МҮОНТ мэдээллийн төрөлжсөн “Монголын мэдээ” сувгаа өчигдөр нээв. Энэ үйл явдалтай холбогдуулан ойрын үед сошиалд нэлээд хэл ам дагуулсан мэдээлэл тархаж, олон нийтийн телевизийг “Дээрэмчин телевиз” гэж тодотголоо. Чухам яагаад дээрэмчин гэснийг тайлбарлавал МҮОНТ өөрийн веб хуудас болон цахим хуудсаараа, мөн эрх бүхий албан тушаалтнууд нь 2016 оны нэгдүгээр сарын 11-нээс эхлэн Юнивишн, Скаймедиа, ДиДиЭш, Сансарын11 дүгээр сувгаар “Монголын мэдээ” мэдээний суваг албан ёсоор цацагдахаар болсон тухай мэдээлэл тараасан юм. Гэтэл эдгээр кабелийн телевизүүдийн 11 дүгээр сувгууд нь эзэнтэй, хувийн хэвшлийн телевизүүд олон жилийн өмнөөс гэрээ хийж өөрийн болгосон байжээ. Channel 11, VTV, TV5, C1 телевизүүд уг сувгууд дээр байршдаг юм байна. Зарим нь байршаад арав гаруй жил болсон байжээ. Эдгээр телевизүүдэд энэ талаар ямар нэгэн мэдэгдэл ирээгүй байхад МҮОНТ-ийн удирдлагын зүгээс “11 дүгээр суваг дээр “Монголын мэдээ”-г тааруулаарай” гэх мэдээллийг ард түмэнд тарааж байгаа нь ёс зүйгүй үйлдэл боллоо гэдгийг Монголын телевизүүдийн холбоо үзээд, олон нийтийг төөрөгдүүлэхгүй байхыг хүссэн юм. Дээрх кабелийн телевизүүдийн 11 дүгээр суваг дээр гардаг телевизүүд МҮОНТ-ийн энэ түрэмгийллийг эрс эсэргүүцсэн байр суурин дээр нэгдэж байгаа бөгөөд олон нийтийн телевиз монополь эрхээ далимдуулан хэвийн үйл ажиллагаа явуулж байгаа хувийн хэвшлийн телевизүүдийн бизнест халдаж, төрөөр далайлган кабелийн суваг эрхлэгчидтэй харьцаж байгаа нь хэвлэл мэдээллийн салбарт баримтлагдаж байгаа шударга өрсөлдөөний зарчмыг алдагдуулж болзошгүй байгаа гэж үзэж байгаа юм. Монголын телевизүүдийн холбооны Гүйцэтгэх захирал Э.Дагиймаатай уулзаж болж буй үйл явдлын талаар тодрууллаа.
-Харилцаа холбооны зохицуулах хорооноос өнгөрсөн долдугаар сард зарласан сонгон шалгаруулалтад МҮОНТ тэнцэж ийнхүү кабелийн сувгуудын 11 дүгээр сувгаар “Монголын мэдээ”-г цацахаар болж байгаа гэх юм. Тэр нь ямар сонгон шалгаруулалт байсан юм бэ?
-Харилцаа холбооны зохицуулах хороо хоёр тендер зарласан. Нэг нь одоо огт задраагүй тендер байгаа. Энэ бол МҮОНТ-ийн яриад байгаа Өргөн нэвтрүүлгийн телевизийн тендер. Энэ тендерийн материалыг телевизүүд өгсөн. Тендерийн материал одоогоор задраагүй байгаа. Хэн тендерт ялсан бэ гэдэг нь тодорхой бус байна. Тэгэхээр энэ тендерт МҮОНТ-ийн хоёрдугаар суваг ялсан гэдэг ойлголт байхгүй. Өргөн нэвтрүүлгийн нөхцөл шаардлага гэдэг шинэ журмыг баталсан, Харилцаа холбооны зохицуулах хороо. Тэр шаардлагаар өргөн нэвтрүүлгийн телевизүүд яаж хөдөө орон нутагт гардаг вэ гэдэг нөхцөл шаардлагаа тавьсан. Тэр дагуу маш олон телевиз тендерийнхээ материалыг бүрдүүлээд өгчихсөн. Материалаа авчихсан, одоо үнэлгээ хийгдэж байгаа. Харилцаа холбооны зохицуулах хорооны Б.Балгансүрэн даргын хэлснээр орон даяар гарах нийт сувгуудын тоо энэ сард тодорхой болно. Тус хороо тендерээ задлаагүй байхад МҮОНТ шалгарсан гэж ярих нь өөрөө хууль бус асуудал. Үнэхээр шалгарсан бол энэ тендер юу болов гэдгийг Б.Балгансүрэн тайлбарлах шаардлагатай болно. Гэвч тус хороон дээр ийм асуудал гараагүй гэж бодож байгаа. Яагаад гэвэл өнгөрсөн долоо хоногийн лхагва гаригт Мэдээллийн технологи, шуудан, харилцааны газрын дарга Ц.Жадамбаа, Харилцаа холбооны зохицуулах хорооны Б.Балгансүрэн, бид нар Монгол Улсын Ерөнхий сайдтай уулзсан. Тэр үеэр энэ нэгдүгээр сард Харилцаа холбооны зохицуулах хорооны Зөвлөл хуралдаад тендерийн ялагч хэн болохыг тодруулна гэж байсан. Тэгэхээр би энэ мэдээллийг, МҮОНТ-ийн удирдлагын сошиалд тавьж буй мэдээллүүд хууль бус, хамгийн худлаа, тендер нь шалгараагүй байхад ийм том телевизийн дарга ийм худлаа мэдээлэл цацах нь өөрөө буруу гэж бодож байна.
-МҮОНТ-ийнхний мэдээлж байснаар үзвэл өнөөдөр Юнивишн, Скаймедиа, ДиДиЭш, Сансарын 11 дүгээр сувгаар тус телевизийн “Монголын мэдээ” суваг цацагдах байлаа л даа. Гэтэл тэгсэнгүй. Хуучнаараа л, гардаг байсан телевизүүд нь нэвтрүүлгээ хүргэж байна?
-Би ингэж бодсон. МҮОНТ-д чинь би өөрөө долоон жил ажилласан. Намайг ажиллахад төрийн телевиз байсан. Одоо нэр нь олон нийтийн телевиз болсон. Гэхдээ төрийн гэдэг нэр, халхавчаа одоо болтол авч чадахгүй байгаа юм уу даа гэсэн харамсал төрсөн. Шинэ жилийн босгон дээр, МNB2 гэдэг суваг 11 гэдэг сувгийн тохиргоогоо хийгээрэй гэж үзэгчдийг уриалсан. Энэ ямар асуудал үүсгэсэн юм бэ гэвэл, энэ 11 гэдэг суваг дээр өнөөдөр хувийн хэвшлийн дөрвөн телевиз байрлаж байгаа. Эдгээр телевизүүд 11 гэдэг энэ байршил дээрээ дээд тал нь 13 жил, зарим нь гурван жил, хамгийн бага нь VTV телевиз зургаан сар болж байгаа юм байна. Хамгийн отгон нь өнөөдөр (өчигдөр) Төрийн соёрхолт Д.Болд Channel 11 сувгаа 11 дээр нээж байна. ДиДиЭш-тэй гэрээ хийгээд, мөнгөө өгөөд сувгаа авчихсан байхад өнөөдөр МҮОНТ хүний хувийн бизнес рүү халдаад кабелийн телевизүүдтэй яриагүй мөртлөө ярьсан юм шиг хууль бус сурталчилгаа явуулаад Юнивишн, Скаймедиа, ДиДиЭш, Сансар кабелийн сувгуудаас гадна дөрвөн телевиз, нийт найман байгууллагын бизнес рүү халдлаа гэж харж байна. Бид дээрх сувгийн захирлуудтай уулзаж яриа хийсэн. МҮОНТ-тэй хийсэн тийм яриа хэлцэл ерөөсөө болоогүй юм билээ. Тийм хэлцэл хэзээ ч байхгүй. Яагаад гэвэл энэ бол бизнесийн зарчим. МҮОНТ хүсэлт тавьсан уу гэвэл тавьсан. Тэр хүсэлтийг хүлээж авах боломжгүй гэдгээ илэрхийлчихсэн байхад зориудаар реклам цацаж явуулсан нь бүх байгууллагын нэр хүндэд халдлаа. Эцсийн мөчид яах вэ, би МҮОНТ учраас Ерөнхий сайд, Ерөнхийлөгчөөрөө, УИХ-ын даргаараа хэлүүлж байгаад энэ бизнесийг чинь нам дараад орж ирнэ гэдэг зорилго байсан байх гэж бодсон. Гэхдээ үүн дээр хувийн хэвшлийнхэн нэгдчихсэн болохоор тэртэй тэргүй хувийн бизнес рүү халдах эрх МҮОНТ-д байсангүй.
Дараа нь ингэсэн. МҮОНТ сувгаа 11 дүгээр суваг дээр тааруулаарай гэсэн. Тийм тохиргоо хийх техникийн боломж Монголд байхгүй. Би МҮОНТ-ийн даргыг техникийн инженерүүдээсээ асуугаач ээ, техникийн мэдлэгээ сайжруулаач ээ гэж зөвлөмөөр байна. Яагаад гэвэл бид тоон системд шилжсэн. Бид аналоги системээр яваагүй. Өнөөдөр МҮОНТ ганцаараа тоон системгүй телевиз байхгүй юу. Тэгэхээр хуучных шигээ цацаж байгаа мэт ойлгоод ард түмэнд “Тохиргоогоо хий” гэж уриалсан. Тоон бокс тавьчихсан айлууд тэгж тохиргоо хийх боломж байхгүй. Монгол Улс тоон системд шилжсэн гэдгээ дэлхийд зарлачихсан. Айлууд тоон боксоо тавьчихсан. Танайх Юнивишнтэй байлаа гэхэд, та тэрнийхээ 11 дүгээр суваг дээр “Монголын мэдээ”-г тохируулах боломжгүй. Үүнийг өнөөдөр МҮОНТ-ийнхэн ойлгохгүй байна гэдэг өөрөө гайхамшигтай бөгөөд гайхалтай.
-11 дүгээр суваг дээр олон жил байршсан телевизүүдийг үзэгчид андахгүй. Хэрвээ үнэхээр МҮОНТ 11 дүгээр суваг дээр орж ирвэл өмнө нь байсан дөрвөн телевиз бүр хойшлоод хойгуурх суваг дээр гарна гэсэн үг үү. Аливаа телевизүүдийн хувьд аль болох урагшаа суваг дээр байх нь нэр төрийн хэрэг байдаг биз дээ?
-Үүнийг сонин хэвлэл дээр жишээ авч ярья л даа. “Өдрийн сонин” хэвлэл мэдээллийн салбарт олон жил мундаг явчихлаа. Олон жил тэргүүлэгч байсан танай сониныг гэнэт тэргүүлэгч биш болгоод Засгийн газар юм уу, ямар нэг төрийн байгууллагаас гаргаж байгаа сониныг танай урд орууллаа гэж бодъё. Захиалгаараа нэгдүгээрт эрэмбэлэгдэж байгаа эрэмбийг чинь шууд гурав юм уу, дөрөв рүү авааччихлаа. Тэгээд төрийн сониноо нэгд аваачна гэвэл та нарт шударга харагдах уу. “Өдрийн сонин” захиалгаараа бусдаасаа тасарчихсан явж байхад танай бизнес рүү халдаад “Чи ерөөсөө тавдугаар байр руу орчих оо. Танай урд төрийн мэдээлэл, олон нийтийн мэдээллийн сонин нэгдүгээрт байх ёстой” гэвэл яах вэ.
11 дүгээр суваг гэдгийг өөрсдөө бодож байгаад л, мөрөөдөж байгаад л тавьчихсан юм билээ. Олон нийтийн телевизийн хууль батлагдсаны 11 жилийн ойд зориулж ийм тоо гаргаж ирсэн. 11 жилийн өмнө уг хууль батлагдсан. Энэ ойныхоо бэлгэдэлд тохируулаад 11 гэдэг сувгийг дээрэмдье гэж бодсон юм байна. Энэ бол зүүд, мөрөөдөл нь байж болно. Гэхдээ энэ Монголын чөлөөт хэвлэлийн зах зээлд бол дээрэм. Төрийн дээрэм. Би шударга л хэлнэ, энэ бол төрийн дээрэм. Эрх баригчидтай холбоотой байсан уу, байсан. 11 дээр очъё гээд байгаа суваг дээр Монгол Улсын Ерөнхий сайдын Хэвлэлийн төлөөлөгчийг ямар ч сонгон шалгаруулалтгүйгээр Гүйцэтгэх захирлаар аваачиж тавьсан. Энэ төрийн дээрэм мөн үү. Мөн. ОНРТ-ийн тухай хууль байна. 11 жилийн ой нь тохиож байгаа энэ хууль нь миний ширээн дээр байна л даа. Энэ хуульд олон нийтийн телевизийн дарга нарыг сонгон шалгаруулна гээд заачихсан байна. Намгүй, улс төргүй, хараат бус, тэр тусмаа ТВ-д ажиллаж байгаа Дагиймаа энэ сонгон шалгаруулалтад орж болохгүй гээд цагаан дээр хараар биччихсэн байна. Гэтэл бид орж болохгүй байхад яагаад төрийн ордонд, намын байранд байсан хүмүүс оччихсон юм бэ. Тэгэхээр энэ сонгон шалгаруулалт нь шударга бус болсон. Эд нар 2016 оныхоо сонгуульд бэлдээд дээрэм хийж байна. Дээрмээ зогсоо. Дээрмээ зогсоо гэдэг шаардлагаа бид тавьсан. Шударга өрсөлдөөн, хэрэглэгчийн төлөө газар байдаг. Тэр газар монополь байгууллагын тэр байдлыг задлах гэж байдаг. Гэтэл МҮОНТ ард иргэдээс хураамж авна. Тэгээд дээр нь төсвөөс татаас авдаг. Тэгсэн мөртлөө тоон системд шилждэггүй. Иргэд хүртэл ярьдаг, хүн үзчихээр нэвтрүүлэг хийдэггүй гэж. Үүн дээрээ нэмээд хоёр дахь сувгаа нээлээ. Тэр сувгаа зүгээр ч нээчихсэнгүй. VTV гээд дуу хөгжим, бүжиг, залуучуудад зориулсан энтертайнментийн сайхан сувгийг байхгүй болгоод, тэнд байгаа С1 гэдэг сувгийг бас байхгүй болгох гэсэн ийм дээрэм хийнэ гэдэг ёсзүйн хувьд байж болохгүй асуудал. VTV телевизийн үүсгэн байгуулагч Хосоо бичсэн байна лээ. “Би таван хүүхэдтэй, арав гаруй жил энэ салбарт зүтгэлээ. Арай гэж телевиз нээж байхад чи яагаад намайг дээрэмдэж байгаа юм бэ” гэсэн. Шударга л байх ёстой шүү дээ. Гэтэл МҮОНТ-ийн өнөөдрийн дарга хэзээ ч телевиз нээж үзээгүй л байхгүй юу. Өөрөө телевиз нээж, бизнес хийж, санхүүжүүлж үзээгүй. Намын бэлэн юман дээр очиж, бэлэн төсөв дээр очиж зарцуулж байсан учраас түүнд хүндрэл гэж алга. Хүний мөнгийг тарааж амьдардаг хүнд чинь зовлон гэж байхгүй.
Хувийн хэвшлийн сонин, телевизүүд өөрсдөө гүйж орлогоо олж, зарлагаа гаргаж явдаг учир зовлонгоо мэднэ. Тэгэхээр хүний гал тогоонд, хүний бизнес, хүний хоол руу, хүний тавагтай хоол руу битгий өнгий. Өөрийнхөө ширээг аятайхан засаад, байгаа мөнгөөрөө байгаа хэмжээндээ хөлөө жийгээд амьдар гэж тэдэнд зөвлөмөөр байна. Энэ байдал удаан үргэлжилбэл болохгүй ээ. Үндсэн хуульд төр өөрөө ард түмнээ мэдээллээр хангах үүрэгтэй гэж заачихсан байдаг. Тэгтэл төрд хэвлэл мэдээллийн байгууллага байж болохгүй гээд Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хуулиараа заагаад өгчихсөн. Тэгвэл мэдээллээр хангах үүргийг өнгөрсөн 25 жилийн хугацаанд хэн хийсэн бэ гэвэл дандаа чөлөөт хэвлэл, телевизүүд. Тэд л хийж ирсэн юм. Бид үүнийг хийсээр ирсэн байхад одоо биднийг нухчин дарах, хувийн бизнес рүү халдах оролдлогыг хийх нь буруу. Та бүхэн ч гэсэн анзаарч байгаа биз дээ. Яавал хэвлэл мэдээллийг хаах уу, боох уу гэдэг. Тийм систем яваад байгаа биз. Бид зүгээр сууж байгаад сувгаа төрд дээрэмдүүлчих гээд байна. Зүгээр сууж байтал амьдарч байгаа байшинг маань авчихаж магадгүй юм байна. Ер нь бодоод байсан чинь энэ газар чинь төрийнх юм байна билээ ш дээ гээд л орж ирж мэдэхээр байна. Төрийн энэ дээрмийг бид удаан тэвчихгүй. МҮОНТ-ийн Хэрэг эрхлэх газрын дарга худлаа мэдээлэл битгий тараа, хуулиа барь. ОНРТ-ийн тухай хуулиа унш. Өргөн нэвтрүүлгийн телевизийн шаардлага гэдгээ ч унш. Энэ эмэгтэйн хэлж байгаагаар тендер задарчихсан бол Харилцаа холбооны зохицуулах хороо өөрөө хуулийн байгууллагад дуудагдах асуудал үүснэ.
-Сүүлийн өдрүүдэд үзэгчид болоод олон нийтийн сэтгэгдлийг харж байхад ямар сэтгэгдэл төрж байна?
-Оюу толгойн уурхайг барихын тулд бүх татварыг хөнгөлж байж гадаадын хөрөнгө оруулалттай Оюу толгой компанийг Монгол Улс байгуулж байна. Хэдэн ч жил улстөржив. Гэтэл тоон системд шилжинэ гэдэг зорилгыг Монгол Улс тавьчихсан. Тоон системд шилжих ерөнхий суурийг нь улс хийсэн. Харин уг систем шилжих бүх технологио телевизүүд ямар ч татварын хөнгөлөлтгүйгээр хийгээд дуусгаж байна. Улсаас бид нэг ч төгрөгийн татаас авсангүй. Бид Монгол Улсын иргэн мөртлөө гааль, татварын ямар ч хөнгөлөлт үзсэнгүй. Тэгтэл Монгол Улсын төсвөөс гурван тэрбум төгрөг авдаг телевиз тоон системд шилжиж чадахгүй байна. Тэр ачааллаа дийлэхгүй байна, хүмүүсээ тэжээж дийлэхгүй байна гээд сая арваннэгдүгээр сард манай төсвийг битгий хасаач гэж гүйгээд байсан телевиз хоёр дахь сувгаа нээгээд төсвөө даах юм уу. Тэр тусмаа мэдээллийн суваг мөнгө олдоггүй. Хуулиараа мэдээллийн суваг реклам цацах эрхгүй. Бүр нарийн ярих бол МҮОНТ ОНРТ-ийн тухай хуулиараа хүүхдийн нэвтрүүлгийн дундуур зөвхөн хүүхдэд зориулсан реклам, спортын нэвтрүүлэг дунд спортын реклам цацах заалттай. Гэтэл спортын нэвтрүүлгийн дундуур “Хаан” банкны реклам явуулдаг. Хүүхдийн нэвтрүүлгийн дундуур “Төрийн банк”-ны реклам явуулдаг. Энэ нь яаж байна вэ гэхээр чөлөөт өрсөлдөж байгаа сонин, телевизээс хулгай хийж байгаа үйлдэл юм. Тэр дээрмийг нь бид өршөөгөөд л яваад байлаа ш дээ. За, яахав мөнгөгүй бол уучилъя гээд. Гэтэл өнөөдөр бүр тэрийгээ байгаад суваг дээрэмдэх хэмжээнд орж ирнэ гэдэг чинь маргааш гэрт минь орж ирээд гэрийг минь авах байх юм байна гэсэн үг үү. Бүр үгүй бол телевизийг нь барилгатай нь авах гээд байгаа юм уу, хаашаа юм.
-Олон нийтийн дунд явуулсан судалгаагаар МҮОНТ-ийн мэдээний хөтөлбөрүүд, тэр дундаа “Цагийн хүрд”-ийг үзэгчдийн 90 гаруй хувь нь үздэг гэсэн байх юм. Тийм болохоор ийнхүү “Монголын мэдээ” сувгаа нээж байгаа гэсэн яриа байна лээ?
-Та “Цагийн хүрд” үздэг үү.
-Үздэг.
-Үзэхээр ямар байдаг вэ. Тэнцвэртэй юу, тэнцвэргүй юу. “Цагийн хүрд” мэдээллийн брэнд нэвтрүүлэг мөн үү, мөн. Хүн үздэг үү. Монголд өргөн нэвтрүүлгийн 16 телевиз байхад нийт үзэгчийн 90 гаруй хувь нь “Цагийн хүрд”-ийг үзэх ямар ч боломжгүй юм. “Максима”-гийн судалгаагаар гаргасан трэнд 10 топ мэдээллийн хөтөлбөр байдаг. Тэднийг хувилаад, хувиар нь гаргачихсан байдаг. Тэрэн дунд 90 гаруй хувьтай телевиз байхгүй. Бид ямар нэг судалгаатай ярих ёстой. Мэдээж өөрийнх нь брэнд нэвтрүүлэг юм чинь түүнийгээ сайжруулъя гэж бодож болно. Тэгж бодоод хоёрдугаар сувгаа нээж болно шүү дээ. Тэр нь олон нийтийн телевизэд чөлөөтэй. Гэхдээ үнэхээр л тэр хөтөлбөрийг нь хүн үздэг юм бол Юнивишний 50 дугаар сувгаар гарга л даа. Тэндээ гаргаад тэр 90 гаруй хувьдаа үзүүлэг л дээ. Хэн байг гэсэн юм. Үзэхгүй байгаа болохоор л 11 дүгээр суваг руу орж ирж байгаа байхгүй юу.
Үзэх байсан бол 50 дугаар суваг дээр байсан ч үзнэ ш дээ. Яагаад 11 рүү, ТВ5 руу орж ирж байгаа юм бэ. ТВ5-ын үзэгчийг булаахын тулд. С1-ийг хүн үздэг болохоор байршиж байгаа суваг руу нь дайраад байгаа юм. С1-ийн суваг дээр гарвал “Цензургүй яриа” нэвтрүүлэг, Б.Мөнхбаясгалангийн үзэгчид ороод ирнэ гэж бодоод байна. Үнэхээр тэр хөтөлбөрийг хүн үздэг бол 60 дээр байсан ч үздэг. Яагаад 11 рүү дайрч, чичрээд байгаа юм. Үүнийг ямар ч сэтгүүлч ойлгоод байхад МҮОНТ Монголын үзэгчдийг энэ мэтийг мэдэхгүй байх гэж бодоод байна.