Анх 1934 онд орон даяар цацагдаж
байсан Монголын радио буюу Монголын үндэсний олон нийтийн радиогийнхон сар шинийн
баярыг тохиолдуулан өчигдөр үе үеийн ахмадуудаа хүлээн авсан юм. Монголын радиог
өнөөгийн сэтгүүл зүйн хөгжилд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан анхдагч хэвлэл мэдээллийн
байгууллага гэж хэлэхэд болно. Энэ утгаараа үе үеийн ахмадууд олон сайхан хууч яриаг
эл өдөр хуучилж байлаа. Энэ үеэр Монголын радиогийн “Хурд” агентлагийн даргаар ажиллаж
байсан Монголын соёлын гавьяат зүтгэлтэн, сэтгүүлч Л.Гүнсэнтэй цагаан сарын баярын
тухай хөөрөлдсөнөө хүргэе.
-Юуны өмнө удахгүй тохиох сар шинийн
баярын мэнд хүргэе. Цагаан сардаа хэр бэлтгэж байна?
-“Өдрийн сонин”-ы уншигч түмэндээ
сар шинийн мэнд дэвшүүлье. Сар шинийн баяр дөхөөд ирэхээр хийж байсан ажлаа л их
үгүйлж, хөгшин сэтгүүлч миний сэтгэл гэгэлзээд ирдэг. За тэгээд Битүүний өдөр болоод
ирвэл бөхийн барилдаан үзээд суучихна даа.
-Цагаан сарын барилдааныг радиогоор
сонсогчддодоо дамжуулахаас эхлээд ёстой нэг ажил буцалдаг байв уу?
-Цагаан сарын бөхийг манай Монголын
радио анх шууд нэвтрүүлж эхэлсэн юм шүү дээ. Радиогийн редакцид суугаад бөхчүүдийн
хэн нь яаж барилдахыг ямар мэдэх биш, ямар тааж дамжуулалтай нь биш. Бөхийн өргөөнд
барилдаан үзэж сууж байж л дамжуулна шүү дээ. Манай радиогийн газар дээрээс нь шууд
нэвтрүүлж эхэлсэн сурвалжлага бол цагаан сарын бөхийн барилдаан. Цагаан сарын барилдаан
Монголын радиогоор явж эхлэхэд малчид аль хэдийнэ малаа хотлуулчихсан, манай радиогийнхон
цай уух ч завгүй энэ унасан, тэр давсан гээд л дамжуулдаг байсан.
-Тухайн үед радиогийн бөхийн тайлбарлагчаар
хэн ажилладаг байв?
-Хөвсгөл аймгийн Цагаан-Уул сумын
харьяат Монгол Улсын хурц арслан Цэрэннадмидын Бадамсэрээжид гуай цагаан сарын бөхийн
барилдааныг тайлбарладаг байлаа. Бадамсэрээжид гуай өөрөө бөх хүн учраас бөхөө мэднэ,
танина гэж жигтэйхэн. Барилдаан дуусч Бадамсэрээжид гуайг тайлбарлаж гүйцтэл хүмүүс
радиогоос холдож чаддаггүй тийм л үе. Арслан Дамдин, Бээжин аваргын нутгийн хүн
шүү дээ. Бөхөөрөө Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн авсан хүн шүү дээ. Тийм
сайхан тайлбарладаг.
-Та бас Бадамсэрээжид арслангийн
тайлбарлахыг сонсох дуртай нэгэн байсан биз?
-Тэгэлгүй яахав. Би гэдэг хүн амьдралдаа
нэг ч барилдаж үзээгүй мөртлөө ганц шимтэн үздэг зүйл нь бөхийн барилдаан. Одоо
хэр барилдаантай өдөр зурагтынхаа өмнөөс хором ч холдохгүй шүү дээ.
-Тухайн үед ямар бөх дэмждэг байв?
-Би оюутан байхаасаа л бөхөд их
хорхойсдог байлаа. Их ч хичээл тасалсан даа. Тэр үед хоршоо, нийгэмлэгийн заал гээд
олон газар өдөрт хоёр, гурван барилдаан болно. Олон ч барилдаан болно. Хаана барилдаан
болно би тэнд явна. Хичээлээ таслаад л. Би Мөнхбат аваргыг их дэмжинэ. Нэг их урт
хүзүүтэй, айхтар олигоносон эцэнхий хүү. Яах ийхийн зуургүй л өрсөлдөгчийнхөө хөлд
орчихно. Энэ туранхай хүү одоо яаж барилдах бол гээд л их шимтэж барилдаан болгоныг
нь алгасахгүй үзнэ. За тэгээд Баянмөнх аварга бас гарч ирсэн. Мөнхбатыг бодвол нэлээд
хүдэр биетэй, өндөр бор хархүү. Гарбөмбөг чамгүй сайхан тоглочихдог бөх гараад ирлээ.
Би бас гарбөмбөг их сонирхдог болоод ч тэр үү Баянмөнхийг дэмжинэ. Хоёр Мөнх аваргын
ид гарч ирсэн үе байлаа шүү дээ.
-Бөхийн хорхойтнууд их таавар дэвшүүлж
бооцоо тавьдаг. Найз, нөхдөөс эхлээд хамт ажилладаг сэтгүүлчид хоорондоо бөхийн
таавар явуулж, бооцоо тавьдаг байв уу?
-Бөхийн таавар хожуу дэлгэрсэн.
Миний үед албан ёсны таавар бол байлгүй яахав. Би зориггүй эр учраас бооцоо тавьж
байсан удаагүй.(инээв)
-Одоо та хэнийг дэмжиж байна. Ер
нь аль бөхчүүдийг ирээдүйтэй гэж харж байна?
-Би Хэнтий аймгийн хүн юм чинь Оргилболдыгоо
л дэмжинэ шүү дээ. Бас адилхан зүүн зүгийн хүн гэж боддог юм уу цаад өдөр Монгол
Улсын начин Д.Жанчивдоржийн нэрэмжит барилдааныг гэртээ үзэж суугаад Сүхбаатарын
Мөнгөнбаатарыг түрүүлэхэд сайхан омогшиж, хашгирч л суулаа. Монгол Улсын харцага
Ө.Даваабаатар, Б.Пүрэвсайхан гэсэн сайхан залуу бөхчүүд байна. Жижигхэн биетэй мөртлөө
ямар сайхан хөдөлгөөнтэй барилдаж байна. Яаж барилдаж байна вэ. Жинхэнэ барилдаан
гэж л энэ байх. Энэ бөхчүүд их юм дуулгах болов уу.
-Монголын радиогийн дийлэнх сонсогч
малчид. Энэ утгаараа Цагаан сар, Үндэсний их баяр наадамд их ач холбогдол өгч ажилладаг
байсан байх. Ер нь баярын үеэр хэрхэн ажилладаг байв?
-Ер нь сэтгүүлчийн ажил тийм ш дээ.
Та ч гэсэн айлын эзэгтэй хүн цагаан сар болох гэж байхад буузаа хийхээс эхлээд ажил
ихтэй л байгаа байх. Гэтэл өвгөн намайг байцаагаад сууж байна. Сэтгүүлч гэдэг чинь
ард түмний төлөө ар амьдралаа хүртэл мартаж орхидог золигийн мэргэжил. Миний үед
та нар шиг ийм сайхан аппарат, дуу хураагч зэрэг байсан биш. Ярилцлага хийсэн хүнийхээ
яриаг шууд дэвтэр дээр тэмдэглэж авна. Тэмдэглэснийгээ ажил дээрээ очоод дахиад
буулгаж бичнэ. Хальс хайчлахаас эхлээд ажил их шүү дээ. Өч дөчнөөн хуудас юм бичнэ.
Ямар сайндаа би 1997 онд тэтгэвэрт гараад МҮОНРТ-ийн сургуульд нэг хэсэг оюутнуудад
хичээл зааж байхдаа хальс ингэж тасддаг гэж зааж байхав дээ. Технологийн дэвшил
өнөөдрийн түвшинд хүрнэ гэдгийг хэн мэдэхэв. Одоо бодохоор бүр ичээд байдаг юм.
Наадмын морины уралдааныг дамжууллаа гэхэд өнөөдрийнх шиг машинаар дагаад яваад
байх боломж ч байсан биш. Ямар ч байсан түрүүлж текст бичиж хэний морь түрүүлэхийг
тааж болохгүйгээс хойш өртөөчилсөн хэлбэрээр сурвалжлагаа бэлтгэдэг байлаа. Айдсын
даваанаас нэг нь дамжуулж, Яармагийн дэнж хүрэхэд нь өөр нэг сэтгүүлч дамжуулж байх
жишээтэй. Тийм зүсмийн морь орж ирлээ гэж нэгэндээ дамжуулж урьдчилж хэл хүргэнэ.
Тэрнээс өнөөдрийнх шиг морины уралдаан юм уу, машины уралдаан нь мэдэгдэхгүй юм
болж амьтанд адлагддаггүй байсан юмдаг.
-Таны хувьд “Хурд” агентлагийн даргаар
ажиллаж байсан. Ер нь Монголын радиотой хэрхэн амьдралаа холбож байсан юм бэ?
-Би химич, багш мэргэжилтэй хүн
л дээ. 1957 онд химийн багш мэргэжлээр их сургуульд элсч 1961 онд төгссөн. Гэхдээ
аль эрт намд орсон хүн. Намын төв хорооноос Монголын радиогийн хэрэг эрхлэх газарт
боловсон хүчнээр томилсон. Уг нь багшаар ажиллах санаатай. Томилолтоо авахгүй жаахан
гүрийчихлээ. Тэгсэн нэг өдөр Төв хорооны боловсон хүчний газрын дарга Машлай гэдэг
мундаг сурган хүмүүжүүлэгч намайг дуудаад “Чи сайн залуу байна. Мэргэжилдээ дуртай.
Багшаа хийнэ гээд байдаг. Бид хоёр адилхан багш юм байна. Багш хүн жилдээ
200-300 хүүхдэд хичээл заадаг юм байгаа биз дээ. Тэгэхээр Монголын радиод оч. Монголын
ард түмэнд өдөр болгон хичээл заана даа, за амжилт хүсье” гээд гар барихаар томилолтоо
авахгүй гээд яахав.
-Аль албанд томилогдсон бэ, анх?
-Үзэл суртлын редакцид редактороор
ажилласан. Химич учраас шинжлэх ухааны чиглэлийн нэвтрүүлэг, “Шинжлэх ухаан Энхтайваны
үйлст” зэрэг цуврал орчуулгын нэвтрүүлэг бэлтгэж нэг хэсэг ажилласан. Сүүлдээ парламентын
сэтгүүлч хийж байгаад тэтгэвэртээ гарсан даа. Би хамгийн анхны сурвалжлагаа одоо
хэр мартдаггүй юм.
-Ямар сэдвээр бэлтгэсэн сурвалжлага
юм бол. Манай уншигчидтай дурсамжаасаа хуваалцахгүй юу?
-Намайг дөнгөж ажилд ороод уудаагүй
байтал хуучин Өндөр хоршоо буюу одоогийн Дүрслэх урлагийн музейгээс Улсын их дэлгүүр
нүүж, мэдээнд нь би явсан юм. Улсын их дэлгүүр өнөөдрийн шинэ байрандаа орсон хэрэг.
Оператортойгоо хамт очлоо.Хүмүүс ч бөөн бужигнаан болж байна. Сурвалжлагаа аваад
шөнөжин бичсэн чинь арав гаруй хуудас болчихсон. Тухайн үед олон давхар байранд
Улсын их дэлгүүр орно гэдэг сонирхолтой мэдээлэл байхгүй юу. Хүмүүс ч бужигнаад
сүрхий ч үйл явдал болсон. Шөнөжин бичээд арван хуудас сурвалжлага бариад өглөө
дарга дээрээ орлоо. “Хүмүүн бичиг” сонины эрхлэгч байсан Т.Галдан манай хэлтсийн
дарга. Дарга “Чи чинь зохиолч юм байна ш дээ” гэж намайгаа бас хөөргөөд авлаа. Дарга
нар ч дэмжээд тэр чигээр нь орууллаа. Залгаад улсын наадам болсон. Наадмын үеэр
Польшийн нам засгийн удирдагчид ирдэг юм байна. Тэгсэн намайг нисэх онгоцноос тосохоос
эхлээд дагалдаж шууд сурвалжлага хий гэлээ. Ингэж л химич нөхөр сэтгүүлч болсон
түүхтэй. Түүнээс хойш олон ч сурвалжлагад явсан даа. Пунсалмаагийн Очирбат, Нацагийн
Багабанди гээд үе үеийн төрийн тэргүүнүүдтэй олон ч удаа гадагшаа, дотогшоо айлчлалаар
явж, Монголын радиогоос сонсогчидтой учирч явсан сайхан дурсамж өвгөн сэтгүүлч надад
олон бий. “Хурд” агентлагийн даргаар ажиллаж байх үеийнхээ тухай “Хурд хуучлах цагаар”
гээд ном хүртэл гаргасан байдаг. Энэ ном ёстой л тухайн үеийнхээ түүхийг өгүүлнэ
дээ.
-Таныг радиод ороход мундагчуудаас
хэн хэн ажилладаг байв?
-Манай радио чухал баяр наадмаар
хэрхэн ажиллахаа эртнээс төлөвлөдөг байсан. Ихэнх сурвалжлагыг хоёр сайн нэвтрүүлэгч
л уншдаг байсан. Цэеэнханд, Гунгаа хоёр нэвтрүүлэгч ихэнхдээ уншина. Чухал үйл явдал
бүхий нэвтрүүлгийн сурвалжлагын дундуур нь хааяа өөрөө текстээ уншиж мэдээлдэг байдал
явсаар одоо телевизийн сэтгүүлчид шууд сурвалжлагаа хүргэдэг хэлбэрт хүрсэн. Эхлэлийг
бас л Монголын радио тавьсан. Тухайн үеийн радиогийн мундгууд олон байлаа. Нэрт
нэвтрүүлэгч Сандагийн Гунгаа бид хоёр нэг өдөр нэг тушаалаар ажилд орсон. Гунгаа
уншина гэж ярьж байгаа юм шиг л уншдаг хүн байлаа. Текст нь алдаатай байсан ч өөрөө
засаад л уншчихдаг мундаг хүн байлаа. 1974 онд Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн
болж байсан. Их залуудаа. Би түүний тухай, андынхаа тухай “Радиогийн амьд шүтээн”
хөрөг нийтлэл бичсэн удаатай. Зан ааш гэж хүний хайлан. Ямар ч хүнтэй их сайхан
харилцана. Дөрөвдүгээр сургуульд багшилж байхад нь бодлогоор Монголын радиод татаж
авсан юм шиг байгаа юм. Шатрын хэдэн нүүдлийг давж хардаг шиг бэлдсэн текстийг эхнээс
уншиж байхдаа дараагийн өгүүлбэрүүдийг аль хэдийнэ харчихсан байдаг л авьяастай
хүн. Юм ярьж байхад нь хажууд нь сууж байгаа хүн босоод явдаггүй л ярьдаг хүн байсан.
Гунгаад сонсогч фэнүүдээс нь захиа ч их ирнэ.
Гунгаагаас өмнө биднийг радиод хөл
тавихад алдарт нэвтрүүлэгч Жигжидсүрэнгийн Цэвээндорж ид ажиллаж байлаа шүү дээ.
Студийн хаан. Гутлаа тайлаад тавьчихна. Бид хүүхдүүдийг загнахдаа загнаад л урам
өгөхдөө өгөөд сууж байна. Нэг удаа надаас баярын нэвтрүүлэг уншиж чадах уу “Биеэ
тоочихгүй бол чи цаашид нэлээд юм хийх хүн” гэж байсан. Дараа нь Гончигжавын Чулуунбат
залгамж халааг нь авсан даа. Чулуунбат чинь хөдөө аж ахуйн чиглэлийн хүн. Ямар сайхан
уншдагийг нь надаар хэлүүлэлтгүй Монголын ард түмэн мэдэж байгаа байх. Эмэгтэйчүүдээс
агуу Амбасэлмаа гуай байна. Цэеэнханд хүүхдийн нэвтрүүлгийг сайхан уншина. Балжир
гээд сайхан хүн байлаа. Цэвэгийн Рагчаа гээд мундаг найруулагч байлаа. Анх удаа
найруулагчдын гайхамшгаар сэтгүүлч бидний бичсэн мэдээлэл сонсогчдод хэрхэн сайхан
хүрдэг болохыг Рагчаа найруулагчаас харж авч байлаа.
Монголын парламент бол төлөөллийн парламент. Энэ нь та, би, манай хорооныхон, дүүргийнхэн, бүр сонгуулийн тойргоороо нэг хүнийг төрд төлөөлөл болгож түмэн олны өмнөөс шийдвэр гаргаарай гэж явуулж байгаа хэрэг. Харин хэнийгээ явуулахаа бид УИХ-ын сонгуулиар шийддэг. Түмэн олны нэрийн өмнөөс ажиллаж, төр улсын хэмжээнд хууль баталж бодлого боловсруулж явдаг хүмүүсээ бид мөн ч их шүүмжлэх юм даа. Мэдээж, өөрсдийгөө төлөөлүүлж явуулсан юм чинь тэр хэрийн шүүмжлэл байж таарах л байх. Гэхдээ парламентад буг болтлоо суулаа, УИХ-ын гишүүнээр өчнөөн жил сонгож өглөө гээд загнах нь их.
Нийслэлийн статистикийн газрын гаргасан судалгаагаар хоёрдугаар өнгөрсөн долоо хоногт хонины ястай нэг килограмм мах дунджаар 4975 төгрөг, үхрийн ястай мах нэг килограмм нь дунджаар 6595 төгрөгийн үнэтэй байна.
Монголын үндэсний бөхийн холбооноос сар шинийн баярт зориулсан “Бөхийн баяр” цуврал барилдаан эхэллээ. 
Өвөлжилт хүндэрсэн аймгуудад туслах тусламжийн аяныг Нийслэлийн Монгол ардын намын хорооноос санаачлан оюутан залуучууд дэмжин тодорхой хөдөлгөөнүүдийг үүсгээд байна. Тухайлбал оюутан залуусын төлөөлөл Нарантуул зах дээр худалдаа эрхэлдэг иргэдийг энэ аянд нэгдэхийг уриалж, тусламжийн бараа материал цуглуулах аяныг өрнүүлжээ.
Тайваньд өнөөдөр өглөө газар хөдөлсний улмаас хоёр хүн амиа алдаж, 31 иргэн эмнэлэгт хүргэгдсэн тухай мэдээллийг хүргэсэн билээ.
Сар шинийн баяртай холбогдуулан Цагдаагийн ерөнхий газраас иргэдэд дараахь зөвлөмж, сэрэмжлүүлгийг хүргэж байна. Баярын өдрүүдэд архи, согтууруулах ундааны худалдаа, борлуулалт нэмэгдэж байгаатай холбогдуулан эрүүл ахуйн шаардлага хангаагүй, стандартын бус, хямд үнэтэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж борлуулах, худалдаалах хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэхэд цагдаагийн байгууллага анхааран ажиллана.