Month: January 2017

УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүүтэй ярилцлаа.

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хуулийг МАН-ын бүлгийн гишүүд өргөн барьсан. Хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах шаардлагагүй хэмээн тус намын бүлэг үзсэнээр хууль санаачлагчид нь буцаахаар боллоо. Таны хувьд эхнээс нь уг хуулийн төслийг эсэргүүцэж байсан шүү дээ. МАН-ын бүлгийн байр суурийг хэрхэн хүлээн авч байна вэ?

-Энэ хуулийг баталлаа гэж бодоход Үндсэн хуулийн Цэц дээр очоод унах байсан гэдгийг би хариуцлагатайгаар мэдэгдэж ирсэн. Хэн ч хамаагүй жирийн иргэн ҮХЦ-д гомдол гаргахад энэ хууль унах байсан юм. Өмнө нь Сонгуулийн нэгдсэн хуулийг батлахад Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дарга Н.Энхболд бүлгийнхээ ажлын хэсгийг ахалж байсан. Дараа нь АН, МАН-ын гишүүд хамтраад “Энэ хуулийг баталъя” гээд оруулж байсан юм. МАХН-аас Д.Тэрбишдагва, МҮАН-аас Н.Батцэрэг нар ажлын хэсэгт орж байлаа. Тухайн үед “Ёстой сайн хууль боллоо” гээд бүгдээрээ л ам уралдан ярьцгааж байсан биз дээ. Харин би “Энэ хуулийг баталж болохгүй ээ. Парламентын сонгуулийг хүчээр хийж магадгүй. Орон нутгийн сонгууль явлаа гэхэд Ерөнхийлөгчийн сонгууль нэлээд юм болно доо” гэдгийг хэлж л байсан. Одоо хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй хуулийг өөрчлөх нь зөв. Гэхдээ хуулийн дагуу л орж ирэх ёстой. Яагаад гэхээр өнгөрсөн жил Сонгуулийн нэгдсэн хууль гэж баталсан хэрнээ энэ удаа Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хуулийг өргөн барьсан. Гэсэн ч Сонгуулийн нэгдсэн хуулийг хүчингүй болгох ямар нэгэн зүйл орж ирээгүй. Сонгуулийн нэгдсэн хуулийг хүчингүй болголоо гэхэд УИХ, орон нутгийн сонгууль хуульгүй болох юм. Тиймээс шинэчилсэн найруулгаар оруулж ирэх ёстой байв.

Нэг үгээр хэлбэл, Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хууль, УИХ-ын сонгуулийн тухай хууль, Орон нутгийн сонгуулийн тухай хууль гэсэн гурван хуулийн төсөл орж ирэх ёстой байтал Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хууль гэсэн ганцхан төслийг оруулж ирсэн юм. Харамсалтай нь одоогийн хуулийн гуравны нэгийг нь хүчингүй болгох заалтаар оруулж ирсэн. Техник ажлыг нь харахаар алийг нь хүчингүй болгох вэ гэдэг асуулт гарсан. Ц.Нямдорж гишүүний 78 зарчмын санал бусад гишүүдийн хэлээд буй 70 санал гээд 148 саналыг баталлаа гэж бодоход Сонгуулийн нэгдсэн хуулийг яах вэ гэдэг асуулт гарч ирнэ.

Нүдээ аниад дуртай дуртайгаа хүчингүй болгоод явах байсан уу. Ийм юм байхгүй. Тиймээс энэ бүхэн улстөржсөн шийдвэр байгаагүй, цэвэр хуулийн асуудал байсан. Энэ хуулийн гуравны нэгт нь нэмэлт, өөрчлөлт оруулахаар уг хууль чадамжгүй болох тул эмх замбараагүй байдал үүсэх байлаа. МАН-ынхан үүнээс айсан. Түүн дотор байгаа заалт бүрийг шүүгээд үзэхэд маш түвэгтэй байдалд хүрэх байсан юм. МАН-ын бүлгийн дарга Д.Хаянхярваа, Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дарга Н.Энхболд, УИХ-ын гишүүн Н.Оюундарь, З.Нарантуяа нар хуулийг өргөн барьсан.

-Таныг хуулийн төслийг өргөн барьсан гээд таны зураг хөрөг хүртэл яваад байсан даа?

-Би өргөн барилцаагүй ээ. Юу гэж өөрийнхөө өргөн барьсан хуулийг эсэргүүцдэг юм. Тэр хуулийн төслийг би өргөн барилцаагүй байхад өргөн барьсан гээд гүтгэж байгаа нь тухайн хүний ёс зүйтэй холбоотой. Би чинь эрүүл ухаантай хүн байна даа, арай ч дээ бас. Өөрөө хуулийн төсөл өргөн барьсан бол түүнийгээ эсэргүүцнэ гэдэг маш тэнэг үйлдэл. Би тийм хүн биш. Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хууль 103 заалттай. Гэтэл 148 нэмэлт өөрчлөлт оруулах санал гарчихсан. Хуульд 50-иас дээш хувийн өөрчлөлт орвол шинэчилсэн найруулга буюу шинэ хууль орж ирдэг. Энэ нөхдүүд хуулийн усыг нь шүүсэн гэж яриад байгаа. Үнэндээ хуульд “Ус шүүнэ” гэдэг хэллэг байдаггүй. Зарчмын зөрүүтэй саналаар өөрчилсөн, өөрчлөөгүй л гэж бий. Ажлын хэсэг гарч хуульд нэмэлт, өөрчлөлт хийдэг. Гэхдээ өргөн барьсан хуулиасаа давсан нэмэлт, өөрчлөлт гэж байдаггүй. Ийм утгагүй зүйл явсан байхгүй юу.

-Үндсэн хуулийн Цэц дээр очоод унах нь тодорхой байсан юм бол МАН-ынхан үүнийг мэдэхгүй өргөн барина гэж баймааргүй юм даа…

-МАН-аас Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвших байсан хүнээ санаатайгаар хорлох гэж байсан юм болов уу гэж харж байлаа. “Инээсэн бүхэн нөхөр биш, уурласан болгон дайсан биш”. Хуучин хуулийг засах ёстой гэвэл засах ёстой. Засахдаа хуулийн хүрээнд дэгийнхээ дагуу явдаг болохоос дургүй хүнээ хорлох гэж байгаа юм шиг ийм зүйл хийх гэж байсан юм. Сонгуулийн өмнө тавдугаар сард энэ хууль ҮХЦ дээр очоод хүчингүй болох нь тодорхой. Цэцийн гишүүд чинь хуульчид. Ингээд хүчингүй болсон үед ямар хуулиар сонгууль явах вэ гээд ойлгомжгүй байдал үүсэх байв. Ноцтой биз. АН, МАН, МАХН-аас нэр дэвших гурван хүний хуулийн маргааны үед яах вэ гэдэг асуудал үүснэ. Хууль бус зүйлийг хэн ч хүлээн зөвшөөрөхгүй. “Төрийг бужигнууллаа” энэ тэр гээд манай Ц.Нямдорж гишүүн арай дэндүү улстөрждөг хүн. Ц.Нямдорж гишүүний хувьд хуульч, ахмад хүн гээд хүндэлмээр зүйл байдаг ч хүнийг нь заримдаа шүүмжилмээр санагддаг. Өмнө нь Х.Тэмүүжин хуулийн төсөл өргөн барихад нь би нэхэж шаардаад байхад “Баасанхүү гэдэг хүн бүтэн сар УИХ-ыг бужигнууллаа” гээд хүний нэр төрд халдаад байхаар нь “Ард түмэн харж байгаа даа” гэж бодоод л өнгөрсөн. Тиймээс ард түмнээрээ тоглох хэрэггүй л дээ. Одоогийн буцсан энэ хуулийг ч гэсэн хууль дүрмийнх нь хүрээнд ярьж байгаа юм. Ирээдүйд болох аюулаас нь сэрэмжлүүлсэн.

-Гэхдээ МАН-ынхан Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хуулийг хэлэлцэхэд таныг ганцаарчилсан шоу хийгээд байна гэдгийг байнга шүүмжилж ирсэн. Уг нь МАН-ынханд ашигтай биш бүх нэр дэвшигчдэд хэрэгтэй хууль байсан гэсэн. Таныг мөн хуулийн төсөлд санал оруулах гэж зүтгэсэн ч ороогүй болохоор тэглээ гэх юм…

-Тийм зүйл огт байхгүй. УИХ-ын гишүүн зарчмын зөрүүтэй санал бичгээр гаргадаг. Ажлын хэсгийн ахлагчид ганц санал бичгээр өгсөн ч тэд дэмжээгүй. Бид “суудал бүхий нам” гэдгээ тодорхойлох ёстой. Тодорхойл гэдэг нь бүлэгтэй бол бүлгийн шийдвэр, бүлэггүй бол гишүүдийн шийдвэр байх ёстой гэж зарчмын санал оруулсан юм. МАН-ынхны дэмжсэн санал бүр нь хууль зөрчсөн. Тухайлбал, “суудалгүй нам хамтарч биш дэмжиж оролцоно” гэдэг заалтыг өргөн барьж, ажлын хэсэг нь суудалгүй намд хамааралгүй гээд аваад хаячихсан. Парламентад суудалгүй намууд чинь “Сонгуульд ямар нэгэн байдлаар оролцох эрхийг боогдууллаа” гээд Цэцэд хандана. Нэр дэвшүүлэх эрх нь суудалтай намд хамаатай болохоос улс төрийн эрхийг нь хаагаагүй.

Тэд хамтраад юм уу, дэмжээд явъя гэхэд “Энд ямар заалт алга” гээд явах болсон тул Цэц дээд унах л байлаа. Энэ мэтчилэн зүйлс бий. Манай гишүүд “Баасанхүү улстөржлөө” гээд яриад байх юм.

Үнэндээ бол улс төрийн албан тушаалтан ажлаа л хийж байгаа юм шүү дээ. Бодитой зүйлийг байгаар нь ярьж байна. Чуулганы хуралдааныг сурвалжилдаг сэтгүүлчийн хувиар та харж л байгаа байх. Би бүр сүүлдээ санаа зовоод хамгийн сүүлд асуултаа асуудаг юм бил үү гэж бодох болсон. Энэ гишүүд чинь хууль хэлэлцэхээ болиод миний үгийг хэлэлцдэг болчихлоо. Миний хэлсэн үгийг “Буруу байна, муу байна, муухай байна” гээд дайрдаг. Би яагаад заавал тэдэн шиг сэтгэх ёстой юм бэ. Хувь хүн гэдэг утгаараа би алдаатай, буруу зүйл ярьж болно. Энэ чинь хуульд байгаа нэг санал. “УИХ-ын гишүүн үг хэлэх, хэлсэн үгэндээ хариуцлага хүлээхгүй байх” гээд хуультай юм байгаа биз дээ. МАН-ынхан миний үгийг биш хуулиа хараад ярь л даа. Ерөөсөө намайг амлаад авчихсан юм шиг л байдаг боллоо. “Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн хуулийг Баасанхүү шоудсаар байгаад буцаалгачихлаа” гээд шал худлаа мессэжийг МАН-ынхан тараагаад байх юм. Надаас болоод буцаачихсан юм биш. Өөрсдөөсөө болоод буцсан. Энэ хууль МАН-ынхны маш том хагарлыг харуулсан. Тэдний намаас хэн нэр дэвших гэж байгаа билээ. Тэр хүндээ зориулсан торхтой дарь бэлдсэн юм. Хүчээр хуулиа батлаад явсан бол энэ торхтой дарь сонгуулийн өмнө дэлбэрэх байсан. Хохирлыг нь хэн амсах юм. Нэр дэвшигч нь шүү дээ. Би хэн нэгний талд биш хуулийн талд л байгаа. Хууль хүн бүрт тэгш үйлчлэх ёстой. Сонгуулийн нэгдсэн хуулийн ажлын хэсгийн ахлагчаар ажиллаж байсан Н.Энхболд гишүүн Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн хуулийг өргөн барьсан. Энэ хүн одоо хаана байна. Сүүлийн үед сураггүй болж байр суурь илэрхийлэхгүй байгаа биз дээ. Хэдэн залуу гишүүдээрээ бамбай хийгээд алга болчихдог. Н.Энхболд гишүүн өмнө нь ажлын хэсэг ахалж байхдаа яагаад муу хууль баталсан юм. Одоо яагаад сайн хууль гэж яриад байгааг хэн ч асуудаггүй. Хоорондынхоо зодоон, хэрүүлд намайг битгий хавчуулаад бай гэж хэлмээр байна.

-Ерөнхийлөгчийн сонгууль Сонгуулийн нэгдсэн хуулиараа явах байх тийм үү?

-Тэгэхээс өөр ямар ч арга байхгүй. Одоо сонгуулийн тов зарлах тогтоолын төслөө оруулж ирэх ёстой. -Парламентад суудалтай гурван нам, нэг бие даагч УИХ-д суудал авсан. Гурван нам ч яахав хүнээ илгээчих байх. Бие даагч гишүүн С.Жавхлан өөр улс төрийн намтай хамтарч хүн нэр дэвшүүлэх эрхийг хаалаа хэмээн мэдэгдсэн дээ?

-МАН-ын 65 гишүүний 20 нь 20 өөр намд ороод хүн нэр дэвшүүлэх хэр боломжтой вэ. Боломжгүй шүү дээ. Бие даагч байх эсэх нь хэнд ч хамаагүй. Улс төрийн намд иргэд санал өгдөг. Тэр саналаар төр бариулах шийдвэр гаргадаг. Саналынх нь хэмжээгээр төрөөс санхүүжилт өгдөг. Суудал бүхий гэдэг үг чинь их хурлын гишүүн гэдгээрээ бус намын оролцоотой байх юм. Өөрөөр хэлбэл, би намаасаа гарч өөр намд орж болно. Гэхдээ МАХН суудал бүхий нам хэвээрээ байна. Учир нь ард түмэн энэ намыг сонгосон байхгүй юу. С.Жавхлан гишүүн өөр намд орж болно, болохгүй гэдэг нь тэр хүнтэй холбоотой яриад байгаа юм биш.

Өнөөдрийн бидний мөрдөж буй Үндсэн хууль, бусад хуулиудын аргачлал нь энэ. Харин суудал бүхий нам суудалгүй намтай хамтарч болно. Үндсэн хуулиар суудалгүй нам суудалтай намтай хамтрах эрх нь бий.

-Та сонгуулиас өмнө МАН-ынхны торхтой дарийг устгаад өгсөн юм байна гэж ойлголоо. Энэ хүмүүс танд талархлаа илэрхийлэх юм уу?

-Тэр хүмүүсийн ёс суртахууны асуудал. Бүх намд зөв хүн, бүх намд буруу хүн байна. Зөв хүмүүс нь нэг талдаа гарч энэ улсыг хөгжүүлээсэй гэж хүсдэг. Улс төрд олон нүүр хэрэггүй, нэг л нүүр хэрэгтэй. Ард түмэн нэг нүүрээр нь л үнэлдэг.

-Хэдхэн сарын дараа Ерөнхийлөгчийн сонгууль болно. Зарим намуудын нэр дэвших хүн тодорхой гэх юм. Танай нам хэнийг өрсөлдөөнд оруулах гэж байна вэ?

-Намууд ямар хүнийг нэр дэвшүүлэх нь тэдний эрх. Би “МАХН заавал хүн дэвшүүлэх ёстой” гэдэг хатуу байр суурьтай байгаа.

-Тэр нь хэн юм бэ?

-Н.Энхбаяр дарга дэвшвэл сайн. Би Н.Энхбаяр даргыг битгий дэвш гэж байгаа юм биш. Гэхдээ хуулийн гарц, боломж, улстөрчдийн дарамт, шахалтаас болоод дэвшүүлэхгүй боллоо гэвэл өөрийнхөө оронд өөр хүнийг дэвшүүлэх ёстой. Ард түмэн манай намыг суудалтай болгож өгсөн болохоор тэдний өмнө хариуцлага хүлээгээд сууж байгаа. Биднийг суудалтай болгож өгөөч гэж сонгуульд орчихоод суудалтай болоод “Бид больё” гэж болохгүй. Манай намд гурван боломж бий. Нэгдүгээрт, АН юм уу МАН-тай хамтраад Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшүүлж болно. Ил тод ард түмэнд үүнийгээ хэлэх хэрэгтэй. Эсвэл дангаараа хүнээ дэвшүүлж болно л доо. Эс бөгөөс суудалгүй намуудыг цуглуулж байгаад дундаасаа нэр дэвшүүлэх хэрэгтэй. Трамп, Путин шиг хэнийг ч байж болно. Харин ямар ч алхам хийхгүй бол улс төрийн нам гэдэг байр сууриа алдаж байгаа хэрэг. Хэрэв ингэж боломжоо ашиглахгүй гэвэл би улс төрийн өөр сонголт хийх магадлал үүснэ.

-Өөр сонголт оо. Та намаа солих гэж байгаа юм уу?

-Хатуухан хэлэхэд би намаа солих уу гэдэг дээр тулна. Би биш бол хэн ч биш гэж болохгүй гэж байгаа юм.

-Н.Энхбаяр дарга нэр дэвшвэл сайн гэлээ. Гэхдээ Эрүүгийн хуулиар ялтайд тооцогдох хугацаа нь дуусаагүй?

-Улсын дээд шүүх нэр дэвших боломжийг нь олгосон. Өршөөлийн хуулиар Эрүүгийн хуулийн 75 дугаар зүйлийг хүчингүй болгосон. Хууль нэг л тайлбартай байдаг. Монгол Улсад ганц хуульч байдаг юм биш. Ядаж байхад тэр нь Ц.Нямдорж биш. Хэдэн мянган хуульч манайд бий. Тэд 78 дугаар зүйлийг хүчингүй гээд байхад уг зүйлийг хэрэглэе гээд байж болохгүй биз дээ. Тэгэхээр 78 дугаар зүйлийн дагуу шийдвэр гаргая гэхээр Өршөөлийн хуулиар тэр нь байхгүй болчихсон. Тиймээс боломжтой. Нэг хүнийг дэвшүүлэхгүй гээд байгаа бол хоёр дахь хүнээ манай нам нэр дэвшүүлэх хэрэгтэй.

-Н.Энхбаяр дарга нэр дэвшдэггүй юм бол дараагийн нэр дэвших боломжтой рейтинг өндөр байгаа нь та юм биш үү?

-Биш ээ. МАХН-аас нэр дэвшүүл гэдэг хууль байхгүй. МАХН нь хүнийг дэвшүүл гэж байгаа юм. Аль ч намын хүн байж болно. Монгол Улсын уугуул иргэн, сүүлийн таван жил Монгол Улсад байнга оршин суусан байх ёстой. Дээрээс нь 45 нас хүрсэн байх ёстой гэдэг шалгуур байгаа болохоос ямар нэгэн намын гишүүн бай гэдэг ямар ч шалгуур байхгүй. Ардчилсан нам, Ардын намаас орж ирээд манай намын нэр дээр нэр дэвшиж болно.

-Та 45 нас хүрсэн үү?

-Хүрээгүй. Тэгээд ч би нэр дэвшихгүй. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч гэдэг чинь өндөр босготой байх ёстой. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч хоёр том хариуцлага үүрдэг. Нэг нь дотоодын эв нэгдлийг хангах, хоёр дахь нь гадаадын геополитикт оролцох явдал. Өнөөдөр нэг гараараа Хятадаа, нөгөө гараараа Америкаа муулаад явж болохгүй. Тэр утгаараа Л.Эрдэнэчулуун гуайг хэлээд байдаг нь тийм юм. Монгол Улсын гадаад харилцааг үе удам дамжин авч явсан Лувсан гуай гэж гадаад харилцааны агуу хүн байлаа. Байман Ханд гуай гэж мундаг хүн байсан юм. Удмыг нь хөөгөөд явбал алтан ургийн хүн л дээ. Үүнийг бүх хүн хүлээн зөвшөөрдөг. Жинхэнэ монгол хүн байгаа биз дээ. Үе дамжин дипломат албанд зүтгэсэн. АНУ-д Элчин сайд, НҮБ-д олон жил суусан ийм хүн Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид нэр дэвшвэл ямар байх вэ. Ц.Гомбосүрэн гуай шиг хүн яагаад нэр дэвшиж болохгүй гэж. Гэхдээ энэ хүмүүсийг нэр дэвшүүлнэ гэж байгаа юм биш. Монгол ард түмэн иймэрхүү хүмүүсийг сонгооч ээ гээд хэлээд байгаа юм. Л.Түдэв гуай шиг хүнийг яагаад сонгож болдоггүй юм бэ. Хэрэв түүнийг сонгосон бол дотоодын эв нэгдлийг хангаж, алт ухаж, бизнес сэтгэлгээгээр асуудалд хандахгүй байлаа. Тэр хүнд үсрээд л хэдэн ном байх байв. Мэдлэг, оюун ухааных нь хэмжээгээр “Манай Ерөнхийлөгч мундаг хүн” гээд яриад явах боломжтой байсан. Гэхдээ ард түмэн өөр сонголт хийсэн. Бид олон удаа алдаж болохгүй. Нэг алдвал тэнэг гэдэг юм. Хоёр алдвал гэнэн тэнэг, гурав алдвал усан тэнэг гэхээс өөр сонголт арга алга. Монголчууд бид тав дахь Ерөнхийлөгчөө сонгоно. Өмнө нь Ерөнхийлөгч байсан хүмүүсээ сайн бод. Тэдэнтэйгээ харьцуул. Засгийн газрын ажлыг хийдэг байж болохгүй. Харамсалтай нь манай Н.Энхбаяр дарга хууль болгонд өөрчлөлт хийсээр байгаад бараг Засгийн газрын эрх мэдэлтэй юм шиг болсныг Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгч үргэлжлүүлж байна. Үүнийг бид өөрчлөх хэрэгтэй.

Энэ удаад бид Монгол Улсын манлай харцага, бөхчүүд дундаа “Өвөө” багш хэмээн хүндлэгддэг Чойдорын Өвгөнхүүгийнд өнжлөө. Өнгөрөгч баасан гаригт “Өвөө” багштай Бөхийн өргөөнд уулзах цаг товлоод очиход, “жилд нэг авдаг цолны урамшуулал, амралтын өдөр зохион байгуулагдах “Харцага” цолонд хүндэтгэл үзүүлэх барилдааны урилгаа авах гэж ирсэн” тухайгаа хуучилсан юм. Эндээс гараад бид өөрийнх нь нэрлэснээр “өвгөчүүлийн” гэгдэх ахмадын хорооллыг зорилоо.

Гэрт ормогц зээ охин А.Энэрэл нь “Өвөө ирлээ” гээд гүйж ирж үнсүүлэх нь өхөөрдмөөр. “Өвөө” багш жинхэнээсээ өвөө болж 12 ач зээгийн өмөг түшиг болсон нь энэ ажээ. Монгол Улсын манлай харцага Ч.Өвгөнхүү өнөөдөр Энэбиш даргынхаа өгсөн хоёр өрөө байранд охин, хүргэн, зээ хүү Билгүүн, зээ охин а.Энэрэл нарынхаа хамт эгэл даруухан амьдарч байна. Том өрөөнд ормогц Чингистэй хивс, хивсэн дээр олимп, тив, дэлхийн аваргаас хүртэж байсан медаль бүхий туузаа өлгөсөн нь шууд нүдэнд тусна. Жүдогийн дэлхийн аварга, Самбо бөхийн дэлхийн аваргын мөнгө, хүрэл медалиас эхлээд Москва, Мюнхэний олимпод оролцож байсан дурсгалын медалиуд нь түүний бөхийн спортод зориулсан дусал хөлс бүрийн гэрч болон дурайх ажээ.

Харин хойд хананд байрлах хүрэн шүүгээнд нутгийн шүтээн “алтан овоо”, хань ижлийнхээ хөрөг зургийг байрлуулсан байх юм. Тэртээ 1966 онд нэг нэг чемодантай хоёр талаас нийлж, таван охин, хоёр хүүг нь төрүүлж өгсөн хань Н.Цагаандарь нь хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлээд гурван оныг үджээ. Охин Ө.Үржинбадам нь цай унд дөхүүлэх зуураа “Бид аавд хань болоод хамт байдаг юм. Та хоёр сайхан ярилцана биз” гээд гарлаа.

Ч.Өвгөнхүү багш, “Зээ хүү Билгүүнийгээ барилдаж магадгүй гэж горьдож сууна.Одоогоор надад баригдаж, барилдахгүй л байгаа. Гэхдээ бөх, морь хоёрыг гэмтээж болдоггүй юм. Цаг нь ирэхээр болох биз” гээд хүүгээ өхөөрдөн харна. “Өвөө” багшийн өргөсөн эцэг Дашням хүүдээ үрээний эмээл, хулсан лимбэ, мөнгөн аяга зэхэж, “Миний хүү бөх болно” гэдэг байж.

Бөхийн спортод анх хөл тавьсан үеэ “1963 онд “Хөдөлмөр” нийгэмлэгийн спорт танхимд хоёр нөхрийн хамт бөх үзэхээр очиход тасалбар ав гээд хавьтуулдаггүй. Цэргийн залуучуудад тасалбар авах мөнгө байхгүй тул барилдах цэргүүд аргалаад ортол жижүүр өвгөн шүүгчдэд гурван цэрэг дайрч орлоо гээд хов хүргэсэн юм билээ. Ингээд урьд өмнө заал танхимын барилдаанд нэг ч удаа үзэгдэж байгаагүй гурван цэрэг нэгийн даваанд хоёр аварга, нэг арслангийн аманд “зөөлөн боов” болж очсон юм. Би тэр жил улсын наадамд түрүүлж, улсын арслан болсон Ж.Мөнхбатын аманд очсон. Муу эрийн шийдсэн мэх гэгчээр унах нь тодорхой юм чинь гэж бодоод золгонгуутаа тонгортол залуу арслан унаж танхим даяар шуугиад явчихсан. Барилдаан өндөрлөмөгц нутгийн ах улсын начин Дашдаваагийн аав Лувсандорж гуай ирж “Нутгийн дүү миний хүүд хань болох нь” гээд арван төгрөгөөр мялааж байсан” гэж дурсав. Дараа жил нь армийн аварга шалгаруулах үндэсний бөхийн барилдаан болж. Тэр барилдаанд 18 давсан Д.Сэрээтэр, Т.Артаг, Шаравдоржтой хамт дөрвүүлээ цэргийн арслан цол хүртсэн юм байна. Ингэж л “Алдар” нийгэмлэгийн бөх болжээ.

Ч.Өвгөнхүү багшийн амьдралыг ардын арми, “Алдар” нийгэмлэггүйгээр төсөөлөх аргагүй. Тийм ч болохоор “өвөө” багш “Гитель үзэх үү” гэсээр нөгөө өрөөнөөс энгэр дүүрэн одон, хошууч мөрдэстэй гителиэ авчирч үзүүллээ. “Тухайн үед манай ранг хошууч байсан. Одоо бол дэд хурандаа болсон. 2016 онд “Алдар” спорт хорооны 70 жилийн ойгоор дэд хурандаа цолоо зүүчих гэхээр нь, яах вэ, надад хошууч цол минь ээлтэй гээд бөөн инээдэм болсон” гэж байна.

XX зууны манлай начин Ч.Өвгөнхүү гуайн зургийн цомогт монгол бөхийн нэгэн жарны түүх дурайх аж. Түүний зургийн цомогт Хадаа аваргын зураг нэлээд харагдсан тул сайхан дурсамж хуваалцаач гэхэд, “Хадаа маань түмний хайртай бөх, миний хайртай шавь байлаа. Анх 1970 онд 18 настай цэрэг Холбооны 13 дугаар ангид ирэхэд нь “Алдар” нийгэмлэгтээ авч бөхөөр хичээллүүлсэн. Улсын наадамд хоёр түрүүлсэн. Түүнээс ч их амжилт гаргах боломж байсан. Хүнд муу санадаггүй цаас шиг цагаан хүн байсан даа. Манайхантай их дотно. Том хүүгийн минь хуримыг зохион байгуулж байлаа шүү дээ. Мөн шавь нараасаа Ч.Бээжин аваргадаа их хайртай. Уг нь анх Бээжин гуай миний багш байсан юм. Дараа нь би багш нь болсон. Нас, цолны хувьд надаас илүү ч “багш аа” гэж дуудна. Бидний үе тийм л дэгтэй байлаа” гэсэн юм. Тэрбээр 1972 онд биеийн тамирын дасгалжуулагч, багшийн ангийг Х.Баянмөнх, З.Ойдов, Чанрав нарын арав гаруй нөхдийн хамт дүүргэж байжээ.

Хайрт шавь Хадаа аваргын хамт

Таныг бөх сонирхогчид үүнээс илүү амжилт үзүүлэх чадалтай байсан гэж ярьдаг. Энэ талаар санаа бодлоо хуваалцаач гэхэд, “Илүү амжилт үзүүлэх бяр, хүч, ухаан сэтгэл зүйн бэлтгэл бүрэн байсан ч аз од тойрчихсон юм болов уу гэж харамсан дурсах мөч олон тохиож байсан. Би 1972 онд дасгалжуулагч болсон. Багш хүн өөрөөсөө илүүтэй шавьдаа анхаарал хандуулж, өөрийгөө гаргуунд нь гаргадаг гэдэг. Үүнээс гадна яг ид барилдаж байх үед самбо бөхийн Олон улсын аварга шалгаруулах тэмцээн гурван жил дараалан Москва хотноо долдугаар сарын 3-5-ны өдрүүдэд зохион байгуулагддаг байсан. Жин хасч барилдчихаад арванд улсын наадамд барилддаг байлаа. Тэгэхдээ нэг нь тав даваад, хоёрт нь дөрөв давсан юм. Гэхдээ яахав, олон хүнийг бөхийн ертөнцөд татан оруулснаараа бахархаж явдаг. Шавь нар маань амжилт гаргавал өөрөө гаргаснаас ялгаа юу байхав гэж боддог” хэмээсэн юм.

Монгол түмний их баяр цагаан сар хаяанд ирээд байна. Ертөнцийн гурван баяны нэгд багш хүнийг оруулж болох шиг санагддаг. Таны цагаан сар хөл ихтэй болдог байх даа гэхэд, “Манайх цагаан сараа Улаанхуаранд байдаг гурван өрөө байрандаа гаргадаг. Самбо, жүдогийн гавьяат багш Машбат дасгалжуулагч, Дашдаваа начин хоёр маань бурхан болсон болохоор очиж золгох хүн байхгүй. Тийм болохоор цагаан сараар шавь нараа хүлээж л суух болж дээ. Ц.Магалжав, Анхбаяр хоёр заавал ирдэг. Ер нь бол 500 гаруй хүн ирнэ. Бөхийн өргөөнд болдог битүүлгийн үеэр Баянхонгорын Баасанхүү багштайгаа уулздаг” гэлээ.

Өвгөнхүү харцага цай ойчлонгоо “Одоо ч тэгээд намайг мэдэх, тоох хүн цөөрч байна даа. Цэргийн ерөнхий сургууль дээр бэлтгэл хийж байгаа Сүхбаатарын бөхчүүд дээрээ хааяа очдог. Зундаа “Хайрын бэлэг” амралтанд очиж, “Жавхлант шарга” дэвжээн дээр сайн дураараа бэлтгэлд гардаг. Дээхнэ үед Даншиг наадмын шөвгийн наймд Сэцэн хан аймгийн зургаан бөх үлддэг байлаа. Чүлтэм аварга, Өсөхбаяр аварга, Буянтоо аварга гээд сайхан бөхчүүд байсан. Манай аймаг орон нутгийн удирдлагууд бөхчүүдээ дэмждэггүй. Уг нь манай улсад ганц байдаг спортын дэд доктор Нямаа Сүхбаатар аймгийн Баяндэлгэр сумынх. Бид хоёроос гадна хоёр гурван ч багш бий. Гэтэл манай аймгаас сайн бөхчүүд гарахгүй байгаа нь орон нутгаас дэмжихгүй байгаагаас болж байна гэж боддог. Намайг улсын начин болох үед Увс аймагт улаан гуталт Цэрэндорж, Гэлэгжамц гэж хоёр бөх л байсан. Өнөөдөр Увс аймагт 38 улсын цолтон төрөөд байна шүү” хэмээн хуучлав.

Таныг сайн бөх, сайн дасгалжуулагч байснаас гадна Бөхийн өргөөг босгоход гар бие оролцож явсан гэдэг. Монгол орныг тойрч хандив цуглуулж явахад тохиолдсон хөгжилтэй явдлаасаа хуваалцахгүй юу гэхэд, “Би 1990 онд тэтгэвэртээ гарч, хоёр жил гэртээ суусан. Тэгээд Монголын үндэсний бөхийн холбооны “Итгэмжит элч” болж хандив цуглуулахаар 18 аймгийг тойрсон. Монголын ард түмэн бөхдөө хайртай болохоор хаана ч очсон хоосон буцаагаагүй. Эхэндээ гуйх арга эвээ олохгүй жаахан будилсан. Даваасамбуу гуай бид хоёр хамт явсан. Бөх хүн хоосон хонохгүй гэдэг үг үнэн шүү. Хаана ч явсан нялх балчраасаа эхлээд бүгд хүндэтгэж, бололцооныхоо хэрээр мөнгө өгч байсан. Хөдөөнийхөн тэр бүр мөнгөтэй байх нь ховор учраас мал их өгсөн. Тухайн үед Бөхийн холбоо намайг жаахан гомдоосон доо. Тэгээд “Алдар” нийгэмлэгт зөвлөх дасгалжуулагчаар ажиллаж эхэлсэн юм” гэлээ.

1967 оны Улсын баяр наадмын зургаагийн даваанд уран мэхт улсын арслан Ч.Бээжинг хоёр дахиа өвдөг шороодуулсан нь

“Гарьд магнай” кинонд Гомбо аваргын дүрийг бүтээсэн талаараа “Ж.Бунтар найруулагч миний цэрэг Д.Батдоржийг Далайцэрэнгийн дүрд тоглуулахын тулд надад дүр өгсөн юм. Намайг цэргээ өгөхгүй гээд уурлаад байхаар надад дүр өгсөн хэрэг. Би үүнээс өмнө “Хань” кинонд тоглох гэж бүтэн сар Тэрэлжийн эрэг дээр зураг авалт хийлгэсэн хүн байхгүй юу. Гэтэл кино гартал би бараг харагддаггүй. Ингээд кинонд их сүжиг муутай болчихсон байсан үе. Ж.Бунтар гуай “Танай салааны энэ цэрэг л яг таараад байна. Энэ цэргээ өгчих л дөө” гэхэд нь “Энэ хүү чинь жүдо бөхийн шигшээ багийн цугларалтад дуудагдаж байгаа бөх хүн. Тэгж бэлтгэлийг нь таслуулахгүй” гэж ширүүхэн хэлээд “Хань” кинонд хэрхэн тоглосноо дурсаад амжсан юм. Гэтэл Ж.Бунтар гуай “Энэ удаад танд том аваргын дүр өгнө” гэхээр нь зөвшөөрчихлөө. Ж.Бунтар найруулагч тэр үед манай салаа цэргийг авахдаа “Алдар”-ын дарга асан Б.Тавхай гуайд нэг ноёны дүр өгсөн юм. Гэтэл кино гарахад тэр дүр огт гараагүй” гэж дурсав. Харцага яриагаа “Тэр үед Далайцэрэн бид хоёрын хайн унадаг хэсгийн зургийг авахдаа Далайцэрэн биш та давж буй мэт гэхдээ хайн байдлаар уна гэж хэлсэн. Тэгээд бид хоёр ердөө нэг л удаа тэр зургийг авахуулахад Ж.Бунтар гуай “Яг болсон. Жинхэнэ гоё зураг боллоо. Ахиад та давтаж чадахгүй” гэж хэлсэн. Сүүлд Сүрэнжав гуай “Гарьд магнай” кинонд тоглосон хүмүүсийг цуглуулсан. Тийм уулзалт их гоё болдог юм билээ. Одоо нэг тэгж бөөгнүүлээсэй гэж боддог. Нас ахихаар тиймэрхүү юм сонирхдог юм байна. Кино гарсны дараа Ж.Бунтар найруулагч намайг “Монгол кино үйлдвэр дээр очоод хоёр цаг суугаад шалдан зургаа зуруулаач” гэсэн. Би үндэс, самбо, жүдогийн гурван бөхийн төрлөөр дасгалжуулагч хийж байсан болохоор очиж амжаагүй. Гэр орондоо ч харагдаж үзэгдэх нь ховор байсан даа. Хэрвээ зуруулсан бол жинхэнэ монгол бөхийн дүртэй хүн байна гээд дахиад киноны пробонд орох боломжтой байсан юм билээ” хэмээн үргэлжлүүлэв.

Гурван удаа гавьяатад тодорхойлсны дараа 1992 онд тэтгэвэрт гарсныхаа эцэст гавьяат цол хүртжээ. Биеийн тамирын хороо болон “Алдар” нийгэмлэгээс тодорхойлолт явуулсан гэнэ. Тухайн үед Н.Гэрэлсүрэн гэж хүн “Нэг хүнд хоёр газраас тодорхойлолт ирэхийг ерөөсөө үзээгүй. Үүнийг шалга, зальтай хүн байна” гэж байж. Дамбасүрэн гэдэг хүн шалгаад “Үнэхээр юм хийсэн хүн байна” гэж байжээ.

Ч.Өвгөнхүү харцага өнөөдөр нас сүүдэр дал хол гарсан ч тавьтай юм шиг дэвхэлзэж явах нь бөхийн спортод нэг насаа зориулсных нь буян заяа гэлтэй.

Түүний алдрын буланд “Ахмадын дэлхийн аварга”-ын хүндэт өргөмжлөл, жүдо бөхийн тавдугаар дангийн сертификат хүндтэй байр эзэлж байна. Жирийн малчны гэрт төрж, өнчин өрөөсөн ганцаар Улаанбаатар хотод илгээлт өвөртлөн ирж байсан Ч.Өвгөнхүү харцагын алдрын булан таван охин, хоёр хүү, ач зээ нарынх нь хамгийн нандин өв болжээ.

Б.НАРАНЧИМЭГ

Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Шинэ оны анхны шөнө Оросын нэрт найруулагч Э.Рязановын “Учрахын заяа буюу ууранд суусан паян” (“Хувь заяаны эргүүлэг” гэх нь ч бий) гэж гайхамшигт романтик инээдмийн киног дахин үзсэн юм. Дараа нь, энэ сарын 2-нд нээлтээ хийсэн “Амьдралоги” романтик инээдмийн киног мөн үзлээ. Үзэгчийн хувьд ямартай ч шинэ оныг романтик инээдмийн кинонуудаар эхлүүлсэндээ баяртай байна.

ДҮРИЙН НАМТАР

“Учрахын заяа буюу ууранд суусан паян” киноны хувьд дэлгэцэнд гарч эхэлснээсээ хойш өдгөө 31 жилийг ардаа үдсэн ч үргэлж шинэ соргог, гайхамшигт чанараа хадгалсаар буй чансаатай кино. Гэхдээ Оросын нэрт найруулагч, кино зохиолч А.Червинскийн томьёолсноор “…зөвлөлтийн кинонууд хэтэрхий нуршуу эхлэлтэй байдаг” гэдэгтэй зарим талаар санал нийлэх боловч, түүнд бас сайн тал бий. Тухайлбал, дээрх киноны гол баатар жил бүрийн 31-ний өдөр найзуудтайгаа ууранд сууж, улмаар үдэж буй хуучин оныхоо муу муухай бүхнийг үлдэн хөөдөг уламжлалтай гэдгийг харуулах зорилготой киноны эхний 10 минут нь хэдий уйтгартай мэт боловч дүрийн намтрыг бүтээлчээр бүтээж буй хэрэг юм. Уг киног анх удаа үзэж буй тэвчээргүй үзэгч бол шууд л сувгаа сольчихно биз. Гэвч бид дараа нь ямар хөгийн, санаанд багтамгүй зүйл болохыг мэддэг. Дүрийн намтаргүйгээр, хөлчүүрхсэн эр Москвад биш Ленинград хотод, танихгүй эмэгтэйн гэрт хэрхэн сэрж, ямар авир ааш гаргахыг харан баясаж үнэмшихэд хүндрэлтэй шүү дээ. Тэгтэл орчин үеийн кино өөр болсон. Өөрөөр хэлбэл, киноны гол дүрийн намтрыг бүтээхдээ аль болох хүний анхаарал, сонирхлыг татахуйц үйл явдлаас нь шууд эхлүүлдэг болсон. Энэ нь өнөө үед манай кино урлагийнхны даган мөрдөж буй Холливүүдийн кино форматын ололттой чанар юм. “Амьдралоги” уран сайхны кино ч энэ зарчмаас хазайсангүй.

Ингээд гол ажилдаа оръё. Салах өргөдөл өгсөн гэр бүлийн хоёрыг эвлэрүүлэн жуучлах журмын дагуу гурван сарын хугацаанд бодож үзэхийг хүссэн тогтоол шүүхээс гаргаж буйгаар кино эхэлнэ. Энэ нь “Амьдралоги” киноны LogLine буюу суурь санаа гэр бүлийн харилцаан доторх хөрөлт, хямралын үеийг хэрхэн даван туулах тухай санаан дээр үндэслэсэн болохыг илтгэнэ.

Нэгэн төсвийн байгууллагын химийн лабораторийн эрхлэгч Сэтгэлсайхан (жүжигчин Ж.Мөнхсайхан) орон тооны цомхотголоор ажлаасаа халагдах дээрээ тулжээ. Учир нь хугацаа зарсан судалгааны ажил нь ямар ч үр ашиггүй байгаад удирдлагууд нь сэтгэл дундуур байгаа бололтой. Тиймээс химич эдэмтэн Сэтгэлсайхан туслах ажилтны хамт цэнэгээ удаан барьдаг шинэ төрлийн зай (батарей) зохион бүтээх ажлынхаа гол туршилтыг байгууллагынхаа лабораторид хийнэ. Гэвч туршилт амжилтгүй болж, Сэтгэлсайхан ажлаасаа халагдах нь тодорхой болов. Түүгээр зогсохгүй байгууллагын лабораторио дэлбэлсэн тул өрөнд ороод ажлаасаа халагдаж байна. Улмаар эхнэрийнхээ (жүжигчин Г.Ундармаа) хурааж хуримтлуулсан хадгаламжийн мөнгийг авч “дэлбэлсэн” лабораторийнхоо засварын төлбөрт өгөх болж байна. Энэ үед эхнэр Ундармаа нь (киноны дүрийн нэр нь мөн Ундармаа) нөхөртөө хандан “Чи таван сая төгрөг төлбөрт өгөх нь битгий хэл, хоёр сая төгрөг гар дээрээ тавьж үзээгүй биз дээ” хэмээн банкны теллерийн дэргэд бүдүүлэг авирлах нь нөхрийнхөө цалин орлогыг илт голж, түүнээс залхсан гэсэн дүрийн намтрыг мөн харуулж байна.

Ямартай ч байгууллагатайгаа төлбөр тооцоогүй болсон мань эр буцаад ажилдаа орчихож юуны магад гэсэн горь тээн ажлынхаа үүдээр хэдэнтэй эргэлдэж туслахаасаа “улс төрийн нөхцөл байдал”-ыг битүүхэндээ тандана. Гэвч тусыг эс олов. Энэ бол Сэтгэлсайхан гэдэг гол дүрийн намтрыг үзэгчдэд уйдаахгүйгээр өгүүлж буй сонирхолтой хэлбэр юм. Сэтгэлсайханыг яагаад лааз өшиглөж явааг мэдсэн үзэгчид дараа нь яах бол гэсэн хүлээлттэй болж киноны үйл явдал улам сонирхолтой болохын хэрээр дүрийн зорилго тодорно. Сэтгэлсайхан ямраар ч болов ажил орлоготой болж, эхрийнхээ хурааж хуримтлуулсан мөнгийг эргүүлэн өгөх, улмаар эхнэрээсээ салахгүй байх гэсэн зорилготой болохыг үзэгч түвэггүй ойлгоно. Эхнэр Ундармаа нь шүүхэд гэр бүлээ цуцлуулах өргөдөл өгчихсөн, шүүхээс гурван сарын хугацаанд эвлэрэхгүй бол гэр бүл цуцална гэдгийг мэдэгдчихсэн ийм эгзэгтэй үед Сэтгэлсайхан гэр бүлээ аварч үлдэхийг хичээж байна. Азаар хуучин ажлынх нь туслахын идэвх санаачилгаар мань эр нэгэн их сургуулийн харуул хамгаалалтын ажилтан болно.

Сэтгэлсайхан бол зузаан линз зүүдэг, хоёр гурван ээлжийн нэг ижил загварын богино ханцуй, босоо захтай сорочик цамцаа шашны номлогч шиг үргэлж хоолойдоо тулган товчилдог, хормойг нь мөн өмд рүүгээ эв хавгүй чихэж өмсдөг, дээр нь кет жийчихсэн гээд харагдах байдлаасаа илт доожоогүй, номын хүн. Ийм байтал сургуулийн хамгаалагч болж дүрэмт хувцастай тов хийсэн эр болчих нь үзэгчийн анхаарлыг дараа нь яах бол гэсэн хүлээлтээр эрхгүй татна. Кино найруулагч Г.Бадамрагчаагийн “Орчин үеийн кино зохиолын онолын үндэс” номд “Сайхан амьдрах” гэдэг зорилготой дүр идэвхгүй, харин “амьд үлдэх” гэсэн зорилготой дүр бол маш идэвхтэй юм” гээд, “Үзэгчид баатрыг аймхайгаас зоригтой, тэнэгээс ухаантай, бүтэлгүйгээс азтай болж хувирч байгааг үзэх дуртай байдаг” гэсэн нь дүрийн өсөлт хөгжилт юм. Сэтгэлсайхан маань бүтэлгүй эрдэмтнээс, сургуулийн хамгаалагч болон хувирч байна. Энэ нь мэргэжлийн хувьд зиндаа буурч буй боловч, эр хүний хувьд өсөлт хөгжилт юм. Гэтэл тэрээр эхнэрийнхээ багшилдаг сургуулийн хамаалагч болсноо сүүлд мэднэ. Бүр ганц охин нь хүртэл тэр сургуулийн оюутан байж таарна. Үүгээр Сэтгэлсайхан гэх эр эрдэм шинжилгээний ажилд хамаг цагаа зарцуулахаас биш амьдрал ахуй, адаглаад охин нь ямар сургуульд сурч байгааг мэддэггүй амьдралын идэвхгүй нэгэн байсныг гэрчилнэ. Ингээд нэгэн гэр бүл нэгэн сургуулийн багш, оюутан, хамгаалагч болж, бусдад энэ байдлаа мэдэгдүүлэхгүйг хичээнэ.

Нэг үдэш сургуулийн захирал Чимэгцохио (жүжигчин О.Энхтуул) сургуулиасаа гарч явтал бүлэг залуус Чимэгцохиод хорт шингэн үнэртүүлж муужруулаад цүнхийг дээрэмдэхийг завдана. Тэгтэл захирлын туслах, жолооч (жүжигчин Энхбаяр) араас нь гарч ирж таарсан тул бүлэг залуустай нүцгэн гараараа үзэлцэн цохиж унагахыг нь унаган олонхийг хэвтүүлчихээд байтал нэг нь түүнийг модоор цохиод унагачихна. Харин хамгаалагч маань хэрэг явдал бараг өндөрлөсөн хойно гарч ирээд азаар хамгийн сүүлийн дээрэмчинг бороохойдож унагах аж. Энэ үед Чимэгцохио захирал ухаан сэргэн босч ирээд энд тэндгүй хөглөрөн унасан залуусын дунд ганц хамгаалагч нь бороохойгоо барьсан хэвээр зогсож байгааг хараад үнэхээр чадвартай сайн хамгаалагч ажилд авчээ хэмээн сэтгэл нь догдолж, улмаар түүнд дурлах үндсэн нөхцөлийг бүрдүүлэв. Үнэн хэрэгтээ бол Сэтгэлсайханд зүгээр л аз таарсан төдий гэдгийг мэдэж байгаа үзэгчдэд энэ нь хөгжилтэй, инээдэмтэй билээ. Үнэхээр аливаа кинонд киноны зарим дүрийн мэдэхгүй байгааг мэдэж байх нь үзэгчдэд давуу байдлыг үүсгэж, тэр хэрээр таашаал төрүүлдэг. Энэ зарчим “Амьдралоги” кинонд нэвт шувт шингэжээ.

ЖИРЭМСНИЙ ТЕСТ БУЮУ ГЭНЭТИЙН БЭЛЭГ

Ганц бие Чимэгцохио захирал Сэтгэлсайханд дурлаж буйг, нөхрийнхөө гэр бүлээ гэсэн чин халуун сэтгэлийг мэдэх болсон Ундармаа багшийн хахир хатуу ааш авир аажмаар зөөлөрч хамаг учир нөхөрт нь биш өөрт нь байж болзошгүй гэж сэтгэх болов. Тэгтэл хосуудын ганц охин нь жирэмсэн болж, эцэггүй хүүхэд тээсэн нэгэн болов. Үүнийгээ аав, ээждээ хэлэхээс эмээнэ. Нэгэн удаа хогийн саванд хаячихсан жирэмсний тестийг нь Сэтгэлсайхан санамсаргүй олж үзээд зургаан сар тусдаа унтсан эхнэртээ гомдох болов. Тэгтэл сургуулийнх нь Бат багш (Жүжигчин Н.Онон) л эхнэрт нь тал засч харагдаад хардах сэтгэлийг нь улам дэвэргэж орхино. Удахгүй өвөө болох гэж байж эмээгээ хардаад бөөн будлиан хутгах аж. Эцэст нь хамаг хэргийн зангилаа тайлагдаж бие биенээсээ хөрсөн хосууд бие биедээ шинээр дурлана. Шинэ жилийн орой Ундармаа бүсгүй Сэтгэлсайханд гэнэтийн бэлэг барьсан нь жирэмсний тест байв. Мөн Сэтгэлсайхан болон түүний туслах нарын сэдсэн шинэ төрлийн батарей зохион бүтээх ажил амжилттай болж тэднийг баяжуулах аж. Гэтэл бас Сэтгэлсайханы шадар туслах эрдэмтэн нь хүргэн нь болж байна. Гэхдээ зээгийнх нь жинхэнэ эцэг биш гэдгийг мэдэхгүй байгаа. Ер нь мэдсэний ч хэрэггүй биз ээ.

Романтик гэхээсээ инээдмийн өнгө аяс нь давамгайлсан мөн олон асуудлын ээдрээ зангилааг тайлсан ийм нэг кино бүтээгдсэнд баяртай байна.

Уншигчдадаа ойлгомжтой болгоход “Амьдралоги” гэх нэр нь амьдрал гэх нэр үгэнд Грегийн “логос” буюу судлах гэдэг үгний логи залгавар залгаж “Амьдрал судлал” гэсэн үг бүтээж буй хэрэг юм гэнэ билээ. Бямбын Ринчен абугай байсан сан бол энэ нэрний тухайд “Монгол гутал өмсөөд зангиа зүүчихсэн хүн шиг” гэх байсан болов уу. Миний л хувьд киноны нэр өвөрмөц гэхээсээ илүү монгол хэлийг харьчилж “монголчилсон”-д нь сэтгэл дундуур буйгаа Ундарлоги тэргүүт уран бүтээлчдэд нь хаяглая.

Г.ЛХАГВАДОРЖ