“Өдрийн сонин”-ы 2016.08.12-ны №184 (5449) дугаараас авч нийтлэв
Австралийн Засгийн газар саявтар зарим эрдсийн үнэ эргээд унах нь гэсэн гутранги таамаг гаргасныг “Блүүмбэрг” онцоллоо. Нөөц өсч, бодит эрэлт буурсан, Австралийн олборлогчид зардлаа бууруулж хүчин чадлаа нэмэгдүүлсээр байгаа гэх үндэслэлийг тэд хэлж. Товчхондоо эцсийн хэрэглэгчдийн эрэлт сул байгаа нь ингэж таамаглах шалтгаан болжээ. Австралийн хувьд гол зах зээл нь БНХАУ. Хятадын эдийн засаг сайнгүй хэвээр байгаа нь ийм таамаг гаргахад хүргэсэн хэрэг. Урд хөршийн эдийн засгийн сүүлийн үеийн статистикийг сонирхъё. Хятадын экспорт түрүү жилийнхээсээ 4.4 хувиар, импорт нь 12.5 хувиар агшжээ. Энэ бол өнгөрсөн сарын статистик, долларт шилжүүлснээр тооцсон хувь. Сүүлийн 25 жилийн түүхэнд нь байгаагүй энэ уналт Австрали, манай хоёр шиг эдийн засгийг нь эрдсийн экспорт чирч явдаг улсуудад таагүй нөлөө үзүүлсээр байгаа юм. Импорт, экспортын агшилтаас гадна улсын үйлдвэрүүдийнх нь өрсөлдөх чадвар, улсын, өөрийн гэлтгүй хавтгайрсан өрийн өсөлт зэрэг “хадны мангаа” урд хөршид бий. Энэ оны хавар гарсан “The global growth conundrum” тайланд 2008 оны санхүүгийн хямралаас хойш дэлхий даяар өрийн хэмжээ өссөнийг онцолсон. Энэ тайлангаас харахад Хятадад хувийн болон Засгийн газрын өрийн хэмжээ аль аль нь 2008 оноос хойш өссөн зурагтай гарч. Гэхдээ хувийн секторын өсөлтийн хувь Засгийн газрынхаасаа хоёр дахин өндөр. Хувийн секторын өрийн энэ өсөлт Хятадын эдийн засаг төдийгүй дэлхийн эдийн засагт нөлөөлөх аюултай түвшинд хүрсэн гэж шинжээчид болгоомжилж байна. Жорж Соросын дүгнэснээр бол Хятадын асар их өрийн тэсрэх бөмбөг дэлбэрэх дөхөж байгаа. Энэ нь 2008 оны санхүүгийн хямралаас илүү сөрөг нөлөө үзүүлэх магадлалтай гэсэн болгоомжлол бий. Хятадын хотын бүс нутгийн хүрээнд таван өрхийн орон сууц тутмын нэгээс илүү нь хоосон байгаа гэсэн тоог зарим судлаач хэлдэг. Зарагдаагүй орон сууцны талбайн нийт хэмжээ 657 км.кв болсон гэх тоо ч дуулддаг. Энгийнээр хэлбэл Сингапурын газар нутагтай тэнцэхээр хэмжээ. Хөрөнгө оруулагчид болон зуучлагчдын худалдаж авсан талбайг оруулаагүй гэхээр хүн амьдраагүй эзгүй орон сууцнуудын талбайн хэмжээ Сингапураас ч том болчихсон гэсэн үг.
“Capital Economics” компанийн эдийн засагч Жулиан Эванс-Притчард БНХАУ-ын экспортын өсөлт доогуур хэмжээнд хэсэг зуур байна гэж таамаглажээ. Мэдээж дорнын луугийн таагүй байдал хэр хугацаанд үргэлжилнэ, тэр хэрээр дэлхийн эдийн засаг удааширна гэдэг хэнд ч ойлгомжтой гаргалгаа. Гэхдээ Хятадын эдийн засагт эерэг гэж хэлж болохоор зүйлс ажиглагдсаныг орхигдуулж болохгүй. Найман жилийн турш хүндхэн байсан гангийн зах зээлд энэ он гарсаар өсөлт ажиглагдаж эхэлсэн таатай мэдээ бий. Сүүлийн үед АНУ-д орон сууцны зээл хүсэгчдийн тоо өссөн гэх мэдээ дуулдаад эхэллээ. Энэ нь зэсийн хэрэглээний 30 хувийг бүрдүүлдэг барилгын салбарт эрэлт нэмэгдэх дохио боллоо гэж шинжээчид ярьж бичиж байна. Хятадын гангийн үйлдвэрт ажиглагдаж буй сэргэлт энэ хэвээр удаан үргэлжилбэл, орон сууцны зээл дагаад Америкийн барилгын үйлдвэрлэл сэргэвэл зэсийн үнэ нааштайгаар эргэж мэдэх юм.
Судалгааны “Эгүлэ капитал” компанийнхан “Үндсэн металлуудын үнэ Хятадын эдийн засгийн нөхцөл байдал болон барилга, дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтын идэвхээс өндөр хамааралтай. Хятадын эдийн засгийн идэвхижилт суларч байгаа нь уул уурхайн бүтээгдэхүүн экспортолдог Австрали, Канад, Орос, Бразил, Монгол зэрэг улсуудын эдийн засагт шууд, хүчтэй нөлөө үзүүлж байна. Цаашилбал, Хятадын эдийн засаг металл үйлдвэрлэгч Glencore , BHP, Rio Tinto, Vale болон бусад компаниудын зах зээлийн үнэлгээ, хувьцааных нь ханшид шууд нөлөөлж байна” хэмээн онцлоод буй. Тэдний гаргасан тайланд зэсийн үнийн талаар “Манай улс валютын орох урсгалынхаа 30 орчим хувийг зэсийн баяжмалын экспортоос бүрдүүлдэг. Төсвийн 2016 оны тооцоололд нэг тонн зэсийн үнийг 5.137.7 ам.доллар байхаар төсөөлж, 1.361.6 мянган тонн зэсийн баяжмал экспортлохоор тооцсон. Иймд дэлхийн зах зээл дээрх зэсийн ханшийн хэлбэлзэл болон эрэлт нийлүүлэлтийн нөхцөл байдал манай улсын эдийн засагт шууд нөлөөлдөг хүчин зүйл. Нэг паунд зэсийн ханш 2015 оны 11 дүгээр сард 2.2002 ам.долларт хүрч, 2009 оны тавдугаар сараас хойших хамгийн доод түвшинд хүрсэн. Өмнө нь 2008 оны хямралын үед нэг паунд зэс 1.25 ам.доллараар арилжаалагдаж байсан бол 2000 онд нэг паунд зэсийн ханш 85 центээр арилжаалагдаж байлаа. Энэ нь зэсийн үнэ цаашид үргэлжлэн унах орон зай хэвээр үргэлжлэх боломж бийг харуулж байна. Иймд 2016 онд зэсийн ханш сүүлийн 15 жил дэх хамгийн бага үнэдээ хүрэх үү гэдэг асуулт олон шинжээчдийн толгойд эргэлдсээр байна” хэмээн тодотгожээ.
“Эгүлэ капитал”-ын шинжээчдийн үзэж байгаагаар зэсийн ханш буурахад гурван хүчин зүйл гол нөлөө үзүүлж байгаа аж. Эхний шалтгаан нь өмнө цухас дурдсан урд хөршийн эдийн засгийн идэвхижил буурсан явдал. Зэсийн хамгийн том хэрэглэгчийн эрэлт буурсан нь дахин тэнцвэржүүлэлт буюу хөрөнгө оруулалт, үйлдвэрлэлийг хумьж хэрэглээ болон үйлчилгээ рүү чиглэсэн урт хугацааны шилжилт хийх тухай бодлого хэрэгжүүлж эхэлсэнтэй нь холбоотой гэж тайланд дурджээ.
Тэд хоёр дахь шалтгааныг ам.долларын чангаралт хэмээн үзэж. АНУ бодлогын хүүгээ энэ дагуу нэмэгдүүлэх бодлого барьсаар байвал зэсийн үнэ эргэж сэргэхэд хүнд сорилт болно хэмээн тайлбарлажээ. Гурав дахь шалтгаан нь нефть, эрчим хүчний үнийн бууралт аж. Долларын ханш чангарах хандлагатай байгаагийн хажуугаар Хятад, Европ эдийн засгийн өсөлт удаашралтай үргэлжилж буй нь металлын салбарыг 2016 он сэргэхэд хүнд бэрхшээл байх болно гэсэн таамгийг “Эгүлэ капитал”-ынхан хэлж байгаа юм.
Гэхдээ сүүлийн үед зэсийн ханш бага зэргийн өсөлт үзүүлж буй нь АНУ-ын холбооны нөөцийн банк бодлогын хүүгээ яаран өсгөхгүй гэх хүлээлт зах зээлд хүчээ авсантай холбоотой. Энэ хүлээлт ам.долларыг сулруулж, таваарын эрэлтийг дэмжээд байгаа. Зэсийн ханш голлох биржүүд дээр нэг орчим хувийн өсөлт харуулсан нь сүүлийн хоёр долоо хоногт ажиглагдаагүй өндөр өсөлтөд тооцогдож буй нь үүний нэг нотолгоо юм.
Тэгэхээр зэсийн үнэ өсөх үү, уруудах уу гэдэг нь одоогоор эргэлзээтэй байна. Харин алтны зах зээл өнгөлөг үргэлжилнэ гэж шинжээчид дуу нэгтэй хэлж байгаа. Өмнө хэлсэнчлэн Хятадын дотоод дахь “бөмбөг” дэлбэрвэл, дэлхийн улс орнуудын эдийн засгийн таагүй байдал энэ хэвээр үргэлжилбэл, цэнхэр гаригийн зарим өнцөг булан дахь үймээн намжихгүй хэвээр байвал хөрөнгө оруулагчид ам.долларт биш алтанд илүүтэй итгэх нь ойлгомжтой. Тэр хэрээр алтны үнэ өсөх нь гарцаагүй зүйл. Он гараад 20 хувь өсөөд буй алтны ханш 1300 ам.доллараас уруудахгүй гэсэн ойрын таамаг бий. Оны эцэс гэхэд 1500 ногоон хүрнэ гэх багцаа тоог шинжээчид хэлээд эхэлчихсэн. Ойрын ирээдүйд шаргал металлын ханш огцом өсөлт үзүүлнэ гэх өөдрөг таамаг ч дуулдаж байна. “Эгүлэ капитал”-ынхан алт, мөнгөний үнийг голчлон судалдаг Hubert Moolman-ний судалгааг хөрвүүлжээ. Тэдний нийтлэлээс товчлон хүргэе. Өнгөрсөн зууны далаад онд алтны ханшийн хүчтэй өсөлт ажиглагджээ. Тухайн үед тодорхойлсон Эллиотын давалгааны эхний хэсэгт нэг унци алтны ханш 35 ам.доллараас 195 ам.долларт хүртэл цойлж, 458 хувийн өсөлт үзүүлсэн байна. Hubert Moolman-ийнхан нийтлэлдээ “Харин одоогийн үнийн өсөлтийн давлагаанд 252 ам.доллараас 1920 ам.доллар болж өссөн нь 661 хувийн өсөлт юм. Шууд харьцуулаад харахад одоогийн үнийн өсөлт 70-аад оныхоос өндөр мэт харагдаж болно. Гэвч 458 хувийн өсөлтийг үзүүлэхийн тулд таван жил (1970-1975) шаардагдсан бол одоо 661 хувийн өсөлтийг үзүүлэхийн тулд 10 жил таван сар шаардагдсан байна. Хэрэв 70 оны өсөлтийг одоогийнх руу тэнцүү жингээр шилжүүлбэл 1000 гаруй хувийн өсөлт үзүүлэхээр байжээ” хэмээн онцолжээ. Өмнөх өсөлтүүдтэй нь уяад харахаар алтны үнэ ойрын ирээдүйд 2100 ам.доллараас ч хол давна гэсэн дүгнэлтийг тэд хийжээ.
Нүүрсний зах зээлийн хувьд байдал таагүй хэвээр байна. Хятадын 17 мужийн нүүрсний компаниуд нүүрс олборлолтын жилийн хүчин чадлаа 72.27 сая тн-оор бууруулжээ.
Энэ жил Хятад улс Үндэсний хөгжил, шинэтгэлийн хорооных нь төлөвлөсний дагуу нүүрс олборлох жилийн хүчин чадлаа 250 сая тн-оор бууруулах төлөвлөгөө гаргаад байгаа юм. Нүүрсний үнийн уналтаас болж Хятадын нүүрсний үйлдвэрлэл өмнөх жилийн түвшнээс буураад байна. Энэ оны эхний хагас жилд 1.63 тэрбум тн нүүрс үйлдвэрлэсэн нь өмнөх жилийн дүнгээс 9.7 хувиар буурсан үзүүлэлт аж. Нүүрс үйлдвэрлэлийн илүүдэл хүчин чадлыг бууруулж байгаа нь нүүрсний үнэ сүүлийн саруудад өсөхөд нөлөөлж байгаа ч дэд бүтэц сул, өрсөлдөх чадвар тааруу манай улсын хувьд эерэг сайн гэхээр нөлөө үзүүлэхгүй.
Гэхдээ урд хөршийн нүүрсний дотоод үйлдвэрлэл буурсан, гангийн үйлдвэрлэл бага ч атугай сэргэсэн, Хойд Солонгосоос нүүрс авахаа зогсоосон Хятадын удирдлагуудын шийдвэр гэсэн шалтгаанууд манай улсаас экспортлох нүүрсний хэмжээнд эерэгээр нөлөөлөөд буй. Гэвч үнэ нь эрс буурсан учраас төсөвт ямар ч эерэг нөлөө үзүүлж чадахгүй юм.
Бэлтгэсэн Ц.БААСАНСҮРЭН
Англи хэл гадарладаг хүн бол өнөөдөр Америкийн мэдээллийн хэрэгслүүд, эдийн засгийн том сэтгүүлүүд, сошиал ертөнц нь тэр чигээрээ улс орныхоо эдийн засгийг шүүрэн шанага болтол шүүмжилж байгааг харж болно. Тус улсын нэртэй эдийн засагчид, судлаачдын нүдээр АНУ-д болж бүтэж байгаа юм байхгүй юм билээ. Өр зээл нь ДНБ-нийхээ 70 хувиас хэдүйн давчихсан. Трампын хэлж байгаагаар Америк мөхлийн ирмэгт тулсан. Энэ бүгдийг америкчууд бүгдээрээ харж, уншиж, анхаарч байгаа. Гэтэл эдийн засгийн энэ хүнд байдлын талаар тус улсын Төв банкны удирдлагууд, Сангийн сайд нь юу ч дуугараагүй. Үүгээр юу хэлэх гээд байна гэхээр ганц Америк ч биш Европ, Ази… бүх тивийн улс орнуудад ард түмэн зөвхөн Төв банкны ерөнхийлөгч, Сангийн сайд гэхчлэн албаны хүний үгэнд итгэдэг. Эцсийн бодит үнэн гэж ойлгодог. Тэрнээс ямар ч том эдийн засагч, судлаач, шинжээч, улс төрч байсан тэдний үгийг ердөө шүүмжлэгч, анхааруулж сэрэмжлүүлэгчид, зөвлөгчид, хардагсад, бүр цаашилбал улс төр хийгсэд гэж үздэг.
УЛААНБААТАР ХОТ: Үүлшинэ. Бороо орно. Дуу цахилгаантай. Салхи баруун хойноос секундэд 5-10 метр. Шөнөдөө 10-12 градус, өдөртөө 20-22 градус дулаан байна.
Өнөөдөр 16.00 цагаас “Шангрилла” моллын гурван давхарт “Интерном” номын дэлгүүрийн шинэ салбар нээлтээ хийлээ . Шинэ салбартаа номоос гадна бэлэг дурсгалын зүйлс тэр дундаа байгаль орчинд ээлтэй бичгийн хэрэгслүүд болон “Хөсөг брэнд”-н монгол эсгий эдлэлүүдийг худалдаалж байсан нь олны нүдийг хужирлаж байв.
Монголын энхийг сахиулагчидын хоёр баг өнөөдөр Афганистан улсад явагдаж байгаа “Шийдвэртэй дэмжлэг” ажиллагаа болон Суданд улсад явагдаж байгаа энхийг сахиулах ажиллагаанд үүрэг гүйцэтгэхээр Монгол цэргийн оройн дээд сүлд болох Жанжин туганд хүндэтгэл үзүүлэх ёслолын арга хэмжээ ЗХЖШ-ын жагсаалын талбайд боллоо.
Монгол Улсын Зэвсэгт хүчний цэргийн баг “Шинэ Кабул” баазын аюулгүй байдлыг хангах үүрэгтэй ажиллана. Багийн захирагчаар дэд хурандаа Н.Ууганбаяр ажиллах бөгөөд энхийг дэмжих ажиллагаанд өмнө нь гурван удаа үүрэг гүйцэтгэсэн, Зэвсэгт хүчинд 17 дахь жилдээ ажиллаж байгаа манай шилдэг залуу офицеруудын нэг юм. Түүний удирдан ажиллах цэргийн алба хаагчдын 80 орчим хувь нь өмнө нь ажиллагаанд оролцож байсан туршлагатай бөгөөд Зэвсэгт хүчний 30 гаруй анги байгууллагын залуус шигшигдэн бүрджээ.
Австралийн онц бөгөөд бүрэн эрхэт элчин сайд Жон Лангтри өнөөдөр болсон хоёр орны нийгэм, эдийн засгийн “Mongolian update” нээлттэй өдөрлөгт оролцож үг хэллээ. Түүнээс Монгол, Австралий хоёр улс боловсролын салбарт хэрхэн хамтарч ажиллаж байгаа талаар тодрууллаа. Тэрбээр “Манай хоёр улсын хооронд маш их боломж харагдаж байгаа. Өнөөдөр бид зөвхөн улс төр, эдийн засгийн асуудлаар ярихаас гадна улс төр, байгаль орчинд нөлөөлж байгаа зүйлсийн талаар ярилаа. Эдгээр асуудлууд нь Монгол, Австрали хоёрын хооронд зайлшгүй байх ёстой хэлэлцээр юм. Яагаад гэвэл бид сайн гурав дахь хөршийн харилцаатай явдаг. Яагаад гэвэл Монголчуудын гадаад хэл сурахаар, дээд боловсрол эзэмшихээр явж байгаа хоёрдогч улс нь Австрали болж байна. Австралийг зорин явж байгаа монголчуудын тоо нэмэгдэж байгаа энэ үед энэхүү уулзалт нь маш чухал арга хэмжээ болж байна. Монголчууд чанартай боловсролыг эзэмшиж болдог юм гэдгийг ойлгосон учир их хэмжээгээр явж байна. Ер нь үүнийг нэлээд сайн ойлгохын тулд дараа сарын 15-17-ны хооронд Шангрила зочид буудалд хийх өдөрлөгийн үзэсгэлэнд оролцох хэрэгтэй юм. Тэнд Австралийн 25 их дээд сургуулиуд оролцоно. Оюутнууд ч ихээр ирэх болно” гэв.
Өнөөдөр буюу найм дугаар сарын 18-нд УИХ гишүүн Ц.Нямдорж Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбатад Тусгай хамгаалалттай газар нутагт баригдаж байгаа обьектын талаарх албан бичгийг хүргүүлсэн байна. Тэрбээр албан бичигдээ “Их Тэнгэр цогцолборын зүүн талд төрийн тусгай хамгаалалт бүхий газарт “АСЕМ”-ын хуралд зориулсан гэх нэрийдлээр нэгэн барилга баригдаж эхлээд нэлээдгүй хугацаа өнгөрч байна. “АСЕМ”-ын хурал зохион байгуулагдаж дууссан боловч одоо болтол уг барилгын ажил үргэлжилж байна. Эндээс үзвэл “АСЕМ”-ын хурал зохион байгуулах бэлтгэл хангах нэрийдлээр тусгай хамгаалалттай газарт хувийн барилга байгууламж барьж, хэрэг дээрээ тэндээс газар залилсан байж болзошгүй байна.
Өнөөдөр Туушин зочид буудалд Үндэсний Их Сургууль, МУИС-тай хамтран “Мongolia Update” нээлттэй илтгэлийг зохион байгууллаа. Энэхүү арга хэмжээ нь хоёр жил тутамд болдог бөгөөд Монголд анх удаагаа зохион байгуулагдсан юм. Энэхүү арга хэмжээнд эдийн засгийн чиглэлээр Р.Амаржаргал, байгаль орчин ногоон хөгжлийн чиглэлээр С.Оюун нар илтгэлээ англи хэлээр тависан юм. Ингээд УИХ-ын гишүүн асан С.Оюунаас илтгэлийнх нь дараа цөөн хэдэн асуултанд хариулт авлаа. 
Ногоон хөгжлийг мэдээж чухалчлах нь зөв. Гэхдээ илүү өртөг өндөртэй биш үү?
