Month: August 2016

УИХ-ын гишүүн Ж.Батзандантай ярилцлаа.

-УИХ-ын анхдугаар чуулган өндөрлөөд байна. Анхдугаар чуулганаар Засгийн газрын гишүүдийг томилох, байнгын хороодоо байгуулах гэх мэт асуудлыг хэлэлцдэг. Гэтэл энэ чуулганаар Төрийн албаны зөвлөлийн хүмүүсийг халж, томилох зэрэг асуудлыг оруулж шийдвэрлэлээ гэж сөрөг хүчний гишүүд эсэргүүцэж үг хэлж байсан. Энэ талаар та ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-УИХ-ын тухай хуульд анхдугаар чуулганаар хэлэлцэх асуудлыг маш тодорхой заасан байдаг. Нэгдүгээрт, УИХ-ын бүтэц, бүрэлдэхүүнийг шинээр бий болгох, хоёрдугаарт, Засгийн газрын бүтэц, бүрэлдэхүүнтэй холбоотой асуудлыг хэлэлцэх, гуравдугаарт бусад асуудал гэж байдаг. Эрх баригч нам бусад асуудлын хүрээнд Монголбанк, Төрийн албаны зөвлөлийн удирдлагуудыг чөлөөлөх, томилох асуудлыг яаралтай хэлэлцсэн гэж тайлбарлаж байгаа. Гэхдээ энэ нь төрийн албаны тогтвортой байдал, төрийн бодлогын залгамж халаа алдагдахад хүргэх вий гэсэн эмзэглэл олон хүнд байна.

-Мэргэжлийн Засгийн газар байгуулах хүлээлт байсан. Гэвч ялгаагүй “давхар дээл”-тэй гишүүдтэй боллоо гэсэн шүүмжлэл байна. Мөн өмнө нь МАН дэд сайдын албан тушаалыг эсэргүүцэж байхгүй болгосон мөртлөө өөрсдөө оруулаад ирлээ гэж байгаа?

-Эрх баригчид амласныхаа яг эсрэгийг хийж эхэлсэн байна. Мэргэжлийн Засгийн газар байгуулна гэсэн. Гэвч мэргэжлийн бус олон сайдуудыг томиллоо. УИХ-ын гишүүн Засгийн газрын гишүүний үүрэгт ажлыг давхар хашдаг байдлыг хална гэж амласан. Харамсалтай нь давхар дээлтэй сайд нарын тоо найм, ес боллоо. Дэд сайдгүй байна гэж амласан. Бүх яамд дэд сайдтай боллоо. Олон зүйл дээр эрх баригчид яг хэлснийхээ эсрэгээр хийж байна. Татварыг нэмэхгүй гэж амласан. Удахгүй нэмэх тухай ярих байх. Өр зээл нэмж тавихгүй гэсэн. Гэтэл өр зээл нэмж тавих тухай яриа ордонд явж байна. Энэ маягаар улс орныг хямралаас гаргах боломжгүй л дээ. Эрх баригчид худал амлалт өгснийхөө төлөө ард иргэдээсээ уучлал гуйх хэрэгтэй. “Бид буруу бодсон байна. Бид худлаа амласан байна” гэдгээ хүлээх хэрэгтэй.

-Өнгөрсөн УИХ-ын сонгуулийн дуулиан одоо ч арилаагүй байна. МАН үнэмлэхүй олонх болж 65 суудал авлаа. Ардчилсан намын ялагдлын шалтгааныг хүмүүс янз бүрээр л ярьж, тайлж байна л даа. Таны хувьд юу гэж үзэж байгаа вэ?

-Энэ удаагийн сонгууль жижиг мажоритар системээр явсан. Жижиг мажоритар системийн үед сонгогчдын санал нэг тийшээ хэт савдаг. Тухайлбал, 1996 онд АН 50 суудал, 2000 онд МАН 70 гаруй суудал авч байлаа. Энэ удаагийн сонгуульд МАН 65 суудал авсан. Энэ бол сонгогчдын үнэлгээ гэхээсээ илүү системийн алдаа юм. Энэ нь хүний төлөө биш, намын төлөө санал өгдөг систем юм. Хэрэв энэ системээр цаашид сонгууль явах юм бол сонгогчдын санал хаашаа ч савж мэднэ. Яг одоо нийт саналын 40 орчим хувь нь гудамжинд ямар ч төлөөлөлгүй үлдлээ. 50 гаруйхан хувийн санал авсан МАН парламентад 65 суудалтай л боллоо. Энэ бол МАН-ын гавьяа гэхээсээ илүү системийн гажиг юм даа.

-Ардчилсан намын хувьд эрх барьж байхдаа маш их бүтээн байгуулалтын ажил хийсэн. Харин иргэд сонголтоо хийхэд тэр нь төдий л нөлөөтэй биш байсан юм биш үү?

-Ардчилсан намын засаглаж байсан он жилүүдэд олон бүтээн байгуулалт хийгдсэнийг хэн ч үгүйсгэж чадахгүй. Гэхдээ Засгийн газар бодлогын асар олон алдаа завхрал гаргасныг бас мартаж болохгүй. Алдаагаа бусдаас хайх хэрэггүй. Тодорхой хэлбэл сонгогчдоос хайх бүр ч хэрэггүй. Ардын нам зарим тойрогт луйвардсан, царцаа нүүлгэсэн байж магадгүй. Гэхдээ энэ нь сонгуулийн дүнд нийтэд нь нөлөөлөх боломжгүй л дээ. Иймд Ардчилсан нам ялагдлын шалтгаанаа өөрөөсөө хайх хэрэгтэй. АН таван фракцтай. Эрх мэдэл авахаараа фракц хоорондын зодоон өрнөдөг түүхтэй.1996 онд ч ийм байсан. 2012-2016 онд ч ийм байлаа. Ер нь АН-ынхан бид ихэнхдээ өрсөлдөгчтэйгөө бус өөрийнхөнтэйгөө өрсөлддөг. Дотооддоо зодолддог. Нэг фракц нь нөгөө фракцаа ялахын тулд, нэг бүлэглэл нь нөгөөгөө дийлэхийн тулд АН хамаг хүчээ дотооддоо шавхаж дуусгадаг. Энэ бол бидний араншин, бас бидний өвчин. Энэ өвчнөө эмчлэхгүйгээр АН цаашид эрх барих боломжгүй. Төр босоо байдаг бол АН хэвтээ тогтолцоотой. Хэвтээ тогтолцоотой нам, босоо тогтолцоотой төрийг удирдах боломжгүй гэдэг нь ойлгомжтой. Гучин тусдаа нам, таван өөр фракцыг дураар нь тавибал юунд хүргэдгийг хангалттай харлаа. Одоо өөрчлөх хэрэгтэй. Хагас босоо тогтолцоо руу АН шилжих ёстой.

Мөн нөгөө талаас АН-ын үед явуулсан эдийн засгийн бодлого зарим талаараа буруу байсан. Ялангуяа Фортуна гэдэг хүн 2012 оноос хойш хямралтай тэмцэх бус, хямралыг дэмжих бодлого явуулж эхэлсэн. Дөрвөн жилийн өмнө миний бие энэ талаар тухайн үеийн Ерөнхий сайд Н.Алтанхуягт захидал бичиж байлаа. Эдийн засгийн бодлогоо өөрчлөхгүй бол таныг тун удахгүй иргэд, Монголын Улсын Ерөнхий сайд бус, хямралын загалмайлсан эцэг гэж дуудах болно гэж сануулж байлаа. Харамсалтай нь Н.Алтанхуягийн Засгийн газар ирж буй хямралаас урьдчилан сэргийлэх ямар ч дорвитой бодлого явуулаагүй. Дэнзэнтэйгээ зууралдсаар байгаад л дууссан, Н.Алтанхуягийн үед Монгол Улс бондтой, Төрийн банкиндаа 500 сая доллартай, төсөв нэмэхтэй гарч байлаа. Туйлдаж сөхрөхгүйгээр, дотоодын эдийн засгаа эрчимжүүлэх замаар хямралын эсрэг тэмцэх бүрэн боломжтой байсан. Дөрвөн жилийн өмнө дэлхийн эдийн засаг унаж, уул уурхайн бараа бүтээгдэхүүний үнэ доод цэгтээ очих нь,төсөвт цоорхой үүсэх нь маш тодорхой харагдаж байсан. Гэвч манай тухайн үеийн эрх баригчид, Засгийн газрын их мэдэгчид өсөлтийн үеийн эдийн засагтайгаа л зууралдаж, тоон үзүүлэлтийн хойноос л хөөцөлдсөн. Хямралаас урьдчилан сэргийлэх ямар ч бодлого гаргаагүй. Мөнгө санхүү, төсөв хөрөнгө оруулалтын бодлогоо ч эхнээс нь зангидаж чадаагүй. Татвар төлөгчдийн мөнгийг олон салаа замаар олон хэрэггүй зүйлд зарцуулсан.

-АН-ын хувьд энэ сарын 25-нд Үндэсний зөвлөлдөх хорооныхоо хурлыг хийж намын даргаа сонгох асуудлыг ярина. Зарим нь их хурлаараа намын даргыг сонгох ёстой гээд хоёр янзын зүйл яриад байна л даа?

-Одоо АН үндсээрээ өөрчлөгдөх хэрэгтэй. Найман жил их хурлаа хийгээгүй. Сүүлийн тав, зургаан жил намын шат шатны байгууллагадаа салхи оруулаагүй АН ялзралынхаа дээд цэгт хүрсэн. Үндэсний зөвлөлдөх хорооны 200 хүн, тодруулж хэлэх юм бол хэдэн бизнес бүлэглэлийн төлөөлөл АН-ыг сүүлийн найман жил удирдлаа. З.Энхболд дарга энэ намыг өөрчлөх болов уу гэж бид их хүлээсэн. Санаа нь байсан ч сачий нь хүрээгүй. Үндэсний зөвлөлдөх хороогоо ч хуралдуулж чадаагүй, намын дүрэм журмаа ч өөрчилж чадсангүй. Энэ бол АН-ын ялагдлын нэг том шалтгаан. Үүнээс болж АН нийгмийг шинэчлэгч, урагшаа чирэгч улс төрийн хүчин байж чадахаа больсон. Өөрсдийгөө шинэчилж, өөрчилж чадахгүй байгаа намд иргэд итгэхгүй байх нь аргагүй. Энэ удаагийн ялагдал бол АН-ын хувьд маш том ухаарал өгсөн ялагдал. АН өөрчлөгдөж чадвал урагшаа явна. Хуучнаараа үлдвэл сүйрэлд хүрнэ. Энэ бол маш ойлгомжтой харагдаж байгаа. АН-ын шинэчлэлийн төлөө миний бие хувь нэмрээ оруулна, нөхөдтэйгөө хамт зүтгэнэ. АН нам шиг, нам болвол Монгол төр, төр шиг төр болно гэдэгт би итгэдэг.

-Үүний тулд юу хийх шаардлагатай вэ?

-Юун түрүүнд АН хуучирсан, хоцрогдсон дүрэм журмаа хүчингүй болгох хэрэгтэй. Орчин үеийн сонгодог улс төрийн намын дүрэм, журамыг боловсруулах, батлах шаардлагатай. Нам дотор чөлөөт өрсөлдөөнийг дэмжиж, шинэчлэлийн салхи оруулж ирэх хэрэгтэй. Хуучин торхонд шинэ дарс исгэдэггүй гэж үг бий. Ер нь намын хамгийн чухал зүйл бол үзэл санаа, үнэт зүйл юм. Мөн дотоод хариуцлагын систем. Харамсалтай нь Ардчилсан нам үзэл санаа, үнэт зүйлээ гээгээд найман жил болж байна. АН-ыг үзэл санааны лидерүүд бус технократууд найман жил удирдлаа. Сүнсгүй хүн шиг, шүншиггүй бурхан шиг найман жил явлаа даа.

-Дараагийн намын дарга хэн байх бол. Олон хүний нэр л яригдаад байх юм байна шүү дээ?

-АН-ын дарга хэн ч болсон бай хоёр жил тутам намын дээд байгууллагынхаа өмнө ажлаа тайлагнадаг, өөрт нь итгэл хүлээлгэж байгаа эсэх асуудлаар санал хураалгадаг байх ёстой. Найман жил хуралддаггүй, гишүүдээсээ зугтдаг намын дарга байж болохгүй. Тодорхой хэлбэл АН-ыг амьд организм болгож хувиргах ёстой. Түүнээс биш хэн нэгэн сайн хүн АН-ын дарга болчихоор АН сайн нам болно гэдэгт би итгэдэггүй. АН сайн дүрэмтэй болбол, АН сайн нам болно. Энэ олон фракциудын зөрчилдөөнийг тас цохисон шинэ дүрмийг бид гаргаж ирэх ёстой. Үндэсний хэмжээний лидер тодруулдаг шинэ журамтай болох ёстой. Сүүлийн жилүүдэд АН-ыг үндэсний лидерүүд бус, фракцийн дарга нар л удирдсан.

АН фракцийн даргыг намынхаа лидер болгодог буруу системээсээ салах хэрэгтэй. АН-ын дарга үндэсний лидер байх ёстой. Үндэсний лидерийг тодруулж чаддаг болсон цагт АН үндэсний хөгжлийг тодорхойлох хүчин болно.Намын лидер гэдэг бол үзэл санааны удирдагч юм. Түүнээс бус өдөр тутмын ажил хийдэг жижиг дарга биш. Манай өмнөх дарга нар 20 хүнтэй сайхан харьцдаг, 200 хүний дэмжлэг авдаг л хүмүүс байсан. Хоёр, гурван сая хүний өмнө очихоороо жулддаг, жижгэрдэг байлаа. Яагаад гэвэл тэдэнд тодорхой үзэл санаа, үнэт зүйл байгаагүй.

Манай намын дарга асан Н.Алтанхуяг “гишүүдээ үзэл санаа бүү ярь, баруун зүүний нам гэж бүү маргалд” гэж загнадаг байлаа. Энэ бол АН-ын ялагдлын эхлэл байсан гэж би боддог. Одоо бид үзэл санааны дасгалаа өдөр болгон хийж, үзэл санааны лидерийг туг болгон залах ёстой.

-Фракцийн хуваагдалтай удаан явсан өнөөгийн ийм нөхцөлд таны ярьж буй шинэчлэлийг хийхэд ярвигтай л юм байна?

-Бүрэн боломжтой. Тийм хүнд ажил биш. Англи, Америк, Герман зэрэг өндөр хөгжилтэй улс орнуудын лидер тодруулдаг системийг бид шууд нутагшуулах хэрэгтэй. Английн улс төрийн намууд лидерээ тодруулдаг өвөрмөц системтэй. Намын гишүүд дээр нэмэх нь дэмжигч гишүүд, үйлдвэрчний эвлэлийнхэн, ажил олгогчдын төлөөлөл оролцож байж намын лидер нь тодордог. Өөрөөр хэлбэл намын лидер гэдэг нь фракцийн биш үндэсний лидер байдаг.

Энэ системийг бид Англи, Америк, Европоос авах хэрэгтэй. Одоо АН-ыг фракцуудаас, фракцийн лидерүүдээс нь салгах цаг болсон. Салгах ганц арга нь орчин үеийн дүрэм журмыг АН батлах хэрэгтэй гэж хэлмээр байна. Одоогийн Үндэсний зөвлөлдөх хороо татан буугдах ёстой. Өдгөө ажиллаж байгаа хяналтын хороо, дүрмийн хороо, АН-ын бүх шатны байгууллагууд шинээр зохион байгуулагдах хэрэгтэй. АН шинэ зохион байгуулалтад орж, шинэ дүрмээ яаралтай батлаж байж шинэчлэгдэнэ. Ийм эрс шинэчлэл хийх эр зориг АН-ын гишүүдэд байгаа гэдэгт итгэж байна. Түүнээс бус өнөөдрийг аргацаасан, хэлбэрдсэн шинэчлэл хэрэггүй.

-Татан буугдаад шинээр байгуулагдлаа гэхэд нөгөө л хүмүүс эргэж орох магадлал маш их байгаа шүү дээ. Фракц, фракцаараа хайрцаглачихсан байгаа?

-Ний нуугүй хэлэхэд АН-ын хуучин лидерүүд залуу үедээ байр сууриа тавьж өгөх хэрэгтэй. XХI зууны Монголыг бид 90 оны сэтгэлгээгээр, ганзагын наймаачны ченжийн аргаар удирдах боломжгүй. Авлигад идэгдсэн, оффшорт данстай хулгайч нөхдүүд АН-аас холдох хэрэгтэй. Шуудхан хэлэхээд АН-ын бүх гишүүд фракцаасаа татгалзаж нэг АН-ын төлөө нэгдмэл хүчээр зүтгэх цаг нь болсон. Фракцын эсрэг фракц байгуулах,хуучин фракцад толгой хоргодох замаар хол явахгүй гэдгээ одоо ойлгох хэрэгтэй. Хүн тойрч бус, бодлого тойрч нэгдэх цаг болсон.

Ийм эр зориг АН-ын залуу үед, бүх гишүүдэд байгаа гэдэгт итгэж байна. Би намынхаа гишүүдтэй өдөр болгон уулзаж байгаа. Залуучууд, 20, 30, 40-төнгүүд намаа аврахын төлөө нэгдэж байна. Энэ нэгдлийг УИХ-ын гишүүн, АН-ын ҮЗХ-ны гишүүний хувьд бүх талаар нь дэмжиж ажиллах болно гэдгээ илэрхийлье. АН шинэчлэгдвэл Монгол шинэчлэгдэнэ ээ.

Ж.БАЯРСАЙХАН

Доллар хомсдож, ханш нь чангарсан энэ өдрүүдэд гэгээтэй ганц мэдээ гэвэл алт тушаалтын дүн байна. Монгол банкны цахим хуудаснаас харахад алтны нийлүүлэлт 1.7 дахин өсчээ. Гадаадын хөрөнгө оруулалт хумигдаж, зэс, нүүрсээ зарж олдог ногоон валют багассан энэ цагт онцлохоос аргагүй мэдээ. Шуудхан хэлэхэд бидэнд найдах ганц юм гэвэл алт л байна. Найдлага болсон шаргал металл дэлхийн зах зээл дээр ч үнээрээ цойлж байгаа. Америкийн Ерөнхийлөгчийн сонгууль, Францад болсон террорист халдлага гээд алтны үнийг өсгөх шалтгаан цэнхэр гаригийн хаа сайгүй өрнөж байна. Дэлхийг хэрсэн эдийн засаг, санхүүгийн хямралын эрч өнөө хэр сулраагүй гэсэн шалтгаан бас бий. Байдал эрсдэлтэй болох тусам хөрөнгө оруулагчдын мөнгөө алт болгож хувиргах сонирхол ихэсдэг. Алтын ханш өсөөд байгаа нь ийм учиртай.

Алтанд өөр нэг том онцлог бий. Гоёл чимэглэл, үйлдвэрлэлд ашигладаг гэдэг утгаараа бараа таваар, төв банкууд нөөцөлдөг, хөрөнгө оруулалтын сангууд худалдаж авдаг гэдэг талаасаа валют болдог. Менделеевийн хүснэгт дэх 118 элементээс алт л ганцаараа валютын хэмжээнд үнэлэгдэн хэрэглэгддэг. Тийм ч учраас алтны ханш бусад металл шигээ огцом доошилдоггүй. Өнгөрсөн жилүүдэд алтны ханшид ямар өөрчлөлт орсныг эргэж харъя. 2006 он буюу сүүлийн арван жилд алтны ханш хоёр дахин өссөн гэж шинжээчид онцолдог. Харин бусад таваарын ханш 50 орчим хувиар унасан гэсэн тоо дуулддаг. Сүүлийн жилүүдэд гэж яривал таваарын үнийн уналт хавтгайрсан. “Голомт” банкны ерөнхийлөгч Ө.Ганзориг “Бизнесмэнд зориулсан блог”-тоо “Газрын тосны ханш 67 хувь, зэсийнх 48, мөнгөнийх 59 хувиар унаад байхад алтны ханш ердөө 1.4 хувийн л уналттай байна” хэмээн онцолсон харагдсан.Энэ оны тухайд алтны ханш өндөр байх таамаг голлож буй.

Ө.Ганзориг алтны үнэ ханш ямар байх талаар “Геополитикийн нөхцөл байдал болон дэлхийн эдийн засгийн байдал, мөн томоохон дилерүүдийн таамаглалыг нэгтгэж дүгнэвэл 2016 оны эцэс гэхэд нэг унц алтны ханш 1150 – 1400 долларын хооронд хэлбэлзэх төлөвтэй байна” гэж харжээ.

АНУ-ын төв банк хүүгээ өсгөх эсэх нь алтны үнэд нөлөөлнө хэмээж буй. Хүүгээ өсгөх магадлал 50 хувь байгаа аж. Хэрвээ өсгөвөл эдийн засаг сайжрахын дохио учраас алтны ханш уруудна гэх таамаг бий. Алтны ханшид биет эрэлт нийлүүлэлт, санхүүгийн зах зээл дээрх биет бус эрэлт нийлүүлэлт нөлөөлдөг. Лондонгийн Алтны захын холбооны стандартын дагуу 99.9 хувь хүртэл цэвэршүүлсэн алтан гулдмайг биет алт гэдэг. Гулдмайг төв банкууд, хөрөнгө оруулагчид худалдаж авдаг. Өдгөө Төв банкуудад 31.400 тонн алтыг валютын нөөцдөө хадгалж байгаа. Энэ хэмжээг дэлхийн эрэлтээр тооцвол цэнхэр гаригийн бүхэл бүтэн найман жилийн эрэлт. Цаашлаад яривал биет алтыг гоёл чимэглэл, дурсгал, хадгалалт технологид ашигладаг. Алтыг орчин үед шүдний эмнэлэг, электроникийн салбарт өргөн хэрэглэдэг. Нянгийн эсрэг үйлчилгээ үзүүлдэг учраас эмнэлэгт ашиглах нь их.

Сонирхуулж хэлэхэд манайд олборлож буй алтны шороон ордуудаас гарч байгаа гулдмайн дундаж сорьц нь 87 орчим хувьтай байдаг аж. Олон улсын зах зээл дээр эргэлддэг алтны ихэнх хэсэг нь биет бус хэлбэрээр дансанд байршдаг. Тодруулж хэлбэл дансны алт. Дансны алтыг авч зарах дилерүүд, хөрөнгө оруулагчдын арилжаа алтны захын том хэсгийг бүрдүүлдэг. Ө.Ганзориг “Алтны фундаментал анализ 2016”-даа “2000 оноос хойш биет бус алтны сангууд үүссэнээр хүн бүр алтанд хөрөнгө оруулах боломжтой болсон. Нэг талд нь иргэд алтны сангийн эрхийг худалдан авна. Харин алтны сан цаад талд нь биет алт авч нөөцөлж байдаг. Ингэснээр иргэд биет алт авах, зарах төвөгтэй харилцаанаас бүр мөсөн ангижирсан. Алтны сангууд зөвхөн алтыг худалдан авч хөрөнгө оруулалт хийдэг бол дилерүүд өдөр тутам алтны ханшны өөрчлөлтөөс ашиг олох зорилгоор их хэмжээгээр авч зарж байдаг. COMEX бирж дээрх алтны цэвэр позиц одоогийн байдлаар 500 тонн хүртэл өссөн нь дилерүүд алтны ханшийн талаар эерэг хүлээлттэй суугааг харуулж байна” гэсэн нь бий.

Дэлхийн бүх алтны 25 хувь болох 540 мянган гулдмай алтыг Нью-Йорк дахь АНУ-ын Холбооны нөөцийн банкинд хадгалдаг, эдний ихэнх нь гадны Засгийн газрын хөрөнгө, сүүлийн 100 жилд олборлосон алтны 70 хувь нь өнөөдөр гүйлгээнд явж байгаа гэх мэт алт тойрсон сонирхолтой статистикууд өчнөөн.

-П.СҮХБААТАР: ЕСӨН ТОНН ШАХУУ АЛТЫГ ЦЭВЭРШҮҮЛЭЭД ВАЛЮТЫН НӨӨЦӨӨ БҮРДҮҮЛСЭН–

Монголбанкны Мөнгөн тэмдэгт, үнэт зүйлсийн газрын захирал П.Сүхбаатараас алт тушаалтын талаар тодруулсан юм.

-Өнгөрсөн жилүүдэд алт олборлогчдыг дэмжсэн ямар бодлого хэрэгжүүлж ирэв?

-2013 онд Ашигт малтмалын газар, Сангийн яам, Уул уурхайн яам, Монголбанк хамтарч Ашигт малтмалын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах санал гаргасан. Хуульд өөрчлөлт орсноор алтны татвар эрс багассан. Өмнө нь алтнаас нөөц ашигласны татвар рояалти гэж арван хувийн татвар авдаг байсан юм. 2013 оны нэгдүгээр сарын 27-ны өдөр татварыг хувь хэмжээг 2.5 болгож бууруулсан. Алт олборлогчдыг бодитоор дэмжсэн алхам болж чадсан. Үүнээс хойш алтны хэмжээ өссөн л дөө. Тодруулж хэлбэл Монголбанкинд тушаах алтны хэмжээ эрс өссөн. Монголбанк 2013 онд 12 тонн алт хүлээж авсан бол өнгөрсөн жил 15.1 тонн алт авсан. Өнгөрсөн сарын сүүлийн байдлаар 8.5 тонн алт хүлээж аваад байна. Алтны олборлолт их хэмжээгээр өссөнийг энэ тоонуудаас харж болно. Бид бараг есөн тонн шахуу алтыг цэвэршүүлээд валютын нөөцөө бүрдүүлж байна. Дундажлаад үзвэл, 1295 ам.доллар гэсэн ханшаар бодож үзэхэд 250 гаруй сая ам. долларын валютын нөөц бүрдүүлчихсэн гэсэн үг.

-Энэ жил хорин тонн алт авна гэсэн төсөөлөл бий. Төлөвлөсөн хэмжээндээ хүрэх болов уу?

-Оны эцэс гэхэд ямар ч байсан өнгөрсөн оныхоос 15 тонноос илүү гарна гэсэн таамаг байна. Таны хэлсэн 20 тонн гэдэг бол таамаг. Алтны зарим лицензүүдийг сэргээсэн, үйл ажиллагаагаа түр зогсоосон аж ахуй нэгжүүд хөрөнгө оруулалт орж ирснээр ажиллаж эхэлнэ гэсэн тооцоогоор 20 тонн гэсэн тоо тавьсан юм. Ер нь бол алтны олборлолт нэлээд өсөх хандлага ажиглагдаж байна. Хорин тонндоо хүрэх магадлал өндөр гэж бодож байгаа. Алтны оргил үе дуусах болоогүй. Найм, ес, аравдугаар сар байна. Өнгөрсөн сарын хувьд ихэнх нь баяр наадам амралтын өдөр байсан. Гэхдээ л хоёр тонныг авч байна гэхээр алт тушаалт цаашид илүү эрчимжих байх.

-Алт олборлогчдын тухайд төрөөс үзүүлнэ гэсэн санхүүгийн дэмжлэгээ өгчихвөл алт тушаалт 20 тоннд хүрэхэд асуудалгүй, ирэх жил илүү ихийг тушаах боломж ч бий гэж байгаа. Төв банкнаас энэ тал дээр хэр анхаарч байна?

-Нэгдүгээрт манайх санхүүжилт өгдөг газар биш. Гэхдээ бид өнөөдөр (өчигдөр) алт олборлогчидтой, алтны холбооныхонтой уулзаж, санаа оноо, тулгамдаад байгаа асуудлыг нь сонслоо. Алт олборлогч байгууллагууддаа 250 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт олгоно гэсэн гурван яамны хамтарсан гэрээ зурагдсан байгаа л даа. Үүний дагуу ямар нэгэн шийдвэр гараагүйг, санхүүжилт шаардлагатай байна гэж алт олборлогчид ярьж байна. Ялангуяа яг өдийд, ид сезоны үед түлшээр хангаад өгчихвөл алт олборлох ажлаа улам эрчимжүүлнэ гэж байна. Арилжааны банкуудтай уулзаж байгаа ч зээл өндөр гэсэн бэрхшээл байна, өндөр хүүтэй зээл авч ажиллаж байгаа, өмнөх өрөө дарж дуусаагүй учраас дахин зээл авах боломж алга, мөнгөгүй учраас шатахуунгүй, шатахуунгүй болохоор зарим техникээ зогсоохоос аргагүйд хүрлээ гэцгээж байна. Бидний хувьд алт олборлогчдод тулгамдаад байгаа энэ асуудлыг холбогдох яам тамгын газруудад нь уламжилж ажиллана. Ямартай ч байдал ямар байгаа талаар газар дээр нь танилцлаа. Ажилласан тайлангаа энэ пүрэв гаригт удирдлагууддаа танилцуулна. Баасан гариг гэхэд холбогдох газруудад нь саналаа хүргүүлнэ гэсэн төлөвлөгөөтэйгөөр ажиллаж байна. Ер нь алтны компаниудын хувьд санхүүжилт шаардлагатай байхаас аргагүй. Асар үнэтэй техник хэрэглэдэг. Нэг том дугуй гэхэд л 50 сая төгрөгөөс эхэлдэг. Шинэ техник технологи худалдаж авахаас аргагүй салбар. Саявтар гэхэд л нэг компани 34 тонн шороо хутгадаг шанага авсан байна. Ямар үнэтэй техник хэрэглэдэг вэ гэдгийг сая худалдаж авсан шанаганы хэмжээнээс харчихаж болно.

-Алтны үнэ өндөр байгаа. Цаашид ямаршуу байх төлөв ажиглагдаж байна вэ?

-Одоо бол алтны үнэ харьцангуй өндөр болж байна. АНУ-ын ерөнхийлөгчийн сонгууль, Туркийн төрийн эргэлт гэх мэт үйл явдал алтны ханш өсөхөд нөлөөлж байгаа. Сүүлийн үед алтны ханш 1300 ам.доллараас буухгүй байна. 1367, 1380 байна. Цаашдаа нилээн өсөх болов уу гэж харж байгаа. Алтны ханш өсөөд ирэхээр алт олборлогчдод ч түлш шатахууныхаа мөнгийг төлөх боломж гарч ирэх байх.

Бэлтгэсэн

П.МӨНХЗАЯА

Холбооны Бүгд Найрамдах Бразил Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Ч.Сосормаатай онлайнаар ярилцлаа.

-Таныг Бразилд суух Элчин сайдаар томилогдох үед хөл бөмбөгийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн болж байсан. Одоо бол олимп болж байна. Монголчуудад Бразил магадгүй спорттой холбоотойгоор хоногшсон байх. Таны хувьд ч илүү спортлог Элчин сайд болж хувирсан болов уу?

-Үнэхээр тийм үйл явдлууд давхацсан нь миний хувьд их хувь тохиож байна. Олимпийн наадамд баг тамирчдаа хүлээн авна гэдэг Элчин сайдын хувьд өндөр нэр төр, үүрэг хариуцлага бас аз завшаантай хэрэг. ЭСЯ маань байгуулагдсан цагаасаа эхлэн олимпийн бэлтгэл ажлыг хангахад анхаарч ажилласан юм. Эхний үр дүн гарч байна. Олимпийн баг тамирчид, албаны хүмүүс “Бразилд ЭСЯ-тай байгаа нь ямар сайн хэрэг вэ” гэж хэлэхийг ойрын өдрүүдэд олон сонслоо. Бразил манай орноос алслагдмал, 12 цагийн зөрүүтэй, монголчуудын хувьд төдийлөн танил биш учраас бэлтгэл ажлыг хангах ЭСЯ-ны үүрэг хариуцлага их байлаа.

-Хамгийн олон монгол тамирчин олимпод оролцож байгаа. Олимпод оролцох тамирчдаа угтаж бэлтгэл хэр их хийв?

-Рио 2016 олимпод оролцох эрхийг өмнөх жилүүдээс хамгийн олон буюу 43 тамирчин авсан нь манай улсын хувьд олон медаль авах магадлалыг нэмэгдүүлж байна. Тамирчид шинэ орчиндоо хурдан дасан зохицож, бэлтгэлээ хангах нь хамгийн чухал. Бидний сонгосон бэлтгэл хангах баазын үйлчилгээ манай тамирчдад таалагдсан гэж найдаж байна. Бэлтгэл хангах “Функционар” клубийнхан манай тамирчдыг халуун дотноор хүлээн авч, бүх талаар туслалцаа үзүүлж байна. Хэн хэндээ сэтгэл хангалуун байгааг хараад бид ч баяртай байгаа. Манай тамирчид их хичээж байгаа, тэдний дусал хөлс ямар их үнэтэйг энд мэдэрч сууна.

-Манай тамирчид монгол хоолоо идэж байгаа гэсэн үү?

-Шигшээ багийнхан эмч, бариач, эрдэм шинжилгээний ажилтан, монгол тогоочтойгоо ирсэн. Бразилийн хоол амт, чанартай ч борцтой шөлөө уухаараа тамирчид маань улам хүч ороод байдаг юм уу гэж бодсон шүү.

– ЭСЯ-наас олимп үзэхээр зорьж байгаа монголчуудад зориулж зөвлөмж гаргасан гэсэн үү?

-ЭСЯ-ны нэн тэргүүний үүрэг бол монгол иргэд, баг тамирчдынхаа аюулгүй байдлыг хангах юм. Бразилийн Засгийн газраас аюулгүй байдлыг хангах талаар бүхий л арга хэмжээг авч байна. Гэсэн хэдий ч тайвширч болохгүй тул аливаа эрсдэл, зика вирусээс сэргийлэх талаар бүх талын зөвлөмжийг бэлтгэж, энд ирсэн иргэддээ анхааруулж байна. Онгоцны буудал ба жуулчдын аялдаг газруудын мэдээллийн цэгүүд, онлайнаар санамжаа байршуулсан. Хүн бүхэнд сонор сэрэмж хэрэгтэй цаг үе. Терроризмын аюулыг ч мартаж болохгүй. Энд сэрүүний улирал эхэлсэн тул шумуул цөөрч, зика вирусын халдвар дарагдаад байна. Бразилийн Засгийн газраас ч шаргуу тэмцэл явуулж зика вирусын халдварыг хяналтандаа авсан гэдгээ зарласан.

-Бразил кофегоороо алдартай шүү дээ. Та хэр кофечин бэ?

-Усыг нь уувал ёсыг нь дагана гэж монголчууд хэлдэг. Энэ нь хүний нутагт сэтгэлээ өгч, хурдан дасан зохицвол амжилт гаргах тухай сургамжилсан монгол ухаан гэж би ойлгодог. Анхны Элчин сайдын хувьд суугаа болон хавсран суугаа улсынхаа түүх, соёл, амжилт бүтээлийг шунан судалж байна. Кофе ууж сурахаас илүү кофены чанарыг ялгаж сурч байна. Хөл бөмбөгийг хөгжүүлсэн хүчин зүйлсийг уншиж байна. Уул уурхайн орлогыг нийгмийн шударга хуваарилалтад оруулсан Чилийн туршлагыг судалж байна. Перугийн уул уурхайн сургамж, нутгийн иргэдтэй зөвшилцлийн аргаар асуудлаа шийдвэрлэж байгаа аргачлалыг сурч байна. Порта Алегра хотын иргэдийн оролцоотой төсвийн туршлагыг Монголд нэвтрүүлэхээр ажиллаж байна. Элчин сайд хүн байнгын судлаач байж улс оронд маань хэрэгтэй сайн туршлагыг эх орондоо түгээн дэлгэрүүлэх, холбогдох байгууллагатай холбож өгөх үүрэгтэй.

-Дэлхийн томоохон хүнс үйлдвэрлэгч оронд та ажиллаж амьдарч байна. Ялангуяа бразилчууд махны экспортод жин дардаг. Манайхан мал аж ахуйн орон гэдэг ч мах экспортлох талаар төдийлөн амжилт олоогүй байна. Мах үйлдвэрлэлээр амжилтанд хүрэхийн тулд бид яах ёстой бол?

-Бразилийн мах, махан бүтээгдэхүүн боловсруулах стандарт дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн. Бразилийн үхрийн мах аль ч улс орны өндөр үнэтэй рестораны тансаг зоогт тооцогддог. Дэлхийн 150 гаруй улсад мах махан бүтээгдэхүүн нийлүүлдэг энэ орон манай хоёр хөршийн махны хэрэглээг хангагч гол улс. Бразилийн махны технологийг Монголд нэвтрүүлэхийг бид зорин ажиллаж байна. Махныхаа чанарыг сайжруулж эрүүл ахуйг хангах ажил бэлчээртээ хяналт тавихаас эхэлдэг. Өөрөөр хэлбэл хагас эрчимжсэн фермер хөгжүүлэх хэрэгцээ шаардлага бидний өмнө тулгарч байна. Улмаар үүлдэр угсаа, махны гарцыг сайжруулах эрдэм шинжилгээний ажилд хөрөнгө оруулалт хийх нь зайлшгүй. Урагвай улсад ХАА-н эрдэм шинжилгээний байгууллагаа хөдөө аж ахуйн бизнес эрхлэгч нар санхүүжүүлдэг юм билээ. Төр ба хувийн хэвшил хамтын санхүүжилт хийж, ачааллаа хуваалцах аргаар эрдэм шинжилгээний байгууллагаа хөл дээр нь босгон хөгжүүлсэн. Эрдмийн ажлын үр шимийг хамгийн эхэнд хүртэгчид бол малчид, тариаланчид. Хөдөө аж ахуйн хөгжилд төр хувийн хэвшлийн түншлэл маш чухал. Мөн хоршоолон хөгжих загвар энд нийтлэг. Асуудал мөнгөндөө биш харин менежментдээ л байдаг юм байна.

Дараа сард Бразил-Монголын худалдааны танхимын төлөөлөгчид манай орныг зорин очиж Монгол-Бразилийн бизнес эрхлэгчдийн анхдугаар уулзалтыг зохион байгуулах юм.

-Манайхан Бразилаас юу авах боломжтой вэ, тэдний хувьд манай юу сонин байх бол?

-Бразилаас хүнсний бүхий л төрлийн бүтээгдэхүүн авах боломжтой. Нэг жишээ хэлэхэд Бразилийн кофег манайх Солонгосоос импортлодог юм байна. Одоо бол тахианы мах, кофе, чихэр, жимсний шүүс, эрдэнэ шиш, шар буурцаг болон бусад бүтээгдэхүүнийг шууд импортлох боломжтой. Бразилийн урд мужуудад сэрүүхэн тул манай ноолууран бүтээгдэхүүнийг худалдаж авах сонирхол бий. Бэлэн бүтээгдэхүүнээс гадна технологийг нь суралцан нутагшуулах боломжийг эрэлхийлж байна. Өмнөд Америкийн сүүлийн жилүүдэд эрчимтэй хөгжиж буй улс орнууд бүгд Ази тэр дундаа Хятадын хязгааргүй зах зээлд бараа бүтээгдэхүүнээ нийлүүлэхийн төлөө өрсөлдөж байна. Дараагийн гучин жил Азийн хэрэглээний эрин эхэлнэ. Нэг жишээ хэлэхэд Хятад Улс зэс, хөнгөн цагаан, гангийн дэлхийн экспортын 40 хувийг хэрэглэдэг бол 2025 онд 50 хувь болно гэсэн таамаглал байна. Мөн нүүрсний том зах зээл гэдгийг бид мэднэ. Ийм цаг үед бид далайд гарцгүй гэж гомдоллоод суух уу эсвэл хоёр том зах зээлийн дунд орших давуу талаа хөгжил болгон хувиргах уу гэдгийг сайн бодох хэрэгтэй байна.

Бразил Улс хамгийн том хүнсний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгч орнуудын нэг. Дэлхийн зах зээлд үхрийн махны 30, тахианы махны 40, чихрийн нишингэний 45, жүржийн шүүсны 86, кофены 32, шар буурцагны 40, эрдэнэшишийн 10 хувийг тус тус нийлүүлж АНУ ба Европын холбооны дараа гуравдагч нийлүүлэгч орон болоод байна. Энэ бол шинжлэх ухаандаа хөрөнгө оруулалт хийсний үр дүн. Бразил хөдөө аж ахуйн хөгжилдөө тулгуурлан эдийн засгийн хямралаас гарах бодлогоо шинэчлэн тодорхойллоо.

-Мах гэснээс төмсний тухай бас яримаар санагдаад. Та фэйсбүүк хуудастаа Перуг төмсний вант улс гэж нэрлэжээ. Тэр олон төмсөн дунд Монголын нөхцөлд тохирох нь хэр олон байсан бол. Үнэндээ бид хоолондоо төмс хэрэглэж заншсан ч бидний мэддэг шар төмснөөс огт өөр олон төрлийн төмс харагдсан шүү?

-Перу улсын Лима хотод Олон Улсын төмсний төв ажилладаг. ЭСЯ-ны зүгээс ХХААЯ-тай холбох эхний алхмуудыг хийлээ. Перу бол төмсний эх орон. XIX зуунаас эхэлж эндээс л төмсийг Европын орнуудад тариалж эхэлсэн түүхтэй. Одоо танигдаад байгаа 4000 гаруй төрлийн төмсний 2000 гаруй нь Андын нуруунд ургадаг. Бидний сонирхлыг татаж байгаа нь хүйтэн, сэрүүнд тэсвэртэй төмс. Хойд Солонгост амжилттай тариалсан хүйтэнд тэсвэртэй төмсийг Монголд нутагшуулах боломж байгаа гэж найдаж байна. Би Лимад очиж, төмсний төвтэй танилцан, олон төрлийн өнгө, хэлбэр дүрстэй төмсийг хүүхэд шиг л шохоорхлоо. Монголд тариалах төмсний амт, чанарыг сайжруулж, нэр төрлийг нэмэгдүүлж эрдэмтэн судлаачдаа бэлтгэх чиглэлээр энэ төвтэй хамтран ажиллах шаардлага бий.

-Бразил бол хөл бөмбөгийн эх орон. Алдарт Зико Бразилийн хөл бөмбөгийн технологийг Монголд нэвтрүүлэхэд тусална гэсэн үү?

-Бразилийн домогт хөл бөмбөгч Зико манай улсад ирэхээр төлөвлөж байгаа. Монголын хөл бөмбөгийн холбооны урилгаар зочлох юм. Зико өөрийн нэрэмжит клубээ байгуулах өөрөөр хэлбэл Бразилийн хөл бөмбөгийн арга технологийг Монголд нэвтрүүлэх зорилготой. Монгол хүүхдүүд тал нутагт морь унаж давхиж өсдөг тул эрүүл чийрэг, хөл чангатай байдаг, байгалийн унаган өгөгдөл бий. Хөл бөмбөг хүүхдийг багаар тоглож сургадаг, эв нэгдэл, эх оронч үзлийг төлөвшүүлдэг сайн талтай. Бразилд хүү төрөхөд аав нь хөл бөмбөг, футболк бэлэглэж дэмждэг багийнхаа фэн болгодог уламжлалтай. Манай бөхчүүд хүүдээ зодог шуудгаа өвлүүлдэгтэй адил. Хөл бөмбөгийн клубуудыг дэмжиж санхүүжилсэн компаниуд татвараас тодорхой хэмжээнд чөлөөлөгдөх хуулийн зохицуулалт бий. Хөл бөмбөгийн клуб хүүхдийг сургахдаа хичээлээ таслахгүй байх, дундаас дээш дүнтэй суралцах болзол тавьдаг. Өөрөөр хэлбэл хөл бөмбөгчин хүн юуны өмнө боловсролтой, хариуцлагатай иргэн байх ёстой гэж үздэг юм билээ.

-Эмэгтэй Элчин сайдын хувьд анхаардаг сэдэв бий болов уу?

-Эмэгтэй Элчин сайдын хувьд би Бразилийн Конгрессийн хоёр танхимын эмэгтэй бүлгүүдтэй ойр ажилладаг. Бид хамтраад ирэх аравдугаар сард “Гэр бүлийн хүчирхийллийн эрх зүйн шинэчлэл”-ийн асуудлаар арга хэмжээ зохиохоор төлөвлөсөн юм. Монгол Улс гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх асуудлаар сүүлийн хорь гаруй жилд ихээхэн туршлага хуримтлуулсан. УИХ-аас “Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай” хуулийг саяхан шинэчлэн баталлаа. Манайд хуулийн орчин цогц бүрдсэн болохоор туршлагаа бусадтай хуваалцах цаг иржээ. УИХ-ын эмэгтэй гишүүдийн бүлгээс ирж оролцохыг урьж байгаа. Харин дараа жил Бразилийн Конгрессийн гишүүдийг Монголд урьж, тэдний туршлагыг сонсоно доо.

-Элчин сайд аа, өнгөрсөн хугацаанд хийсэн ямар ажилдаа сэтгэл хангалуун байдаг вэ?

-Хийсэн ажилдаа сэтгэл дүүрэн эсэх тухай хэлэхэд эрт байна. Юутай ч олимпийн наадмаа хамтдаа амжилттай давцгаая. Бразилийн хөх тэнгэрт Монголын маань төрийн далбаа олон удаа мандаж, төрийн дуулал эгшиглэх болтугай гэж л хүсч байна даа.