Төрийн соёрхолт Н.Сувдын хүү, “Аж богдын харуул” дуугаараа нэгэн үеийнхнийг байлдан дагуулж явсан эрхэмтэй энэ удаа Хөдөлмөрийн үндэсний намын гишүүн бас Монголын хөгжлийн гарцыг хайж яваа залуу хүнийх нь хувьд ярилцлаа.
-2014 онд биднийг уулзахад та улсаа хөгжүүлэх талаар ихийг бодож төлөвлөж байсан. Харин одоо юунд илүү анхаарч байгаа бол?
-Нөхцөл байдал өмнөхөөс их өөрчлөгдсөн. Хөдөлмөрийн үндэсний нам байгуулагдаад, юу болсныг хүмүүс мэднэ. Харамсалтай, гэхдээ энэ бол эхний дайралт байсан. Дайн нэг дайралтаар дуусдаггүй. Эх орныхоо төлөө явж байгаа учраас үргэлжлүүлэн ажиллах ёстой. Нэг удаа бүтэлгүйтээд шантарч болохгүй. Ер нь МАН, АН-ын нүүр царай харагдаж байна. АН эдийн засгийг ямар болгож орхив. МАН улс орноо авч явах чадваргүй байна. Намд ажиллаж байгаа хувь хүмүүсийг би хэлээгүй. АН-д ч, МАН-д ч сайн найзууд минь бий. Засагт ажиллаж байгаа ойр дотнын хүмүүс ч бий. Асуудал тэр хүмүүст байгаа юм биш. Системийн хямрал болж, энэ хоёр нам ард түмнээ манлайлж авч явж чадахгүй болсонтой холбоотой. Өөрөөр хэлбэл санааны хомсдолд орсон. Агуу санаа, туг байж ард түмэн бүчиж, хөгждөг. Бид бүгд эзэн Чингис хааныг биширдэг. Яагаад тэр хүн агуу юм бэ? Олон хүнийг хядсан, улс орнуудыг эзлэснээрээ агуу болдоггүй.Тэр хүн бол агуу санаа тээгч байсан. Тэнгэрт нэг нар, газарт нэг хаан гэдэг нь тухайн үедээ эзэн дээдэс талцан хуваагдахад ард түмэн зовж зүдэрч байсныг болиулж, нэг л хаантай хүн төрөлхтөн жаргана гэсэн санаа байсан нь агуу юм. Гэтэл өнөөдөр манай улсыг XXI зуунд хөтлөх санаа алга. Хуучнаа санагалзсан л улсууд байна. МАН 1921 онд улсыг тусгаар тогтнуулсан гавьяагаа ярьдаг. АН болохоор бид коммунист дэглэмийг унагаж эрх чөлөө авчираа биз дээ гэдэг. Аль аль нь ирээдүйд яах вэ гэдэг зураглал байхгүй. Улс орныг манлайлж авч явах санаа, алсын хараа, агуу мөрөөдөл алга. Аар саархан арга хэмжээ л авч байна. Энэ тун харамсалтай.
ХҮН-ын эхний дайралт амжилтгүй болсон нь улс орондоо сайн сайхныг авчрах цаг хугацаа хойшилж байгаагаараа харамсалтай ч нөгөө талаар бас сайн зүйл болсон. Бидний сул талыг харуулсан. Сул талаа мэдэж, засч байж цаашаа явна. Монгол түмэнд АН, МАН-аас ямар ч ялгаагүй яг адилхан дахиад нэг нам хэрэггүй.Бид эхлээд дотооддоо учраа олох шаардлага байгаагаа ойлгосон. Нөлөөлсөн гадны хүчин зүйл олон байсан. Тэр тухай яриад яах вэ. Хүн өөрөө чадалтай бол ямар ч гадны хүч дийлэхгүй. Гаднаас буруутан хайхаар, өөрсдийнхөө сул талыг олж засах ёстой. Тийм болохоор бид дотоод ажилдаа илүү анхаарч байгаа. Том үл ойлголцол үүссэн учраас түүнийгээ зохицуулж, ойлголцоно гэдэг амар биш. Үүнийг амжилттай давж, бэхжинэ гэдэг чухал. Сүүлийн үед би түүхч Д.Өлзийбаатар гуайн “Монголчууд” цахим номыг машиндаа байнга сонсч яваа. Ахмад хүний үг бидэнд дутаж байжээ. Монголчууд хагаралдаж, үл ойлголцсон үедээ бөхөж, бүдгэрч байсан. Бид эрдэж бардаж алдаа гаргасан байна. Байгууллагыг удирдаж авч явж чадахгүй бол улсыг яаж удирдах билээ.
-Гурав дахь хүчнийг олон нийт хүсэн хүлээж байгаа ч том намууд самраад хаячихдаа гарамгай юм билээ. Найдаж байсан шинэ хүчин сонгуульд ч орж чадалгүй бүдрэхэд олон хүн урам нь хугарсан байх?
-Үнэн. Гэхдээ энэ бол шинэ байгууллагын зовлон шүү дээ. АН, МАН-ын түүхийг авч үзсэн ч дотроо өчнөөн хагаралтай л байсан. Аль ч намд хагарал бий. Эдний нэг онцлог хуучин коминтерний зурсан схемээс гарч чадахгүй байна. Бидний алдаа бол тэр бүтцийг бас дуурайсан. Бид өөрсдийн XXI зууны бүтцийг бий болгохын оронд яг адилхан хороод, үүрүүд байгуулаад, гишүүнчлэл гэж явдаг нь буруу байжээ.
-Цохилт амссаны дараа намаас гарч явсан хүмүүс олон байсан уу?
-Яахав урам нь хугарсан, шантарсан хүн олон бий. Гэхдээ тэр байдаг л асуудал. Байдал сайжрахад эргээд ирэх л байх.
-Эдийн засгийн хямрал гэдэг байсан бол одоо улс дампуурах эрсдлийн тухай ярьдаг боллоо. Эрх баригчдын зүгээс шинэлэг алхам хийхгүй, гал унтраах маягаар явж байна. Ийм үед яах ёстой юм бол?
-Зүйрлүүлж хэлбэл ганц дархан мэхтэй хөгшин бөх санагдах үе байдаг. Ойр хавийнхаа хүмүүсийг бүгдийг унагаадаг. Гэхдээ тэр бөх зөвхөн өөрийнхөө жижигхэн дэвжээн дээр аварга, тэгээд тэрүүхэндээ л хараад байдаг. Бусад улс орон хэрхэн хөгжиж байгааг анзаарахгүй байна. Дэвжээн дээрээ л залуу бөхчүүдийг, өрсөлдөгчдөө унагаагаад, түүгээрээ бахархдаг.
Бид Монголдоо зодолдоод байдаг нь инээдэмтэй хэрэг. Төрөөгүй хүүхэд хүртэл өртэй болчихлоо гэдэг үнэн. Хоёр дахь үнэн бол ийм байх албагүй юм. Энэ тоог дэлхийн эдийн засгийн түвшинд авч үзвэл маш бага мөнгө. Асуудлыг томоор харж, хаана ямар боломж байгааг олох учиртай. Бид хэчнээн сая тонн, нүүрс, зэс зарж байж тэр өрийг барагдуулах вэ?! Оросын нэг саятан хэлсэн байдаг. Сая долларыг бодож олж, зохиодог болохоос ажлын хөлсөө хурааж ийм мөнгөтэй болох боломжгүй. Улсаа авч явахын тулд бид тийм хэмжээнд л сэтгэх ёстой.
Улс орны хувьд авч үзвэл боломж их бий. Бид улс дотроо “зодолдоод” гадны өрсөлдөгч нартайгаа эн тэнцүү байж чаддаггүй. Нүүрс, зэс ярьсаар хавсарга эдийн засагтай явж ирлээ. Энэ янзаараа бол бид хэзээ ч хэнийг ч гүйцэхгүй. XXI зуун мэдлэгийн эдийн засагтай. Түүхий эдийн үнэ улам унаж, орц нь багасч байна. Жишээ нь өнөөдөр үйлдвэрлэж байгаа машины төмрийн орц 1930-аад онд үйлдвэрлэж байсан машины төмрийн орцоос 40-өөд хувиар багассан. Үнэ нь байнга унах түүхий эдийн экспортод гол найдлага тавиад байвал хол явахгүй. Түүхий эдэд тулгуурласан эдийн засаг Монголыг булшилна. Нано технологийн эрин эхэлчихээд байна. Кондратьевын супер циклийн онол гэж бий. Дэлхийн эдийн засаг гурваас дөрвөн жилийн үелзэлтэй унаж босдог. Гэтэл Кондратьевийн онолоор бол жарнаар үелздэг цикл бас байдаг. Аж үйлдвэрийн хувьсгалын үед эхний давалгаа болсон. Одоо найм дахь давалгаан дээрээ яваа. Энэ давалгаа 2013 онд эхэлсэн гэж үздэг. Тэр нь нано технологийн давалгаа. Зөвлөлт холбоот улс яагаад задарсан бэ гэвэл 1980-аад оны эхээр АНУ мэдээллийн технологийн супер давалгааг барьж авч чадсан. ЗХУ үүнийг харж чадаагүй алдчихсан. Өмнөх супер давалгаан дээр оросууд хүчтэй гарч ирсэн, аж үйлдвэрийн давалгааг барьж авч чадсан. Бид өнөөдөр зэс, нүүрс гэж яриад байгаа нь хаа байсан эхний гурав, дөрөвдүгээр үеийн давалгаа. Өөрөөр хэлбэл, Англи анх аж үйлдвэрийн гүрэн болж байсан 1790-ээд оны үеийн юмыг бид одоо яриад байгаа хэрэг. Гэрлийнхээс илүү хурдтай онгоц бий болгох тухай НАСА-гийн мэдээллийг би өглөө харлаа. Тэнд ийм технологи ярьж байхад бид нөгөө л нүүрсээ ярьж, хятадын эрлийз, тагнуул гэж хоорондоо хэрэлдэх нь мухардал. Хөмөрсөн тогооноосоо ч доошоо нүхэн дотор уначихаад үзэлцээд байна шүү дээ.
-Нүүдлийн мал аж ахуй, уул уурхайн түүхий эдэд суурилсан эдийн засгаа мэдлэгийн эдийн засагт шилжүүлэх хэрэгтэй юм байна. Ийм нөөц, суурь бүрдсэн гэж үздэг үү?
-Бид жараад оноос хойш сайн материаллаг бааз байгуулж чадсан. Бичиг үсэгт тайлагдсан хүнийхээ тоогоор дэлхийд тэргүүлж байсан шүү дээ. Харамсалтай нь бид ухралт хийлээ. Зөв бичгийн дүрмийн алдаатай бичдэг төрийн албан хаагч байдаг, олон нийтийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр алдаатай мэдээлэл цацагдана гэдэг гутамшиг. Зурагтаар ч, сонин дээр ч алдаатай мэдээлэл явдаг нь өөр улсад бол төсөөлшгүй зүйл. Одоо телевиз үзэхэд хэцүү. Монгол хэлээр муу ярьдаг хөтлөгч нар олширчээ. Энэ бол үндэстэн мөхөхийн эхний шинж. Монгол Улсыг хэн нэгэн ирж эзэлж авах гэхээсээ бид дотроосоо ялзарч сүйрэх гээд байна. Манайд улс төрийн манлайлал алга. Сэхээтнүүд биш шуудхан хэлэхэд гэмт бүлэглэлүүд манай улс төрийн манлайд явж байна. Тэд бол тасчин урж идэж, яаж шоронд орохгүй байх вэ гэдгээ л бодож байх шиг байна. Сэхээтэн гэж бусдын төлөө зүтгэдэг сэхээрсэн хүнийг хэлдэг болохоос биш үнэтэй машин унаж, гар утас барьж, брэндээр гангарсан хүнийг хэлэхгүй.
-Саарал үед оюунлаг хэсэг нь нийгмээ чиглүүлж, сэхээрүүлж, гэгээрүүлж явах учиртай болов уу. Манайд болохоор нэг хэсэг нь “Би яриад ч нэмэр болохоосоо өнгөрлөө” гээд, нөгөө хэсэг нь болохоор “Намайг ингэж хэлэхээр буруутгана, өөртөө гал дуудаад яахав” гэдэг хандлага байна л даа. Ирээдүйд гэрэл харагдахгүй болохоор иргэд нь итгэл найдвараа алддаг шиг байгаа юм?
-Хөгжсөн улс орны түүх тэмцлийн түүх байдаг. АНУ-ын ардчиллын түүх цусаар бичигдсэн. Тусгаар тогтнолын тунхаг бичигтээ Их Британиас асуусан ял нь “Та нар биднийг боол барлаг мэт үзэж, энхийн цагт зэвсэгт арми бидний дунд байлгаж, этгээд газар, боломжгүй цагт, бичиг баримтаа бүрдүүлэх боломжгүйгээр шүүх хурлуудыг товлож…” гэх мэтээр буруутгасан байдаг. Хамгийн инээдтэй нь энэ нь манай өнөөдрийн шүүхийн системийг санагдуулдаг.Тийм болохоор бидэнд тэмцэх зориг хэрэгтэй. Түүнээс биш хэзээ нэг цагт би дурдатгал бичнэ гээд явбал бүтэхгүй. Энэ бүхний эсрэг хүмүүс зоригтой босч эсэргүүцэх хэрэгтэй.“Эрх чөлөөнийхөө төлөө тэмцэх чадваргүй, үндэсний бахархалгүй ард түмэн оршин тогтнох эрхгүй” гэж Гитлер л хэлсэн болохоос үнэн үг байдаг. Нэгийнх нь гэдсийг онгичиж байхад “Минийхийг битгий ухаасай” гээд хараагүй мэт царайлж гөлийж байгаа хүмүүс хэзээ ч ардчиллыг байгуулж чадахгүй. Дарангуйлагчийн дор амьдрах хувь тавилантай хүмүүс л ийм байна. Ард түмэн, сэхээтэн хоёр хоорондоо холбоотой. Сэхээтэн нь ард түмнээсээ хүчээ авч байдаг. Сэхээтэн ард түмнээ хурцалж чиглүүж өгдөг. Сэхээтний давхаргыг хэлмэгдүүлэлтийн он жилүүдэд хядсан. Тусгаар тогтнол ямар үнээр олдсоныг бид мартжээ. Түүний төлөөсөнд бидний зүрх зоригийг авчихжээ. Буруу юмны эсрэг зоригтой дуугарах чадваргүй болчихжээ.
-Тусгаар тогтнолын үнэ цэнэ гэснээс одоо ч тусгаар тогтнол эрсдэлд орчихоод байгаа юм биш үү. Би монгол хүнийхээ хувьд Гадаад хэргийн сайд “Далай ламыг энэ Засгийн бүрэн эрхийн хугацаанд Монголд айлчлуулахгүй” гэхэд нь эмзэглэсэн. Далан таваар бууж өгөөд, үүнийхээ оронд манайд мөнгө өгөөч гэж гуйхад хүрсэн байна. Энэ бол манайх урд хөршөөсөө ихээхэн хамааралтай байна гэсэн үг?
-Яг үнэн. Жижигхэн овоохой дотроо дүү нараа дэгээдэж унагадаг дархан мэхтэй, том биетэй тэнэгдүү хүүхэд шиг л байна. Бусад улстай харилцах болохоороо гөлөг болоод дээшээ хараад хэвтчихдэг. Ийм нөхцөл байдал үүсгэж, түүндээ өөрсдөө гүйгээд орчихно гэдэг ямар ч бодлогогүй хэрэг.
Тэгээд бас манайхан хэтэрхий их хашгирч байна. Бид хэнийг ч үзэн ядах бас шүтэх хэрэггүй. Өөрсдөдөө сэтгэл ханамжтай, өөрөө өөртөө болж байна гэсэн үг байдаг. Бид тийм биш болсон байна. Заавал ч үгүй хэн нэгэнд юу ч юм нотлох гээд дэлхий яриад л. Сүүлийн үед түүнийг сонсохоор өөрийн эрхгүй уур хүрдэг болсон. Дэлхийн чихийг дэлдийлгэсэн, гайхшруулсан гэдэг. Гэртээ аятайхан хоолоо идэж чадахгүй байж дэлхий яриад хэрэггүй. Хамгийн чухал нь олон улсын харилцаа ч бай, дотоодын улс төр ч бай энэ бол шатар нүүхтэй адил шүү дээ. Шатар нүүхэд “Чамайг үзэн ядаж байна” гээд хашгираад дийлэхгүй. Хэн нь илүү бодож байна, алсын хараатай, мэхтэй нь ялна. Манай гадаад харилцаа ч тийм болчихож. Маш их хашгирч байна. Омогших юмаа хайж ядсан баахан хүмүүс л байна. Бусад улс орны мэдээг харьцуулаад үзээрэй. Спортын амжилт гаргасан тухай мэдээлэхдээ манай тамирчин алт авлаа, манайхан чадлаа гээд бичдэг. Манайхан болохоор “Дэлхийг дэлдийлгэлээ, гайхшрууллаа, бид ямар агуу вэ” гээд байдаг. Хэрэггүй юманд хөөрцөглөхийн оронд дэлхийд өрсөлдөх чадвараа яаж сайжруулахаа бодож, бодит ажил болгох хэрэгтэй. Тэр ажил хийгдэхгүй байна. “Зээл өгөөч” гэж гуйж явдаг боллоо. Эхний ээлжинд Монгол Улс яаж хөгжих вэ гэдэг төсөөлөл хэрэгтэй. Жишээ нь боловсролын системээ хамгийн түрүүнд өөрчлөх хэрэгтэй. Гурван сая хүн амтай учраас бид бүх салбар руу дайрч чадахгүй. Хэт олон салбараа тэргүүлэх чиглэл гээд зарлачихсан. Тэгсэн мөртлөө аль ч тэргүүлэх салбарт нь юу ч хийгдээгүй. Хоосон урианууд бий. Жишээ нь, аялал жуулчлалын салбар тэргүүлэх чиглэл гээд зарлачихсан. Энэ чиглэлээр юу хийсэн юм бэ. Үнэхээр тэргүүлэх чиглэл бол боловсон хүчин бэлтгэх, боловсролын салбарт ямар байдлаар туссан бэ? Тэргүүлэх чиглэл гэдэг бол олон улсын хуралд оролцохдоо хэлдэг үг төдий. Бодит ажил хийгдээгүй. Улс төрийн манлайлал байхгүй гэдэг чинь энэ. Яаж сонгогдох вэ гэдгийг л боддог. Ингэж амлабал санал авна. Банкнаас зээл авахын тулд хуурамч бизнес төлөвлөгөө бичдэг шиг л. Авсан зээлээрээ бизнес хийхгүй, үнэтэй машин авч унаад, мөргөлдүүлээд байхгүй болгодог шиг л байна. Ардчилал гэдэг чинь ард түмнээ аз жаргалтай амьдруулна л гэсэн үг. Түүнийг хоосон цэцэрхэл болгоод ард түмэн нь гамшгийн байдалд амьдарч байна. Би саяхан нэг арга хэмжээ зохион байгууллаа. Арван хүний 2-3 нь ар гэрийн гачигдалтай гээд оролцож чадахгүй байна. Гуч гаруй насны арван эмэгтэй суугаад “буу халж” байгаад нэг нь “Би жирэмслээд миний ураг амьгүй болсон” гэж хэлэхэд хэдэн эмэгтэй “Би ч бас” гэж хэлсэн гээч. Арван эмэгтэйгийн найм нь. За яахав, золгүй хүмүүс цугласан гэж бодъё. Гэхдээ л өөр улсад дурын арван эмэгтэй сонгоход тэдний ядаж нэг нь ийм байдалд хүрсэн гэвэл эвгүй статистик. Гэтэл энэ түүх манай улс ямар хэмжээнд байгааг илтгэж байгаа юм. Манай найзын аав өчигдөр нас барлаа. Улаанбаатар буяны газар очиход урт дараалалтай байна. Таван цонх гаргачихсан байхад хүмүүс нь багтахгүй дугаарлаж байна шүү дээ.Ийм байдалд хүмүүсийг хүргэчихээд ардчилал, хүний эрх, дэлхийн түвшин яриад яах билээ.
-Улс төрийн манлайлал гэж байна. Манай тогтолцоо хэн нэгэн хүчтэй удирдагч бий болгохгүй гэж яриад байгаа?
-Чингис хаан санаа тээгч байсан болохоос биш Тэмүүжин гэж хүнийг Чингис хаан болгочихъё, тэр хүнийг баяжуулчихъя гэж хүмүүс үхэн хатан тэмцээгүй. Тэр хүмүүсийн намтрыг үзэхэд дунджаар 20-30 жил байлдсан байдаг. Агуу санааны төлөө хүн амиа золиослож явсан болохоос биш хүчтэй хүнийг гаргаж ирье гэж мөрөөдөөгүй. Тэр санааг нь гаргаж ирсэн хүн байдаг бол хүмүүс аяндаа бүчнэ. Санаа тээгчийг хүмүүс амиараа хамгаалж байгаа болохоос биш “Энийг дагаад байвал яс зууна” гэсэн бэртэгчин бол амиа золих чадваргүй.
-Санаа л гээд байх юм. Эсвэл энэ Монголын төлөө эрслэн босохоос аргагүйд хүртлээ бид ядраагүй юм биш үү?
-Бас дахиад хэлэхэд зовоод босч байгаа бол мунхаг уур хилэн, боолуудын бослого болно. Хоёр өөрасуудал. Боол болтлоо яах гэж доошоо орсон юм бэ. Чи чухал хэргийн төлөө бүхнээ золиод явж байгаа бол өөр. Дахиад л Боорчийг аваад үзье. Наху баяны ганц хүү. Өнөөгийнхөөр бол гараашдаа арван хэдэн лексустай хүн шүү дээ. Гэтэл хамаг юмаа хаяад, анх удаа тааралдаж байгаа хүүг дагаад “Би чиний өмнөөс харвалдая” гэж байгаа юм. Манай хэдэн бэртэгчин тэгж хэлэх үү. Яаж арваннэг дэх лексусаа авчих вэ, гараашинд багтдаггүй ээ яах билээ л гэнэ шүү дээ.
-ХҮН намынхан энэ цаг үед эрх баригчдын оронд байсан бол улс орныг гацаанаас гаргах санаагаар дутахгүй байсан гэж та хэлэх үү?
-Дутахгүй. Улсын хөгжлийн загварын ерөнхий төсөөлөл бидэнд бий. Ингэж хөгжих ёстой гэсэн том санаа бидэнд байна. Монгол Улсад сүүлийн 25 жил бэлтгэсэн боловсон хүчнүүд цугласан шүү дээ. Гэм нь дотроо яаж учраа олох, зохион байгуулагдах эвээ олохгүй байгаа болохоос биш энэ улсыг яаж цаашаа аваад явчих вэ гэсэн ухаан нь дутаагүй юм шүү.
-Одуудын цугларалтыг багцалж явах хэцүү ш дээ?
-Од гэхээсээ эв гэдэг бол эрдэм. Эрдмийг сурдаг, увидсаар олдоггүй.Бидний эхний л оролдлого байлаа шүү дээ.
-ХҮН намын анхны дарга хэн ч танихгүй хүн гараад ирсэн. Тодорхой хэмжээгээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн, танигдсан хүн гаргаж ирж болоогүй юм уу. Та арын эгнээнд байх дуртай хүн үү?
-Санаа анхдагч, хэн дарга байх нь чухал биш гэж бодож байсан. Шаардлагатай бол би урд нь гараад явсан ч яах вэ. Хэсэг хүмүүсийг нэгтгэсэн хүн маань Боргил шүү дээ. Хүмүүсийг эвлүүлж учрыг нь олох өгөгдөл байдаг юм байна. Дарангуйлагч, дарга гэхээсээ илүү бусдыг уриалж манлайлдаг, туг нь болж чаддаг хүн дарга болох ёстой юм байна гэж одоо бол бодох болсон. Тэр нь хэн байх вэ гэж бид ярьж, бодож байна. Эвээ олж чадаагүйн нэг шалтгаан маш олон өөр соёлтой клубууд нэгдсэн юм. Тэр нь үл ойлголцолд хүргэсэн. Жишээ нь Реформ клубээс олон хүн орж ирсэн. Реформынхон барагтай бол бослого гаргаад байхгүй. Бодлогын дүн шинжилгээ хийдэг байгууллага. Эрүүл мэндийн салбарынхан бол зөвхөн эрүүл мэндийн асуудлаа л ярьдаг. Дүгнэлт хийгээд, шийдэл гаргадаг хүмүүс. Нөгөө талаас Майнд клубийнхэн өөр өөр мэргэжилтэй, Монгол түмнийг гэгээрүүлье гэсэн гүн ухаан сонирхдог хүмүүс. “Цахим өртөө” бол огт өөр соёлтой. Гадаадад амьдарч байсан хүмүүсийн нэгдэл шүү дээ. Фэйсбүүк үүсэхээс өмнө мэйлээр харьцаж нэгийгээ олсон, маш хүчтэй платформ. Тэд илүү эсэргүүцэгч уур амьсгалтай хэсэг. Энэ мэт олон байгууллагын төлөөлөл Удирдах зөвлөлд орж явахаар дасч ээнэгших, нэгдэж ойлголцож, соёлынхоо ялгааг бага багаар арилгахад цаг хугацаа шаардлагатай.
Сонгинохайрхан дүүрэг Баянхошууны эцсийн автобусны буудал.
“Элэгний” Ж.Чинбүрэн эмч Хавдар судлалын үндэсний төвийн захирал /ХСҮТ/-аар очоод удаагүй байна. Монгол дахь элэгний оношилгоо, эмчилгээ, хагалгааны хамгийн эрэлттэй эмч түүнийг “Хавдар”-ын даргаар очиход зарим хүн “Эмчээ хийж байхгүй” хэмээн харамласан, харамссан аястай байсан. Том даргын ажил хийгээд явчихна гэж бодсон байх. Гэвч тэрээр тэгсэнгүй, эмчээ ч, захирлаа ч зэрэгцүүлэн хийсээр явна. Түүнийг өглөө эрт ажил дээр нь хүлээж байтал “Ажил цуглахаас өмнө амжуулаад 8:00 цагт Эх нялхас дээр 30 хоногтой нярайд элэг тайрах хагалгаа хийчихээд ирлээ. Манай залуус мундаг болжээ, дажгүй сайн боллоо” гэсээр орж ирсэн юм. Ж.Чинбүрэн эмч энэ албан тушаалд очоод Монголд цунами болоод байгаа элэгний хавдрын эсрэг илүү өргөн цар хүрээнд тэмцэж эхэлсэн нь мэдрэгдэж байгаа юм. Энэ талаар бид нэлээн сайн хөөрөлдсөнийг та бүхэн доорх ярилцлагаас уншина уу.
“С.Зоригийн хэрэг”-ийн Шүүх хурал болж шүүх шийдвэрээ гаргалаа. Хэрэг хийсэн хүмүүсийн ар гэрийнхний гомдол харин тасрахгүй байна. Яллагдагчдын тал гомдолтой, хилс хэрэгт гүтгэлээ хэмээн үзэж байгаа юм. Энэ хүмүүсийг бол ойлгож байна аа.
Академийн тэргүүн дээд шагнал гардуулах 89 дэх удаагийн наадамд нэр дэвшигчдийг албан ёсоор зарлалаа. “Алтан бөмбөрцөг”-өөс нэр дэвшсэн бүх долоон номинацидаа ялснаар шинэ амжилтын эзэд болсон “La La Land” кино багийнхан “Оскар”-ыг ч мөн түүчээлж байна. Тус кино нийт 14 номинацид нэр дэвшсэнээр “Titanic”, “All About Eve” киноны түүхэн амжилтыг давтжээ.
Чөлөөт бөхийн эрэгтэй багуудын 2017 оны Дэлхийн Цомын төлөө тэмцээн ирэх хоёрдугаар сарын 16-17-ны өдрүүдэд Иран улсын Керманшах хотод болно.Ираны бөхийн холбооноос ДБНХ-той хамтран зохион явуулах уг тэмцээнд оролцох дэлхийн шилдэг найман багийн нэгээр Монголын багийг урьжээ. Чөлөөт бөхийн багийн дэлхийн аварга гэж нэрлэгддэг энэ тэмцээнд тэмцээнийг зохион байгуулагч Иран улсын багаас гадна Азербайжан, АНУ, Гүрж, ОХУ, Турк, Энэтхэг улсын багууд оролцох юм байна.
НИТХ дахь АН-ын бүлэг өчигдөр Монгол Улсын ерөнхий сайдад “Хуулийн хэрэгжилтийг хангуулах тухай” албан бичиг илгээжээ.
Оюутолгойн компани өнгөрсөн оны дөрөвдүгээр улирлын тайлангаа танилцууллаа. Уг тайланд дурдсанаар 2016 онд “Оюутолгой” компанийн нийт худалдан авалтын 62 хувийг үндэсний ханган нийлүүлэгчдээс нийлүүлсэн бөгөөд энэ нь 279 сая ам.доллараар хэмжигдэж байна.
2016 оны 12 дугаар сард нийслэлийн төсвийн хөрөнгө оруулалтаар Чингэлтэй дүүргийн 17 дугаар хороонд баригдсан 180 хүүхдийн суудалтай 140 дүгээр бага сургууль, 120 хүүхдийн ортой 222 дугаар цэцэрлэгийн цогцолбор барилгын ажил дуусч ашиглалтад хүлээн авсан. 222 дугаар цэцэрлэг нь 2017 оны 01 дүгээр сарын 23-ны өдөр үйл ажиллагаа эхэлж 129 хүүхдийн ирцтэй байна. Тус цэцэрлэгт 191 хүүхэд суралцахаар бүртгүүлсэн байна. 140 дүгээр бага сургуульд 37 дугаар сургуулийн бага ангийн 17 дугаар хорооны сурагчид шилжин суралцах юм гэж Чингэлтэй дүүргийн ЗДТГ-аас мэдээллээ.