Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, “Хурд” хамтлагийн ахлагч Дамбын Ганбаяртай ярилцлаа.
-Монголын рок поп урлагт “Хурд” хамтлаг өөрийн гэсэн гайхалтай түүхийг бүтээж, хорин тав дахь жилдээ дуулж байна. “Хурд”-ынхны тухай мэдэхгүй хүн гэж үгүй. Та урлагтай холбогдсон тэр л түүхээ эргэн нэг сөхөж яривал сонин байх болов уу?
-Эргээд өнгөрсөн түүхээ ярихаар бахархмаар ч юм шиг, баярламаар ч юм шиг. Урлагтай холбогдсон 42 дахь жилтэйгээ золгож байна даа. Төмөр замын соёлын ордны тайзан дээр 1975 оны аравдугаар сард анх пионерийн дуу дуулж, тэндээс миний урлагийн замнал эхэлсэн. Эдүгээг хүртэл гитар, бөмбөр, рок попын ертөнцтэй нөхөрлөж явна. Энэ замнал бол гайхамшигтай, адал явдалтай, басхүү гуниг төрүүлсэн үеүд байлаа. Заримдаа тайзнаасаа хөөгдөх гэж байгаа ч юм шиг хүмүүст янз бүрээр хэлүүлэх үе ч байсан. “Тайзнаасаа буугаач ээ” гээд л… Бүх зүйл дардан байгаагүй.
Манай “Хурд” хамтлаг үүсэн байгуулагдаад 24 жил болж байна. Миний урлагт өнгөрүүлсэн дөч гаруй жилийн цаг хугацааг хамтлагаараа нэхэж, хөөж явна даа. Тэртээх 1987 онд суудлын вагон депогийн хажууд “Хурд” хамтлаг байгуулагдаж байлаа. Одоо тоглож байгаа үе маань “Хурд” хамтлагийн хоёр дахь үе. Анх ажилчид цугласан газар заавал дуу хөгжим байх ёстой гэж бодож байгуулж байсан. Цахилгаан хөгжимжүүлж байсан тэр ашгаар л “Хурд” хамтлаг байгуулагдсан юм. Яг энэ бүрэлдэхүүнээрээ 1991 оноос бэлтгэлээ хийж, 1993 онд анхны тайлан тоглолтоо тавьж байсан түүхтэй.
-Хөдөлмөр хүнийг босгодог гэдэг. Та дөч гаруй жилийн дараа харахад энэ их хөдөлмөрөө юутай зүйрлэх вэ?
-Уран бүтээлч хүнд тэсвэр тэвчээр маш их шаардлагатай. Эстрад урлаг Монголд хөгжөөд тавиад жил болж байна. Үүний 25 жилд нь “Хурд” хамтлаг дуулж байгаа. Урлаг бол тэсвэр л гэж хэлмээр байна. Хоолтой, хоолгүй хонох үе бишгүй гарна. Тэр байтугайд тэвчээртэй хандаж байж л амжилтад хүрнэ. Түүнээс биш урлагийн хүн гээд том том зохиолчдын бэлэн ноотыг харж дуулаад, том зохиолчдын хөгжмийг тоглоод шууд уран бүтээлч болно гэж үгүй. Уран бүтээлч хүнд сэтгэл, итгэл үнэмшил, ирээдүйгээ зөв харах эрмэлзэл гэж байх ёстой юм.
-“Хурд” хамтлагийн эх орны сэдэвтэй дуунууд сонсогчдыг уйдааж байгаагүй. Ялангуяа алс хол яваа монголчуудын хувьд нутгаа санаж бэтгэрсэн сэтгэлийг нь ёстой нэг дэвтээх шиг сайхан сонсогддог гэцгээдэг. Одоо харин аядуу намуун дуунууд дээр ажиллаж байгаа юу, эсвэл хүнд рок чиглэлийн дуунууд дээр ажиллаж байна уу?
-Ер нь “Хурд” хамтлаг өөрийн өнгө төрхөө алдаж болохгүй. Алдвал “урлагийн банзал” гэж ярьдаг шүү дээ. Тийм л болно. Гоё болгон дээр үсэрч очоод, гоё юм болгоныг өмсөөд л байж болохгүй. Одоо тийм зүйл мэр сэр харагдаад байна шүү дээ. Монголын урлагийн бурхад болсон мундаг дуучдын дууг өөрийнхөө хоолойны хэлбэрт тааруулж дахин дуулж байна. Гэтэл тэр мундаг улсуудын бүтээсэн, туурвисан хэмжээнд хүрч чадахгүй явдлууд гарч байна. Тийм учраас хүн өөр өөрийн өнгөөр, өөрийнхөө дуу хоолойгоор л байх ёстой. Өөрсдөө шинэ юм бүтээхийг эрмэлзэх хэрэгтэй. Түүнээс биш амттан бүрийг авч идээд байвал ядаж л гэдэс өвддөг биз дээ. Таарах, таарахгүй юм гэж байна. Яг үүнтэй адил урлагт зохих, зохихгүй юм гэж байдаг учраас бодох л хэрэгтэй.
-Сэтгэлийн ухаарал гэж юм байдаг. Танд ухаарал юуг өгүүлж байна вэ?
-Сэтгэлийн ухаарал гэж юм байдаг. “Хурд” хамтлаг жанр стилиэ алдаагүй. Үнэхээр олон жил болоод ирэхээр сэтгэлийн ухаарал гэж чиний асуугаад байгаа чинь урлагт их мэдрэгддэг. Улам монголжуу бүтээл хиймээр санагдаад, улам л эрт үед манай Монголын урлаг ямар байсан бол гэж бодогдох юм. Сүүлийн үед этник чиглэл дэлгэрч гарч ирж байна. Манай ардын урлаг хөөмий, морин хуур, товшуур хөгжмийг тоглож байгаа хамтлагууд бий. Яг үүнтэй нэгэн адил орчин үеийн хөгжимд хуучныхаа хөгжмийн зэмсгийг эргэн оруулж сэргээх үйл хэрэгт миний хувьд түлхүү ажиллаж, их юм судалж, үзэж байна.
“Хурд” хамтлаг эх орон, элгэн садан, хайр гээд монгол хүний зүрхэнд шигдэж явдаг тэр эх оронч сэтгэлгээгээр залуучуудыгаа хүмүүжүүлж, эх орон гэдэг чинь юу билээ гэдгийг уран бүтээлээрээ дамжуулж хэлэх гэсэн тэр арга барил маань яг хэвээрээ байгаа гэдгийг л хэлмээр байна. Олон сайхан эх орны сэдэвтэй дуу хийсэн. Бидний үндэс угсаа нэгтэй Өмнөд Монголоос хүртэл өөрсдийнхөө ёс заншлыг харуулсан дууг дуулуулах саналыг ирүүлдэг болсон. Түрүүчээс нь ч эхлээд явж байна. Бид л хийхгүй бол хэн хийх вэ. Монгол туургатан ахан дүүс бид чинь нэг л үндэстэн. Тиймээс тэр нэгдлийг “Хурд” л хийх ёстой гэж боддог.
-Ардын урлагийн хөгжмийн зэмсгүүдийг судалж, сонирхож байгаа гэлээ. Тухайлбал ямар хөгжмийг илүүтэй сонирхож байна вэ?
-Одоогоор эртний хөгжмийн зэмсгүүдийг сонирхож байна. Товшуур хөгжим, ятга, хөөмий, хархирааны сонгодог хэлбэрүүдийг оруулаад “Хурд”-ын орчин цагийн хөгжимтэй хослуулан хоёр гурван дуу хийчихсэн байна. Түмэн олонд одоогоор хараахан түгээгүй байна. Нэгэн найзынхаа захиалгаар “Ижийгээ баярлуулах гэж хүү нь тандаа ирсэн” хэмээх нэртэй товчхондоо “Ээж” гэдэг дуу хийсэн. Энэ дуун дээрээ уртын дууны шуранхайг орчин цагийн хэмнэлтэй хослуулах оролдлого хийсэн. Монголчууд морин хуур, уртын дууны шуранхай орчин цагийн хэмнэлтэй хослохоороо ямар сайхан дуугардгийг мэдрэх болно. Удахгүй клипжүүлнэ. Мөн “Амар мэндийн дуу” гэж байна. Бас л хуучны гоё дуун дээр хөөмийг оруулсан. Ер нь бол хуучны аялгууг л “ухмаар” санагдаад байгаа. Сүүлийн үеийн залуучууд бүр гадаадаас хуулаад монгол үг оруулаад тууж байна. Яахав, ингэж зүтгэж байгаад л гольдролоо олно.
Тахийн тухай дуу их омогшилтой. Тахь бол өнөөгийн адууны өвөг. Хэдэн зуун жилийн өмнө гаднын нутаг руу алдчихсан. Сүлдэндээ залсан морин эрдэнийн эцэг болсон тахийн сүргийн тухай сайхан дууг бид хийлээ. Мөн хуучны аялгуу, цоор хөгжим, товшуур оруулаад, хархираа хөөмий бүгдийг шингээгээд их өвөрмөц дуу гарч байгаа. Ямаршуу болж гэж энэ дууг хүмүүст сонсгосон чинь сэтгэл их хөдөлж байна гэсэн.
-Тэгвэл дуулах тусам л таны зүрх сэтгэл үндэстнийхээ өв санг санагалзаж байна гэж хэлж болох нь ээ?
-Тийм. Ер нь хүний нас яваад аливаа зүйлийг тунгаагаад үзэхээр эх орон, үндэс угсаа, ёс заншлыг л үгүйсгэж, мартаж болохгүй юм байна гэж бодогдоно. Ялангуяа энэ цагт их ороо бусгаа болж байна шүү. Төр нь ч ороо бусгаа болоод л, түмэн олон нь ч хөл гараа унжуулсан, унжийсан нийгэм болчихоод байна шүү дээ. Гэхдээ гоё болно оо. Үүнд хэн хөглөх ёстой вэ, урлагийнхан л энэ ард түмний, тэр өндөр суудал дээр суучихсан байгаа даргын оюун ухаанд дуугаараа “юм” хүргэнэ. Дуу хөгжим автомат буу шиг айхтар шүршдэг хүчтэй, ямар ч хана хэрмийг давж гарах чадалтай.
-Морин хуур тоглодог хүн танай хамтлагт бий юу?
-Морин хуур тоглодог хүн байгаа. Манайхан чинь янз бүрийн л хөгжим тоглож байна. Би гэхэд товшуур хөгжим оролдож байна. Хувиараа цоор хөгжмөөр хичээллэж байгаа.
-Тайзан дээр гарахаараа мангас болдог гэж та нэг ярилцлагадаа дурдсан байна лээ. Яг ямар утгаар тэгж хэлсэн бэ ?
-“Хурд” бол бусдаас онцгой гэж хэлж болмоор нэг юм бий. Бид тайзны ард эгэл жирийн монгол залуус байдаг. Хэн нэгнийг муулсан, онгироо сагсуу занд дургүй. Хэн нэгнийг давчихлаа гэж сагадаггүй. Бид тайзан дээрээ гарахаар дүр бүтээдэг. Мангасын дүр бүтээж байгаа юм. Мангас гэдэг бол бүхнийг чадагч, бүхнийг мэдэгч гэж үлгэр домогт хүртэл гардаг шүү дээ. Бид өнөөдөр рок буюу “Heavy metal” урсгалыг Монголд гаргаж байгаагаараа омогшил тайзан дээр л байдаг. Тэр хоёр цаг гучин минутын хугацаанд үнэхээр ертөнцөөс салж, цугларсан олонтойгоо дүр бүтээдэг. Түүнээс биш зүгээр л тэддүгээр дуу шүү гэж ам барих гэж гардаггүй. Ам барьж ард түмнээ “Хурд” хэзээ ч хуурч үзээгүй. Телевизийн бичлэг, Төрийн хүндэтгэлийн ёслол дээр л понаграмм тавьж дуулах тохиолдол байдаг болохоос “Хурд”-ын хувьд ам барьдаггүй. Бид тайзан дээр үнэхээр мангасыг бүтээдэг. Мангас байхгүй даруухан, ноомой байвал бие биеэ хурцалж чадахгүй, үзэгчдээ ч хөглөж чадахгүй.
-Монголчуудын сонсох дуртай ийм том хамтлаг болж, дуулж хуурдаж яваагаа та юутай холбож боддог вэ. Магадгүй хувь заяа байх?
-Би бурхандаа залбирдаг. Монголынхоо ард түмэнд баярлаж байна. Яагаад гэхээр бид улсад ажиллаж цалин авч үзээгүй хүмүүс. Тэгэхэд өнөөдөр “Хурд” хамтлаг талхныхаа мөнгийг ар гэртэйгээ, аав ээжтэйгээ бүгд дуу дуулж, дуугаараа олдог ийм л хүмүүс. Биднийг Монголын ард түмэн тэжээдэг гэж болно шүү. Мэдээж, бид зүгээр мөнгө өгөөч гэдэггүй. Өөрсдийнхөө оюуны бүтээлийг үнэлүүлж, өөрсдийнхөө хөдөлмөрөөр олсон арав таван төгрөгөөсөө “Хурд”-ыг сонсоход зориулах тийм хэмжээнд л уран бүтээлээ хийхийг эрхэмлэдэг.
Ер нь би омогшилтой монгол. Бас зарим үед онгирдог монгол баймаар байна. Гаднын олон рок, поп фестивалиудад зөндөө оролцож байна. Тэнд очиж бид үнэхээр монгол мангасыг бүтээдэг. Тэнд бид монгол эр хүний бардамнал, эрч хүчийг харуулдаг. Бидний ард гурван сая, бүр цаашлаад дэлхий даяар 30 сая монголчууд бий. Бид тэдгээр хүмүүст эрч хүчийг түгээдэгтээ талархаад баршгүй юм даа.
-“Хурд” хамтлаг тайзнаасаа буух болоогүй биз дээ?
-Буух болоогүй. Миний хувьд дахиад 20 жил байна гэж боддог. Миний дүү нарын хувьд 30, 40 жил байна.
-Удахгүй хосуудын хайрын баяр гэгдэх Валентины баяраар тоглолтоо хийх гэж байгаа юм байна. Энэ тоглолтынхоо онцлогоос хуваалцаач?
-Энэ тоглолтоо хайрын дууны цугларалт гэж хэлмээр байна. Урьд нь яг ингэж зөвхөн хайрын дуунууд дуулагдаж байсан удаа бараг байхгүй ээ. “Уянга” гэж концерт арван хэдэн жилийн өмнө тоглож байсан. Энэ удаагийн тоглолт бол хайрын дууны тоглолт. Үнэхээр бие биедээ хайртай бол бидний тоглолтод ирээрэй. Хамтдаа дуулж, нэгэн үдшийг өнгөрүүлье. Уянгын дууных биш хайрын дууны тоглолт. Гэхдээ олон янзын хайр байдаг. Эх орноо хайрлах дуу байж болно.
Бидний сүүлийн үед хийсэн хайрын дуунаас сорчлон 24-25 дуу орж байгаа учир энэ өдөр бол “Хурд”-ын хайрын гайхамшиг л болно гэсэн үг.
-Яг одоо бол та хэд тоглолтын бэлтгэлээ хийгээд завгүй байх шиг байна шүү?
-Тийм. Энэ тоглолтоо дуусгаад цагаан сар дөнгөж даваад Европын 14 улсаар аялан тоглох тоглолтын бэлтгэлийн ажиллагаа болчихсон байгаа. Чехээс эхлээд Унгар, Швед, Англи, Франц гээд Европын орнуудаар яваад хамгийн сүүлд Берлинд дуусна. Энэ тоглолтоо дуусгаад урагшаа Өмнөд Монгол руу явж тоглоно доо. “Хурд” хамтлаг тийшээ маш их явж тоглодог. Энэ жил зургаан сар хүртэл аялан тоглолтуудтай байгаа.
-Ингэхэд “Хурд” хамтлаг ирээдүйгээ хэр бэлдэж байна вэ, шавь нар олонтой болсон уу?
-Зөндөө шүү дээ. Орж гараад л явж байдаг юм. Жишээ нь манай хамтлагийн дэргэд хоёр ч хамтлаг бэлтгэгдэж байна. Дуучид ч байна. Ер нь бол хамгийн ойрхон, эрчимтэй бэлтгэгдэж байгаа нь “Аадар” хамтлаг байна. Энэ хамтлаг маань шинэ бүтээл гаргах гээд эрчимтэй хөдөлмөрлөж байна даа.
Монгол Улсын Их Хурлын 2016 оны намрын
10.00 цагт Багшийн хөгжлийн 2016-2017 оны хичээлийн
Монголын хөлбөмбөгийн холбооноос жил бүр уламжлал болгон зохион байгуулдаг Идэрчүүдийн футзалын улсын аварга шалгаруулах тэмцээн үргэлжилж байна. Тус тэмцээний шигшээ шатны сугалааны үйл ажиллагаа мягмар гарагт болсон бөгөөд бүсийн тоглолтууд өнгөрсөн сард зохион байгуулсан. Харин лхагва гарагаас дөрвөн бүсээс шалгарсан 15, 17 насны шилдэг багууд шигшээ шатны тоглолтуудаа хийж, хоёрдугаар сарын 11-ний өдөр аваргуудаа тодруулах юм.
Сар шинийн баярын өмнөх амралтын өдрүүдэд замыг хөдөлгөнийг зохицуулах хуваарь гарчээ. Ирэх долоо хоногийн бямба гариг буюу хоёрдугаар сарын 11-ний өдрөөс эхлэн зохицуулалт хийхээр болсныг Цагдаагийн ерөнхий газрын хэвлэл, мэдээллийн төвөөс мэдээллээ.
21 аймгийн сагсан бөмбөгийн плей-оффын тоглолтууд эдгээр өдрүүдэд явагдаж байгаа билээ. Нэгдүгээр сарын 31-ний өдөр “Сүхбаатар Альянс Тех”, Дундговь багуудын тоглолт болсон юм. Энэ үеэр Дундговь аймгийн тоглогчдын хооронд маргаан үүсч, тоглогчид гар зөрүүлээд авсан. Дундговь аймгийн багт тоглодог АНУ-ын легионер Жэймс Кирксэйд багийнхан нь гар хүрсэн энэхүү үйлдлийг Монголын үндэсний сагсан бөмбөгийн холбооны мэргэжлийн зөвлөл хянаж үзээд, өнөөдөр торгууль ногдуулсан байна.
Тэрбээр, “Би юуны түрүүнд МҮСБХ-оос тоглолтын үеэр болсон зүйлд уучлалт гуймаар байна. 2017.01.31 болсон зүйл бол яахын аргагүй миний буруу байсан. Мөн баг хамт олноосоо уучлалт гуймаар байна. Байнга тусалж дэмжиж байдагт баярлаж явдгаа илэрхийлье. Бидний гаргасан үйлдэл ёс зүйгүй зүйл байсан. Энэ бүх хугацаанд та бүхэнтэй нэг баг болж, хамтдаа сагсан бөмбөгийн талбайд тоглох үнэхээр сайхан байсан. Би хамаг чадлаараа хичээсэн. Гэхдээ баг хамт олныхоо итгэлийг алдаж, урмыг нь хугалсандаа үнэхээр их харамсаж байна. Дахин дахин уучлалт гуймаар байна. Намайг уучлаарай” гэжээ.
Монгол Улсын Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбатаар ахлуулсан Хүнсний аюулгүй байдлын Үндэсний зөвлөл өнөөдөр анхдугаар хуралдаанаа хийлээ. Хуралдаанаар 2017 онд экспортлох, импортлох стратегийн хүнсний тоо, хэмжээний тухай асуудлыг хэлэлцэж, зөвлөлийн гишүүдийн гаргасан саналыг тусгаж Хүнсний аюулгүй байдлын Үндэсний зөвлөлийн зөвлөмжийг дараах байдлаар гаргахаар тогтов. Үүнд:
