өгсөн хүмүүс их баярладаг байлаа. Бас жаахан хошгируулна. “Та азтай, агуу, танаас л авч байгаа юм” гэдэг. Ихэнх нь боловсролгүй, эмэгтэйчүүд олон байсан болохоор санаа зовж байсан ч улс орны хэмжээний дүн товхийтэл гардаг юм билээ.
Гэтэл манайхан судалгаа авах гэж яадаг билээ дээ. Эрдэнэтэд очоод айлын хаалга тогшлоо. Нэг нөхөр гарч ирээд “Юу хийгээд байгаа юм, гар” гэхээр нь “За, энэ согтуу нөхрөөс зугатая” гээд доод талын айлд нь орж, судалгаа аваад, орон сууцныхан хаалгаа тайлахгүй бол гэр хороололд очиж авъя гээд явдаг. Бүүр сүүлдээ амраар нь дэлгүүрт ороод хэдэн худалдагчаас авчих жишээтэй. Манайхан нэг нь судалгаа хийлгэсэн болоод нөгөөх нь хийсэн болоод бие биеэ аргалаад байгаа юм.
Маркетинг судалгааг гурван үндсэн чиглэлээр явуулдаг. Нэгдүгээрт хийж буй ажлаа (улс төрийн нам байж болно) хийхээр төлөвлөж байгаа ажлаа зохистой төлөвлөхийн тулд явуулдаг. Зүгээр л нэг хүслийн жагсаалт биш шүү дээ. Хоёрдугаарт нь өнөөгийн болон хэтийн төлвийн асуудлаар оновчтой шийдвэр гаргахад, гуравдугаарт үнэт зүйл үзэл баримтлал, бодлого зэргээ нийгмийн хэрэгцээ шаардлагад нийцэж байна уу гэдгийг хянах гэсэн гурван чиглэлэрэ явуулж болно.
Танай байгууллага маркетингийн судалгаанд ойр байдаг уу, хэр мэдрэмжтэй гэдгийг хялбархан мэдэж болно. Нэг жишээ хэлье. “Багшаа, би маркетинг шүтэж байгаа шүү, та сонгуульд туслаарай” гээд байсан шавь маань алга болчихсон. Маркетингийн мэргэжилтэн хэрэглэхгүй, маркетингийн багтаа мөнгө хаяхгүй байна гэдэг бол чанаргүй бакал үйлдвэрлэчихээд цэргийн ангид шахчихдаг гэсэн үг. Тийм тохиолдолд бүтээгдэхүүнээ чанартай байлгах, худалдан авагчаа татахын төлөө юм хийх шаардлагагүй. Сонгогчдод таалагдахын тулд юу ч хийхгүй. Барыг нь хараагүй ч гэсэн мөр, ялгадсыг нь харвал Монголд бар байна гэнэ шүү дээ. Түүнтэй адил маркетинг сул байгаа газрыг бол хууль бус юм хийдэг байх, эсвэл чанаргүй бараа хийгээд шахчихдаг байх гэж хардах бүрэн үндэслэлтэй. Бараа үйлдвэрлэл, нэр дэвшигч нь чанаржаад, шударгаар өрсөлдөж байгаа бол маркетингдаа улам л их анхаардаг. Илүү мөнгө хаядаг байх нь.
Томхон хэмжээний судалгаа хийхэд их мөнгө шаарддаг. 21 аймгаар явахад явсан хүн болгонд зочид буудлын хөлс, замын зардлын мөнгө гээд талийж өгнө. Мөнгө багатай нөхцөлд дандаа өөрийгөө дэмждэг намын гишүүдээрээ дамжуулаад нэг удаадаа судалгаа авч болно. Энэ тохиолдолд бүх юм гарахгүй. Дадлага, сургалт хийж байгаа хүмүүсээ дайчлаад судалгаа авахуулж болно. Та нар дадлага хий, гэхдээ бид давхар мэдээлэл авья гэж болно. Бараа таваар хэрэглэдэг хамтрагч байгууллагуудтай хамтарч ажиллаж болно. Гар утас, интернэт ашиглаж болно. Бусад судалгааны дүнг ашигла. Үр дүн нь гажиж болно. Дундажлаж үзэх хэрэгтэй. Аргаа барсан үед иймэрхүү маягаар ажиллахгүй бол огт судалгаагүй байж болохгүй.
Өнөөдөр ХЗДХЯ, ШШГЕГ, ХСИС, ХЗҮХ-гээс хамтран “Хууль төрөхийн өмнө” хэлэлцүүлэг зохион байгуулав. Хэлэлцүүлгийн үеэр Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг хууль зүйн салбарынхан болон хуульчид, судлаачид, хэвлэл мэдээллийнхэнд танилцуулсан юм. Төслийг боловсруулахдаа Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан “…Төрөөс хүний эрх, эрх чөлөөг хангахуйц хууль зүйн баталгааг бүрдүүлэх…, хөндөгдсөн эрхийг иргэнийхээ өмнө хариуцах…” гэсэн зарчмыг баримталсан байна.
Ашиглалтын шаардлага хангахгүй нийтийн зориулалттай орон сууцны барилгыг буулган шинээр барих төсөл хэрэгжүүлэгчийг сонгон шалгаруулах урилгыг бүрэн эхээр нь хүргэж байна.
Сүхбаатар дүүрэг дэх цагдаагийн нэгдүгээр хэлтсийнхэн хүүхэд хулгайлахыг завдсан гэх этгээдийг өнгөрсөн баасан гаригт саатуулан шалгаж эхэлсэн.
Төр, нийгмийн нэрт зүтгэлтэн С.Зориг агсныг хөнөөсөн хэргийн шүүх хурал өнгөрсөн оны арванхоёрдугаар сард болсон. Гэвч, яллагдагч Б.Содномдаржаа, Ц.Амгаланбаатар, Т.Чимгээ нарын ар гэрийнхэн гомдолтой хэмээн удаа дараа хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд хандаж, давж заалдахаа мэдэгдсэн юм. Тэднийг 24-25 жилээр ялласан.
Энэ сард дуулиан дагуулсан хоёр хэргийн шүүх хурал болохоор товлогджээ. Тодруулбал, дөрвөн настай охиноо зодож амь насыг нь хөнөөсөн Г.Маралмаа, Т.Цогт нарын хэрэг, авлигын хэрэгт холбогдсон Н.Алтанхуягийн хүргэн Г.Дэнзэн нарт холбогдох хэргийн шүүх хурал болох юм байна. 
Нийслэлийн Агаарын бохирдлын газар, Байгаль орчны газар, Эрүүл мэндийн газар, Газрын алба хамтран нийслэлийн агаарын бохирдлыг бууруулахаар өнгөрсөн хугацаанд хийсэн ажлынхаа талаар мэдээлэл хийлээ.
Үүнээс гадна Улаанбаатар хотын агаарын бохирдол ихтэй бүсийн 50 цэцэрлэгт дотоод агаарын чанарыг сайжруулах 200 төхөөрөмж суурилуулсан байна. Энэ төсөл нь Дэлхийн банкны санхүүжилтээр үргэлжлэх юм.