Month: February 2016

Зүүн хүрээ Дашчойлин хийдийн тэргүүн хамба Ч.Дамбажавтай ярилцлаа.

-Монголчууд бид хонин жилийг ардаа үдэж гал бичин жилтэй золголоо.Гал бичин жилийн ерөнхий төлөвийг тодорхойлохгүй юу?

-Юуны өмнө танай сониноор дамжуулж ард түмэндээ сар шинийн мэнд дэвшүүлье. Сайхан жил гарч байна. Монголчууд амны билэгтэй сайхан ард түмэн учраас цагаан сар ч өргөн дэлгэр, амар тайван сайхан боллоо. Энэ жил аливаа зүйлд сандарч зовох хэрэггүй. Хүн бүхэн дор бүрнээ хичээгээд өөрсдөө зүтгээд явбал сайхан жил байна. Зурхайчдын зурсан зураг зурлагаас харахад жилийн өнгө сайхан харагдаж байна.

-Цаг агаарын мэдээгээр сар шинийн өдрүүдэд цас шуурах төлөвтэй байсан. Зарим нутгаар шуурсныг эс тооцвол шинийн өдрүүд сайхан дулаахан байлаа. Тухайн жилийн өнгийг шинийн нэгний өдрөөр тодорхойлох ч бий. Ер нь үнэний ортой биз?

-Үнэн шүү дээ. Өнөө жил Шинийн нэгний өглөө цэлмэг тэнгэрт нар алтан цацрагаа түгээн мандаж, дулаараад ямар сайхан байсан бэ. Монгол хүн амны билгээр гэдэг. Аливаа зүйлийг ярихдаа дандаа бэлгэшээдэг. Бэлгэшээнэ гэдэг цаанаа уламжлалтай. Утга учиртай. Тэнгэрийн аясаар юмыг шинждэг. Олон мянган жил мал аж ахуй эрхэлж нүүдэллэж ирсэн монгол ард түмний уламжлал шүү дээ. Монголчууд бид шинийн нэгний өдөр тэнгэр хангай сайхан цэлмэж, урин дулаан тохиовол тэр жилдээ бүх зүйл сайн сайхан байна хэмээн үздэг. Хэрвээ шинийн нэгний өдрийг хур тунадастай, салхи шуургатай угтвал зуд турхан болох нь гэж дүгнэдэг. Энэ жил үнэхээр сайхан өнгөтэй эхэлж байна. Дулаахан цэлмэг сайхан өдөр болсон гэдэг чинь сайхан жил болохын дохио.

-Гэвч уур амьсгалын хувьд хуурайшилтай, гандуу байна хэмээн зурхайн ухаанд тодорхойлоод байгаа?

-Хавар, намар, зун, өвөл гээд дөрвөн улиралд цаг уурын янз бүрийн байгалийн давагдашгүй хүчин нөлөөлөхийг хэн ч үгүйсгэхгүй. Зарим газар гандуу байхад өөр нэг газар хур бороо ихтэй байж болно. Сайн байх муу байх гээд аливаа зүйл бүгд хүмүүн биднээс хамаарна шүү дээ. Хүний анхаарал болгоомжгүй үйлдлээс болж л гал гардаг. Бороо хур орохыг бол бид яалтай билээ. Ямар ч зүйлд бэлтгэлтэй байх хэрэгтэй. Бороо ихтэй байна гээд ерөнхий төлөв бууж байгаа бол үерийн ус, бороо шорооноос хамгаалсан далан бэлтгэдэг ч юм уу эрсдэлээс сэргийлсэн арга хэмжээ аль хэдийнэ авсан байх хэрэгтэй. Бид ер нь байгалийн хүчин зүйлийн өмнө сөхөрч шантарч болохгүй. Урьдаас хамгаалах, сэргийлэх зүйлээ бэлтгэчихвэл даваад л гарна. Гал ихтэй, ус бороо ихтэй байна гээд ямар ч сандрах зүйл байхгүй.

-Шинийн найман, шинийн арван тавны өдрүүдийг билэгт сайн өдөр гэдэг. Ер нь ямар утга агуулгатай өдөр вэ. Ялангуяа залуучуудад мэдэхэд илүүдэхгүй болов уу?

-Тэгэхээр арвантав хоногийг цагаан сарын ерөөл гэж хэлдэг шүү дээ. Энэ бол бурхан багшийн арвантаван хувилгаан үзүүлсэн бэлгэ дэмбэрэлтэй тусгай өдөр юм. Энэ өдрүүдэд онцолж буян хийвэл их арвиждаг. Буян хийснээрээ амьдрал ахуй нь сайжирдаг гэсэн уламжлалтай ламын заалттай юм. Үүний дагуу хийж байгаа юм. Тэгэхээр манайхан бол дүйчин өдөр хийвэл их сайн арвиждаг, сайн байдаг гэдэг утгаар бид ном уншуулдаг. Ер нь арвантаван хоногийн ерөөлд багтаж заслаа хийлгэх гэж зүтгэдэг нь ийм учиртай юм шүү дээ. Энэ бол онцгой сайн өдөр. Жилдээ ганц тохиодог учраас үүнд багтаж заслаа хийлгэх хэрэгтэй. Ялангуяа залуучуудад хандаж хэлмээр байна. Сар шинийн баяр бол амьтан ах, дүүсээрээ цуглардаг, хамаатан садан, ураг төрөл хүмүүс бие биетэйгээ танилцдаг ганц өдөр. Тиймээс залуучууд аав, ээж, ахмад буурлуудаа хүндэтгэн энэ сайхан өдрийг уламжлал болгон тэмдэглэх учиртай. Улмаар хурал номын өргөөнд авч явж засал ном хийлгэвэл бүр сайн. Өнөөдөр залуу байна. Мөдхөн хөгшин болно шүү дээ. Залуудаа сурч мэдэж авсан юм бүхэн хөгшин болоход их хэрэг болно. Одоо мэдэж авахгүй бол хөгшчүүд нь унаад өгөхөөр хэлэх хүнгүй, асуух хүнгүй болно. Энэ уламжлал гэдэг нь үеэс үед дамжигддаг сайхан зүйл учраас төвөгшөөлгүй хийж сураасай гэж хэлмээр байна.

-Танай хийд дээр засал ном хийлгэе гэсэн хүмүүс их байна уу?

-Их байна. Ер нь жилээс жилд их болж байна. Ялангуяа залуучууд их ирж байгаа нь бахархууштай сайхан байна. Энэ нь уламжлалт зан заншлаа мэдэж авч байна гэсэн үг. Ирээдүйд сайхан цаг ирж байгаагийн шинж.

-Энэ жил ямар жилтнүүдэд ивээлтэй, альд нь анхаарууштай байвал зохих бол?

-Тэр бол хувь хүмүүсийн засал. Нийт ерөнхий юман дээрээ бэлгэ дэмбэрэлтэй сайхан байх хэрэгтэй. Тэгээд өөрөө өөрийнхөө зурлагыг хараад ямар жилтэй хүн ямар байх нь вэ гэдэгтээ тааруулаад засал номоо хийлгэвэл бүгд сайхан болно. Тэрнээс ялгаад л тэр жилтэй, энэ жилтэй хүн муу, энэ жилтэй бол асуудалгүй сайн гэж хэлж болохгүй шүү дээ. Хүн бүрт өөр өөрийн гэсэн заяа төөрөг гэж байна. Түүнийхээ дагуу номоо уншаад сайхан явбал болно.

-Энэ жил улс төрийн хүрээнд нэлээд үйл явдал тохионо. Зарим хүмүүс зориуд гандан, хийд зорьж байгаа бол нөгөө хэсэг нь хүйтэн жилд төр самуурна гэж ч ярьж байна…

-Тэр яахав дээ. Улс төрийн ажлыг би мэдэхгүй шүү дээ. Сонгууль болдгоороо болно. Монгол түмэн уужуу сайхан сэтгэлтэй ард түмэн учраас өөрөө өөрийнхөө тааллаар дэмждэг хүнээ л дэмжинэ биз. Цагийн аясыг дагаж хямраад байж болохгүй шүү дээ.

-Зөвхөн энэ жилд гэлтгүй ер нь амар амгалан амьдрахын тулд хүмүүн бид яавал зохилтой вэ?

-Гол нь бид бүхэн дор бүрнээ хичээж зүтгэвэл бүх зүйлийг сайхан давж гарч чадна. Шинэ ондоо бүгдээрээ бизнесийн хүн нь бизнесээ, малчин хүн малаа арчлах гээд дор бүрнээ хичээж зүтгээрэй. Хамгийн гол нь монгол түмэн оюун сэтгэлээрээ сайхан байх хэрэгтэй. Элдэв зүйлд хямарч бие биеэ доош дээш нь ярих хэрэггүй. Тайван сайхан л байх хэрэгтэй. Монголчууд сүсэгтэй уламжлалтай сайхан ард түмэн юм. Тэгэхээр сүсэглэхийн зэрэгцээгээр сүсэглэж буй зүйлийнхээ утга учир, мөн чанарыг сайн ойлгохын төлөө хичээх жил. Номын утга учрыг ойлгохын төлөө жаахан анхаараач ээ гэж захих байна. Учир нь манайхан ямарваа юманд хэт туйлширдаг болж. Нэг сонссон, ганц үзсэн зүйлдээ бат итгээд түүнийхээ мөн чанарыг нарийн тунгаалгүй хандах сул талтай. Тиймээс олон дахин сонсоод, сайн бодож бясалгаад утга учрыг нь олоод дараагаар нь амьдрал ахуйдаа бясалгаж хэрэгжүүлбэл бүх юм сайхан болно гэж ерөөе. Та бүхэндээ шинэ ондоо улам их амжилттай, эрүүл саруул, амар амгалан, идээ будаа элбэг дэлбэг байхын ерөөл тавъя.

Э.АРИУНЗУЛ

Утга зохиолын хүрээнийхний дунд “Гэгээн хэсүүлчин” гэгдэх МЗЭ-ийн шагналт яруу найрагч Базарсадын Баттулгатай ярилцлаа. “Болор Цом-33” наадамд түүний уншсан шүлгүүд үзэгч олныг ихэд баясгаж, үзэгчдийн нэрэмжит “Тусгай байр”-ын шагнал хүртсэн билээ. Өнөө ч түүний шүлгүүд цахим ертөнцөд олны анхаарлыг татаж байгаа юм.

-“Болор цом” наадамдаа Архангайгаас зорьж ирсэн гэж сонслоо. Тэнд суурин байна уу. Хэдийдээ та Архангайд очоод суучихав аа?

-Өнгөрөгч оны есдүгээр сард манайх бууриа сэлгэсэн. Архангайн IV арван жилийн сургуульд багшилж байна. Тэгээд яахав жилийн жилд “Болор цом”-оо болохоор дэнсэлж догдолдог янзаараа хүрээд ирлээ. Би ч олон жил уралдаж байна. Дандаа 15-д үлдээд үсэрчихнэ. Энэ жил харин ядаж сүүлийн тавд үлдье гэж шүлгээ сойж байсан ч чадсангүй. Хоёрын даваанд шүлгээ уншаад тайзны ар руу ороход Ц.Хулан найрагч “Манай үеийнхэн ч одоо дандаа сургаалын шүлэг уншдаг болж дээ” гэсэн үг хаяж байна лээ. Тэгэнгүүт л би сэрхийн бодсон, Үхлийн сэрүүлэг хангинахаас өмнө үрдээ хэлэх хэдэн үг байна… гэдэг чинь яалт ч үгүй сургаалийн шүлэг байхгүй юу. Шүлэг, яруу найраг цэвэр мэдрэмж, илэрхийлэл болохоос сургаал номлол биш шүү дээ, тэр энэ шүлгээ унших минь яав гэж харамссан. Ер нь тэгээд жилийн жилд л алдана, гэхдээ алдсанаа мэдэж өөртөө дүгнэлт хийнэ гэдэг чинь амжилт шүү дээ.

-Тухайлбал, яаж алдаж байв даа?

-Хоёр жилийн өмнө Өвөрхангайд болсон “Болор Цом-31” наадмын тайзан дээр согтуу гарч хөглөсөн. Одоо бодохоор инээд ч хүрэх шиг, уур ч хүрэх шиг. “Болор цом” болно гээд бодчихоор хөөрчихдөг золиг л доо, би. Тэр жил Өвөрхангайн буудалд байрлаж, маргааш орой нь цомдоо орно гээд догдолчихсон үеийн хэдэн найрагчтайгаа доргиж байхгүй юу. Тэгтэл тэр орой нь хойноос шинэ үеийн төлөөлөл болсон яруу найрагч дүү нар ирж, дайлж цайлаад л. Нэг мэдэхнээ “Болор цом”-доо явъя, бушуул түргэл болдог юм байна. Би сэргэх санаатай хүйтэн усанд орчихоод явсан юм. Тэгсэн ч тус болоогүй дээ. Энэ мэт сургамжтай, санууштай наадам олон байна аа.

-“Болор цом” наадмыг хүмүүс сайн, муугаар хэлдэг. Харин таны хувьд энэхүү наадмыг юу гэж үнэлж дүгнэдэг вэ?

-Энэхүү наадамд би хүндэтгэлтэй ханддаг аа. “Болор цом” бол тухайн оны шилдэг шүлгийг шалгаруулдаг наадам гэж боддог. Эгэл жирийн ард иргэд, унших ч завгүй, уйдах ч завгүй хөдөлмөрлөж яваа залуус “Болор цом”-д уншигдаж байгаа шүлгийг харж, ялангуяа тэргүүн шүлэгчийн шүлгийг харж түүгээр өнөөгийн угта зохиол, яруу найргийн чиг баримжаагаа олж барагцаалдаг гэж ойлгодог. Бодоод үз л дээ. Зөвхөн үеэсээ төлөөлүүлэн хэлэхэд эрхэм найрагч нөхөр Арлааны Эрдэнэ-Очир гэхэд л “Зам” гэдэг шүлгээрээ цом хүртэж байлаа. Миний нутгийн хүндэтгэлт ах Цогдоржийн Бавуудорж “Монголын их амар амгалан” шүлгээрээ наадмын тэргүүн шагналтан болж байлаа. “Зам” гэхэд ямар өргөн утга агуулгатай шүлэг билээ. “Монголын их амар амгалан” гэдэг юу билээ. Амар амгалан чинь аз жаргал мөн шүү дээ гэх зэргээр ард олны сэтгэлд хүрч, тэднийг цэнгүүлдэг байх. Харин энэ жилийн тэргүүн шүлэг тэр зиндаанд хүрч чадав уу, үгүй юу, мэдэхгүй юм. Тэгэхээр “Болор цом” бол Монголын яруу найргийн өнөөгийн өнгө төрхийг эгэл жирийн иргэн хүний сэтгэл зүрхэнд ойртуулж өгөх боломж, ойлгуулж өгөх цонх гэж боддог юм.

-Энэ жилийн наадмыг үзэж байхад үзэгчид таны шүлгийг сайхан хүлээн авч, дэмжиж байгаа харагдсан. Сүүлийн даваанд ч таныг тунаад үлдчих байх гэж харж байсан хүн олон?

-Бүдэрдгээ мэдэхгүй, би ч бас өөрийгөө сүүлийн тавд үлдчихсэн байх гэж горьдож байсан. Тэгээд нэр дуудахад миний нэр байхгүй болохоор нь сэтгэлээр унасан. Хүмүүс бүгдээрээ тэргүүн шүлэгчээр хэн тодрохыг нь харж, ямар ямар шүлэг уншихыг нь чагнаж суухад би хажуугийн ресторанд ганцаараа сархад хүртэж суусан юм. Тэгтэл намайг дуудаж тусгай шагнал өгсөн. Гол нь шагналдаа ч биш яруу найргийн үнэнч үзэгчид миний шүлгийг таашааж, намайг яруу найрагч мөн гэж тоож байгаа нь сайхан юм даа. Ер нь тэгээд яруу найрагч бүр тийм эмзэг байдаг юм уу, эсвэл би л тийм юм уу, гомдож, гол гонсойгоод болдоггүй. Сүүлийн тавд үлдээгүй болохоор ч тэр биш л дээ. Хүмүүс өөр болчихсон, хэтэрхий хүйтэн болчихдог юм байна. Тухайлбал, миний нэг нутгийн ах бий л дээ. Намайг мундаг яруу найрагч гэж хөөргөдөг. Хамт суугаад нутаг усныхаа тухай халуун дотно яриа өрнүүлдэг байсан. Он цаг өнгөрч би тэр хүний хэлдгээр мундаг амьдарч, албан тушаал горилж чадсангүй л дээ. Харин тэр хүн их том албан тушаал хашиж яваа байх, би тэгж ойлгосон. Тэр ахтайгаа цомын тайзны ард таарч баярлан догдолсоор тосч очоод гараа сунгахад надтай гар барьсан мөртлөө өөр хүн хүнтэй мэндэлж, над руу нээг их өндөр дээрээс хялайж харах жишээтэй. Ийм ийм жижиг сажиг юм шиг хэрнээ хүний зүрх сэтгэлийг эрэмдэглэж орхидог тохиолдол амьдралд олон байдаг юм байна. Тэр бүхэнд бас гуньж гутарч ханахгүй юм даа.

-Сүүлийн жилүүдэд болор цом наадам үргэлж л хэл ам дагуулах болсон. Өөрөө дунд нь байсан хүний хувьд та юу хэлэх вэ, мөн энэ жилийн наадмаас юу бодож үлдэв дээ?

“Аливаа зүйл цаг цагтаа л

Алтан дэлхийд хүчин төгөлдөр” гэж Балбар ахын шүлгийн мөр бий. Би юу бодож гарсан бэ гэхээр, бүх юм ном ёсоороо л болж байна даа гэж бодсон. Шинэ залуу үе өсч өндийж байна шүү дээ. Ц.Эрдэнэбаатар гэж сайхан яруу найрагч дүү бий. Би энэ хүмүүс шиг янз бүрийн юм ярихгүй ээ. Тэр хүү цом авах ёстой болоод л авч байгаа юм. Эзлэх ёстой болоод эзэлж байгаа юм. Ер нь аливаа үйл бүрэлдэх ёстой болоод л бүрэлддэг. Тэр үйл бүрэлдэх ёстой болоод л бүрэлджээ гэж бодсон. Ер нь би харамсч халаглаад явдаггүй. Өөрийнхөө тарьсан үйлийн үр бүхэндээ хайртай. Таван хүүхдэдээ, эхнэртээ, энэ бор дүрхэн амьдралдаа ч хайртай. Тиймээс өөрийн үг, үйлдэл бүхний ард эзэн нь байх юмсан гэж үргэлж хичээдэг юм.

-Таван хүүхэдтэй гэхээр танайх ер нь өнөр өтгөн айл байна шүү. Дэрсхэн биз?

Том хүү маань холбооны 013 дугаар ангийн байлдагч болсон. Дараагийн хүү маань есдүгээр ангийн сурагч. Тэгээд хоёр охин маань миний багшилж буй сургуульд сурч байна. Том нь наймдугаар анги, бага нь нэгдүгээр анги. Харин отгон хүүхэд маань цэцэрлэгт явдаг юм. Би чинь муу ханьтайгаа ханилаад 17 жил болж байна. Арваа төгсөөгүй байхад нь авч суусан юм шүү дээ. Би МУИС-ийн хэл, уран зохиолын ангийг төгсөөд, Архангайд багш болж очоод л авч суусан юм даа. Тухайн үед хүмүүс намайг шавьтайгаа суусан ёс зүйгүй багш гэдэг байлаа.

-Баастын Золбаяр зохиолчийн “Гэгээн хэсүүлчин” гэж таны тухай бичсэн сайхан хөрөг нийтлэл бий. Та олон газраар нүүж сууж явж дээ, яагаад тэгдэг юм бэ?

-Би чинь уг нь Завхан аймгийн Их-Уул сумын уугуул шүү дээ. Хаа байсан тэндээс Өмнөговьд хүртэл очиж амьдарч байлаа. Тэр бүхэн минь амьдралын шаардлага л байсан гэх үү дээ. Түүнээс биш уйдсандаа нутаг сэлгэж, зугаацаж явдаг юм биш. Өнгөрсөн жил гэхэд л манайх хотод тохижих гэж их үзлээ. Уг нь соёл боловсролын үүр урхаг болсон нийслэл хотод амьдрах сонирхол надад их бий. Гэвч энэ “Алтан тэвшийн хөндий”-д ажил олдохгүй болохоор хог дээр үсэрчих гээд, хий шаналж явсаар архичин болж гудманд гарчих гээд болдоггүй юм. Бас тарчигхан Монголд баян амьдрах гэсэн хэсэг бүлэг хүмүүсийг би ер ойлгодогүй юм. Адилхан нэгэн цаг үед, нэгэн тэнгэрийн дор агаараа хувааж амьсгалаад явж байгаа хэрнээ, ядуу ядарсан нэгнийгээ дэвсэлж, дээгүүр туучиж, өөрсдийгөө тунхаглана гээч. Тэгээд л би, малчин хүн өвсний сорыг дагаж бэлчээр сэлгэдэг шиг бууриа сэлгэсэн дээ. Хөдөө гадааны улс зүрх сэтгэлээ машинд дайруулчихаагүй, эрүүл саруул байх шиг санагддаг юм.

-Таны энэ жилийн цомд уншсан шүлгүүд тань нээрээ нэг л захиас маягтай байсан шүү?

-Ёр билгийн шүлэг бичсээн. “Үхлийн сэрүүлэг хангинахаас өмнө үрдээ үлдээх үг” гэдэг бол тоглох сэдэв биш. Гэхдээ яагаад ч юм үхэл гээч зүйл надад ойрхон байгаа юм шиг санагдах болсон. Би чинь “Гүн ухаантан” энэ тэр гэсэн шүлэг уншдаг шүү дээ. Сүүлд бүр “Гүн ухааны сүлжээ бодлууд” гэдэг шүлэг хүртэл бичээд нөөчихсөн байсан юм. Тэгтэл энэ ёр билгийн сэдэв өөрийн эрхгүй намайг татаад байгаа юм.

“Мөнгөн шөнөөр би холын холыг зорино

Мөрөөдлөө хүүдээ үлдээчихээд аниргүйн гэгээнд уусна…” гэх мөрүүд миний сэтгэл дотрыг эзэмдэж, би үнэхээр тэр нэгэн мөнгөн шөнийг дуудаж байна. Заримдаа хорвоогоос яваад өгвөл хүүхдүүд минь эрт ухаан суух ч бил үү гэж бодно. Магадгүй би байгаа болохоор өөрсдийнхөө хүчийг дайчлахгүй хэтэрхий найдаад яваад байна уу ч гэж бодно. Би чинь их багадаа аавгүй болж хэрсүү өссөн юм. Заримдаа болохоор үхэх арай эрт байна, илүү сайхан амьдарч, сайн уран бүтээлүүд туурвина гэж бодох. Хүний сэтгэл гэдэг салхин зоргоор нүүх үүл шиг санаан зоргоор л хувирчихна.

Ирэх жилийн наадамд гэгээн сайхан амьдрах тухай шүлэг уншина аа.

-Таны аавдаа бичсэн шүлэг тань сэтгэлээс гардаггүй юм. 1992 онд бичсэн байх аа?

-Тийм. Тэр жил би оюутан, намрын ажил хийгээд нэг тариан талбай дээр зогсож байгаад аавыгаа дурсан санаж бичсэн юм. Тариан түрүү халиуран найгаад л салхи исгэрээд л уйтай өдөр байсан санагдана. Хүүхэд байхад, яг тийм намрын нэгэн уйтай өдөр аав минь бурхан болсон юм. Тэгээд, нэг амьсгаагаар суугаад биччихсэн шүлэг. Хүмүүс их таашаан хүлээж авдаг юм.

-Та бага насныхаа тухай дурсахгүй юу, хэдий үеэс шүлэг бичих болов?

-Муу ээж маань намайг шүлэгч болгосон юм. Тухайн үед би зүгээр хүний шүлгийг уран уншдаг дөрөвдүгээр ангийн хүү байлаа. 1980-аад оны эхээр гэсэн үг шүү дээ. Тэгсэн нэг удаа ээж маань “Үнэн” сонины тасархай барьчихсан “Миний хүү энэ уралдаанд оролцох юм биш үү” гэж байна. Үзсэн чинь багш нарын баярыг тохиолдуулж дунд сургуулийн сурагчдын дунд орон даяар зарласан шүлгийн уралдааны болзол байна. Би чинь уран уншигч болохоос шүлэг зохиож мэдэх биш тэгсгээд орхичихлоо. Тэгсэн хоёр, гурван хоногийн дараа бас нэг сонины тасархай барьчихсан орж ирээд “Энд багшийн тухай дөрвөн гоё мөр байна. Миний хүү хуулаад биччих. Хаа байсан 50,60-аад оных юм байна. Хэн мэддэг юм, энийг хуулаад бич” гэлээ. Одоо бодохоор инээд хүрээд байдаг юм. Ядуухан ч гэлээ яруухан дөрвөн мөр л дөө, зайлуул.

Ачит багшийн минь алдар

Алтайн уулнаас өндөр дөө

Агуу түүний сургаал нь

Ариун тэнгисээс ч гүн дээ гэсэн Доржийн Гомбожав гэдэг том зохиолчийн дөрвөн мөрт байхгүй юу. Би бүр сүүлд нь мэдсэн юм.

-Тэгээд яасан бэ?

-Тэгээд нөгөө мөртөө хуулаад биччихлээ. Ээж “За одоо миний хүү наад дөрөв дээрээ дахиад нэг дөрвөн мөр нэмээд биччих. Тэгэхэд л шүлэг болчихдог юм” гэж байна. Дөрөвдүгээр ангийн сурагч дөрвөн мөр бичих гэж нэлээд суулаа. Нэг л болдоггүй ээ. Тэгсэн хэлж өгч байна:

А үсэг зааж өгсөн

Ачит багш таниараа

Багачууд хүүхдүүд бид нар

Бахархан дурсаж явдаг даа за ингээд явуулчих л гэж байна. Би ч нэг их сүрхий амьтан болж, хоёр хүний найман мөр шүлгээ уралдаанд явуулах гээд сургууль дээрээ аваад ирлээ. Манай сургуулийн Лхамсүрэн багш их гоё бичнэ. Багшаар нэр хаягаа дугтуйн дээр бичүүлсэн чинь миний нэрийг буруу биччихдэг юм байна. Би чинь уг нь Базарсадын Тулгаа юм шүү дээ. Багш Базарсадын Баттулга гээд биччихлээ. Дахиад бичүүлэх гэсэн дугтуй олдохгүй болохоор нь тэр чигээр нь явуулчихсан юм. Тэгсэн тэр шүлэг уралдаанд гуравдугаар байрт орж, хүний шүлгээр гангарсан намайг өөр нэрээр мандуулж өгсөн хэрэг л дээ. Тухайн үед өөрөөсөө их ичиж, түүнээс хойш зөвхөн өөрийнхөө мөнчгөрөөр шүлэг бичих болсон доо.

Г.ЛХАГВАДОРЖ

2015-2016 оны хичээлийн жилийн Элсэлтийн Ерөнхий шалгалтын бүртгэл энэ сарын 15-ны өдөр орон даяар эхэлсэн билээ. Энэ жил ЭЕШ-ын журмын зарим нэг заалтад өөрчлөлт орсон талаар Боловсролын үнэлгээний төвийн хэвлэлийн төлөөлөгч З.Цолмончимэгтэй ярилцлаа.

-ЭЕШ-ын бүртгэл эхэллээ. Ямар хугацаанд үргэлжлэх вэ. Шалгалтад орох сурагч ямар бичиг баримт бүрдүүлэх ёстой вэ?

-Энэ сарын 15-ны өдөр орон даяар 09:00 цагт эхэлсэн. Нийт 70 гаруй хоног үргэлжилж ирэх дөрөвдүгээр сарын 25-ны өдрийн 18:00 цагт орон даяар бүртгэл дуусгавар болно. Шалгалтад орох суралцагчид онлайнаар www.eec.mn цахим хуудсаар бүртгүүлнэ. Өнгөрсөн жил монгол мэл бичгийн шалгалт, ЭЕШ гэж тусдаа бүртгэгдэж байсан. Харин энэ жил нэгдсэн журмаар хамтад нь бүртгэж байгаа. Монгол хэл, бичгийн шалгалтын босго оноотой 400 хэвээрээ байгаа. ЭЕШ-тайгаа хамт зургадугаар сард авагдахаар төлөвлөж байна.

-ЭЕШ-аас хоцорсон тохиолдолд яах вэ?

-Энэ жил хугацаа, цагийг сунгаж нэмэлт бүртгэл хийхгүй.

-Өнгөрсөн жил монгол хэл, бичгийн шалгалтад тэнцээгүй хүүхдийг ЭЕШ-д оруулахгүй байсан. Энэ жил ЭЕШ-тай хамт авна гэхээр яаж зохицуулж байгаа юм бэ?

-Монгол хэл, бичгийн шалгалтыг ЭЕШ-тай хамт зургадугаар сард авна. Босго оноо болох 400 оноо нь хүрээгүй байсан ч ЭЕШ-таа өгөх эрхтэй байх юм. Харин их, дээд сургуульд орох эрхгүй болно. ЭЕШ-д өндөр оноо авсан ч монгол хэл, бичгийнхээ шалгалтад унасан тохиолдолд дараа жил дахиж монгол хэл бичгийн шалгалт өгөх ёстой болж байна. Мөн энэ жилийн хувьд ЭЕШ-тай адилхан монгол хэл, бичгийн шалгалтад батламж тусад нь олгож эхэлнэ. Энэ батламж 2.5 жилийн баталгаат хугацаатай байна. Энэ жил сургуульд орохгүй өнжлөө гэхэд дараа жил ЭЕШ-тай адил монгол хэл, бичгийн шалгалтын оноо баталгаатай байна гэсэн үг.

-ЭЕШ-ын журамд ямар өөрчлөлт орсон юм бэ?

-Хариултын хуудсыг өмнө нь үзгэн буюу тосон балаар бөглөдөг байсан. Энэ жилээс машинаа шинэчилсэн учраас зөвхөн балын харандаагаар бөглөдөг болж байгаа. Давуу тал нь сурагчид буруу хийсэн бол түүнийгээ арилгаж бөглөх боломжтой болж байна. Монгол хэл, бичгийн шалгалтын хувьд өмнөх жилийнхтэй адил хувилбараар авах юм. Харин ЭЕШ-аар монгол хэлний шалгалтыг сонгосон бол 25 хувь нь монгол уйгаржин бичгийн даалгавар орно.

-ЭЕШ-ын бүртгэлийг сургуулиас нь автоматаар бүртгүүлчих үү?

-Үгүй. Багш нараараа дамжуулж бүртгүүлэхээр регистрийн дугаарыг зөрүүлэх, имэйл хаягийг буруу бичих зэргээр ямар нэг алдаа гаргаад байдаг. Тэгэхээр эцэг, эхтэйгээ нийлж байгаад онлайнаар бүртгүүлэх ёстой. Эцэг, эхчүүд ангийн багшид нь даатгаж үлдээхгүй байх нь зүйтэй.

-Бүртгүүлэхдээ голдуу гаргадаг алдаа юу байдаг вэ?

-Монгол хэл бичгийн шалгалтын бүртгэлд ямар нэгэн төлбөрийн хураамж байхгүй гэдгийг санах хэрэгтэй. Харин ЭЕШ-ын хураамж шалгалт бүрт 5800 төгрөг, батламж хуудас 700 төгрөгийн хураамжтай. Энэ хураамжийг интернэт виза картаар тушаахад алдаа гаргаад байдаг. Энэ тал дээр анхаарал хандуудлах нь зүйтэй. Цахимаар бүртгүүлж байхад банкны дансны дугаар бичигдсэн байгаа.

-Энэ хичээлийн жилд улсын хэмжээнд 12 ангийг хэдэн сурагч төгсөж байгаа вэ. Өнгөрсөн жил хэдэн хүүхэд ЭЕШ өгч байсан бэ?

-Өнгөрсөн жил 20-иод мянган хүүхэд ЭЕШ өгч байсан. Энэ жил нэг дахин их хүүхэд шалгалт өгнө. Энэ жил 36207 хүүхэд ерөнхий боловсролын сургууль төгсч байна. Мөн өнгөрсөн жил өнжсөн хүүхдүүд нэмэгдээд 40 мянга орчим хүүхэд ЭЕШ өгнө.

-Шалгалтын тов тодорсон уу?

-Шалгалтын тов хараахан тодорхой болоогүй байна. Манайхаас товоо гаргаад өгчихсөн байгаа. Яамнаас хараахан хариу ирээгүй байна. ЭЕШ-ын даалгаврын зөв хариултыг сүүлийн шалгалт явагдаж дууссан өдрөөс хойш долоо хоногийн дараа www.eec.mn веб сайт болон өдөр тутмын сонинд хэвлэн нийтлэх ба шалгалтын дүн, оноо, жагсаалтыг 2016 оны долдугаар сарын 1-ний өдрийн 09:00 цагаас өмнө www.eec.mn вэб сайтад байршуулан нийтэд зарлана.