Дөчин жилийн өмнө 1976 онд Сүхбаатар аймгийн Баруун-Урт сумын нэгдүгээр арван жилийг төгсөж, нэг анги мэт ижилдэн дассан нэг үеийнхэн энэ удаагийн “Нэг анги” буланд оролцож байна. Ш.Бадам багштай “10А”, Ш.Чойжоо багштай “10Б”, Б.Батнасан багштай “10В” ангийнхан тэр л үеийн цагаан цайлган сэтгэлээр эргэн уулзаж, сурагч насны гэгээн дурсамжаар гурван өдөр амьдарчээ. Арван жилийн өмнө тэд мөн ингэж уулзсан. Харин өнөөдөр тэднээс хорь гаруй нөхөд нь, Ш.Чойжоо, Б.Батнасан багш нар нь үүрд холдон оджээ. Гэсэн ч тэд хоёр багшаа хүндэтгэн дурсаж, хоёр гэргийг нь уулзалтдаа урин залсан байв. Уулзалтын үеэр Ш.Бадам багш нь аймаг орон нутгийнхаа хөгжилд үнэтэй хувь нэмрээ оруулсан олон шавиа “Сүхбаатар аймгийн хүндэт тэмдэг”-ээр шагнасан байна. Гурван ангийн 121 хүүхдийг нэг анги мэт ээнэгшин дасахад юу хамгийн их нөлөөлөв гэхэд “10Б” ангийн дарга Ш.Даваадулам “Тухайн үед манай аймагт хоёр л арван жилийн дунд сургууль байсан. Нэг нь Онгон сумын сургууль. Нөгөө нь Д.Сүхбаатарын нэрэмжит нэгдүгээр бүрэн дунд сургууль. Тийм болохоор Баруун-Уртын хоёрдугаар найман жилийн сурагчид болон бусад сумдаас ирсэн 120 гаруй сурагч нэгдүгээр арван жилийн ахлах ангид элсэж суралцсан юм. Бид манай, танай анги гэлгүй хэд хэдээрээ “Дөрвөлж” толгой дээр очиж шалгалт шүүлгээ уншиж бэлдэнэ. Ингэж явсаар нэг ангийнхан шиг үерхэн нөхөрлөх болсон тул сургуулиа төгссөний дараа нэг нэгнээ үгүйлдэг болсон” гэж ярьсан юм.
“ДУХ НААШАА” ГЭДЭГ ҮГНЭЭС САЛДАГГҮЙ “10А” АНГИЙНХАН
“10А” ангийнхны тэргүүн бахархал бол Монгол Улсын гавьяат багш, Улсын Их Хурлын гишүүн асан Ш.Бадам юм. Ангийн дарга Ж.Борхүүхэн багшийнхаа тухай,“Манай ангийг Ш.Бадам багш тавдугаар ангид байхаас нь даан авч, зөвхөн алгебрь, геометр заагаад зогсохгүй бидэнд хүн болох хийгээд амьдрах ухааныг заан сургасан ачтан минь билээ. Үүгээр зогсохгүй багш маань энэ гурван ангийн алийг нь ч ялгалгүй бүх сурагчтай нь байнга холбоотой байдаг тул төгсөгчид нь ч манай багш гэхээс өөрөөр нэрлэж чаддаггүй юм. Тийм ч болохоор бид төгсөлтийн уулзалтаа ангиараа бус нийт төгсөлтөөрөө хийдэг уламжлалтай болсон” гэж дурсан ярив.
“10А” ангийг 41 сурагч төгссөний 90 гаруй хувь нь их, дээд сургууль төгсөж, мэргэжлээрээ аймаг, улс орныхоо хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулж, тухайн салбарынхаа тэргүүний сэхээтэн, шилдэг ажилтан, олонд хүндтэй багш, эмч, хурандаа, хошууч, профессор, мянгат малчин, спортын мастер, алдарт эх болсон байна.
Дөчин жилийн дараахь уулзалтад сургууль төгссөнөөс хойш уулзаагүй зарим нөхөд нь хүрэлцэн ирэхэд ангийн нөхөд нь танихгүй будилж хөглөсөн явдал ч тохиожээ.
Уулзалтын үеэр Боловсролын салбарын тэргүүний ажилтан, биеийн тамирын багш С.Аварзэд сурагч насны дурсамжаас ийн хуваалцлаа. С.Аварзэд, “Тэр үед манай ангийнхнаас “Дух наашаа” гэдэг үг салдаггүй байлаа. “Ленин” багш шиг овоо духтай охид ч бий шvv дээ. Гэнэгүй байхад нь дух руу нь алгадах, няслах, самбарын алчуур наалдуулах гэх мэт гэнэтийн довтолгоог С.Дашням овсгоотой хийнэ.
Самбарын алчуурын бэсрэг дайнд санамсаргүй тохиолдлоор хаалгаар орж ирсэн багшийн нүүрийг хүртэл онож байсан тохиолдол бий. Мөн манай ангийн охид математиктаа их сайн байсан болохоор би тэднээс үргэлж “шифиднэ”. Хөвгүүдийн хувьд гуравдугаар цагийн завсарлагааг тэсэж ядан хүлээдэг байсан. “Хонх дуугарлаа”, 10А-гийн тамхичид зүүн дэнж рүү Жаамаагийнд очиж аавынх нь гаанс, улаан тамхинаас гялс ороож авна. Тэгээд л түймэр гарч байгаа юм шиг утаа баагиулсаар сургуулийн хашааг санд мэнд давж ороод ангийн багшид баригдаж, шийтгүүлдэг байсан” гэж дурссан юм. Харин дэд хурандаа цолтой цэргийн тэтгэвэрт гарсан Г.Батсуурь “1974 оны намар есдүгээр ангид ордог жил н.Сумъяагарав багш биднийг намрын хадлангийн ажилд Мөнххаан сум руу авч явсан юм. Хэдэн өдөр ажилласны дараа биднийг ажилдаа зүгширч байтал багш сумын төв рүү яваад тэр өдөртөө ирээгүй тул бидэнд үдэш нь охидоо айлгах санаа төрлөө. Охидууд багштай гэрт байрладаг, бид майханд байрладаг байсан юм. Би их хөдөлгөөнтэй саваагүй хүүхэд байсан тул янз бүрийн санаа сэтгэж байгаад харанхуй болохыг хүлээж, эцэст нь ажиллагаа эхлэв. Эхлээд хатавчаар гар оруулж хаалганы түгжээг мултлах гэж оролдлоо. Гэтэл охид гараа шургуулсан хоёр нөхрийн гар хурууг мод, төмрөөр цохиж гэмтээх гээд бүтээгүй юм. Дараа нь охидыг унтсан хойно хөнжил өлгийдөж тооноор нь оруулж айлгах гэсээр шөнө дөл болтол үймүүлж байгаад их орой унтсан. Гэтэл охид өглөө эрт босож “Та нар шөнийн баатрууд бол бид өдрийн баатрууд” гээд майхны гадсыг сугалж, нураачихсан. Тэгээд зогсохгүй бидний хөнжлийг майхны завсраар сугалж аваад биднийг модоор цохиж гарав. Хөнжил маань хөөтэй тогоо, хяруун дээгүүр чирэгдсээр авах юмгүй халтар, нойтон болчихсон. Ингэж охидыг чадах гэсэн биш өөрсдөө чадуулж, нэлээд хүүхэд нь яван явтлаа дан даавуу нөмөрч унтсан юмдаг” гэв.
АРВАН БҮЖИГ, ЗАДГАЙ ЦАГААНЫГ ХОСЛОН БҮЖИГЛЭДЭГ “10Б” АНГИЙНХАН
“Шил Чойжоо” багштай “10Б” ангийг 40 хүүхэд төгссөний зургаа нь ЗХУ-ын их дээд сургуульд, хорь гаруй нь дотоодын их дээд сургуулийн хуваарь авч байжээ. “10Б” ангийн дарга Ш.Даваадулам Улсын дээд шүүхэд 30 гаруй жил хөдөлмөрлөж, “Алтан гадас” одонгоор энгэрээ мялааж байсан бол С.Оюунцэцэг, Д.Дэлгэр, Л.Далай, Л.Мангалжав, Ча.Алтанцэцэг нар хөдөлмөрийн хүндэт медаль, Ц.Батсуурь Цэргийн гавьяаны одон хүртэж байсан гэнэ. Мөн энэ ангиас спортын мастер хоёр, хөдөө аж ахуйн тэргүүний ажилтан хоёр, эрүүлийг хамгаалахын тэргүүний ажилтан дөрөв, онц тээвэрчин гурав, мянгат малчин нэг, алдарт эх хоёр тодорч улс орныхоо хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулсан байна.
“10Б” ангийн нэг онцлог бол охид хөвгүүдийн тоо эн тэнцүү 20:20 байж. Тийм болохоор бүгдийг нь эхнэр нөхөр болгож толгой холбоно. Хос хосоороо Арван бүжиг, Задгай цагаан, Хүмүүн төрөлхтөнг гарамгай бүжиглэдэг байсан гэнэ. Эдний анги хоёр Батсуурь, хоёр Оюунчимэгтэй байж. Том Ж.Оюунчимэг ангийнхандаа энэ бүх бүжгийг яаж бүжиглэхийг зааж өгсөн гэж хүний их эмч Д.Дэлгэр дурсан ярьсан юм.
Тэрбээр цааш нь, “Манай анги урлагийн үзлэгээр найрал дуу дуулахаар боллоо. Манай ангийн Р.Батсуурь “Жунгааны дэгдээхэй” дууг сонгож, найрал дууг найруулсан юм. Тэгээд биднийг дуугаа бэлдэж байтал ангийн хүүхдүүд энд тэндгүй инээлдээд бөөн юм болов оо. Тэгсэн манай ангийн Ж.Оюунчимэг “Тэрний ам сооск шиг, энэний ам болжмор шиг хөдөлж байна” гээд баахан шоолсон. Тэгээд байхаар нь хартал үнэхээр тийм байна. Бид дуугаа бэлдэж чадахгүй, өөрсдийгөө бодохоор инээд хүрээд байдаг байсан” гэж дурссан юм.
Мөн ангийн дарга Ш.Даваадулам, “Манай ангийн хамгийн сахилгагүй хүүхэд бол Я.Ганхуяг байсан. Охидын үс гэзгийг чангаана, гутлын үдээсийг ширээтэй холбож уяна гээд түүнээс гарахгүй зүйл гэж үгүй. Өдгөө Я.Ганхуяг маань Дархан хотод инженерээр ажиллаж байна. Тэр үед манай үеийнхний дунд шилээ дарсан үс, шилбээ дарсан өмд мода болж байлаа. Охид нь оодон цоохор пальто, хөвгүүд нь 30 см өргөн трапец өмдөөр гангардаг байсан” гэлээ.
“ФАНТОМАС” КИНОГ ХУЛГАЙГААР ҮЗЭЖ, ӨМХИЙ ХҮРЭНГИЙН НҮХ УХАЖ ЯВСАН “10В” АНГИЙНХАН
Б.Батнасан багштай “10В” ангийг 41 сурагч төгссөний 21 нь МУИС болон их дээд сургуульд, арав нь техникумд элсэн оржээ. Одоогийн байдлаар“10В” ангиас Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, “Алтан гадас” одонгоор Ж.Эрдэнэбаатар, “алтан гадас” одонгоор гурав нь энгэрээ мялаасан байна. Мөн салбарын тэргүүн 12, хөдөлмөрийн хүндэт медалиар зургаан хүн шагнагджээ. Ангийн эвлэлийн үүрийн дарга Л.Оюунхишиг “манай анги сурлага, урлагаараа ч, дүрсгүй сахилгагүйгээрээ ч сургуульдаа тэргүүлдэг байсан. Манайд дүрсгүй, алиа марзан зантай, сэргэлэн нь дэндсэн хөвгүүд олон байлаа. Манай сургуулийн нэг давхарт байрладаг байхад ангийн хөвгүүд цонхоор орж гарч, хичээл тасалдаг, орой ангидаа давтлага хийнэ гэж ирээд цүнхээ орхичихоод цонхоор гараад явчихна. Тэгээд л тухайн үедээ “од” болж байсан “Фантомас” киног хулгайгаар үздэг байсан. Тэр үед нийгэм эмх журамтай байсан гэхэд би хүртэл хэсэг нөхөдтэйгөө театрт оройн үзвэр үзэж байгаад байрын багшдаа баригдаж, аравдугаар ангиа төгсөхөөс нэг сарын өмнө нэлээд хэдүүлээ байрнаас хөөгдөж байсан юм” гэж сурагч ахуй үеэ дурссан юм.
Нэг үеийнхэн дотроос “10В” ангийн Э.Баатарцогт, “10Б” ангийн С.Оюунцэцэг нар,“10В” ангиас Б.Наранцацралт, Ж.Энхтуяа нар амьдралаа холбож хослон жаргасан байна.
Цэргийн гавьяаны одонт, хурандаа С.Шархүү “Бидний хамгийн их айдаг багш бол математикийн багш Ш.Бадам байв. Нэг өдөр Ш.Бадам багш орж ирээд ирц бүртгэлээ. Манай сайн эрсийн зарим нь байдаггүй. Нэрийг нь дуудахаар “өвчтэй”, “чөлөөтэй”, “ангийн багш дуудсан” гэх мэт шалтаг хэлээд заримд нь хэлэх шалтаг олдсонгүй. Хичээл завсарлав. Гэтэл тэд маань сургуулийн 00-д тамхи татаж байсныг багш мэдээд, тэнд цоожилчихоод ангид орж ирж ирц бүртгэсэн байсныг сүүлд мэдэж билээ.
Тэрбээр цааш ярихдаа, “Есдүгээр ангид орсон намар манай ангийнхан Асгат суманд хадлан хадахаар явахад нэг хөгтэй явдал болсон юм. Сумаас бригадад очих замдаа ангийн хөвгүүд өмхий хүрэнгийн нүх ухаж гарган, түүнийг хувинд хийж нэгнийхээ малгайгаар бүтээчихээд айл хэсч аяга тараг эргүүлэн хадлан хадсан юмгүй зугаалж яваад биеийн тамирын багшдаа баригдчихсан. Багш биднийг машинаар тууж буцах замд нөгөө өмхий хүрэн нь малгай цоолон хувингаас гарч зугтсаныг багш мэдээд хөдөө хээр газар дахин зогсоож шийтгэсэн” гэв. Мөн манай ангид анатомийн хичээлийн үзүүлэнгийн араг яс байдаг байсан болохоор ангийн хөвгүүд биологийн багш болж тоглох их дуртай байсан гэлээ.
Б.НАРАНЧИМЭГ
Цаг уур, орчны шинжилгээний газраас энэ сарын 11-15-ныг хүртэлх цаг агаарын урьдчилсан төлөвийг гаргажээ.
Монгол Улсын шинэ Үндсэн хуулийн 25 жилийн ой 2017 оны нэгдүгээр сарын 13-нд тохиох билээ. Ойн хүрээнд зохион байгуулах ажлын эхнийх болох Шатар сонирхогчдын улсын аварга шалгаруулах анхан шатны тэмцээн 11 дүгээр сарын 19-нөөс 20-ны хооронд Монгол Улсын 330 сум, нийслэлийн 9 дүүрэгт явагдаж амжилттай өндөрлөсөн бол өнөөдөр /2016.12.10/ 21 аймаг, нийслэл Улаанбаатар хотын аварга шалгаруулах хагас шигшээ тэмцээн нэгэн зэрэг нээлтээ хийлээ.
“Монголын Ардчилсан Холбоо” /МоАХ/ байгуулагдсаний 27 жилийн ойн өдөр өнөөдөр тохиож байна. Энэ өдөртэй холбогдуулан Ардчиллын алтан хараацай, “Хонх” хамтлагийн дуучин С.Цогтсайхан агсны дурсгалд зориулсан гэрэлт хөшөөнд цэцэг өргөнө. Цэцэг өргөх ёслол энэ өдрийн 11:30 цагаас Баянгол дүүргийн нутаг дэвсгэр, ТБД андуудын урд болно. Үйл ажиллагаанд УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэ, Баянгол дүүргийн Засаг дарга С.Одонтуяа, Баянгол дүүргийн ИТХ-ын төлөөлөгчид болон ард иргэд оролцох аж.
Орц
Хийх арга
Орц 
Хийх арга
Урлаг судлаач Ж.Энэбиш
“Үнэндээ 100 саяыг хожсондоо итгээгүй. Эхлээд утсанд маань “Та НӨАТ-ын сугалаанд азтан боллоо” мессэж ирсэн. Гэхдээ хэдийг хожсоныг нь бичээгүй байсан. Гэртээ очиж баримтаа тулгахад 100 сая төгрөг хожлоо гэсэн байсан. Нэг л итгэж өгөхгүй байлаа. Баримтаа хэсэг хайсан. Гэтэл түрийвчнээс гарч ирсэн. Хотод ирээд төмөр замын KFC–гийн салбараар үйлчлүүлсэн баримтаараа азтан болсон байсан. Сугалааны мөнгөрөө хүн бүрийн мөрөөдөл, хүслэн болсон байр худалдан авна. Манай гэр бүлийнхэн Улаанбаатарт байртай болох мөрөөдлөө биелүүлэхээр шийдсэн” хэмээн өгүүлж буй хүн бол Дорноговь аймгийн Сайншанд сумын иргэн Б.Батдаваа юм. Тэрбээр худалдаа, үйлчилгээний газруудаас баримтаа үргэлж авдаг ч заримыг нь бүртгүүлж амждаггүй байжээ. Өнгөрсөн арваннэгдүгээр сард гурван л баримт бүртгүүлсний нэг нь түүнийг 100 сая төгрөгийн эзэн болгосон байна.
МоАХ байгуулагдсаны түүхэн өдөр өнөөдөр тохиож байна. Одоогоос 27 жилийн тэртээ буюу 1989 оны арванхоёрдугаар сарын 10-нд ардчиллыг хүсэмжилсэн залуусын анхны цуглаан болсон юм. Гол хөдөлгөгч хүч нь МоАХ байсан. Олон улсын хүний эрхийн өдөртэй давхцуулан хийсэн анхны цуглаанаа МоАХ-ныхан Хүүхэд залуучуудын соёлын төвийн өмнө хийж МАХН-ын Төв хорооны YII бүгд хурал, БНМАУ-ын АИХ-ын YIII чуулганд хандаж 13 зүйл бүхий улс төрийн шаардлага өргөн барих болсноо олон нийтэд хүргэсэн байдаг юм.