Month: January 2016

Ерөнхийлөгчийн гаргасан “Том төрөөс ухаалаг төр рүү” гэдэг санаачилгыг чухам дээр дооргүй л ярьцгааж байна. Сөрөг хүчин хүртэл үүнийг дэмжиж, урьд өмнө өөрсдөд нь падгүй байж байгаад чухам одоогийн төрд л хамаатай юм шигээр ярьцгааж байна аа. Гэхдээ энэ тэр нь хамаагүй, хамгийн чухал нь данхайсан толгойтой, цүрдийсэн гэдэстэй төртэй байснаас иргэд нь гэдэс дүүрэн, халаас бүтэн байхыг хаа хаанаа мэдсэн нь сайн юм. Төр нь монцойчихсон, иргэд нь мөр унжгар явснаас хонжоо монжоо нь иргэддээ ирдэг байх нь хэрэгтэй юм аа. Төр бизнест нь оролцоод байдаггүй, ашиг сонирхлын зөрчилтэй биш бас өөрсөдтэй нь өрсөлдөөд байдаггүй байгаасай гэж бизнесийнхэн хүсч байгаа. Тэгээд ч төр гэдэг зангараг ханхлуулж сүрдэм сонстдог ч тэнд эзэн байдагг үй билээ. Төрд очсон өмч бүр үнэгүйдэж тэндээс алдагдал л хүлээж байдаг нь үнэн. Төрийн өмчийн нэр дээрх байгууллагын тоо урьдын адил их сонстсоор. Одоо эднийг эхнээс нь хувьчилж, төрийн мэдлээс гаргах нь том төр данхайж бус харин зөв менежмент хийж ухаалаг шийдвэр гаргадаг болоход хүрнэ. Тухайлбал МИАТ, Эрдэнэт, Монросцветмет, Оюутолгойн төрийн мэдлийн хувийг, улсын эмнэлэг, сургуулиуд, МОНЦАМЭ, МҮОНРТ, Монгол шуудан, цахилгаан станцууд, Хөтөл, Шивээ овоо, Багануур хувьцаат компани, Монголын Цахилгаан холбоо компани, Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр гээд төрийн нэр дээр буй олон газрууд бий. Яагаад эднийг хувьчлах ёстой вэ.

МИАТ компанийг төрийн өмчийн гэдгээр нь үндэсний агаарын тээвэрлэгч статустай болгосон. Гэхдээ энэ статус компанийн өмнөх тодотголыг нэмэгдүүлсэн болохоос биш зорчигчдын халаасан дахийг хэмнэхэд ширхэг ч тусаа өгөөгүй. Тэр ч байтугай агаарын тээвэрт чөлөөт өрсөлдөөнийг бий болгоно гэсэн төрийн бодлогын баримт бичигтэйгээ зөрчилдөхөд хүргэсэн. Төр агаарын нислэгийн чиглэлийг нэмэгдүүлэх, аюулгүй байдлыг шинэ түвшинд гаргах, замын зардлыг багасгах ямар ч бодлогыг хийхгүй харин өөрийн мэдлийн компаниа аргацааж авч явах боломж бололцоогоо нэгдүгээрт тавиад байхаар ямар юмных нь ухаалаг төр болж чадах вэ дээ. Гэтэл чөлөөт өрсөлдөөн бодит амьдрал дээр яаж тусгалаа олж байдгийг сүүлийн хэдэн жилийн дотор иргэд харж байна. МИАТ ашиггүй гээд хаячихсан, үүнийг нь дагаад тав тухтай, аюулгүй байдлын асуудал бүр хаягдчихсан орон нутгийн нислэг бас ч гэж сайжраад байгааг бид харж байна. “Изинис”, “Аэро Монголия”, “Хүннү эйр” гээд хувийн компаниуд энэ салбарт орж ирснээр дааж давамгүй байсан үнэ өртөг бас ч гэж боломжийн болоод байгаа. Одоо гадаадын ашигтай нислэгүүд нь төрийн компанидаа үлджээ. Үндэсний гэдгээрээ томордог ч ижил төрлийн бусад авиа компаниудынхаа аманд ороод л нислэгийн тоо нь улам цөөрөөд л байдаг. Өөр сонголтг үй зорчигчид нь харийн компаниудын аманд багтсан үнээр өртөг өндөртэй нислэгээр явсаар удлаа. Гарах гарц нь хойно байгаагаа сэгсрүүлээд нисэхээс өөр яах билээ дээ. Сэтгэл дутдаг, эзэнгүй байдаг төрийн компанийн жишгээр МИАТ ч бас алдагдалтай ажилладаг. Дөрвөн онгоцтой төрийн компанид 780 хүн ажилладаг бол 3-5 онгоцтой хувийн компаниудад 200-230 хүн ажилладаг гэх юм билээ. Бас том ялгаа байгаа биз. Төрийн мэдлийн компанид бол хэнбугай ч ингэж ханддаг. Ямар өөрөөс нь мөнгө гарах юм биш ширхэг хадаасыг хоёр хүн дамжлаад явах боломжийг хайж байдаг. Харин хэмнэлт ашиг харж байдаг хувийн секторт шуудайтай хадаасыг нэг хүн үүрэх үүргийг өгдөг. МИАТийн удирдлагуудын идсэн уусан хэргийг бид залхатлаа л сонслоо. Төрийн нэрийн дор эрх мэдэлтэй хэдэн хүмүүст идэж уух эрхийг нь өгөхийн оронд Монгол Улсын төрөөс МИАТ-ийг шугамаа булаалгадаггүй харин ч тэр “Korean air”, “Air china”, “Aeroflot”-той өрсөлдөх үүрэг өгөх байсан юм. Энэ бол ухаалаг төрийн хийх ажил байв. БНСУ-ын төрөөс хэцүү бэрх цагт “Daewoo”-г яаж дэмжиж бас дэмнүүлж, “Samsung”-т дэлхийн хэмжээний компани болох үүрэг өгч байсныг жишээ болгож ярьдаг. МИАТ компаниас хөрөнгө мөнгө шамшигдуулсан хэрэгт буруудсан хүмүүсийг шоронд олон жилээр хорих тухай ярихаас илүүтэй алдсанаа тэднээр төлүүлж, тултал нь ажиллуулах тухай шийдвэр гаргавал ухаалаг шийдэл болох байсан биз. Тэгж яривал цөөхөн монголчууд дунд боловсролтой чадалтай хүмүүс цөөн. Тэр дундаа нисэхийн салбарт ажилладаг мэргэшсэн толгойнууд хуруу дарам цөөхөн. Тиймээс тэднийг унасан салбарыг босгож, МИАТ-ийг дэлхийн хэмжээний авиа компани болгож нүглээ наминчлах боломжийг өгвөл хэн хэнд нь хэрэгтэй байсан байж болох юм. Шийтгэлийг хорьж биш харин ухаан хүчийг нь шавхан авдаг хувилбарыг манайх ер боддоггүй, шоронжсон тогтолцоогоо л өөгшүүлэхийг хичээдэг. Хадгаламж зээлийн хоршооны хэргийг манайхан одоо ч ярьсаар. Хоршооны эзэд нь “Бид мөнгөө босгох аргаа мэдэж байна. Хүмүүсийг хохиролгүй болгож чадна. Битгий хориоч” хэмээцгээж бүр хохирсон хүмүүс ч “Эднийг хориулалг үй байж л бид мөнгөө авч чадна” гэж байсан ч хуулийнхаа дагуу гээд аваачаад л хийсэн. Тэгээд хохирогчид олж долоосон юм ч байхгүй, хадгалуулсан мөнгө нь өнөөх бизнесмэнүүдийн хуруу хумсаа хугалан байж цуглуулсан хамаг хөрөнгийн хамт Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газрынхны гараар ороод л дууссан. Хуулиа дагаж мөрдөх ёстой ч төр ухаалаг байсан бол аль ч талдаа ашиггүй ийм алхмыг хийх хэрэггүй байв.

Үлгэр домог мэт үргэлжилж байж арайхийн баталсан Оюутолгойн гэрээн дээр ч ярих асуудал бий. Стратегийн ордын нөөцөд батлагдсан болохоор төр тодорхой хувийг нь авна гэдгээрээ л зүтгэчихсэн. Төр хамтрагч болоод эхлэхээр хөрөнгө оруулж таарна. Бас хариуцлагаа ч хамтдаа үүрэх болчихно. Хөрөнгө оруулах мөнгөгүй болохоороо зээл авна. Гэтэл төр бүх төрлийн татвараа аваад явчихсан бол үүнээсээ хамаагүй дээр байх байсан гэж учир мэдэх хүмүүс ярьдаг. Тэгэхээр төрийн мэдлийн хувь дээрээ ч бид бодолцмоор байгаа юм. Төрд өмч авах биш харин өмчгүй болгоод ухаалаг зохицуулалт хийх боломжийг л эрэлхийлмээр. Чөлөөт зах зээлийг мөрдлөг болгодог олон улсын жишиг ингэж л явдаг.

Төрийн мэдэлд байдаг МОНЦАМЭ агентлаг, олон нийтийн тодотголтой МҮОНРТ-ийн талаар ч ярилг үй өнгөрч боломгүй. 1998 онд батлагдсан Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хуулиар төр мэдэлдээ хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлгүй болохоор болж, улмаар ОНРТ-ийн хууль батлагдаж төрийн мэдлийн радио, телевиз байхгүй болж байв. Үүнийг төр биш олон түмэн маань л мэдээллийн хүчирхэг хэрэгсэлтэй болсон гэж байгаа амьдрал дээрээ худлаа. Мөнгө нь төрийнх, томилгоо нь улст өрийнх, байшин барилга нь ч төрийнх. Тэгэхээр төрийн бус олон нийтийнх гэсэн жүжигт хэн хэн маань ч итгэхг үй. Ядаж гаргаж буй контент нь олон нийтийн хэрэгцээг хангадаг ч биш. Энэ салбарт чөлөөт өрсөлдөөн байхгүй болохоор бас л эрүүл биш.

Цахилгаан, дулааны станцуудын хувьд үнийг нь чөлөөлж, хараат бус болгож байж л бид эрчим хүчээ борлуулах талаар бодож эхлэх байх. Түүнээс хараат байдлаараа бол юун гадагшаа гаргах, бусдын аяыг хардгаараа л байна. Шуудангийн байгууллагыг хувьчилдаггүй юм аа гэхэд үйл ажиллагааг хувьд шилжүүлэх тухай бид бодох л хэрэгтэй болж байна. Төр баялгийг үйлдвэрлэнэ гэж хэзээ ч байхгүй. Төр үйл ажиллагаа явуулаад ашиг олно гэж ч байхгүй. Харин баялаг үйлдвэрлэх боломж, ашиг олдог чиг замыг нь аж ахуйн нэгжүүд, иргэддээ л нээж өгмөөр. Хорин жилийн өмнө ярьж байснаа одоо давтаж, дороо эргэлдэх эргүү төлөг шиг байгаа ч дахиад хорин жил эргэлдэхгүйн тулд одоо эхэлмээр байна. Төр мэдэлдээ өмчтэй байгаад үржүүлж нэмэгдүүлээд иргэддээ өгнө гэж үгүй. Харин төрд эзэн байдаггүй учраас хэн эрх мэдэлтэй байна, хэн зувчуулах боломжтой байна тэр хүний хуруун салаагаар л гарна. Магад тэгээд нэг нам нь ялахаар нөгөөхөө баривчилж, нөгөө нь дараагийнхаа гэх мэтээр явж өгнө. Дуусашгүй өс хонзон. Төр өмчтэй байх нь ийм хэргүүд гарахын үндэс болчихдог. Тиймээс хэн яаж мөнгөтэй хөрөнгөтэй болсныг олж тогтоож судалдаг, буруутгах гэж оролддог тогтолцоогоо ерөөсөө төр нь хөрөнгөтэй байдаггүй тогтолцоогоор халмаар байна. Төр хөрөнгө нэмэх гэж ухаан, цаг зарахын оронд хүмүүсээ яаж хөрөнгөтэй мөнгөтэй байлгах вэ гэдэгт л анхаарвал таарна. Угаасаа төрийн хөрөнгө иргэнд ирж наалддаггүй юм. Баян төртэй байснаас баяжсан иргэдтэй болж, монцгор төртэй байснаас монжсон ардтай байсан нь дээр хойно.

Монголын хөнгөн атлетикийн шигшээ багийн гишүүн, “Алдар” спорт хорооны тамирчин, ОУХМ Баярцогтын Мөнхзаяаг “Өдрийн зочин” буландаа онцоллоо. Дорнод аймгийн харьяат тэрээр 10 дугаар ангиасаа хөнгөн атлетикийн спортоор хичээллэх болжээ. Улмаар 2011 оноос одоогийн дасгалжуулагч Б.Төрбат багшийнхаа шавь болон хичээллэж эхэлсэн байна. Тухайн үед Б.Мөнхзаяа нь амаржаад удаагүй байсан аж. Гэсэн ч түүний уйгагүй хөдөлмөр, хичээл зүтгэл өнөөдрийн “Алтан зам”-аар гүйгч тамирчин бүсгүйг бий болгожээ. Түүний дасгалжуулагч багш Б.Төрбат хэлэхдээ “Манай Мөнхзаяа даруухан хэрнээ дайчин зан чанартай. Түүний бүхий л амжилтууд шантаршгүй хатан зориг, зорилго тэмүүллийнх нь илрэл юм” гэв.

Хөнгөн атлетикийн тамирчин Б.Мөнхзаяа нь өдгөө таван км, 10 км, 21 км, 42 км-ийн Монгол Улсын дээд амжилтын рекордыг эзэмшигч шилдэг залуу марафонч юм. Үүнээс нь үзэхэд түүний хэр амжилттай яваа тамирчин бэ гэдэг нь тодорхой. Олон улсын чанартай тэмцээн уралдаануудад ч тогтмол амжилт үзүүлж, эх орныхоо нэр хүнд болоод хувь тамирчны карьераа өндөрт өргөж яваа. Тухайлбал, өнгөрөгч 2015 оны гуравдугаар сард БНХАУ-ын Чүнчон хотод болсон “Олон улсын марафон гүйлтийн А зэрэглэлийн тэмцээн”-д 42 км 195 метрийн зайг 2.33.36 цагийн хугацаанд туулж, тус тэмцээний шилдэг 10-т багтсан төдийгүй Монгол Улсын рекордыг шинэчлэн тогтоосон билээ. Харин дараа нь Хонгконгт болсон “Марафон гүйлтийн Азийн аварга шалгаруулах XV тэмцээн”-д оролцож, дэлхийн 11 орны марафонч тамирчидтай өрсөлдөн дөрөвдүгээр байрт орж “Рио-2016” олимпод оролцох эрхээ авсан юм. Мөн Чүнчон хотноо зохиогдсон тэмцээнд амжилтаа бататгаад байв.

Харин шинэ он гарсаар Хятадын Сямынь хотноо энэ сарын 2-нд болсон “Алтан зам” олон улсын марафон гүйлтийн тэмцээнд (Олон улсын жишгээр марафон гүйлтийн тамирчдыг тухайн замыг туулсан хугацаагаар нь ангилдаг бөгөөд Б.Мөнхзаяагийн хувьд дэлхийн чансаагаар “Алтан замаар гүйгч” гэсэн ангилалд багтжээ) манай улсаас дасгалжуулагч Б.Төрбатын удирдлага дор долоон тамирчин өрсөлдсөнөөс гурван тамирчин олимпийн эрхийн нормативыг биелүүлжээ. Б.Мөнхзаяагийн хувьд “Рио-2016” олимпийн наадамд оролцох эрхээ давхар баталгаажуулсан гэсэн үг.

Марафон гүйлт маш их тэсвэр тэвчээр шаардах спорт шиг санагддаг. Тэр олон километр замыг туулахдаа та чухам юу бодож өөрийгөө зоригжуулдаг вэ? гэсэн асуултад тэрээр “Гэр бүлээ л бодож гүйдэг дээ” гэсэн юм. ОУХМ Б.Мөнхзаяа нь сайн тамирчин төдийгүй, нөхөр болон хүүдээ халамжтай сайн хань, ээж гэдэг нь түүний фэйсбүүк хуудаснаас анзаарагдана. Үндэсний биеийн тамирын дээд сургуулийн Багш дасгалжуулагчийн ангийг энэ жил төгсөх аж. “Рио-2016” олимпийн наадамд эх орныхоо нэрийг өргөхийн төлөө шаргуу хөдөлмөрлөж яваа ийм нэгэн тамирчин бүсгүй Улаанбаатар хотноо нөхөр, хүүгийн хамт амьдарч байна.

“Намайг амжилтад хүрэхэд туслалцаа үзүүлсэн Монголын хөнгөн атлетикийн холбоо, Монголын шигшээ баг, “Алдар” спорт хороо, Дорнод аймгийн Засаг дарга, ҮБТДС-ийн багш хамт олон, гэр бүл, багш, баг хамт олондоо талархал илэрхийлье. Миний хувьд “Рио-2016” олимпийн наадамд амжилттай сайн оролцож, монгол хүний тэсвэр тэвчээр хатуужлыг харуулах болно, хичээх болно” гэв. Түүний тэсвэр тэвчээр цуцашгүй, хөл нь эцэшгүй байх болтугай.

Г.Лхагвадорж

Энэ удаагийн “Нэг ангийнхан” буландаа онцгойрох олны танил алдартангүй, өндөр төрийн шагналт гавьяатангүй ч ангийн нөхдийн нөхөрлөл, өмөг түшиг чухам ямар байх ёстойг жинхэнэ утгаар нь харуулж яваа, одоо болон хойч үеийн залууст үлгэр дуурайлал болох нэг ангийнхныг онцоллоо. Ховд аймгийн I арван жилийн 1987 оны төгсөлтийн 10А ангийнхантай ХУД-ийн Үйлдвэр комбинатад байрлах ангийн дарга Б.Ганбатын ажлын байран дээр уулзахаар цаг товлосон юм.

“Өнгөрсөн хагас сайнд заал авахад хэн хэн ирсэн бэ, өчигдөр Насааг докторын зэрэг хамгаалахад очсон хүн байна уу. Цаадах чинь харсан байх даа” гэсээр Эвлэлийн үүрийн дарга Ю.Нарантуяа ангийнхантайгаа уулзалдлаа. Эл байдлыг харахад дөнгөж өчигдөрхөн ч юм уу, саяхан төгсөцгөөсөн хүүхдүүд үү гэмээр.

Эдний ангийнхан төгсөөд 28 жилийг ардаа үдэж байгаа ч өдгөө хүртэл байнга уулзалдаж, нэгнийхээ сайн мууг мэдэлцэж явдаг болохоор хэн хаана, юу хийж яваагаа бүгд мэддэг аж.

Ховдын I арван жилийн дунд сургууль тухайн үед аймагтаа тооны гүнзгий ангийг жил бүр бүрдүүлдэг байж. Ховд аймгийн төвийн болон бүх сумын сургуулиудаас тоондоо авьяастай шилдэг хүүхдүүдийг сонгон шалгаруулж 1985 онд математикийн гүнзгийрүүлсэн сургалттай, Х.Харашаш багштай 10А ангийг бүрдүүлж байжээ. Гэрэвшүүхэн уулзалдацгаасан хүүхдүүд бага насны хөгжүүн, дэврүүн сэтгэлээр гуравхан жилийн дотор ижилдэн дасаж, насан туршийн найзууд болцгоожээ. Тухайн үедээ 10А ангийнхан аливаа уралдаан тэмцээнд бүгдээрээ өрсөлдөөнтэй, идэвхтэй оролцдог, урлаг, спортын арга хэмжээнд тэргүүлдэг хүүхдүүд байсан аж. Тэр үед аймагтаа хамгийн томд тооцогддог “Дөл”, “Шонхор” спортын наадмууд, урлагийн үзлэг, субботник, нийтийн ажил, тоо, физик, химийн олимпиад гээд тэмцээн, наадамд тэргүүн байр эзэлцгээдэг байжээ.

Математикийн аварга сурагч П.Мурат, Н.Насанбаяр, Ч.Цэвэгжав, Б.Энхбаатар, Т.Мөнхцэцэг, Б.Дуламханд тэргүүтэй шилдэг сурагчид олон. Ийм ч учраас аравдугаар ангиа төгсөхөд ангийн 35 хүүхдээс 33 нь гадаад дотоодын их дээд сургуулиудад урилгаар болон оноогоороо элсэн суралцжээ. Үүнээс ихэнх хувь нь буюу 20 гаруй нь ОХУ, Герман, Чех зэрэг улсууд руу явж суралсан байна. Тооны гүнзгийрүүлсэн сургалттай анги болоод ч тэр үү санхүү, инженер тооны багшийн мэргэжлийг эзэмшсэн хүүхэд олон. Багш мэргэжилтэй 13, санхүүч тав, инженер 11, био анагаахын мэргэжилтэн нэг, мөн нэг сэтгүүлч, хоёр цэргийн албан хаагч 10А ангиас төрсөн.

Тэд 1991-1993 оны үеэр буюу ардчиллын эхэн, эдийн засгийн хямралтай хүнд хэцүү үед их дээд сургуулиа төгсөцгөөн ажил амьдралын гараагаа эхлүүлсэн ч бүгдээрээ ажил амьдрал нь тэгширсэн, өөр өөрсдийн салбартаа тэргүүлсэн нэгэн үеийнхэн болсон байна.

Эдний ангийнхныг хамгийн нийтэч анги гэж хэлж болохоор. Учир нь 10А ангийнхан төгсөлтөөсөө хойш 28 жилийг үдэж байгаа ч өдгөө хүртэл байнга уулзалдаж, баяр жаргалтай, зовлонтой аль ч үед хамт байдаг.

Ховд аймгийн I арван жилийн 1987 оны төгсөлтийн 10А ангиас нийтдээ дөрвөн хос төрж, өнөр өтгөн айл болжээ. Тэдний хамгийн ууган хос нь Ц.Болорчулуун, Г.Түвшинбаяр нар аж. Тэд наймдугаар анги нийлэхээс л эхлэн үерхэж эхэлсэн байна. Үүний дараагаар Б.Ганбат, П.Эрдэнэчимэг, Б.Бат-Очир, Х.Цэцэгханд, А.Үсэмхаан, Б.Алимаа гээд хосууд төржээ. Ангиас олон хос төрсөн нь нэг талдаа ангийнхныг нэгтгэх, мөн ангийнхан эв нэгдэлтэй олон сайхан дурсамжтай мөчүүдийг хамтдаа өнгөрүүлж байсны үр дүн юм шүү хэмээн ангийн дарга хүүрнэж байлаа. Хамгийн удаан гуйлгаж үерхсэн нь Б.Алимаа гэнэ. Түүнийг ангийнх нь хөвгүүн А.Үсэмхаан долоон жилийн турш гуйж байж ханиа болгожээ. Ерөөсөө тоодоггүй байсан Б.Алимааг Орос руу сурахаар явахад А.Үсэмхаан үнэнч хайртайгаа батлан араас нь очсон байна. Хүний нутагт оюутан болж очсон Б.Алимаад хань нөхөр дутагдаж байсан уу тэгсхийгээд зөвшөөрсөн дөө хэмээн дурсан ярих аж.

Нэгнийхээ зовлон, жаргалтай үед хамт байж, хийж бүтээж яваа нэгнийгээ тусалж дэмжсэн жишээ эдний ангийнханд тоймгүй олон. Тухайлбал, өнгөрсөн зун ангийн ууган хос Ц.Болорчулуун, Г.Түвшинбаяр нарын ууган хүүгийн хурим болоход ангийн хосын хүүхдийн, бидний хойч үеийнхний анхны хурим боллоо хэмээн бэлгэшээж бүгдээрээ очсон байна. Мөн амьдралын эрхээр алдаж эндэх, хагацал зовлон үзэхэд заавал хандив цуглуулан очно. Ангийн дарга Б.Ганбат л гэхэд ангийнхаа хүүхдүүдийн нэлээд хэдэн хүүхдийг сургууль соёлын дөрөөнд мөрд оруулсан, нийслэл хотдоо шилдэг англи хэлний сургалтын төвөөр тодорч байсан “Best” сургалтын төвийн захирал Энхбаатар гэхэд хэд хэдэн ангийнхаа хүүхдийн хүүхдүүдийг сургалтын төвдөө үнэгүй сургаж байх жишээний.

Тэр бүр уулзах завгүй үедээ 10А ангийнхан “Бараа бараандаа” фэйсбүүкийнхээ группээр мэнд мэдэж, зургаа оруулж байнгын мэдээлэлтэй байдаг аж.

Мөн ангиараа бус дан охидын шивнээ хийх үе ч гарна. Эрчүүдтэйгээ хуваалцаж болохгүй хүнд хэцүү зүйл тохиолдвол мөн л эвлэлийн үүрийн дарга Ю.Нарантуяа ангийн охид руугаа “Охидын зөвлөлийн хуралтай шүү” гээд ярихад л бүгд ирцгээдэг гэнэ. Ерөнхийдөө эдний ангийнхныг базаж зангиддаг гол хүмүүс бол Ю.Нарантуяа, ангийн дарга Б.Ганбат, ангийн хүндэт гишүүн Г.Түвшинбаяр ажээ. Харин бусад нь тэднийгээ одоо хүртэл ангийн дарга, эвлэлийн үүрийн дарга хэмээн хүндэтгэж бүхий л насаараа “дарга аа” хэмээн дуудаж, ширээнд суусан ч хоймор руу залах нь тэр л үеийн хүүхдүүдийн ёс жудаг гэлтэй. Өдгөө цагт ангийн дарга, салаан даргаа битгий хэл багш нарыгаа хүндэтгэхээ больсон энэ үед үнэхээр бахархам сайхан үлгэр дуурайл санагдаж байв. Энэ талаар Ю.Нарантуяа “Хэдийгээр нэг хүн зангидаж өгдөг ч биднийхээ сэтгэлийг гээд ирдэг, ард минь бат зогсч байдаг нэгнийгээ чин сэтгэлээсээ хүндэтгэж хайрлах сэтгэлтэй ийм сайхан нөхөд байдагт баярлаж явдаг юм” хэмээн даруухнаар ярьсан юм.

10А ангийнхан 2007 оноос эхлэн ангийн төгсөлтийн ойгоо тав таван жилээр хийх болжээ. 2007 онд 20 жилийн ойн баяраа Улаанбаатар хотод хийхэд хөдөө орон нутаг, Казахстанд амьдарч байгаа А.Үсэмхаан, Б.Алимаа гээд бүгдээрээ цугларч, ангийн багш нараа урилгаар авчран ойн баяраа өргөн дэлгэр тэмдэглэсэн аж. Тэд зөвхөн өөрсдөө баярлаад зогсохгүй төрөлх сургуульдаа техник, тоног төхөөрөмжийн хандив өргөсөн байна. Мөн 2012 онд 25 жилийн ойгоороо ангийнхныхаа дурсамж номыг гаргаж, дуучин С.Жавхлан, Э.Бат-Эрдэнэ нарын дуулсан “Анд нөхдийн дуу”-г ангийнхаа сүлд дуу болгон ангиараа клипжүүлж дуулан, СD гаргажээ. Тэр үеэс хэн нэгэнд баяр ёслол тохиох, анги хамт олноороо цуглах, амралт зугаалгаар явах, уулзах болгондоо сүлд дуугаа дуулдаг болжээ.

“Бараа бараандаа хөгжиж

Бадаг шүлэг шиг эвлэрсэн

Үг үгэндээ дулаацаж

Үгүйлэхийн хайраар ижилдсэн…

…Дүүрэн үерхлээр цалгиж

Дууны тахилт шиг давтагддаг

Жаргал зовлон хоёроо

Хамтдаа хуваалцдаг найзууд минь…” гээд л дуулцгаах аж.

Ангиас хэн алдар гавьяа хүртэнэ, эмээ өвөө болно, алдарт эхийн одон авна, хэнд нь үхэл хагацал тохионо, ядарч доройтно, нэг юм хийхээр оролдоно тэр бүхэнд очиж тусалж дэмжихэд бэлэн байдаг аж. Нэг онцлог үйл явдал дурдахад “Атарын IV аян өрнөж эхлэхэд газар тариалан эрхлэлтийн сан гэж өрнөж байв. Энэхүү сангийн захирлаар эдний ангийн Ц.Болорчулуун ажиллаж, техникийн мэргэжилтнээр ангийн доктор Ч.Цэвэгжав очин энэхүү аянг амжилттай өрнүүлж эхэлсэн гавьяатай аж. Одоо Болорчулуун нь ХААЯ-ны газар тариалан эрхлэлт хариуцсан даргаар ажиллаж байна.

Монгол Улсын гавьяат, математикийн багш Г.Дашдондог эдний ангийнханд тооны ухааныг зааж, амьдралд хөлөө олоход ихээхэн хувь нэмэр оруулжээ. Тэд багшийнхаа талаар “Тооны ухаан гэдэг амьдралын ухаан. Багш минь бидэнд тоо заахаасаа илүү биднийг амьдралд сургаж, шударга байх, бие биенээ тусалж дэмнэж явдаг байхад их нөлөөлсөн” хэмээн дурсан ярьж байв. Сургуулийн шилдэг сурагчид хэмээн тухайн үед сургуулийнхаа эрхлэгчээр ажиллаж байсан Г.Дашдондог багш бусад багш нараас ихэд өмөөрдөг байсан учраас бусад багш нар нь “Дашдондог багшийн хэдэн эрх юмнууд” гэдэг байжээ. Математикийн хичээл заахаас гадна ангийн багштай адил бүхий л талаар нь тусалж дэмжсэн гавьяатай багш аж. Иймдээ ч тус ангийнхан багшийнхаа нэрэмжит олимпиадыг 2000 оноос эхлэн санаачлан, 15 дахь жилээ зохион байгуулах гэж байна. Ингэхдээ жил бүр ангийн нэг хүүхэд ээлжлэн орох зардал, шагнал мөнгийг гаргадаг аж. Энэ жил Бат-Очир, Цэцэгханд зохион байгуулахаар болсон байна.

Мөн 10А ангийнхан өдгөө ч долоо хоног бүр спортын арга хэмжээ зохион байгуулж заал авч, биеийн чилээгээ гаргадаг спортлог анги аж. Энэ ч үүднээс аймаг, сумын нэрэмжит тэмцээн уралдаанд амжилттай оролцож, өөрсдөө ч үе үе тэмцээн зохион байгуулдаг ажээ.

Гуравхан жилийн хугацаанд тохой нийлүүлэн суусан ч 30 гаруй жил нэг анги хэмээн, нэгнийгээ тусалж дэмнэн, үр хүүхэд, ирээдүй хойч үедээ үлгэр жишээ болж яваа ийм эгэлхэн мөртлөө өнөр өтгөн нэг ангийнхантай уулзсан юм.